Είπαμε ότι στην παρατακτική σύνδεση χρησιμοποιούνται οι παρατακτικοί σύνδεσμοι, δηλαδή, οι συμπλεκτικοί, οι διαζευκτικοί ή διαχωριστικοί, οι αντιθετικοί, οι συμπερασματικοί και ο επεξηγηματικός δηλαδή. Ας δούμε αναλυτικά τη σύνδεση με αυτούς τους συνδέσμους.

 

α. Σύνδεση προτάσεων με συμπλεκτικούς συνδέσμους:

Οι συμπλεκτικοί σύνδεσμοι [και/κι, ούτε, μήτε (ουδέ, μηδέ σε παλαιότερα κείμενα)] συνδέουν τις προτάσεις:

α) καταφατικά, δηλαδή χωρίς να υπάρχει άρνηση στις προτάσεις, π.χ.

[Μιλούσε] [κι έγραφε.]

Στην καταφατική σύνδεση χρησιμοποιείται ο σύνδεσμος και/κι

 

β) αποφατικά, δηλαδή με άρνηση

 

είτε και στις δύο προτάσεις, π.χ.

α. [Μόνο αυτός δεν παίζει] [και δε χαίρεται.]

β. [Ούτε έβλεπε] [ούτε άκουγε.]

γ. [Όλοι οι άλλοι δε θέλουνε] [κι ο Γιώργος θέλει.]

δ. [Μην κοιτάς] [και μην ακούς.]

ε. [Μήτε να φας] [μήτε να πιεις.]

 

είτε στη μία από τις δύο, π.χ.

στ. [Κάτι θα έγινε] [και δεν ήρθε.]

ζ. [Έλα] [και μην ξαναφύγεις πια.]

η. [Μην τρως τόσο πολύ] [και πάθεις τίποτα.]

 

Η αποφατική σύνδεση στις προτάσεις κρίσης γίνεται με:

δε(ν)...και δε(ν) [α],

ούτε...ούτε [β],

δε(ν)...και [γ]

και δε(ν) [στ],  κτλ.

Η αποφατική σύνδεση στις προτάσεις επιθυμίας γίνεται με:

μη(ν)...και μη(ν) [δ]

μήτε να...μήτε να [ε]

και μη(ν) [ζ]

μη(ν)...και [η]

 

Ο σύνδεσμος και ως παρατακτικός σύνδεσμος συνδέει προτάσεις που έχουν μεταξύ τους τις ακόλουθες σχέσεις:

 

1. Σχέση χρόνου

α) συνδέει προτάσεις οι οποίες δηλώνουν πράξεις που γίνονται συγχρόνως, π.χ.

[Καθόταν στην πολυθρόνα] [και αγνάντευε το πέλαγος.] → και = και συγχρόνως

β) συνδέει προτάσεις οι οποίες δηλώνουν πράξεις που η μια γίνεται έπειτα από την άλλη (διαδοχικά), π.χ.

[Έφαγε το φαγητό του] [και ξάπλωσε στον καναπέ.] → και = και μετά

 

2. Σχέση αιτίας και αποτελέσματος, δηλαδή η μια πρόταση δείχνει την αιτία και η άλλη το αποτέλεσμα, π.χ

[Είμαι ο αρχηγός] [και θα με ακούς.]

 

3. Σχέση αντίθεσης, π.χ.

[Είναι δάσκαλος] [και δεν ξέρει ορθογραφία.] → και = αλλά

 

4. Μεταβατικός, δηλαδή μπαίνει στην αρχή μιας περιόδου, για να γίνει μετάβαση από τα προηγούμενα στα επόμενα, π.χ.

[Εκεί ζούσε ένα γενναίο παλικάρι.] [Και μια μέρα ξεκίνησε να πάει να βρει την τύχη του.]

 

5. Σχέση συμφωνίας, π.χ.

[Κάνε μου αυτή τη χάρη] [κι εγώ θα σ' το ξεπληρώσω με το παραπάνω.]

 

Ιδιαίτερη περίπτωση.

Ο σύνδεσμος και είπαμε ότι συνδέει ισοδύναμες προτάσεις, δηλαδή κύριες με κύριες ή δευτερεύουσες με δευτερεύουσες. Μερικές φορές όμως χρησιμοποιείται και στην υποτακτική σύνδεση συνδέοντας κύρια (ή ανεξάρτητη πρόταση) με δευτερεύουσα (ή εξαρτημένη). Στην περίπτωση αυτή ο και χρησιμοποιείται ως σύνδεσμος: ειδικός (βλέπε εδώ ειδικές προτάσεις, ειδικές περιπτώσεις), αιτιολογικός (βλέπε εδώ αιτιολογικές), αποτελεσματικός (βλέπε εδώ αποτελεσματικές), .

 

β. Σύνδεση προτάσεων με αντιθετικούς συνδέσμους:

Στη σύνδεση με αντιθετικούς συνδέσμους χρησιμοποιούνται οι αντιθετικοί σύνδεσμοι [αν και, αλλά, μα, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ, μολονότι, μόνο (που)] αλλά και λέξεις, σύνολα λέξεων ή επιρρήματα, π.χ. εντούτοις, μάλιστα, έπειτα, μολαταύτα, εξάλλου κτλ.

 

Από αυτούς μερικοί, όπως: ωστόσο, έπειτα, μολαταύτα κ.ά. συνδέουν κανονικά μόνο περιόδους ή ημιπεριόδους, π.χ.

 

[Το κατάλαβε ότι ήταν ψέμα.] [Ωστόσο δεν είπε τίποτα σε κανέναν.]

[Φτάσαμε επιτέλους·] [έπειτα σου λένε πως είναι μικρή η διαδρομή.]

[Ήξερε ότι δεν είχε ικανότητες.] [Μολαταύτα του ανέθετε δύσκολες υποθέσεις].

 

Και ο σύνδεσμος όμως αρκετά συχνά μπαίνει στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου, π.χ.

 

[Γενικά ήταν ήσυχος άνθρωπος.] [Όμως μια μέρα επαναστάτησε.]

[Δυσκολεύτηκα πολύ με τις εξετάσεις·] [όμως ας μη μιλάμε πια γι' αυτό.]

 

Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μπαίνουν συνήθως στην αρχή της πρότασης· μπορούν όμως να μπουν και ύστερα από μια ή περισσότερες λέξεις ή και στο τέλος της πρότασης, π.χ.

 

[Το κατάλαβε ότι ήταν ψέμα.] [Ωστόσο δεν είπε τίποτα σε κανέναν.]

[Το κατάλαβε ότι ήταν ψέμα.] [Δεν είπε ωστόσο τίποτα σε κανέναν.]

[Το κατάλαβε ότι ήταν ψέμα.] [Δεν είπε τίποτα ωστόσο.]

 

Η αντιθετική σύνδεση διακρίνεται σε α) απλή και β) επιδοτική

α) απλή αντιθετική σύνδεση

Στην απλή αντιθετική σύνδεση χρησιμοποιούνται συνήθως οι σύνδεσμοι: αλλά, μα, όμως, παρά, μόνο και οι προτάσεις που συνδέονται μπορεί να έχουν και οι δύο κατάφαση [α] ή άρνηση [β] ή η μια κατάφαση και η άλλη άρνηση [γ, δ].

α. [Πέρασε στα Μαθηματικά,] [αλλά κόπηκε στα Αρχαία.]

β. [Δεν είναι νόμιμο,] [αλλά δεν είναι και ηθικό.]

γ. [Πόνεσε πολύ,] [κι όμως δεν είπε τίποτα.]

δ. [Δεν ζητάω τίποτα άλλο,] [παρά να με ακούσεις προσεκτικά.]

 

Όταν και οι δύο προτάσεις είναι αρνητικές, τότε ύστερα από τον αλλά ή μα μπαίνει συνήθως ο και [β].

Ο και μπαίνει μπροστά από τον όμως σε έντονη αντίθεση [γ].

Ο παρά συνδέει κανονικά μια αρνητική πρόταση με μια δεύτερη καταφατική [δ].

 

β) Επιδοτική αντιθετική σύνδεση

Στην επιδοτική αντιθετική σύνδεση χρησιμοποιούνται συνήθως:

1. σε προτάσεις κρίσης

α. όχι μόνο... αλλά και

β. όχι μόνο δε(ν)... μα ούτε

γ. όχι μόνο...αλλά και δεν

δ. όχι μόνο δε(ν)... αλλά και

κτλ.

α. [Όχι μόνο πήγε,] [αλλά και έμεινε όλο το καλοκαίρι.]

β. [Όχι μόνο δεν ήρθε,] [μα ούτε έστειλε ένα μήνυμα.]

γ. [Όχι μόνο ξαναπήγε] [αλλά και δεν έφυγε ποτέ πια.]

δ. [Όχι μόνο δε με δέχτηκε,] [αλλά και μου έκλεισε την πόρτα στα μούτρα.]

 

2. σε προτάσεις επιθυμίας

ε. όχι μόνο να...αλλά και να

στ. όχι μόνο να μη(ν)...αλλά ούτε και να

ζ. όχι μόνο να...αλλά και να μη(ν)

η. όχι μόνο να μη(ν)...αλλά να

ε. [Όχι μόνο να ξανάρθεις,] [αλλά και να μείνεις μαζί μας για πάντα.]

στ. [Όχι μόνο να μην πας,] [αλλά ούτε και να του τηλεφωνήσεις.]

ζ. [Όχι μόνο να φύγεις,] [αλλά και να μην ξανάρθεις ποτέ.]

η. [Όχι μόνο να μη διαμαρτύρεσαι,] [αλλά να με ευχαριστείς.]

 

Όταν συνδέεται αντιθετικά μια αρνητική πρόταση με μια δεύτερη καταφατική και υπάρχει έμφαση, συχνά παραλείπεται ο αντιθετικός σύνδεσμος, π.χ.

[Δεν πεινώ·] [διψώ.] (= αλλά διψώ)

 

γ. Σύνδεση προτάσεων με διαχωριστικούς συνδέσμους:

Οι διαχωριστικοί σύνδεσμοι ή, είτε συνδέουν δύο προτάσεις [α, β, γ] ή περισσότερες [δ, ε], π.χ.

 

α. [Όλη μέρα έγραφε] [ή διάβαζε.]

β. [Όλη μέρα ή έγραφε] [ή διάβαζε.]

γ. [Όλη μέρα είτε έγραφε] [είτε διάβαζε.]

δ. [Ή έτρωγε] [ή έπινε] [ή κάπνιζε.]

ε. [Είτε έτρωγε] [είτε έπινε] [είτε κάπνιζε.]

 

Όταν οι προτάσεις είναι δύο ο ή μπαίνει μια φορά [α] ή δύο φορές [β]

 

Οι διαχωριστικοί σύνδεσμοι πολλές φορές παραλείπονται, όταν οι δύο προτάσεις είναι αντίθετες μεταξύ τους και ο λόγος είναι ζωηρός, π.χ.

 

[Έχει] [δεν έχει ανάγκη], πρέπει να μείνει μαζί μας ([Ή έχει] [ή δεν έχει ανάγκη]...)

[Μπαίνει,] [βγαίνει,] δεν τον προσέχει κανείς ([Είτε μπαίνει] [είτε βγαίνει]...)

Αντί για διαχωριστικούς συνδέσμους χρησιμοποιούνται και τύποι του ρήματος θέλω, π.χ.

[Θες έφταιγα εγώ,] [θες έφταιγε εκείνος,] [στο τέλος δεν κάναμε τίποτα.]

 

ΠΡΟΣΟΧΗ

Στη σύνδεση με διαχωριστικούς συνδέσμους δε βάζουμε κόμμα.

 

δ. Σύνδεση προτάσεων με συμπερασματικούς συνδέσμους:

Στη σύνδεση προτάσεων με συμπερασματικούς συνδέσμους χρησιμοποιούνται οι συμπερασματικοί σύνδεσμοι: λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως [α-δ] αλλά και επιρρήματα: τώρα, τότε, έπειτα, ύστερα ή το εμπρόθετο γι' αυτό [ε-θ] κ.ά. π.χ.

 

α. [Όπως φαίνεται, ήρθαν όλοι.] [Λοιπόν, τι περιμένουμε.]

β. [Kλείδωσα όλες τις πόρτες·] [ώστε να είστε ήσυχες και να μη φοβάστε καθόλου.]

γ. [Ο Γιώργος όλο το βράδυ φιλούσε την Ελένη.] [Άρα κάτι τρέχει μεταξύ τους.]

δ. [Συνεχίζεται η απεργία στα τρένα·] [επομένως το ταξίδι αναβάλλεται.]

ε. [Μόλις ήρθε κι ο Πέτρος.] [Τώρα είμαστε όλοι εδώ.]

στ. [Τελείωσε το κόκκινο;] [Δώσε μου τότε το κίτρινο.]

ζ. [Δε θυμώνει ποτέ.] [Έπειτα, πώς να μη τον θαυμάζεις!]

η. [Είναι σε όλα του εντάξει·] [ύστερα πώς να είσαι δυσαρεστημένος μαζί του;]

θ. [Μου έφερε όλα όσα του ζήτησα.] [Γι' αυτό τον αγαπώ!]

Οι συμπερασματικοί σύνδεσμοι συνδέουν κανονικά δύο κύριες προτάσεις που έχουν νοηματική σχέση μεταξύ τους, χωρίζονται όμως με τελεία ή άνω τελεία στον γραπτό λόγο ή με παύση στον προφορικό και μπαίνουν στην αρχή της δεύτερης πρότασης. Μόνο ο σύνδεσμος λοιπόν μπαίνει όχι μόνο στην αρχή, αλλά και ύστερα από μία ή και περισσότερες λέξεις ή ακόμη και στο τέλος της πρότασης, π.χ.

α. [Ήρθαν όλοι.] [Λοιπόν, τι περιμένουμε.]

β. [Δε βρήκαν μεταφορικό μέσο·] [ήρθαν λοιπόν με τα πόδια.]

γ. [Πέρασε η ώρα.] [Καληνύχτα λοιπόν.]

επάνω