1

κοινὸς όμαιμος, από το ίδιο αίμα

αὐτάδελφος (αὐτὸς + ἀδελφὸς) δηλώνει τους κοινούς γονείς 

κοινὸν αύτάδελφον αδελφή μου (τα επίθετα εκφράζουν με έμφαση τη συγγενική σχέση) 

Ἰσμήνης κάρα περίφραση, αντί Ισμήνη· (η περίφραση δηλώνει στοργή) 

ἆρ' οἶσθ' άραγε ξέρεις; 

ὅ,τι Ζεὺς τῶν ἀπ' Οἰδίπου κακῶν τελεῖ = η συντακτ. σειρά: ὅ,τι (ἐστὶ) τῶν ἀπὸ Οἰδίπου κακῶν, ὁποῖον οὐχὶ Ζεὺς τελεῖ = αν υπάρχει καμιά συμφορά που μας κληροδότησε ο Οιδίποδας και να μην την έστειλε ο Δίας;

νῷν (δοτ. ηθική) σε μας

ἀλγεινὸν δυσάρεστο, λυπηρό

ἄτης ἄτερ κυριολ., χωρίς συμφορά (οι αρνήσεις αντιστρέφουν το νόημα), γεμάτο συμφορές

αἰσχρὸν ντροπή (το επίθετο έχει ηθική έννοια)

ἄτιμον επονείδιστο (αναφέρεται σε δημόσιες ταπεινώσεις ή απορρίψεις)

ὁποῖον....κακῶν = ὁποῖον οὐκ ὄπωπα (ὄν = κτγρμ. μτχ.) τῶν σῶν τε κἀμῶν κακῶν που εγώ να μην έχω δει μέσα στα δικά σου και τα δικά μου βάσανα

καὶ νῦν....ἀρτίως η συντακτ. σειρά: καὶ νῦν τί αὖ (ἐστι) τοῦτο τὸ κήρυγμα, ὃ φασὶ θεῖναι τὸν στρατηγὸν ἀρτίως πανδήμῳ πόλει = και τώρα τι είναι πάλι αυτή η διαταγή που λένε ότι διακήρυξε ο στρατηγός, πριν από λίγο σ' ολόκληρη την πόλη;

ἔχεις τι κεἰσήκουσας; (σχ. πρωθύστερο) ξέρεις τίποτε κι έχεις ακούσει;

στείχω βαδίζω, έρχομαι, (εδώ μεταφ. απειλώ)

10

τῶν ἐχθρῶν κακὰ κακά που ταιριάζουν στους εχθρούς

φίλοι αγαπημένοι

μῦθος λόγος, είδηση

φίλων (γεν. αντικ.) για τους αγαπημένους

δυοῖν ἀδελφοῖν.....δύο δυο εμείς στερηθήκαμε τα δυο μας αδέλφια (τονίζεται με την επανάληψη του αριθμητικού ο θάνατος των δυο αγοριών και η μοναξιά των δυο κοριτσιών)

διπλῇ χερὶ(δοτ. οργαν.) με αμοιβαίο φόνο (το όργανο αντί της πράξης)

φροῦδός (<πρό + ὁδὸς) ἐστιν τράπηκε σε φυγή, έγινε άφαντος

ἐν νυκτὶ τῇ νῦν τη νύκτα αυτή

ὑπέρτερον περισσότερο

οὔτε εὐτυχοῦσα μᾶλλον οὔτ' ἀτωμένη (κτγρμ. μτχ.) ούτε ότι είμαι πιο ευτυχισμένη ούτε πιο δυστυχισμένη

ᾔδη καλῶς ήμουνα σίγουρη (ευδιάκριτη η ειρωνεία της Αντιγόνης για την απάθεια της Ισμήνης)

αὔλειαι πύλαι οι εξώπορτες του ανακτόρου

κλύω ακούω

δηλοῖς......... ἔπος δείχνεις ότι κάποια είδηση σε βασανίζει

20

καλχαίνω (κάλχη = πορφύρα, η μεταφ. από τη θάλασσα)

συλλογίζομαι βαθιά, σκέφτομαι γεμάτος ταραχή

οὐ γάρ........ ἔχει; η ερώτηση δηλώνει αγανάκτηση

τὼ κασιγνήτω νῷν (= ἡμῖν) από τα δυο μας αδέλφια

τὸν μὲν προτίσας (ἔχει) τὸν δὲ ἀτιμάσας ἔχει; (περιφρ.) τον ένα έκρινε άξιο ταφής, ενώ τον άλλο ανάξιο να ταφεί (ἀτιμάζω = στερώ)

σὺν δίκῃ χρησθεὶς (= χρησάμενος) δικαίᾳ καὶ νόμῳ του φέρθηκε με δίκαιη κρίση και σύμφωνα με τη θρησκευτική συνήθεια

ἔκρυψε έθαψε, διέταξε να θάψουν

ἔνερθεν κάτω

ἔντιμον (προλ. κατηγ.)

ώστε να είναι τιμημένος

ἀθλίως κατά τρόπο οικτρό

νέκυς -υος νεκρός

τόν δ' ἀθλίως......νέκυν η συντακτ. σειρά: τὸν δὲ νέκυν Πολυνείκους ἀθλίως θανόντος (σχ. υπαλλαγής) = αλλά το κορμί του Πολυνείκη, ο οποίος πέθανε με αξιολύπητο τρόπο

ἐκκηρύττομαι διακηρύσσομαι

τὸ μὴ καλύψαι......κωκῦσαι κανείς να μη το θάψει και να μη το κλάψει

ἐᾶν (υποκ. = πάντας) να το αφήσουν

θησαυρὸς εύρημα, έρμαιο (Σχολ.)

οἰωνοῖς εἰσορῶσι (επιθ. μτχ.) για τα όρνια που λαίμαργα ψάχνουν

30

πρὸς χάριν βορᾶς για την τροφή τους

ἀγαθὸς (ειρων.) ο καλός

σοὶ κἀμοὶ (δοτ. ηθική) για σένα και για μένα

λέγω γὰρ κἀμὲ λέγω και για μένα, φαντάσου και για μένα

κηρύξαντα ἔχειν ότι έχει κηρύξει δημόσια

καὶ δεῦρο νεῖσθαι (φασὶ) και λένε ότι έρχεται εδώ

σαφῆ (προλ. κατηγ.) ώστε να είναι καθαρά

προκηρύξοντα (τελ. μτχ.) για να διακηρύξει δημόσια

τοῖσι μὴ εἰδόσι (= οἳ ἄν μὴ εἰδῶσι) σε όσους δεν ξέρουν· προοικονομείται η είσοδος του χορού

τὸ πρᾶγμα ἄγω ὡς παρ' οὐδὲν θεωρώ κάτι ασήμαντο

προκεῖσθαι (ενν. τούτῳ) φόνον δημόλευστον (λεύω = λιθοβολώ) ότι τον περιμένει θάνατος με δημόσιο λιθοβολισμό

σοι (δοτ. ηθική) για σένα

τάχα γρήγορα

εὐγενὴς από ευγενική γενιά και γενναία στο ήθος

εἴτε ἐσθλῶν κακὴ = εἴτε καίπερ ἐξ ἐσθλῶν γενομένη πέφυκας κακὴ ή τιποτένια από ευγενική γενιά

ὦ ταλαῖφρον (›τάλας + φρὴν) δύστυχη, τολμηρή

εἰ τάδ' ἐν τούτοις (ἐστὶ) αν έτσι έχουν τα πράγματα

λύουσα εἴθ' ἅπτουσα (παροιμιακή έκφραση αμηχανίας) με το να χαλαρώνω ή να σφίγγω τον κόμπο, ό,τι και αν κάνω

40

τί δ' ἐγὼ προσθείμην ἃν πλέον(= τί πλέον ποιήσαιμι ἄν) τι όφελος θα μπορούσα να φέρω;

εἰ ξυμπονήσεις καί ξυνεργάσῃ (πλάγιες ερωτ. από το ρ. σκόπει) αν θα με βοηθήσεις και θα συνεργαστείς μαζί μου (το πρώτο ρήμα είναι γενικότερο)

κινδύνευμα επικίνδυνη πράξη (η λ. αποκαλύπτει το ήθος)

ποῖ γνώμης ποτ' εἶ τι τάχα έχεις στο μυαλό σου;

εἰ τὸν νεκρόν.....κουφιεῖς πλάγια ερώτ., εξαρτάται από το ρ. σκόπει

κουφίζω (= ἀναιροῦμαι) σηκώνω τον νεκρό

ἦ γὰρ αλήθεια (έκφραση έκπληξης)

σφ'(ὲ) αυτόν

ἀπόρρητον (ενν. ὄν, εναντ. μτχ., αιτ. απόλ.) τῇ πόλει αν και απαγορεύται ρητά στους πολίτες

οὐ γὰρ προδοῦσ'(α) ἁλώσομαι (ἁλίσκομαι) γιατί δεν θα κατηγορηθώ ότι τον πρόδωσα

σχέτλιος (από το σχεθεῖν, του ρ. ἔχω) αυτός που τολμάει φοβερά, αλλά κι αυτός που πάσχει φοβερά (τλήμων)

Κρέοντος ἀντειρηκότος (γεν. απόλ. εναντ. μτχ.) ενώ το έχει απαγορεύσει ο Κρέων

ἀλλ' οὐδέν μέτα (= μέτεστιν) αὐτῷ εἴργειν με τῶν ἐμῶν αλλά αυτός δεν έχει κανένα δικαίωμα να με εμποδίσει να θάψω τους δικούς μου

οἴμοι αλίμονο

50

νῷν (δοτ. ηθική)· συνάπτεται με το ἀπώλετο ὁ πατὴρ μας χάθηκε ο πατέρας μας

ἀπεχθὴς (ἀπεχθάνομαι) μισητός

δυσκλεὴς (›δυσ + κλέος) ντροπιασμένος

αὐτόφωρος (= φωραθείς ἐπ' αὐτῷ τῷ ἔργῳ) αυτός που μόνος του έφερε στο φως

ἀμπλακήματα αμαρτήματα

πρὸς αὐτοφώρων ἀμπλακημάτων (αναγκ. αίτιο) για τα αμαρτήματα που μόνος του έφερε στο φως

διπλᾶς ὄψεις τα δυο του μάτια

ἀράξας (ἀράσσω) αφού χτύπησε δυνατά

αὐτουργῷ χερὶ (= ἰδίᾳ χερὶ) με το ίδιο του το χέρι

διπλοῦν ἔπος (παράθεση στα μήτηρ και γυνή) διπλό όνομα (για ένα και το αυτό πρόσωπο)

πλεκτὴ ἀρτάνη (›ἀρτάνω) πλεκτή θηλιά

λωβῶμαι κακομεταχειρίζομαι

λωβάται βίον πεθαίνει ντροπιασμένη

αὐτοκτονοῦντε (δυϊκ. αρ., μτχ. ενεστ. του ρ. αὐτοκτονέω -ῶ) που αλληλοσκοτώθηκαν

τὼ ταλαιπώρω (δυϊκ. αρ.) οι δυστυχισμένοι

κατειργάσαντο κοινὸν μόρον βρήκαν αμοιβαίο θάνατο

ἐπαλλήλοιν χεροῖν (δυϊκ. αρ. δοτ. οργαν.) με χέρια που σήκωσαν ο ένας εναντίον του άλλου

μόνα δὴ ολομόναχες

λελειμμένα (δυϊκ. αρ.) που έχουμε μείνει

ὃσῳ κάκιστα ὀλούμεθα (πλάγια ερώτ. από το ρ. σκόπει) πόσο ατιμωτικά θα χαθούμε

νόμου βίᾳ παραβιάζοντας τον νόμο

εἰ παρέξιμεν (μέλλ. του ρ. παρεξέρχομαι) αν παραβούμε

ψῆφος απόφαση

60

κράτη τυράννων η βασιλική εξουσία

χρὴ ἐννοεῖν τοῦτο πρέπει να σκεφθείς το εξής

γυναῖχ' ὅτι ἔφυμεν (επεξ. στο τοῦτο) ότι δηλαδή γεννηθήκαμε γυναίκες

ὡς....μαχουμένα και από την άλλη δεν μπορούμε να τα βάζουμε με άνδρες

οὓνεκα ότι

ἐκ κρεισσόνων (ποιητ. αίτ.) από ισχυρότερους

ἀκούειν (απαρ. αποτελ.) ώστε να υπακούμε

ταῦτα κἄτι ( = καὶ ἔτι) ἀλγίονα τῶνδε σ' αυτά και ακόμη πικρότερα, οδυνηρότερα από αυτά

ξύγγνοιαν ἴσχω (= ξυγγιγνώσκω) ζητώ συγγνώμη

βιάζομαι (= βίᾳ πράσσω τοῦτο) κάνω αυτά χωρίς τη θέλησή μου

οἱ ἐν τέλει βεβῶτες (= βεβηκότες) οι άρχοντες

περισσά πράττω κάνω ανώτερα από τις δυνάμεις μου

οὐκ ἔχει νοῦν οὐδένα είναι ανόητο εντελώς

οὐτ' ἄν κελεύσαιμι ούτε θα σε παρακαλούσα

70 οὔτ' ἄν ἐμοῦ γ' ἄν ἡδέως δρῴης μέτα (δυν. ευκτ.) ούτε θα δεχόμουν με ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου

ἀλλ' ἴσθι.....δοκεῖ (= γίγνωσκε ὁποῖα σὺ θέλεις (Σχολ.) μα έχε όποια γνώμη θέλεις

καλόν (ἐστι) μοι τοῦτο ποιούσῃ (θαψάσῃ τὸν ἀδελφόν) θανεῖν θα είναι ωραίο για μένα να θάψω τον αδελφό μου και να πεθάνω

φίλη....μέτα (ενν. κειμένη) μαζί του αγαπημένη θα αναπαύομαι πλάι σ' αγαπημένο (η επανάληψη του μετά εκφράζει την αμοιβαία αγάπη)

ὅσια πανουργήσασα (οξύμωρο) αφού διαπράξω μια ιερή παρανομία, άγια κριματισμένη

σύ δ 'εἰ δοκεῖ, τὰ τῶν θεῶν ἔντιμα ἀτιμάσασα ἔχε αν θες εσύ, αν το κρίνεις σωστό, περιφρόνα όσα είναι τίμια για τους θεούς

ἄτιμα ποιοῦμαι (περίφρ.) περιφρονώ

ἀμήχανος ανίκανη, αδύναμη

τὸ δρᾶν (έναρθρο απαρ. αντί άναρθρου) να κάνω, να ενεργώ

80 σὺ μέν...προύχοι(ο) εσύ αυτά να προφασίζεσαι

οἴμοι ταλαίνης (γεν. αιτίας) αλίμονο, δυστυχισμένη

ὡς ὑπερδέδοικά σου πόσο φοβούμαι για σένα

προταρβέω -ῶ τινος φοβούμαι για κάποιον

τὸν σὸν ἐξόρθου πότμον για τη δική σου μοίρα φρόντιζε

προμηνύω αποκαλύπτω

κρυφῇ κεῦθε (πλέον.) = κεύθω κράτησέ το μυστικό

καταύδα (καταυδάω -ῶ = μιλώ) διακήρυξέ το σ' όλους

ἐπὶ ψυχροῖς για ψυχρά πράγματα

οἶδ(α) ἀρέσκουσ(α) (κτγρμ. μτχ.) ξέρω ότι είμαι αρεστή

οἷς μάλιστα ἁδεῖν (αόρ. β΄ του ρ. ἁνδάνω) με χρή σε κείνους που πρέπει περισσότερο ν' αρέσω

90

εἰ καὶ δυνήσῃ γ(ε) αν θα έχεις και τη δύναμη

ὅταν δὴ μὴ σθένω όταν πια δεν έχω δύναμη

ἀρχὴν (επιρρ. σημασία) καθόλου

θηρῶ κυνηγώ

ἐχθαρῇ θα μισηθείς

ἐξ ἐμοῦ από μένα ἐχθρὰ τῷ θανόντι προσκείσῃ δίκῃ δίκαια θα σε μισεί για πάντα ο νεκρός

ἔα (ἐάω -ῶ) άφησε

δυσβουλία αφροσύνη

πείσομαι (μέλλ. του ρ. πάσχω) οὐ τοσοῦτον οὐδὲν τίποτε τόσο φοβερό δεν θα πάθω

καλῶς θνῄσκω πεθαίνω έντιμα

εἰ δοκεῖ σοι αν έτσι κρίνεις

ἄνους ασυλλόγιστη

99

ὀρθῶς φίλη αληθινά αγαπημένη

 

 

1. ὦ κοινόν.....κάρα· η παρουσίαση των προσώπων γίνεται με προσφωνήσεις (στ. I και II). Ολόκληρη η φράση αποτελεί έκφραση βαθιάς αδελφικής αγάπης. Το πάθος της Αντιγόνης δίνει τον κυρίαρχο τόνο στο δράμα.

2. τῶν ἀπὸ Οἰδίπου κακῶν· η κατάρα των θεών βαραίνει πάνω στον βασιλικό οίκο των Λαβδακιδών. Η κατάρα αυτή οδήγησε τον Οιδίποδα στην πατροκτονία, την αιμομιξία, την αυτοτύφλωση· οδήγησε ακόμη τα παιδιά του στη διπλή αδελφοκτονία και προμηνύει συμφορές για τις δύο κόρες.

7-8. καὶ νῦν.....ἀρτίως· η Αντιγόνη αποκαλεί τον Κρέοντα με τον προηγούμενο στρατιωτικό του τίτλο και όχι με τον τίτλο του βασιλιά. Το κήρυγμα, στο οποίο αναφέρεται η Αντιγόνη, είναι η διαταγή του Κρέοντα που εκδίδεται σε ώρες κρίσιμες για την πόλη: ο Πολυνείκης, ως προδότης, πρέπει να μείνει άταφος.

σ.σχ. 9.  κήρυγμα: οι διαταγές των αρχών κοινοποιούνταν στους πολίτες με τη βοήθεια του κήρυκα. τὸν στρατηγὸν: εννοεί τον Κρέοντα, τον οποίο ονομάζει έτσι είτε από μίσος, γιατί δεν θέλει να του αναγνωρίσει το βασιλικό αξίωμα είτε από ειρωνεία, γιατί έγινε στρατηγός όταν αλληλομάχονταν τα δύο αδέλφια.

10. πρὸς τοὺς φίλους....κακά· ο Πολυνείκης θα έχει την ίδια μοίρα με τους Αργείους, τους εχθρούς της πόλης. Ο Σοφοκλής (στ. 1081) παίρνει ως δεδομένο πως η ταφή δεν απαγορεύτηκε μόνο για τον Πολυνείκη αλλά για όλους τους Αργείους νεκρούς. Έτσι οι συμφορές πλήττουν τους εχθρούς αλλά και τους φίλους, δηλαδή τον Πολυνείκη.

11. ἐμοὶ μὲν......φίλων· απληροφόρητη η Ισμήνη αποκαλύπτει την εσωστρέφεια της προσωπικότητάς της.

13. δυοῖν ἀδελφοῖν.... δύο· ο τραγικός θάνατος των δύο αδελφών βαθαίνει την οικογενειακή τραγωδία των Λαβδακιδών.

15. ἐπεὶ δὲ φροῦδος.....στρατός· από τους επτά ηγέτες που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία εναντίον των Θηβαίων διασώθηκε μόνον ο Άδραστος, πεθερός του Πολυνείκη. σ.σχ. Επειδή ο Ετεοκλής αρνήθηκε να εκχωρήσει τον θρόνο στον Πολυνείκη, αυτός ζήτησε τη βοήθεια του Άδραστου που ήταν βασιλιάς του Άργους και πεθερός του. Ο Άδραστος ετοίμασε στρατό με αρχηγούς τους επτά στρατηγούς: Ετεοκλή, Πολυνείκη, Τυδέα, Ιππομέδοντα, Καπανέα, Αμιφάραο και Παρθενοπαίο και εξάστρευσαν εναντίον της Θήβας (πόλεμος των επτά επί Θήβας).

16. ἐν νυκτί τῇ νῦν· αυτή τη νύχτα που μόλις πέρασε· δίνεται έτσι από τον ποιητή η χρονική αφετηρία της τραγωδίας. Λίγο αργότερα, στην πάροδο, ο χορός θα χαιρετήσει τον ήλιο που ανατέλλει.

18. ᾔδη καλῶς.... πυλῶν· ειρωνικός ο τόνος της Αντιγόνης μπροστά στην απάθεια της Ισμήνης. Με τη φράση αὐλείων πυλῶν προσδιορίζεται ο σκηνικός χώρος. σ.σχ. Πρόκειται για τις πύλες της αυλής που οδηγούν στον δρόμο.

19. τοῦδ'...... κλύοις· δικαιολογείται η πρωινή συνάντηση των δύο αδελφών. Η Αντιγόνη προετοιμάζει ψυχολογικά την Ισμήνη για τη σοβαρή ανακοίνωση που θα ακολουθήσει.

20. δηλοῖς γὰρ......ἔπος· η ταραχή της Αντιγόνης προβληματίζει την Ισμήνη.

21-22. οὐ γὰρ τάφου......ἔχει· απαντά με ερώτηση. Έτσι η Αντιγόνη εκφράζει την οργή, την αγανάκτηση και την αποδοκιμασία της στη διαταγή του Κρέοντα. Η χρήση των περιφραστικών παρακειμένων τονίζει την ψυχική έξαψη της Αντιγόνης.

23. ὡς λέγουσι· προφανώς αντιδρά στη διαταγή του Κρέοντα. Κατά την Αντιγόνη είναι δίκαιη η ταφή του Ετεοκλή, άδικο όμως είναι να παραμείνει άταφος ο Πολυνείκης. σ.σχ.: Το «ως λέγουσι» έχει προβληματίσει τους μελετητές, γιατί έτσι δηλώνεται ότι η Αντιγόνη δεν ήταν παρούσα στην ταφή του Ετεοκλή. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με την επιθυμία της να θάψει τον Πολυνείκη. Δηλώνεται παράλληλα ότι μισεί τον Ετεοκλή και αγαπά μόνο τον Πολυνείκη. Για τους λόγους αυτούς πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι

25. ἔκρυψε..... νεκροῖς· γνωστή από την αρχαιότητα η τιμή αλλά και ο σεβασμός προς τους νεκρούς. Ο νεκρός έπρεπε να ταφεί και να προσφερθούν οι νεκρικές τιμές· διαφορετικά ούτε την πύλη του Άδη μπορούσε να διαβεί ούτε τη μεταθανάτια γαλήνη να εξασφαλίσει, (πρβλ. Ιλ. Ψ 71-74, Οδ. λ. 72-73, Ηροδ. 9, 78-79). Η διαταγή του Κρέοντα στηρίζεται στο γεγονός ότι ο Πολυνείκης στράφηκε εναντίον της πατρίδας του. Εκφράζει δηλαδή την ηθική των χρόνων του: φίλει τὸν φιλοῦντα καὶ μίσει τὸν μισοῦντα.Ιστορικά, και για τον προδότη υπήρχε ταφή κατ' ανοχή, έξω όμως από τα όρια της πόλης. Ο στρατηγός Φωκίων, που κατηγορήθηκε ως προδότης, τάφηκε στη Μεγαρίδα. Αυτή την παράδοση της ταφής παραβιάζει ο Κρέων.

26. τὸν δ' ἀθλίως.....νέκυν· προφανώς αναφέρεται στον θάνατο και όχι στην προδοσία του Πολυνείκη.

27-30. ἀστοῖσί φασιν βορᾶς· η Αντιγόνη μεταφέρει στην Ισμήνη τη διαταγή του Κρέοντα.

31. τὸν ἀγαθὸν Κρέοντα· ειρωνεία.

32. λέγω γὰρ κἀμέ· δείγμα δραματουργικής τελειότητας. Λακωνικά ο ποιητής αποκαλύπτει τον ψυχικό κόσμο της ηρωίδας.

33. καὶ δεῦρο νεῖσθαι· προοικονομείται θεατρικά η εμφάνιση του χορού και του Κρέοντα.

36. φόνον..... δημόλευστον· οι αρχαίοι επέβαλλαν τον δημόσιο λιθοβολισμό σε προδότες και ιερόσυλους (πρβλ. Ηροδ. 9,5). Ο «δημόλευστος» φόνος δεν αναφέρεται πουθενά αλλού στο δράμα. σ.σχ. Γνωστές είναι οι περιπτώσεις λιθοβολισμού του Παλαμήδη στην Τροία, που τον προκάλεσε από φθόνο ο Οδυσσέας, και του Λυκίδη που τον λιθοβόλησαν οι Αθηναίοι επειδή είχε προτείνει να παραδοθούν στον Μαρδόνιο.

38. εἴτ' εὐγενὴς....κακή· αρχαϊκή ηθική: η καταγωγή από αριστοκρατική οικογένεια επιβάλλει την προσαρμογή σε συγκεκριμένα πρότυπα. Σαφής είναι η προσπάθεια της Αντιγόνης να κεντρίσει τη φιλοτιμία της Ισμήνης.

40. λύουσα ἢ ἅπτουσα· έκφραση αμηχανίας και ταραχής από την Ισμήνη.

41. εἰ ξυμπονήσεις......σκόπει· η Αντιγόνη προτείνει στην Ισμήνη να την βοηθήσει· ταυτόχρονα δηλώνει την αμετάκλητη απόφασή της να θάψει τον Πολυνείκη. Η απόφαση της Αντιγόνης προοικονομεί την εξέλιξη του μύθου.

42. ποῖόν τι κινδύνευμα... ποτ' εἶ· η διστακτικότητα της Ισμήνης αποκαλύπτεται από τη φράση ποῖον κινδύνευμα = ποια επικίνδυνη πράξη. Φανερή η διαφορά του ήθους των δύο αδελφών.

49-52. οἴμοι φρόνησον.....αὐτουργῷ χερί· η απαρίθμηση των δεινών του Οιδίποδα από την Ισμήνη αποβλέπει στο να αποτρέψει την Αντιγόνη από την ταφή.

53-54. ἔπειτα μήτηρ....βίον· ο ατιμωτικός θάνατος της μητέρας.

58-60. νῦν δέ......παρέξιμεν· επαναφορά στο παρόν· τραγική κρέμεται πάνω στα κεφάλια των δύο κοριτσιών η κατάρα των Λαβδακιδών.

61-62. ἀλλ' ἐννοεῖν.....μαχουμένα· σαφής έκφραση πατριαρχικού δικαίου.

65-68. ἐγὼ μέν.....οὐδένα· υποταγή στην εξουσία με επαρκή δικαιολογία. Η Ισμήνη θέλει, αλλά δεν μπορεί. Αντίθετα η Αντιγόνη, ο θεατρικός αντίποδας της Ισμήνης, και θέλει και μπορεί.

69-70. οὔτ' ἄν μέτα· η ρήξη με την Ισμήνη άμεση. Φύση ισχυρή η Αντιγόνη, γίνεται σκληρή και πείσμων μπροστά στη δειλία της Ισμήνης.

72. θάψω.....θανεῖν· σαφής και έντονη δήλωση της Αντιγόνης ότι θα αψηφήσει τη διαταγή του Κρέοντα, θυσιάζοντας τη ζωή της.

73. φίλη μετ' αὐτοῦ....μέτα· οι επαναλήψεις τονίζουν την αδελφική αγάπη.

74. ὅσια πανουργήσασ'· οξύμωρο· η Αντιγόνη παραβιάζει την επιταγή της εξουσίας, αλλά η πράξη της συμφωνεί με τη θεϊκή επιταγή.

77. τὰ τῶν θεῶν....ἔχε· προβολή όχι πια της αδελφικής αγάπης αλλά της θεϊκής επιταγής.

82. οἴμοι.......ὑπερδέδοικά σου· έκδηλος ο φόβος της Ισμήνης για τη ζωή της Αντιγόνης.

83. τόν σόν...... πότμον· απόρριψη από την Αντιγόνη του δικαιολογημένου φόβου της Ισμήνης.

86-87. οἴμοι.....σιγῶσα· τη σιωπή της Ισμήνης θεωρεί προσβλητική η Αντιγόνη· κι όμως, αν η Ισμήνη μιλούσε, το σχέδιο θα ανατρεπόταν.

88. ἐπὶ ψυχροῖσι· η φράση αναφέρεται στην απειλή του θανάτου, αν η Αντιγόνη θάψει τον Πολυνείκη.

89. οἷς· αναφέρεται στον Πολυνείκη και τους χθόνιους θεούς.

90. ἀλλ' ἀμηχάνων ἐρᾷς· ρεαλιστική αντίληψη για τη ζωή· διαγράφεται ταυτόχρονα το ήθος της Ισμήνης, που προσαρμόζεται στην κρατική εξουσία και την κοινωνική αντίληψη της εποχής. Τελείως αντίθετο το ήθος της Αντιγόνης. Ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί την τεχνική των αντίθετων χαρακτήρων.

93-94. ἐχθαρῇ....ἐχθρά· η επανάληψη αποκαλύπτει τη στάση της Αντιγόνης προς την Ισμήνη. Αποκαλύπτει ακόμη την αμετάκλητη απόφαση της Αντιγόνης. Η απόφαση αυτή διατηρεί τους θεατές σε κατάσταση εναγώνιας αναμονής.

95. ἀλλ' ἔα.....δυσβουλίαν· ειρωνεία.

98. στεῖχε· η Αντιγόνη φεύγει από την αριστερή πάροδο, ενώ η Ισμήνη αποσύρεται στο εσωτερικό των ανακτόρων.

 

 

επεξεργάσιμο κείμενο

 

1. Διαφαίνεται από τον πρόλογο ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο θα οργανωθεί η εξέλιξη της τραγωδίας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

2. Πώς διαγράφεται το ήθος της Αντιγόνης και της Ισμήνης στον πρόλογο; Ποια θεατρική σκοπιμότητα υπηρετεί η διαγραφή αυτή των χαρακτήρων;

3. Ο Κρέων στον πρόλογο είναι παρών, αν και δεν παρουσιάζεται στη σκηνή. Πώς προβάλλεται η παρουσία του και ποια χαρακτηριστικά αποδίδονται σ' αυτόν;

4. Ποια συναισθήματα προκαλεί στους θεατές ο πρόλογος;

5. Να υπογραμμίσετε στα λόγια της Ισμήνης τις λέξεις που αποκαλύπτουν την ψυχική κατάσταση της Αντιγόνης.

6. Να χαρακτηρίσετε τους υποθετικούς λόγους των στ. 86-87 και 93.

7. Να αντιστοιχίσετε, σύμφωνα με τη σημασία, τις δύο στήλες των λέξεων.

   α. κάρα 1. ακατόρθωτος

   β. ἐσθλή 2. ευγενής

   γ. δυσκλεής 3. κεφάλι

   δ. ἀμήχανος 4. ντροπιασμένος