«Ιστορικές και Τοπογραφικέςαναζητήσεις στην περιοχή του Δήμου Ηραίας»
 ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩN

Κεντρική εισήγηση:    «Ιστορικές και Τοπογραφικές αναζητήσεις
                                           στην περιοχή του Δήμου Ηραίας»
Τάσος        Γριτσόπουλος    Πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών

Σεβασμιώτατε,
Κύριοι βουλευταί,  Κύριε Δήμαρχε,
Κύριοι συνάδελφοι,
Ἀγαπητοί  Παλουμπαῖοι καί οἱ καλεσμένοι Ἠραιᾶτες καί ἄλλοι φίλοι

Θα συγχαρῶ κι' ἐγώ με τήν σειρά μου τους ὀργανωτάς τῆς σημερινῆς ἑσπερίδος. Μπορεῖ να εἶναι καλή ἀρχή για κάτι καλύτερο. Δεν γνωρίζω κατά πόσον θα φανεῖ ὠφέλημη τοὐλάχιστον ἡ δική μου ἀναφορά στίς ἱστορικές καί τοπογραφικές ἀναζητήσεις τῆς περιοχῆς. Ἴσως δοθοῦν μερικά ἐρεθίσματα. Κι' αὐτό θά εἶναι καλό. Θα φανεἶ στό τέλος καί κάποτε ἀργότερα.

Βρισκόμεθα λοιπόν στήν καρδιά τῆς ἀγαπητῆς Ἡραίας. Τῆς Ἡραίας τοῦ 2007. Ἀναλογιζόμεθα τήν παλαιά ἐκείνην πόλιν, τἦς Ἀρχαίας Ηραίας καί τοῦ Κράτους πού περιβάλλεται με ἰδιαιτέραν δόξα χωρίς νά εἶναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες τοῦ ἀρχαίου βίου.Ἀπό τότε ὅμως μέχρι τό 2007 μᾶς χωρίζουν δυόμισυ χιλιάδες χρόνια. Ποιός θα μπορέσει να καλύψει αὐτό το τεράστιο κενό και να φθάσει μέχρι τα σημερινά χρόνια διαδοχικῶς περνώντας ἀπό τίς διάφορες περιόδους τῆς ἱστορικῆς ζωῆς;
Θά ἥμουν εὐτυχής ἄν μοῦ ἐπιτρέψετε νά ρίψω μερικές δέσμες φωτός σέ ὁρισμένα, τοὐλάχιστον τά κυριότερα σημεῖα μιᾶς χαώδους ὁδοιπορίας . Καί φυσικά θά σταθῶ στίς ἐπικεφαλίδες τῶν φαινομένων καί δεν θα τα ἀναλύσω. Ἀφοῦ μιλῶ λοιπόν για δέσμες φωτός, καλόν εἶναι πρῶτον νά μᾶς δώσει ἡ αἴθουσα φῶς. Δεύτερον νά ρωτήσω ἄν ὑπάρχει

Θέλω νά ξεκινήσωμε ἀπό τήν παρακμή τοῦ Ἀρχαίου Κόσμου. Μία παρακμή ἡ ὁποία συναδεύει  καί χαρακτηρίζει τούς τρεῖς τελευταίους αἰῶνες π.Χ. καί παρατείνεαι καί ἀνεβαίνει στούς τρεῖς Χριστιανικούς αἰῶνες. Οἱ χρόνοι αὐτοί εἶναι γνωστοί ὡς Ἀλεξανδρινοί Χρόνοι. (Ἑλληνιστικοί Χρόνοι). Γνωρίζετε ὅλοι ὅτι ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος εὐηργέτησε τήν ἀνθρωπότητα μεταφέροντας τον Ἑλληνικό Πολιτισμό σέ ὅλες τίς χῶρες τῆς Ἀνατολῆς. Ἵδρυσε μάλιστα σπουδαῖα κέντρα τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί σπουδαίους σταθμούς τοῦ Ἀρχαίου Κόσμου. Ἀλεξάνδρεια, Ἀντιόχεια, Πέργαμο...  Τόν Ἀλέξανδρο βαρύνει μία σκιά : Ἡ σκιά ὅτι ἐκουβάλησε μαζί του σ' αὐτήν τήν ἐξόρμηση μετά τίς νίκες τίς στρατιωτικές ὅλη τήν άφρόκρεμα τῆς Ἀρχαίας Διανοήσεως. Ὅλους τούς σοφούς. Τούς νομοθέτας, τούς ποιητάς. Τούς λογίους. Τούς ἐμπόρους. Καί ἔμεινε ὀρφανή ἡ Μητροπολιτική Ἑλλάς. Αὐτός - χωρίς νά ἐπεκταθῶ, γίνομαι κατανοητός  - ὑπῆρξε ἡ πρώτη αἰτία τῆς παρακμῆς .
Ἀλλά δέν εἶναι ἡ μόνη. Ἔρχονται  καί ἄλλες.
Ὁ πόλεμος :
Οἱ ἀρχαῖες πόλεις - κράτη, καί ἡ Ἀρχαία Ἡραία μέ τίς κῶμες της καί τούς συμμάχους της εἶχαν μια ἐλευθερίια ὀργανώσεως τῶν κρατῶν. Ἀνεξάρτητα ἀπό τούς γείτονες και πολλές φορές με πολέμους ἐναντίον τῶν γειτόνων. Δηλαδή βαρύνονται καί οἱ Ἀρχαῖοι Ἕλληνες ὅτι δεν ἐκαλλιέργησαν ὅσον θά ἔπρεπε τήν ἐθνική ἑνότητα. Καί αὐτό σιγά - σιγά ἔβλαψε, καί φαίνεται ἀμέσως στά ἑπόμενα χρόνια ὅταν μέ τήν παρακμή που ἀρχίζει μέ τήν ἔλλειψη τῆς πνευματικῆς ἡγεσίας, ἐμφανίζονται ἐμφίλιοι πόλεμοι. ¨Η χειροτέρα μορφή πολέμου - ὁ ἐμφίλιος. Βέβαια ὀργανώνονται μερικές ὁμάδες (τό Κοινό τῶν Ἀρκάδων, ἡ Ἀχαϊκή Συμπολιτεία κ.ἄ. ἀλλά αὐτό δέν σημαίνει τίποτε. Ὁ Ἐμφίλιος Πόλεμος ἀπασχολεῖ τούς νέους. Τους ἔχει στό στρατόπεδο. Καί πολλοί δέν ἐπιστρέφουν στά χωριά. Καί ὅταν δέν ἐπιστρέφει ὁ νέος δέν ὑπάρχει ἀναπαραγωγή. Δέν ὑπάρχει ἀνάπτυξις νέας ζωῆς.Θά μείνουμε στό φαινόμενο τῶν γερόντων καί τῶν συνταξιούχων οἱ ὁποῖοι σιγά - σιγά ἐκλείπουν καί οἱ πόλεις ἐρημώνονται. Αὐτή εἶναι ἡ σοβαρά δευτέρα αἰτία τῆς παρακμῆς τοῦ Ἀρχαίου Κόσμου.

Ἄν θέλετε, μποροῦμε νά προσθέσωμε ἀκόμη μία αἰτία. Κι' αὐτή εἶναι οἱ θεομηνίες. Λοιμοί, σεισμοί, καταποντισμοί, ἐπιδρομές ἀλλοφίλων... Ὅλα αὐτά γίνονται ἰδίως τούς πρώτους Χριστιανικούς αἰῶνες. Ἰδιαιτέρως ἐπιμένω σέ κάτι πού δέν παραδίδεται ἱστορικῶς ἀλλά εἶναι εὐνόητο : Στούς σεισμούς. Ὅταν ἔρχεται ὁ Παυσανίας καί μᾶς περιγράφει πόλεις ἐγκαταλελειμμένες, γκρεμισμένα τά Ἱερά, σωρούς ἐρειπίων... ποιός τά εἶχε γκρεμίσει αὐτά; Ἐν μέρει τά ἐγκρέμισε ὁ χρόνος καί ἡ φθορά. Ἀλλά οἱ σεισμοί εἶναι δεδομένοι. Καί οἱ σεισμοί συνεχίζονται . Καί ἔχομε ἕναν μαρτυρημένον σεισμό τό ἔτος 266 μ.Χ. τόσο δυνατό στήν Πελοπόννησο, ὥστε δέν ἔμεινε πέτρα πάνω στήν ἄλλη πέτρα. Οἱ σεισμο΄αὐτοί λοιπόν - καί ὅ,τι ἄλλο ἀκολουθεῖ, μέ ὑπερχειλήσεις ποταμῶν, κατρακυλίσματα χωμάτων καί βράχων - ὅλα αὐτά εἶναι συντελεσταί τῆς παρακμῆς τοῦ Ἀρχαίου Κόσμου.Λέει λοιπόν ὁ Παυσανίας - περιοριζόμεθα στόν χώρο μας -  :
                           " Ἀρχαία Γόρτυς, ἄλλοτε πόλις. Τώρα κώμη. Λίγος πληθυσμός. Φθορά".
Ἔρχεται στήν Ἀρχαία Ἡραία. Βρίσκει πολλά πράγματα. Βρίσκει τήν λατρεία τῶν θεῶν, Ὁ Θεός Διόνυσος πρό πάντων,  ἡ Ἥρα, ἡ Δήμητρα Ἑρινύς, ὁ Πᾶν. Ὑπάρχει μία πρόοδος σχετική, στήν Ἀρχαία Ἡραία. Περνά ὅμως ἀπό τόν Ὀρχωμενό. Κανένας. Περνᾶ ἀπ' τήν σημερινή Νεμνίτσα . Ἔρημος. Ἔρχεται στήν Τεύθι. Ὑπάρχουν μερικοί. Ὑπάρχει καί τό ἄγαλμα τῆς ἀρχαίας Ἀθηνᾶς. Ἔρχεται πρός τά ἐδῶ. Βουφάγιον. Ἔρημο. Μελαινεαί. Μιά πόλις πολύ κοντά στήν Ἀρχαία Ἡραία καί μᾶλλον φιλική πρός αὐτήν. Τίποτε!! Χωρίς κατοίκους. Μοῦ ἐδόθη ἡ εὐκαιρία νά ἐρευνήσω αὐτά τά μέρη καί εἶδα ὅτι αὐτό τό τρίπτυχο : Βουφάγος ποταμός - Βουφάγιον ὅρος - Βουφάγιον πόλις, ἀπησχόλησε τόν Παυσανία. Διότι ἐρχόμενος ἀπό τήν Ἡραία, ἔπρεπε νά φθάσει στά ὄρια μεταξύ Ἡραιατῶν καί Μεγαλοπολιτῶν ὅπου μεσολαβεῖ μια πόλις. Μᾶς δείχνει λοιπόν, ἐδῶ στόν χάρτη πού βλέπομε τίς δύο κορυφές τοῦ ὄρους Βουφαγίου. Στίς κορφές αὐτές εἶναι καί τό ξεκίνημα τοῦ χειμάρρου ὁ ὁποῖος λέγεται Σαραντάπορος. (Σλαυικό τό ὄνομά του). Εἶναι χείμαρρος. Ἀλλά κατεβαίνοντας ἑνώνεται μέ τήν Στρόουζα, φθάνει σ'ἕνα κεφαλόβρυσο. Τρέχει τό νερό πολύ, περνᾶ ἀπό τό Παλαιόκαστρο καί καταλήγει στόν Ἀλφειό. Αὐτός ὁ Σαρανταπόταμος, εἶναι ὁ Βουφάγος Ποταμός. Ὅλο τό βουνό στίς παρειές τοῦ ὁποίου καί στά πλάγια εἶναι σφηνωμένα τά σημερινά χωριά μας  - Κερκένοβα, Ζέζοβα, Πάνω καί Κάτω Στρούζα  -  εἶναι τό Βουφάγιον Ὄρος. Καί ἡ πόλις Βουφάγιον, κατά τήν δική μου τήν ἄποψη εἶναι τοῦ Μάρκου. Ὑπάρχουν σοβαρές ἀρχαιολογικές ἐνδείξεις. Καί οἱ Μελαινεές κατά τήν δική μου ἄποψη εἶναι τό Παλαιόκαστρο. Δέν ἐπλησίασεν ὁ Παυσανίας τίς Μελαινεές. Ἐπέρασε δίπλα, διότι ὑπῆρχε μονάχα νερό - αὐτά που περνᾶμε μέ τόν ------. Δεν ἀντελήφθη ὅτι κάτω κρύπτετο Μυκηναϊκό  νεκροταφεῖο. Σήμερα πια φωνάζει πλέον . Ἴσως κάποια μέρα ἡ κυρία Καραπαναγιώτου σταθεί περισσότερο σ' αὐτά.

Ἐγώ δέν θα σταθῶ καθόλου διότι πρέπει νά ἐγκαταλείψω καί τόν Παυσανία καί τήν τοπική αὐτή περιοχή πρός τό παρόν διότι μέ περιμένουν παρακάτω δύο ἄλλα σοβαρά θέματα νά ἐξετάσω. Τό ἕνα εἶναι ἡ μεγάλη εἰρηνική ἐπανάστασις ἡ ὁποία ἀνεστάτωσε ὅλον τόν κόσμο. Εἶναι ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ. Τό ἄλλο θέμα εἶναι ἡ ἐποίκησις τῶν Σλαύων.  Δέν συμπίπτουν ἀλλά σέ κάποιο σημεῖο συμπορεύονται αὐτά τά δύο θέματα. Βλέπω λοιπόν ὅτι ὁ Χριστιανισμός, ἡ νέα θρησκεία, εἰσήχθη στήν Πελοπόννησο ἀπό δύο κύρια σημεῖα: Ἀπό τό κήρυγμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Κόρυνθο καί ἀπό τό μαρτύριο τοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέα στήν Πάτρα. Ἡ Κόρυνθος ἀπέκτησε ἀμέσως Ἀποστολική Ἐκκλησία. Διότι ὁ Παῦλος καί ἐπιστολές δύο ἀπέστειλε ἀργότερα, καί ξαναπήγε στήν Κόρυνθο, καί ὅλη ἡ παρακολούθηση τοῦ ἱστορικοῦ βίου - αἱ Μητροπόλεις καί Ἐκκλησίαι τῆς Κορίνθου - ἀποδεικνύουν ἀκριβῶς ὅτι, ναί μέν στόν πρῶτον αἰῶνα δέν ἔχουμε πολλλά πράγματα ἀλλά ἀπό κεῖ καί κάτω μαρτυροῦν πρῶτον οἱ Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές πού εἶναι πολλές. Δεύτερον μαρτυρεῖ ἡ ἐξέλιξις τῆς Μητροπόλεως Κορίνθου πρός τήν Στερεά Ἑλλάδα μέχρι Εὐβοίας  καί πρός τά νοτιότερα τῆς Πελοποννήσου. Ὁ τρόπος πού ἐδούλευαν οἱ Μητροπολίται - καί εἶναι διαπρεπεῖς κατά σειράν αἰώνων οἱ Μητροπολίται τῆς Κορίνθου - ὀργάνωναν ὁμάδες Χριστιανῶν καί κάτω ἀπό τίς ὁμάδες ἀμέσως ἀνέκυπτε μία κοινότης Χριστιανική. Οἱ κοινότητες αὐτές σιγά - σιγά ηὐξάνοντο καί ἐξειλίχθησαν καί σέ ἐπισκοπές. Δέν θά ἐπιμείνω πολύ - εἶπα - στήν ἀνάπτυξη τῶν θεμάτων . Ἀλλά εἶμαι ὑποχρεωμένος νά εἰπῶ ἐδῶ ὅτι τίθεται ἕνα σοβαρό ἐρώτημα:Πρός ποίους ἀπευθύνετο ὁ Χριστιανισμός αὐτήν τήν πρώτη στιγμή τῆς διαδόσεώς του; Προς τούς ἀνθρώπους τῶν πόλεων /πρός τούς ἀνθρώπους τῆς ὑπαίθρου; Ὄντως ὑπάρχουν  πολύ ὁλίγοι. Στόν Ἀρκαδικό χώρο πόλεις εἶναι ἀκμαῖες ἡ Βυτίνα, ἡ Μαντίνεια, αἱ Καρυαί, τό Μεθύδριον καί ὁ Ὀρχωμενός. Σιγά - σιγά ὁ Ὀρχωμενός ἐξαφανίζεται. Ἀλλά στό Παλάντιο, Παλαιοχριστιανική Βασιλική. Πρέπει νά ὑπάρχει ἀκόμη μία Παλαιοχριστιανική Βασιλική πού ἀποδεικνύεται ἐκ τῶν πραγμάτων ὅτι ἥταν στό Μεθύδριο. Μία δε, ὁλοφ΄νερη, κτισμένη ἐπάνω στά ἐρείπια Ἀρχαίου Ναοῦ εἶναι στήν Ἀρχαία Χωτοῦσα στίς Καρυές.

Στήν Γορτυνία.  Σημειώνω ὅτι ὁ Παυσανίας ἐμπῆκε στήν Ἀρχαία ορτυνία ἀπό τήν Θέλπουσα, ἐρχόμενος ἀπό τήν Ψωφίδα. Στήν Θέλπουσα λοιπόν, ¨ἡ ὁποία εἶναι ἀκμαία στόν Παυσανία, μπῆκε γρήγορα ὁ Χριστιανισμός. Ἀπό ποῦ μπῆκε, καί πῶς, καί τί, δέν ἐρευνᾶται. Οὔτε μπορῶ νά ἐπιμείνω. Ἀλλά τό γεγονός ὅτι ὑπάρχει Παλαιοχριστιανική Βασιλική στήν Θέλπουσα καί ὅτι ἐν συνεχείᾳ ἀναφέρονται σέ "Τακτικά" μεταγενέστερα μέν, ἀλλά ἀντιπροσωπεύονταν τήν περίοδο τοῦ 5ου αι. (τό πολύ τοῦ 6ου), ἐμφαν΄ζονται στήν Ἀρκαδία τέσσαρες ἐπισκοπές τῆς Μητροπόλεως Κορίνθου. Ποῖες εἶναι αὐτές; Μαντινείας, Τεγαίας, εγαλοπόλεως καί Θελπούσης. Ἡ Θέλπουσα λοιπόν, δίνει τά σήματα τά Χριστιανικά πλέον πρός τήν ἐνδοχώραν. Ποιά ἐνδοχώρα; Εἶναι ἡ Ἡραία ἀπέναντι ἀπό τήν Θέλπουσα.

Δεν θα παρακολουθήσωμε τήν ἐξέλιξη των Χριστινικῶν ἱδρυμάτων ἀμέσως. Ἀλλά λίγο παρακάτω. Διότι πέπει νά πῶ ὅτι τό ἐρώτημά μου ποιους ἀγκαλιάζει περισσότερο ὁ Χριστιανισμός εἶναι ὅτι ἀγκαλιάζει τόν ταλαιπωρημένο λαό. Αὐτοί ἔχουν ἀνάγκη νά τούς ὑποσχεθεῖ μιαν ἄλλη ζωή . Οἱ τῶν πόλεων, ἐκεῖνοι πού εἶναι εὐκατάστατοι καί μποροῦν νά ἱδρύσουν καί Ναό ν΄ἀποδείξουν ὅτι αὐτοί εἶναι οἱ πρῶτοι Χριστιανοί.  Οἰ ἄνθρωποι τῆς ὑπαίθρου οἱ ὁποῖοι εἶναι πολύ ὁλίγοι δέν ξέρουμε - ἀς μήν βασιζόμεθα στόν Παυσανία -  ἐδῶ ὑπάρχουν καί ἄλλες πόλεις. Οἱ χῶρες πού ὑπήγοντο στό Βασίλειο τῶν γειτονικῶν κρατῶν. Δεν ξέρουμε λοιπόν ἀκριβῶς ποια μέρη κατοικοῦνται. Στό κάτω - κάτω δέν ἔλειψε ἡ παρουσία ἀνθρώπων σ' αὐτήν τήν περιοχή. Τοὐλάχιστον στά Ρωμαϊκά χρόνια ὑπάρχουν κάτοικοι ἐδῶ, σέ πολλά μέρη. Καί τό ἀποδεικνύω ἀμέσως διότι πρό πενήντα ἐτῶν οἱ Γάλοι Ἀρχαιολόγοι ἔκαναν ἀνασκαφές στήν Ἀρχαία Γόρτυνα. Ἕνας Ἐλβετός Ἀρχαιολόγος ἔκανε ἀνασκαφές στό Καλιάνι. Ἥμουν τότε Ἔκτακτος Ἐπιθεωρητής Ἀρχαιοτήτων καί μέ 'ντολή τοῦ Ὑπουργείου παρηκολούθησα τίς ἀνασκαφές τῶν ξένων. Ἐκτός ἀπό τά ἐρείπια τῶν κτισμάτων, τῶν ἱδρυμάτων, τῶν ναῶν, τῶν σταδίων, ὑπῆρχαν καί οἰκίες, οἱ περισσότερες τῆς Ρωμαϊκῆς περιόδου. Οἱ ἀρχαιολόγοι ξέρουν νά χρονολογοῦν. Ἑπομένως μέχρι τά Ρωμαϊκά χρόνια ἔχομε παρουσία ὁλίγων ἤ πολλώς κατοίκων δεξιά - ἀριστερά.

Δέν παρέλειωα, ἀλλά καταλήγω σ' ὅλην αὐτήν τήν ἀναδρομή μου, ὅτι, ὑπό τό κράτος τῆς παρακμῆς τῶν πόλεων καί τῶν πολέμων καί τῆς ἀραιώσεως τῶν πληθυσμῶν και τῆς φθορᾶς, ἡ Ἑλλάς κατέστη πλέον ὑπόδουλος στήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία. Ἀπό τό τέλος τοῦ Ἀρχαίου Κόσμου - τῶν προχριστιανικόν αἰώνων - οἱ Ρωμαῖοι κυβερνοῦν τήν χώρα μας. Αὐτί δέν εὐνοοῦν τήν ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ.

Ἐρχόμεθα λοιπόν τώρα εἰς τό ἄλλο σοβαρό κεφάλαια: Τοῦ Σλαυικοῦ ἐποικισμοῦ. Αὐτές ὅλες οἱ σποράδην ἀναφερόμενες θεομηνίες καί ὅλα τά δεινά πού δοκιμάζει ὁ τόπος μας καθ'ὅλην την διαδρομή αὐτήν, δέν εἶναι βέβαια γραμμένα πουθενά, ἀλλά παρακολουθοῦνται ἀπό τά μνημεῖα πού ἀφήνουν ἐπί τόπου. Και ἴσως ὅταν φθάσωμε στό σημεῖο νά μιλήσωμε για ἐποίκους Σλαύους νά ἐκφράσωμε καί κάποιαν εὐγνωμοσύνη προς αὐτούς τούς ἐποίκους Σλαύους, διότι ἐτόνωσαν τόν πληθυσμό. Διότι σιγά - σιγα  μέ τό πέρασμα τοῦ καιροῦ, αὐτοί ἔδωσαν ζωή, Καί ἐξηγοῦμαι : Ἁνοίγομε τον χάρτη με τα ὀνόματα τῶν χωριῶν καί κωμῶν τῆς Γορτυνίας. Ἐξήντα ἐξ αὐτῶν τῶν οἰκισμῶν φέρουν Σλαυικό ὄνομα. Ἑπομένως, ἡ κάθοδος τῶν Σλαύων εὑρῆκε ἐρημία. Καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο εἰσέρχονται καί καταλαμβάνουν τόν χώρο εἶναι τέτοιος πού δέν ἐπιτρέπει νά ἐνοχλοῦν. Σέ ἀρχαία πόλι δέν ἐπάτησε κανένας Σλαῦος. Εἶναι νομᾶδες. Ἔρχονται ὡς μπουλούκια. Φορτώνουν τά ὑποζύγια μέ τίς ἀποσκευές καί τά ἐργαλεῖα τους, ἀκολουθεῖ τό ποίμνιον - πάντοτε ἀκολουθεῖ ποίμνιον -  καί ὅλοι πεζῆ. Μία - δύο - τρεῖς οἰκογένειες μαζί, σταθμεύουν, πιάνουν ἕναν τόπο. Τί νά ἔχει ὁ τόπος : Νά εἶναι δασώδης καό ὀρεινός. Ἀλλά νά ἔχει νερό, βοσκή καί καλλιεργήσιμο χώρο. Κι ἀμέσως στήνουν τό γρέκι τους καί τοποθετουνται ὁ ἕνας κατόπιν τοῦ ἄλλου.

Στήν διαδρομή μας ἀφήσαμε τήν Στρούζα, τήν Ἐκλένοβα παρακάτω τα Δρεστενά,  ὅλα αὐτά εἶναι Σλαυικά κτίσματα. Οἱ χρόνοι πού ἀκολουθοῦν τόν Σλαυικό ἐποικισμό καί μέχρι συναντήσεως ὀργανωμένου Βυζαντινοῦ Κράτους, δέν παρακολουθοῦνται ἀπό καμμία πηγή. Λέγονται "Σκοτεινοί Χρόνοι".  Ἡ Κάθοδος τοποθετεῖται ἀρχές τοῦ 6ου αιῶνος. Ἕβδομος, Ὄγδοος, Ἕννατος καί μέχρι τίς ἀρχές τοῦ Δεκάτου σιωπή. Θυμοῦνται πολλοί τόν Στράβωνα πού εἶπε "Μεγάλη ἐρημία".  Μπορεῖ νά εἶναι ὑπερβολικές οἱ ἐκφράσεις, ἀλλά ὁπωσδήποτε μέχρι τῶρα, ὅσες ἔρευνες γίνονται δεν μποροῦν να διαφωτίσουν λεπτομερῶς τήν ζωή τοῦ τόπου μας. Ἄλλωστε να σκεφτεῖτε ὅτι ὅταν ὁ Μέγας Κωνσταντίνος ἵδρυσε τό Ἀνατωλικό Ρωμαϊκό Κράτος μέ ἕδρα τήν Κωνσταντινούπολη δεν ἥτο δυνατόν να φθάσει μέχρι τις ἄκρες, μέχρι την τελευταία γωνία τῆς Ἑλλάδος και να φανεῖ ὀργανωμένη πολιτεία.Ἀπό τά μισά του Τρίτου αἰῶνος καί μέχρι τόν Τέταρτο καί ἐν πολλοῖς  τόν Πέμπτον, μου φαίνεται ὅτι ὑπάρχει ἀκυβερνησία σ' αὐτόν τόν τόπο. Οὔτε οἱ Κρατικοί Λειτουργοί μπόρεσαν νά φθάσουν στίς ἄκρες Ὑπάρχουν μόνον στίς πόλεις (στήν Κόρινθο καί στήνΠάτρα). Ἀφήνω ὅτι ἕνα τμῆμα Σλαύων ἥταν ἔνοπλο καί ἐπολιόρκησε τάς Πάτρας καί παρ'ὁλίγον νά τας καταλάβει. Ἀλλά ἐκεῖ ὑπῆρχε στρατός και ἐξοντώθησαν οἱ ἔνοπλοι Σλαῦοι. Κατελήφθησαν αἱ Πάτραι καί ἀπό ἐκεῖ καί ὕστερα εἶναι τό κέντρο τῆς ἀναπτύξεως καί διαποιμάνσεως ὅλης τῆς περιοχῆς τῆς νοτιοτέρας ὅπου ὑπαγόμεθα καί ἐμεῖς. ἄν ψάξωμε λοιπόν τώρα ἀπ' τόν Δέκατο Αἰώνα καί ὕστερα πιάνουμε αμέσως ένα φωτεινό σημάδι, τό ἔτος 967. Εἶναι ἡ ἵδρυσις τῆς Μονῆς Φιλοσόφου.

Εἶπα για την Ἡραία ὅτι ἥταν ἡ τελευταία που ἐρημώθηκε. Κατά τήν δική μου τήν ἄποψη - χωρίς νά μπορῶ νά τό στηρίξω σέ μεγάλο βαθμό - ὁ Χριστιανισμός ἐμπῆκε στήν Ἡραία ὡς       Διότι ὅπως ξέρετε  τῆς ἀρχαίας Ἡραίας τήν θέση κατέχει σήμερα ὁ Αη-Γιάννης.)Ἡ Ἡραία ὀνομάζεται Ἁη-Γιάννης) Δεν ἔγινε διαδοχή τῶν ὀνομάτων. Ἡ ερμηνεία  ἡ δική μου εἶναι ὅτι ἀπέκτησε Ναόν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου ἡ Ἡραία ἡ ἀρχαία, καί οἱ καιροί δέν εὐνόησαν πολύ και ἔμεινε και αὐτή ἔρημη κάποιον αἰώνα (ὄγδοο; ἑννατο;) Ὅταν ἀργότερα  οἱ Βυζαντινοί - καί αὐτό εἶναι σημαντικό πού πρέπει νά πῶ καί νά τό προσέξετε - >οτι ἐκκλησία και πολιτεία Βυζαντινή συνεργάζονται καί προσπαθοῦν τόν κίνδυνο τῶν Σλαύων ἐξ αἰτίας τῆς ἐπαναστάσεως τῶν Πατρῶν, προσπαθοῦν νά τόν προλάβουν μέ κάθε τρόπο. Και μεταφέρουν πληθισμούς. Τότε λοιπόν (γύρω στόν Δέκατον Αἰῶνα - καί ἴσως πιο νωρίς, μπορεῖ κι ἀπό τόν Ἕννατον Αἰῶνα διότι ἔχομεν ἀμέσως τήν ἔνδειξη ὅτι ἀπεδόθη ἡ καταστροφή τῶν Σλαύων στην Πάτρα στόν Ἅγιον Ἀνδρέα) καί ὅλα τά λάφυρα πού ἐμάζεψαν τά άφιέρωσαν στό Ἅγιον Ἀνδρέα. Ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας λοιπόν    κατέστη τὠρα μέ τήν Πάτρα τό ἀντικείμενον τῆς προσοχῆς τοῦ ὑπολοίπου Νοτιοτέρου πληθυσμοῦ.Καί ἀπό κεῖ, βλέπετε, κάτω στήν Ἀρχαία Γόρτυνα Ναός τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Δωδεκάτου αἰῶνος. Ἀρχίζομε λοιπόν τώρα νά βασιζόμεθα στά μνημεῖα. Καί μετά τόν Ἁη - Γιάννη ὁ ὁποῖος εὑρέθηκε νά εἶναι κτισμένος στήνἔρημη Ἀρχαία Ἡραία, - ξεχασμένη ἠ Ἀρχαία Ἡραία -  τῆς ἔδωσε τό ὄνομα Ἁη - Γιάννης. Ἀλλοιῶς  δεν ἐξηγεῖται. Ἔχει ὅμως ὁ Ἁη - Γιάννης κοντά του τό παραπλήρωμα τῶν Λουτρῶν.  Ὑπάρχουν δύο μνημεῖα στά Λουτρα. Βυζαντινά. Ἡ Παναγία καί ὁ Ἁη - Γιώργης. Βεβαίως δέν ὑπάρχουν ἀκέραια ὥστε νά τά θαυμάσωμε ὡς κτίσματα ἐξ ὁλοκλήρου ὅμοια Βυζαντινά ὅπως εἶναι τό μνημεῖο τοῦ Φιλοσόφου (που εἶναι καί μοναδικό). Βέβαια ὑπάρχουν καί μετατροπές. Ἀλλά οἱ Βυζαντινολόγοι βρίσκουν ὅτι μπορεῖ νά εἶναι τοῦ Δωδεκάτου Αἰῶνος ἡ Παναγία - καί περίπου κοντά καί ὁ Ἅγιος Γεώργιος. Πότε κτίσθησαν αὐτά τά μνημεῖα;  Σ' αὐτό δέν μπορῶ νά ἀπαντήσω ἐγώ αὐτή τη στιγμή. Μπορῶ ὅμως νά πῶ ὅτι δεν ἐπηρέασε την περιοχή αὐτήν τῆς Ἡραίας οὔτε ἡ Φραγκοκρατία. Ἡ Φραγκοκρατία ἔχει ἐγκαταστήσει τήνμία Μπαρουνία στήν Καρύταινα καί τήν ἄλλη στήν Ἄκοβα. Τι πολιτική ἐφαρμώζει στα άλλα μέρη δεν ξέρομ. Μπορεῖ ὁ Χριστιανισμός ἐδῶ νά ἥτο ἀκμαῖος. Ἤ, - ἐπειδή πολύ γρήγορα ἀπεσύρθησαν ἀπό την περιοχή τήν δική μας μέ τήν Μάχη τῆς Πελαγωνίας τό 1251 καί ἐδημιουργήθη ό μεγάλο Δεσποτάτο τοῦ Μυστρᾶ - ἀρχίζει μία νέα περίοδος και δεν μπορεῖ κανείς να ἀναπλάσει με θετικότητα τι γίνεται  - εγώ περνώ την ὁδοιπορία μου τροχάδην. Δεν μπορῶ να επιμείνω περισσότερον ἀλλά ρίπτω αὐτά τά ἑρεθίσματα.

Κάποτε θά πέσει καί τό Βυζάντιο. Δεν ξέρουμε να παρακολουθήσουμε λεπτομέρειες Βυζαντινοῦ Βίου ἐκτός ἀπό τά μνημεῖα - τί γίνεται ἐδῶ στήν περιοχή μας. Πάντως ἔχομε τρεῖς σοβαρές ἐνδείξεις. Ὅτι στήν Ἀρχαία Τεύθι με μεταφορά πληθυσμοῦ ἀπό τούς Βυζαντινούς ἀνεπήδησε μία νέα πόλις, ἡ Δημητσάνα. Πότε γίνεται αὐτό; Ὅταν ἱδρύεται τό 967 ἡ Μονή Φιλοσόφου ἀπό ἕναν Δημητσανίτη φθασμένον σέ ὑψηλά ἀξιώματα στην Κωνσταντινούπολη  και προ αυτοῦ - διοτι πρέπει να εἶχε τουλάχιστον εκατό χρόνια ζωή αναπτύξει προηγουμένως η νέα πόλις. Το ἴδιο ἔγινε και στην Καρύταινα. Το ἴδιο ἔγινε και στην Ἀρχαία Γόρτυνα. Ἡ Καρύταινα δεν μποροῦμε να ξέρομε ποια τύχη εἶχε προηγουμένως. Ἀλλά ὁπωσδήποτε στά Τουρκικά Κατάστιχα ὅταν ἐμφανίζεται τό ὄνομα Καρίτος μας ὁδηγεῖ να καταλάβουμε με συνδυασμό - και με τη Δημητσάνα - ὅτι στους νέους πληθυσμούς που μετεφέρθησαν ἕνας ἥταν Δήμητσας ἤ Δημητσανᾶς καί ἔκανε την πόλη Δημητσάνα. Και ἕνας Χαρίτος - με προφορά κ Καρύτος - ἵδρυσε τή Καρύταινα. Το Μουλάτσι δεν φαίνεται. Φαίνεται ὅμως ἡ Ἀρχαία Γόρτυς ἡ ὁποία γίνεται γνωστή πλέον με το ὄνομα Ἀτσίχολος. Καί κατοικεῖται ἀπό τοῦ 12ου αἰῶνος ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας (ὑπάρχουν βέβαια διαφωνίες μεταξύ τῶν Βυζαντινολόγων ὅτι μπορεῖ νά ἥτο τοῦ 14ου) ἀλλά δέν ἐνδείκνυται νά ἐπιμείνω σ' αὐτό τό σημεῖο ἐγώ. Ἐγώ ἐπιμένω ὅτι ὁ Ἀτσίχωλος παίρνει ὄνομα ἀπό ἕναν χωλόν στήν Ἄτσα του διότι ο ποταμός κόβει το κομμάτι της πόλεως και από την ἄλλη μεριά περνάει ο Λούσιος με ἕνα γεφυράκι - το περίφημο Γεφύρι του Κόκου. Λοιπόν ἔχουμε νέα πόλη Ἀτσίχωλο. η ὁποία ὅμως εις πεῖσμα μας, ἐμφανίζεται συνεχῶς. Και στους πρόποδας τῆς Μονῆς Προδρόμου ὑπάρχει ἕνα ἐκκλησάκι τελείως ἐρειπωμένο ἀλλά για καλή μας τύχη ἐσώθη μονάχα ἕνα τόξον με την Κτητορική Ἐπιγραφή. Εφθαρμένη βεβαίως. Η οποία Κτητορική Ἐπιγραφή μᾶς δείχνει ἔτος 1426 μέ ἐπίσκοπον ἀναφερόμενον Ἁμυκλῶν  (δηλαδή ἀπό τήν Τρίπολη - λέγω παρεμπιπτόντως ὅτι ὅλη ἡ περιοχή μας ὑπάγεται εἰς τήν Λακεδαιμονίαν. Ἀλλά εἶναι ἐπισκοπή τῶν Πατρῶν. Ἑπομένως μνημονεύεται Ἐπίσκοπος Ἁμυκλῶν1426). Δέν ὑπάρχει διακοπή στο μεταξύ. Πρέπει λοιπόν και ο Ἀτσίχωλος και εν συνεχείᾳ ἕνας ἄλλος οἰκιστής ἀκούων εἰς τό ὄνομα Μάρκος  με τους φερτούς ξένους ἔκτισε το χωριό Μάρκου. Ὅταν κάποτε ἔρθουν στο φῶς τι κρύβει ὁ Μάρκος - ἀρχαιολογικά  εὑρήματα - τότε θά ἔρθει εἰς πίστωσιν ὁ δικός μου λόγος ὁ ἀποψινός.

Ἐφθάσαμε τροχάδην στην Τουρκοκρατία. Δεν θα σταθώ καθόλου στην Τουρκοκρατία. Δεν μπορῶ να σταθῶ. Δεν μου ἐπιτρέπει ὁ χρόνος.  Ἀλλά ὅταν ἁνοίγουμε το Διάταγμα το Βασιλικό που ἵδρυσε το ἔτος 1846 τον Νόμον περί Δήμων και Κοινοτήτων βρίσκομε να αποτελοῦν τον Δήμο Ἡραίας 31 χωριά.

Κόβεται ἡ πρώτη Τουρκοκρατία τό 1687 και ἐγκαθίστανται νέοι κατακτηταί οἱ Ἑνετοί. Μέ τήν ἀπογραφή τοῦ 1700 ἐμφανίζονται τά χωριά ἀκριβῶς ἐκεῖνα τά ὁποῖα προϋπῆρχαν ἀπό τήν Τουρκοκρατία. Ποιά ἥτα,  Ὁ Ἁη - Γιάννης δεν εἶναι πάντως.
Ἡ ἀπογραφή αὐτή μᾶς ὁδηγεῖ στήν ἄλλη ἀπογραφή -τό 1828 - όταν μία Γαλλική επιστημονική Αποστολή ἔκανε και απογραφή Η απογραφή αυτή μας δίνει και ἄλλα χωριά που δεν υπήρχαν στην πρώτη Τουρκοκρατία. Μερικά - πέντε έξη δεν υπάρχουν πουθενά σε κανένα κατάστιχο.

Τώρα θα καταλήξουμε στου Παλούμπα. Παρέλειψα σκοπίμως να αναφέρω ὅτι τήν μείωση του πληθισμοῦ τήν ἀντιμετώπισαν οἱ Βυζαντνοί πολύ ἔντονα. Ὁ Αὐτοκράτωρ Μανουήλ Παλαιολόγος στά μέσα τοῦ 13ου αἰῶνος μετέφερε ἐποίκους Ἀλβανούς οἱ ὁποῖοι ἐσκορπίσθησαν εἰς τά διάφορα σημεῖα τῆς Πελοποννήσου ἔλαβαν κλῆρο (κομμάτια γῆς), σπίτι, ἀπέκτησαν περιουσία και ἐπύκνωσαν τόν πληθυσμό. Αὐτοί ἤρθαν εἰρηνικῶς. Ἕνα ἄλλο τμῆμα ἤλθε ἔνοπλο. Και αὐτό τό τμῆμα τό χρησιμοποιοῦν οἱ Δεσπόται τοῦ Μυστρᾶ ὥς μισθοφόρους. Διεξάγουν και αὐτοί πολέμους Καί γι' αὐτό ἔχουν τούς μισθοφόρους Ἀλβανούς.

Δέν μᾶς ἐνδιαφέρουν αὐτοί οἱ Ἀλβανοί. Μᾶς ἐνδιαφέρουν αὐτοί που ἤρθαν. Χαρακτηριστικό σπουδαῖο τῶν Ἀλβανῶν αὐτῶν που ἐγκαατεστάθησαν ἐδῶ εἶναι ὅτι μέχρι σήμερα ἔχουν μητρικήν γλώσσα τήν Ἀλβανικήν. Καθῶς γνωρίζω, τά χωριά τῆς Ἡραίας δεν ὑπάρχει αὐτό τό φαιόμενο νά ὁμιλοῦν Ἀλβανικά μεταξύ των στν οικογένεια. Οὐτε ἡ ἐκκλησία ούτε τό σχολεῖο ἐξήλειψε αὐτό το φαινόμενο. Μπορεῖ να ο περιόρισε. Αλλά σε ἀρκετά σημεῖα καί στήν Ἀττική, Μεσσηνία, Κορινθία αὐτό τό φαινόμενο ὑπάρχει ζωηρό (μιλᾶνε Ἀλβανικά).   Δεν ἔχουν ὅμως γραμματεία. Δέν γράφουν. Τώρα τελευταῖα μερικοί συνεκέντρωσαν Δημοτικά Τραγούδια ἀλλά εἶναι ζῶσα παράδοσις. Δεν εἶναι γραπτή.

Λοιπόν τί συμβαίνει ἐδῶ Ὑπάρχουν μερικά ὀνόματα τά ὁποῖα ἀπεδείχθη ὅτι εῑναι Αλβανικά. Ποιός θά μᾶς βοηθήσει  νά τό ψάξομε αὐτό τό θέμα. Θά ἔλεγα,  μέσα στήν προσπάθεια πού κάνομε σήμερα ἐδῶ  ἄν ἥτο δυνατόν, ἕνα συνεργεῖο νά συγκεντρώσει ὅλα τά τοπωνύμια τῶν χωριῶν ὅπου ὕπάρχουν ἀκόμα παλαιοί ἄνθρωποι διότι ὅλα αὐτά θά ἔχουν ξεχαστεῖ πλέον. Ὁ φίλος μας ὁ κ. Γεώργιος Θεοχάρης, ἐραστής τῆς πατρίδος του, τοῦ Μάρκου,  ἔχει μίαν πλήρη συλλογή τοπωνυμίων οῦ Μαρκου και ἐδεσμεύθη να συγκεντρώσει καί τά τοπωνύμια τῶν γειτωνικῶν χωριῶν.  Άνω και κάτω Στρούζα, Εκλένοβα, καί Ζένοβα.

//Αν γίνει προσπάθεια να συγκεντρώσωμε τά Ἀλβανικά τοπωνύμια ἀπό ἄνθρωπο που νά θέλει και να ξέρει Καί θά μάθει κοντά μας. Θά τόν ὁδηγήσουμε ἐμεῖς στόν δρόμο νά τά μαζέψει. Τότε τό ὑλικό πλέον θα μεταφερθεί στό γραφεῖο για μελέτη Και να δοῦμε. Μήπως και του Παλούμπα ἡ λέξις εῑναι Ἀλβανική; Μήπως καί ὁ Πλαπούτας εῑνι και αὐτός Ἀλβανός; (Ἀλβανικῆς ρίζας;) Δεν μπορῶ να πῶ πολλά λόγια καί μεγάλα ἀλλά ὁπωσδήποτε ἡ συλλογή τῶν τοπωνυμίων θα μας βοηθήσει.

Εισήγηση:«Αρχαιολογικοί χώροι Δήμου Ηραίας, παρελθόν, παρόν και μέλλον»

 Άννα         Καραπαναγιώτη
Αρχαιολόγος ΥΠ.ΠΟ ΛΘ’ ΕΠΚΑ – Διδάσκουσα Πανεπιστημίου Πελοποννήσου


Αγαπητοί υπουργοί, Κύριοι Δήμαρχοι, Κύριε βουλευτά,
Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
Αγαπητοί συντοπίτες και συντοπίτισσες

Χαίρομαι πάρα πολύ που βρίσκομαι εδώ, στον τόπο της καταγωγής μου για να σας παρουσιάσω για πρώτη φορά στο φιλόξενο κοινό του Δήμου της Ηραίας μία τελευταία αρχαιολογική ανακάλυψη που αφορά το Δήμο και συγκεκριμένα την περιοχή των Λουτρών της Ηραίας. Πρόκειται για μια ανασκαφή που κάναμε το Καλοκαίρι του 2005. Θα σας παρουσιάσω για πρώτη φορά τα ευρήματα. Ευελπιστώ μετά να υπάρξει μια συνέχιση και μια αξιοποίηση της Ανασκαφής αυτής. Στο έργο μας αυτό που όπως σας είπα έγινε για μικρό χρονικό διάστημα το Καλοκαίρι του 2005, αρωγός και βοηθός μας υπήρξε ο τότε Υφυπουργός Πολιτισμού - παρών στην σημερινή ημερίδα κ. Τατούλης, που τον ευχαριστώ πολύ.

Η Ηραία αποτέλεσε κατά την αρχαιότητα την σημαντικότερη και μεγαλύτερη Αρκαδική πόλη κοντά σα Ηλιακά σύνορα. Η επικράτειά της ξεπερνούσε κατά πολύ τα σημερινά διοικητικά όρια του Δήμου Ηραίας. Υπήρξε από τις λ΄γες περιοχές της κατά τα άλλα ορεινής Αρκαδίας η οποία δεν στάθηκε αδικημένη από εύφορα εδάφη αφού, ποτάμια δημιουργούσαν τα φυσικά της όρια.  Στους χαμηλούς λόφους ανάμεσα σε καταπράσινες κοιλάδες που γονιμοποιούν τα ποτάμια, εκεί που σήμερα συναντούμε γραφικά χωριουδάκια και οικισμούς, ήκμασε η Αρχαία Ηραία η οποία αποτέλεσε λόγω της γεωγραφικής της θέσης, σταυροδρόμι ανθρώπων και ιδεών ανάμεσα στη Δυτική, Κεντρική και Ανατολική Πελοπόννησο. Σκόρπιες ως σήμερα οι γνώσεις μας για την ιστορική διαδρομή της περιοχής αυτής. Στηρίζονται κατά κύριο λόγο σε γραπτές μαρτυρίες και περιηγήσεις και πολύ λιγότερο στα αποτελέσματα των ανασκαφών. Στα μονοπάτια της Ηραίας περπάτησε ακολουθώντας το οδοιπορικό του Παυσανία στις αρχές του 19ου αι. ο Martin Link. Έναν αιώνα περίπου αργότερα, στα 1930, ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς πραγματοποιεί τις μοναδικές ως σήμερα ανασκαφικές έρευνες στην πόλη της Αρχαίας Ηραίας η οποία εντοπίζεται κοντά στην κοινότητα Άγιος Ιωάννης. Ο αείμνηστος αρχαιολόγος αποκάλυψε κτίρια με ψηφιδωτά δάπεδα και μια αίθουσα με υπόκαυστο Ρωμαϊκών χρόνων.

Την ίδια εποχή οι αρχαιολογικές αναζητήσεις του Erl Meyer Ελβετού Αρχαιολόγου στην Βόρεια Αρκαδία και στην Αχαΐα,  στην Άνω Αρκαδία στην Ορεινή         εδώ στου Παλούμπα στη σημερινή έδρα του Δήμου, ορεινός κακοτράχαλος δρόμος οδηγεί από του Παλούμπα στην κορυφή του λόφου    .... όπου σώζονται απομεινάρια από αρχαία Ακρόπολη. Σε μικρή απόσταση από το νεώτερο ναΰδριο της Παναγιάς στην κορυφή του λόφου, ο Meyer διέκρινα τα κατάλοιπα ενός κτιρίου το οποό απέδοσε σε ναό των Ύστερων Αρχαϊκών - Κλασσικών χρόνων. Στα σύνορα της Αρχαίας Ηραίας με την Μεγαοπολίτιδα  είναι κτισμένο το χωριό Παλαιόκαστρο που σήμερα ανήκει διοικητικά στο Δήμο Γόρτυνος. Το όνομά του οφείλει στην καλοδιατηρημένη Ακρόπολη των Ύστερων Αρχαϊκών χρόνων που δεσπόζει πάνω από το χωριό. 

Στη΄θέση Παλαιόπυργος Δυτικά του Παλαιοκάστρου εντοπίζεται το  μοναδικό έως πρόσφατα γνωστό Μυκηναϊκό νεκροταφείο της Δυτικής Αρκαδίας. Ο χώρος ερευνήθηκε για πρώτη φορά την Δεκαετία του 1950. Ακολούθησαν ανασκαφές την δεκαετία του 1980 απ τον τέως Προϊστάμενο της Εφορίας Αρκαδίας - Λακωνίας κ. Σπυρόπουλο. Το υλικό εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τρίπολης.

Και ερχόμαστε τώρα στις πρόσφατες δικές μας αρχαιολογικές αναζητήσεις στην επικράτεια της Ηραίας. Επικεντρώθηκαν όπως σας είπα στον οικισμό Ιαματικές Πηγές της Κοινότητας Λουτρά που είναι γνωστό για την ύπαρξη Ιαματικών Λουτρών (3 χιλ. ΒΑ απ τον Αη Γιάννη). Στη ΒΔ  άκρη του οικισμού πάνω σε χαμηλό κατάφυτο λόφο δεσπόζει ο Βυζαντινός κατά πολύ ανακαινισμένος ναός της Παναγιάς του 12ου - 13ου αι. όπως βλέπετε. Αναφέρθηκε σ' αυτόν πριν και ο κ. Γριτσόπουλος. Εδώ εγώ πρέπει να σας επισημάνω ότι εντός της εκκλησίας είναι εντοιχισμένο πλήθος αρχαίου δομικού υλικού σε δεύτερη χρήση. Αρχαιολογικό υλικό έχει επαναχρησιμοποιηθεί  και στην Αγία Τράπεζα της εκκλησίας (βλέπετε στην οθόνη).

Οι έρευνες συνεχίστηκαν στον χαμηλό λόφο που βρίσκεται Ανατολικά της Εκκλησίας της Παναγίας. Εκεί βρίσκεται η Μονόκλιτος Βασιλική του Αγίου Γεωργίου που χρονολογείται στην εποχή των Παλαιολόγων. Τα αποτελέσματα της έρευνάς μας έμελλε να ξεπεράσουν τις προσδοκίες μας, αφού για τον Λόφο του Αη Γιώργη δεν έχει καταγραφεί ως σήμερα ύπαρξη αρχαιοτήτων. Στη Νότια πλαγιά του κατάφυτου λόφου εντοπίσαμε το Καλοκαίρι του 2005  τα ίχνη μιας Μυκηναϊκής Νεκρόπολης. Θα ανοίξω μια παρένθεση για να θυμηθούμε ότι η Μυκηναϊκή - ΥστεροΕλλαδική Περίοδος είναι η περίοδος της Ιστορίας που εκτείνεται χρονικά απ το 1600 ως το 1100 πΧ. Είναι η εποχή των Πολύχρυσων Μυκηνών κατά την οποία για πρώτη φορά στην Νοτιότερη Ηπειρωτική Ελλάδα θα κατακτηθεί το επίπεδο ενός πολύ υψηλού πολιτισμού. Μία σημαντική κατηγορία μνημείων αυτής της περιόδου είναι οι τάφοι που παρουσιάζονται υπό τρεις διαφορετικούς τύπους :
Τους Λακκοειδείς που είναι οι απλούστεροι (απλοί λάκκοι δηλαδή), τους Θαλαμοειδείς και τους Θολωτούς που είναι οι τάφοι των Βασιλέων, των Δυναστών και των Αρχόντων. Ο πρώτος τάφος που ανεσκάφη στο Μυκηναϊκό Νεκροταφείο των Λουτρών της Ηραίας ανήκει στον τύπο των Θαλαμοειδών. Οι θαλαμοειδείς τάφοι έχουν την μορφή μικρών υπογείων δωματίων σκαμμένων κατά προτίμηση στις πλαγιές υψωμάτων και σε αρκετό βάθος. Στους υπόγειους αυτούς χώρους - τους "Θαλάμους" - έφθανε κανείς δια μέσου μιας στενής κατηφορικής ανοικτής τάφρου -του "Δόμου"- που είχε όσο μήκος και κλίση χρειαζόταν για να κερδηθεί το απαιτούμενο για τον "Θάλαμο" βάθος και κατέληγε στην σειρά του θαλάμου. Ξεκινήσαμε την ανασκαφή από έναν πεσμένο από παλιά Θάλαμο τάφου, που είχε λαξευτεί εντός μαλακού βράχου, και ο θάλαμος σχήματος περίπου κυκλικού έχει τις διαστάσεις 2.80 και 2.15 μ.

Όπως είναι η συνήθης πρακτική στον Μυκηναϊκό κόσμο ο τάφος δεν στέγαζε μόνο έναν νεκρό αλλά ήταν οικογενειακός. Αγγεία, μερικά από τα οποία θα περιείχαν προσφορές τροφών, όπλα κοσμήματα που συνόδευαν τους νεκρούς, οι οποίοι κείτονταν στο δάπεδο του Θαλάμου. Στα Δυτικά πλευρικά τοιχώματα του Θαλάμου βρέθηκαν 8 κρανία μαζί με Κτερίσματα(αφιερώματα). Πρόκειται για τη δημοφιλή πρακτική των Μυκηναΐων, σύμφωνα με την οποία άνοιγαν κάθε φορά που χρειαζόταν τον τάφο, παραμέριζαν τις προηγούμενες ταφές και τα αφιερώματά τους και μετά από πυρές απολύμανσης και εξαγνισμού εναπόθεταν έναν άλλον νεκρό για να αναπαυθεί. Τα  αριθμημένα ευρήματα του τάφου είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Περιλαμβάνουν πέρα από τα 25 αγγεία συμπληρώματα ενδυμασίας όπως περόνες χάλκινες και οστέινες, είδη καλλωπισμού και σφονδήλια. Πιο διαφωτιστικά από όλα είναι τα πήλινα αγγεία που βοηθούν στην χρονολόγηση του τάφου. Οι Μυκηναίοι  χρησιμοποιούσαν πλήθος αγγείων. Ανάλογα με την χρήση τους μπορούσαν να διακριθούν σε δοχεία στερεών, δοχεία υγρών και διαφόρων ειδών ποτήρια καθώς και τελετουργικά σκεύη. Η διακόσμηση των αγγείων γινόταν με συνδυασμό διαφόρων απλών ή σύνθετων θεμάτων. Το πιο δημοφιλές τεμμάχιο στον τάφο του Αη Γιώργη είναι το Αλάβαστρο που βλέπετε στην οθόνη. Συχνό κτέρισμα σε Μυκηναϊκούς τάφους. Από τα αλάβαστρα αυτά στον τάφο του Αη Γιώργη και με βάση το σχήμα τους (έξη είναι αρτόσχημα - σαν μικρά ψωμάκια - και δύο κυλινδρικά) Η  διακόσμηση είναι το λεγόμενο "Βραχώδες Τοπίο" μια σχηματοποιημένη δηλαδή απόδοση του ορεινού τοπίου της Αρκαδίας. Άλλος κοινός τύπος αγγείου που βρέθηκε μέσα στον τάφο (εδώ στην οθόνη βλέπετε) τα κυλινδρικά αλάβαστρα, πάλι με μια απλή δικόσμηση.

Άλλος κοινός τύπος αγγείου που βρέθηκε μέσα στον τάφο είνι οι λεγόμενοι Πυθαμφορίσκοι του σχήματος των απιόσχημων (είναι τα αγγεία που βλέπετε εδώ στην οθόνη όπως ακριβώς συντηρήθηκαν, συγκολλήθηκαν και ετοιμάζονται να εκτεθούν στο υπό διαμόρφωση νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Δημητσάνας - μιλάω για τον ευσεβή  σας πόθο κύριε Γριτσόπουλε, το μουσείο που θα γίνει πιθανόν στη Δημητσάνα - με ευρήματα από όλη τη Γορτυνία). Παρ' όλ' αυτά και σε συνεργασία και με το Δήμο και με το δήμαρχο ετοιμάζουμε και μια έκθεση απ την ανασκαφή αυτή με φωτογραφικό υλικό, πιθανόν με κάποια εκμαγεία - πιθανόν και με τα πρωτότυπα τα ίδια - και εδώ στο χώρο, όλα αυτά με κάποιες σκέψεις και προτάσεις τις οποίες θα προωθήσουμε.

Λοιπόν εδώ βλέπετε τους πιθαμφορίσκους και στο επόμενο ένας τελευταίος τύπος αγγείων -  αυτά είναι πάρα πολύ πρώιμα αγγεία. Πολύ απλά τα σφαιρικά πιθάρια χρονολογούνται πολύ πρώιμα στη Μυκηναϊκή περίοδο. Δεν εμφανίζονται συχνά στην Πελοπόννησο και είναι πολύ σημαντικό αυτό για την έρευνά μας και για την Ηραία και για την Αρκαδία και την Πελοπόννησο γενικότερα.

Ένας μοναδικός ψευδόστομος αμφορίσκος προήλθε από την ανασκαφή του τάφου. Ο "Ψευδόστομος Αμφορέας"είναι το χαρακτηριστικότερο αγγείο της Μυκηναϊκής κεραμικής και προοριζόταν για αρωματικό. Το ιδιότυπο αυτό αγγείο με το στρογγυλό σώμα, τη χαμηλή βάση, το ψηλό και στενό στόμιο και την δισκοειδή κορυφή αποτελεί το Σήμα Κατατεθέν του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.

Εκτός από αγγεία η ανασκαφή απέδωσε και δείγματα μεταλλοτεχνίας. Θα μιλήσω ειδικότερα γι αυτό τα χάλκινα αντικείμενα τα οποία στην ειδική ορολογία ονομάζονται  "ξηροί" (πρόκειται για ξυράφια πιθανόν για τον ανδρικό καλλωπισμό). Δεν είμαστε ακόμα βέβαιοι για τον ακριβή προορισμό τους. Πάντως δύο είναι όπως βλέπετε με κυρτή λεπίδα και ένας είναι φυλλοειδής. Βρέθηκαν επίσης δύο χάλκινα μαχαίρια που φέρουν στη λαβή  ακέφαλους ...... που συγκρατούσαν το υλικό, προφανώς ξύλινο ή κάποιο άλλο υλικό με το οποίο .......

Και τέλος , στην ανασκαφή βρήκαμε αρκετές κάλπες από ημιπολύτιμους λίθους. Είναι φανερό ότι στα Λουτρά της Ηραίας εντοπίζεται μια πολλά υποσχόμενη νέα θέση της Μυκηναϊκής Αρκαδίας  άγνωστη ως σήμερα. Τα ευρήματα της ανασκαφής χρονολογούν τον τάφο στην Υστεροελλαδική 3 - Α -Β περίοδο όπως λέμε εμείς οι ειδικοί δηλαδή μεταξύ του 1400 και 1200 πΧ. και υποδεικνύουν στενές σχέσεις με τις γειτονικές Ηλεία και Αχαΐα.

Τελειώνοντας θέλω να επισημάνω ότι είναι επιτακτική η ανάγκη για τη συνέχιση με συστηματικό τρόπο του Μυκηναϊκού Νεκροταφείου στα Λουτρά. Ο πλούτος των ευρημάτων από τον ένα μέχρι στιγμής ανασκαμμένο τάφο προοιωνίζει δυνατές συγκινήσεις στο μέλλον. Απαιτείται όμως πρώτα απ' όλα η απρόσκοπτη χρηματοδότηση της ανασκαφής.  Η νεοσύστατη Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρίπολης του Υπουργείου Πολιτισμού - την οποία εκπροσωπώ -  προχωρά σε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης των Αρχαιολογικών Χώρων του Δήμου Ηραίας. Ευελπιστούμε και στη δική σας συνεργασία και στήριξη.

Σας ευχαριστῶ πολύ.


Εισήγηση:   «Η δυνατότητα ανάπτυξης ήπιων μορφών τουρισμού στον Δήμο
                       Ηραίας με παράλληλη προβολή έγχρωμων διαφανειών»
Κώστας  Στεφ.  Τσίπηρας Μηχανικός Βιοκλιματικής Αρχιτεκτονικής, Δρ. Χωροταξίας

Πολύ σύντομα



 

Εισήγηση: «Νομοθετικό έργο υπουργείου τουριστικής Ανάπτυξης»
Θύμιος    Αποστολόπουλος Γενικός Διευθυντής υπουργείου τουριστικής Ανάπτυξης

Πολύ  σύντομα

Εισήγηση: «Οι δρόμοι του Παυσανία – από τον Ερύμανθο στην Ηραία»
Σωκράτης   Μάσσιας Φιλόλογος, τέως προϊστάμενος Β/βαθμιας εκπαίδευσης Ν. Ηλείας

Πολύ  σύντομα

Εισήγηση:     Νίκος  Παπαγεωργίου,         Ιστοριοδίφης

Πολύ  σύντομα

Εισήγηση:    Νίκος   Κωστάρας,                   Ιστοριοδίφης

Πολύ  σύντομα

Εισήγηση: Γιώργος   Θεοχάρης,  ερευνητής της χαράδρας  Λουσίου
 

Πολύ  σύντομα