Είσοδος Ιστορία Δυναστείες-Αυτοκράτορες Χρονολόγιο
Κεφάλαιο 3 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025)
I. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ

3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄και η αυγή της Νέας Εποχής



 

2
Στα χρόνια του:
Λέοντα Γ' (717-741)
Κωνσταντίνου ΣΤ'(780-797)
Νικηφόρου Α' (802-811)
Μιχαήλ Β' (820-829)
Θεόφιλου (829-842)
Θεοδώρας (842-855)
Μιχαήλ Γ' (842-867)
Πηγή: byzantium.gr

 


Δυναστεία των Ισαύρων ή Συριακή δυναστεία
Λέοντας Γ' (717-741) αετ Βικιπαίδεια
Κωνσταντίνος Ε' (741-775) αετ Βικιπαίδεια
Λέοντας Δ' Χάζαρος (775-780) αετ Βικιπαίδεια
Κωνσταντίνος Στ'- Ειρήνη (780-790)
Κωνσταντίνος Στ' (790-797) αετ Βικιπαίδεια
Ειρήνη (797-802) αετ Βικιπαίδεια
«Διάδοχοι» της δυναστείας των Ισαύρων
Νικηφόρος Α' (802-811) αετ Βικιπαίδεια
Σταυράκιος (811) αετ Βικιπαίδεια
Μιχαήλ Α' ο Ραγκαβές (811-813) αετ Βικιπαίδεια
Λέων Ε' Αρμένιος(813-820) αετ Βικιπαίδεια
Δυναστεία του Αμορίου
Μιχαήλ Β' ο Τραυλός (Ψελλός)(820-829) αετ Βικιπαίδεια
Θεόφιλος (829-842) αετ Βικιπαίδεια
Μιχαήλ Γ' ο Μέθυσος (842-867) αετ Βικιπαίδεια
Δυναστεία των Μακεδόνων (Μακεδονική δυναστεία)
Βασίλειος Α' ο Μακεδών (867-886) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Λέων ΣΤ' ο Σοφός (886-912) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Αλέξανδρος (912-913) αετ Βικιπαίδεια
Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος (913-959) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Ρωμανός Α' Λεκαπηνός (920-944) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Ρωμανός Β' (959-963) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Νικηφόρος Β' Φωκάς (963-969) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Ιωάννης Α' Τσιμισκής (969-976) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Βασίλειος Β'  (976-1025) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Κωνσταντίνος Η' (1025-1028) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Ζωή (1028-1050) αετ Βικιπαίδεια
Ρωμανός Γ' ο Αργυρός (1028-1034) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών (1034-1041) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Μιχαήλ Ε' ο Καλαφάτης (1041-1042) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος (1042-1055) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Θεοδώρα (1042 & 1055-1056 ) αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια
Μιχαήλ ΣΤ' Βρίγγας (Στρατιωτικός) (1056-1057) εκτός δυναστείας αετ ΙΜΕ Βικιπαίδεια

 

πάνω

 


 

3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας, σ. 36

Ενδιαφέρον για τους κλασικούς, σ. 36

Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση, σσ. 36-37

Υποστηρικτικό υλικό:

-Απόσπασμα από τη Βιβλιοθήκη του Φωτίου για τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Ερώτηση 5, σ. 38 του βιβλίου.

 1 ώρα 

 

Διδακτικός στόχος

Να εκτιμήσουν οι μαθητές τη σημασία της βασιλείας του Μιχαήλ Γ' για την εκπαίδευση, την άμυνα και τον πολιτισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

 

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

Η διδασκαλία της ενότητας πρέπει να ξεκινήσει από ένα σημαντικό γεγονός που αναφέρεται στην προηγούμενη διδακτική ενότητα: την αναστήλωση των εικόνων που έφερε την ειρήνευση στους κόλπους της εκκλησίας και της κοινωνίας και έτσι αποτέλεσε προϋπόθεση για την ανατολή της Νέας Εποχής στα χρόνια του Μιχαήλ Γ'.

Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από μεγάλη πνευματική άνθηση που είχε εμπνευστή και χορηγό τον καίσαρα Βάρδα, αδελφό της βασιλομήτορος και αυγούστας Θεοδώρας. Κέντρα βάρους της ενότητας είναι η ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας, η προσωπικότητα και η πνευματική συγκρότηση και δραστηριότητα του Λέοντος Φιλοσόφου και του πατριάρχη Φωτίου, οι πολεμικές επιτυχίες κατά των Αράβων και η στενά συνδεδεμένη με αυτές γένεση και διαμόρφωση της βυζαντινής επικής ή ακριτικής ποίησης.

 

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα είναι απόσπασμα από τους χρονογράφους που συνέχισαν το έργο του Θεοφάνη, τους λεγόμενους Συνεχιστές του Θεοφάνη. Αναφέρεται στη σημαντική θέση που κατείχε ο Λέων Φιλόσοφος στη σχολή της Μαγναύρας (ήταν διευθυντής ή ένα είδος πρύτανη) και στην εσωτερική οργάνωσή της. Η σχολή αποτελούνταν από τα τμήματα φιλοσοφίας, γεωμετρίας, αστρονομίας και γραμματικής. Οι καθηγητές που διεύθυναν τις αντίστοιχες έδρες ήταν ο Λέων και οι στενοί συνεργάτες του. Το απόσπασμα προσδιορίζει επίσης τα μέτρα που έλαβε ο ιδρυτής της σχολής, ο καίσαρας Βάρδας, για την πρόοδό της (γενναιόδωρες χορηγίες στη σχολή και ενίσχυση των ταλαντούχων φοιτητών).

Το δεύτερο παράθεμα, το οποίο προέρχεται από τη γραφίδα του Νικήτα του Παφλαγόνος, παρουσιάζει την κοινωνική προέλευση (από τους ευγενείς), την παιδεία (κατείχε όλες τις θύραθεν, δηλ. τις κοσμικές επιστήμες) και την πνευματική προσωπικότητα του Φωτίου. Ο σπουδαίος αυτός λόγιος και πατριάρχης συνδύαζε πλούτο, τάλαντο και επιμέλεια, με αποτέλεσμα να συναγωνίζεται όχι μόνο τους συγχρόνους του αλλά και τους αρχαίους διανοουμένους.

Το τρίτο παράθεμα είναι απόσπασμα από το σύντομο έπος του Αρμούρη. Το έπος αναφέρεται στη διάβαση του Ευφράτη από νεαρό πολεμιστή και την έναρξη της βυζαντινής αντεπίθεση, ένα γεγονός που ενέπνευσε και γέμισε με περηφάνεια τους απλούς βυζαντινούς πολίτες.

Το τέταρτο παράθεμα είναι ένα σχόλιο του Αρέθα πάνω σε ένα αρχαίο κείμενο και αναφέρεται σε περιπλανώμενους μουσικούς από τη μικρασιατική επαρχία της Παφλαγονίας (στα ΒΔ της Μ. Ασίας) —κάτι ανάλογο με τους περιφερόμενους ραψωδούς επικών τραγουδιών— που άδουν ηρωικά τραγούδια και μπορεί να συγκριθεί με το εικονογραφικό υλικό της ενότητας.

Η πρώτη εικόνα της ενότητας με την παράσταση του προφήτη Έσδρα δείχνει ένα λόγιο ή αντιγραφέα κατά την ώρα της εργασίας του με φόντο ένα ερμάρι βιβλιοθήκης και μπορεί να συνδυαστεί με τη δραστηριοποίηση των λογίων και το ξύπνημα του ενδιαφέροντος για την αρχαιότητα κατά την περίοδο αυτή. Η δεύτερη εικόνα (τοιχογραφία) δείχνει βυζαντινούς μουσικούς να συνοδεύουν τραγουδιστή.

 

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Η σχολή της Μαγναύρας αποτελούνταν από τέσσερα επί μέρους τμήματα ή σχολές (βλ. παραπάνω). Ο Βάρδας, όπως πολλοί ηγεμόνες και έμποροι της lταλίας κατά την περίοδο της Αναγέννησης, συνέβαλε στην πρόοδο των επιστημών με χρηματικές χορηγίες και την ενθάρρυνση των κλίσεων των ταλαντούχων φοιτητών, προφανώς με οικονομικά και ηθικά μέτρα (πρώτη ερώτηση).

Πανεπιστήμονες διανοουμένους παρήγαγε κυρίως η Κλασική Αρχαιότητα και η Αναγέννηση. Τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αντιπροσωπεύουν ο Αριστοτέλης και οι Μιχαήλ Άγγελος και Λεονάρντο ντα Βίντσι αντίστοιχα. Σήμερα, σε μια εποχή αυστηρής εξειδίκευσης, οι πανεπιστήμονες διανοούμενοι έχουν εκλείψει (δεύτερη ερώτηση).

Στην εικόνα βλέπουμε έναν βυζαντινό λόγιο - αντιγραφέα να κάθεται σε ένα κάθισμα και να γράφει. Η στάση του είναι κάπως άβολη, καθώς η γραφική ύλη είναι ακουμπισμένη στα γόνατά του και ο ίδιος είναι αναγκασμένος να σκύβει για να γράψει. Τα πόδια του στηρίζονται σε ένα σκαμνί. Απέναντί του υπάρχει ένα αναλόγιο ή βιβλιοστάτης, με το βιβλίο που αντιγράφει ο λόγιος ανοιχτό. Στο βάθος ένα ερμάρι - βιβλιοθήκη. Οι σύγχρονοι διανοούμενοι έχουν στη διάθεσή τους πολύ πιο άνετα γραφεία και εξελιγμένα μέσα γραφής, όπως είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές (τρίτη ερώτηση).

Τα φυσικά και κοινωνικά πλεονεκτήματα που καθόριζαν την υπεροχή του Φωτίου έναντι των άλλων διανοουμένων της εποχής του και οδήγησαν στην κοινωνική ανάδειξη και καταξίωσή του ήταν η αριστοκρατική του προέλευση, ο πλούτος που του επέτρεπε να αποκτήσει κάθε είδους βιβλίο, το φιλολογικό και ρητορικό τάλαντο και η ακοίμητη δραστηριότητα. Στην κλασική Αθήνα, αντίθετα, αποκλειστικά και μόνο η προσωπική αξία ήταν ικανή να οδηγήσει τον πολίτη στην κοινωνική καταξίωση, με την προϋπόθεση ότι ο πολίτης είχε πλήρη πολιτικά δικαιώματα και δεν ανήκε στους δούλους ή τους ξένους. Το χρήμα και η καταγωγή δεν έπαιζαν κατά τα λεγόμενα του Περικλή καθοριστικό ρόλο (τέταρτη ερώτηση).

Η κοινωνία των αραβοβυζαντινών συνόρων της Μ. Ασίας ήταν αγροτική και συγχρόνως πολεμική. Οι σημαντικότερες (και εναλλασσόμενες) δραστηριότητες του ανθρώπου ήταν ο πόλεμος, το κυνήγι και η γεωργία. Πολύτιμοι σύντροφοι του ανθρώπου σ' αυτές ήταν τα όπλα, το σκυλί και το άλογο. Οι επαφές μεταξύ του βυζαντινού και του αραβικού πληθυσμού είναι άλλοτε εχθρικές και άλλοτε φιλικές. Οι επιγαμίες δεν ήταν σπάνιες) και η γλώσσα αντιπροσώπευε ένα μεικτό ιδίωμα με πολλά δάνεια από τους γείτονες κλπ. (πέμπτη ερώτηση).

 

 

πάνω

 



χρονολόγιο ιμε Δες κι εδώ

717| 726| 730| 732| 740| 741| 747| 763| 775| 780| 787| 790| 797| 800| 802| 811| 812| 813| 815| 820| 823| 829| 838| 842| 860| 863| 864 867| 870| 879| 886| 887| 895| 912| 913| 920| 943| 951| 959| 961| 962| 963| 965| 968| 969| 975| 976| 989| 997| 1002| 1014| 1018| 1025| 1028| 1028| 1034| 1041| 1042| 1054| 1055| 1056|

Όροι – κλειδιά της ενότητας
Νέα Εποχή, καισαρ Βάρδας, Σχολή Μαγναύρας, Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός, χειρόγραφα, Φώτιος, Μυριόβιβλος, άλωση Αμορίου, ακρίτες, ακριτικά τραγούδια, Αρέθας, δημώδης λογοτεχνία, λόγια λογοτεχνία.

α. Έναρξη της Νέας Εποχής

Μιχαήλ Γ'
Μιχαήλ Γ

σχόλιο Στα χρόνια της βασιλείας του Μιχαήλ Γ' που καταγόταν από το Αμόριο (842-867) άρχισε η ανάπτυξη της δύναμης του Βυζαντίου, που έφτασε στο αποκορύφωμά της, όταν κυβέρνησε η Μακεδονική Δυναστεία (867-1025). Η οριστική αναστήλωση των εικόνων (843) επέτρεψε στη βυζαντινή κυβέρνηση να ασχοληθεί με τη βελτίωση της άμυνας κατά των Αράβων και τα έργα του πολιτισμού. Για μια δεκαετία (τέλη 855-αρχές 866) τις κρατικές υποθέσεις διεύθυνε προσωπικά ο ικανότατος καίσαρ Βάρδας, θείος του νεαρού Μιχαήλ Γ'.

β. Ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας

σχόλιο Η ίδρυση της ανώτερης σχολής της Μαγναύρας, με πρωτοβουλία του Βάρδα, αποτελεί σταθμό στην ιστορία της βυζαντινής εκπαίδευσης. Τη διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός, διάσημος επιστήμονας της εποχής του. Επειδή είχε μεγάλη φήμη, προσκλήθηκε, όπως λέγεται, από τον χαλίφη Μαμούν να διδάξει στη Βαγδάτη, δεν αποδέχτηκε όμως την πρόσκληση (περί το 830). Το πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της φιλοσοφίας, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της γραμματικής.

Ο Λέων ο Φιλόσοφος και η Μαγναύρα

Ο Λέων, καθώς σχόλαζε, εξαιτίας της καθαίρεσής του [από το αξίωμα του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης], διεύθυνε τη σχολή της Μαγναύρας. Ο μαθητής του Θεόδωρος ήταν επικεφαλής του τμήματος της γεωμετρίας, ο Θεοδήγιος της αστρονομίας, και ο Κομητάς της γραμματικής, που διδάσκει πώς μιλιούνται σωστά τα ελληνικά. Ο Βάρδας τους έδινε γενναιόδωρες χορηγίες, για να καλύπτουν τις ανάγκες τους και, επειδή αγαπούσε τη γνώση, τους επισκεπτόταν συχνά, ενθαρρύνοντας τις κλίσεις των φοιτητών τους: μέσα σε λίγα χρόνια έδωσε φτερά στην επιστήμη, που σημείωσε αλματώδη πρόοδο.

Συνεχιστές Θεοφάνη, 4ο βιβλίο, έκδ. I. Bekker, CSHB, Βόννη 1838, 192.

Λέων ο Φιλόσοφος Μιχαήλ Ψελλός (ΙΜΕ)
Μιχαήλ Ψελλός Λέων ο Φιλόσοφος (ΙΜΕ)


σχόλιο Η έντονη πνευματική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε με επίκεντρο τη σχολή προετοίμασε την αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων κατά την εποχή του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου.

1 Χρονολόγιο ανώτερης εκπαίδευσης στο Βυζάντιο (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
1 Παλάτι Μαγναύρας (ΙΜΕ)

γ. Ενδιαφέρον για τους κλασικούς

Οι λόγιοι κατά την περίοδο αυτή άρχισαν να αναζητούν, να συλλέγουν, να μελετούν και να αντιγράφουν χειρόγραφα με έργα της αρχαίας γραμματείας. Ο πιο αξιόλογος από αυτούς ήταν ο Φώτιος που ανήκε στον πνευματικό κύκλο του Λέοντος Μαθηματικού.

Η προσωπικότητα του Φωτίου

Ο Μέγας Φώτιος Ο Μέγας Φώτιος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

Αυτός ο Φώτιος δεν ανήκε στους ταπεινούς και ανώνυμους, αλλά στους ευγενείς από καταγωγή και έγκριτους πολίτες και θεωρούνταν ο πιο προκομμένος στην κοσμική σοφία και σύνεση από όλους όσοι ασχολούνταν με τα ζητήματα της πολιτείας. Είχε τέτοιες γνώσεις στη γραμματική, την ποίηση, τη ρητορική, τη φιλοσοφία, την ιατρική και κάθε σχεδόν κοσμική επιστήμη, ώστε έλεγαν ότι όχι μόνο ξεχώριζε απ' όλους τους συγχρόνους του, αλλά συναγωνιζόταν ακόμη και τους αρχαίους. Στο πρόσωπό του συνδυάζονταν όλες οι αρετές: το ταλέντο, οι σπουδές, ο πλούτος, με τον οποίο αποκτούσε όποιο βιβλίο ήθελε, και πάνω απ' όλα η φιλοδοξία που τον έκανε να ξαγρυπνάει τις νύχτες, ασχολούμενος με τη μελέτη των βιβλίων.

Νικήτας ο Παφλαγών, Βίος Ιγνατίου, J.-P. Migne, Patrologia Graeca, τ. 105 (Παρίσι 1862), στήλη 509 Β.


σχόλιοΤο σημαντικότερο έργο του είναι η Μυριόβιβλος: περιέχει περί τα 300 φιλολογικά δοκίμια για έργα ελάχιστα γνωστά στους συγχρόνους του. Ο Φώτιος «μας μιλάει για τα αρχαία έργα με τόση χαρά και δροσιά σαν να ήταν τα τελευταία φιλολογικά νέα». Έγραψε επίσης ένα λεξικό, ομιλίες και θεολογικά έργα. Υπό τη φωτισμένη ηγεσία του η βυζαντινή εκκλησία πραγματοποίησε το μεγαλόπνοο εγχείρημα του εκχριστιανισμού των Σλάβων.

δ. Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση

Θεόφιλος (829-842)
Θεόφιλος (829-842)

σχόλιο Ως τα μέσα του 9ου αιώνα το Βυζάντιο βρισκόταν συνεχώς σε θέση άμυνας απέναντι στους Άραβες, οι οποίοι πραγματοποιούσαν εισβολές και λεηλασίες στις μικρασιατικές επαρχίες. Αποκορύφωμα των καταστροφών αποτέλεσε η άλωση από τους Άραβες του Αμορίου, του ισχυρότερου φρουρίου της Μ. Ασίας και πατρίδας της άρχουσας δυναστείας (838). Το γεγονός προκάλεσε ισχυρότατη εντύπωση στους συγχρόνους του. Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος (829-842) προσπάθησε να κινητοποιήσει τους Χριστιανούς της Ανατολής και της Δύσης σε μια γενική συμμαχία κατά του Ισλάμ.

Λίγο αργότερα άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση. Ο βυζαντινός στρατός πέρασε τον Ευφράτη (859) και νίκησε τον εμίρη της Μελιτηνής (863).

Φωτόδεντρο Αραβική επέκταση (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

36

Ο Προφήτης Έσδρας. Χαρακτηριστική σκηνή εργασίας βυζαντινού λογίου. Μικρογραφία χειρογράφου της Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας
εικ.

σχόλιο Οι συνεχείς πόλεμοι στα σύνορα με τους Άραβες προμήθευσαν πλούσιο υλικό για τη διαμόρφωση της βυζαντινής επικής ποίησης.

Ανώνυμοι τραγουδοποιοί συνέθεσαν άσματα που εξυμνούν τους αγώνες των ακριτών, δηλ. των στρατιωτών που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου, και ιδίως του Διγενή Ακρίτα. Αξιομνημόνευτο είναι επίσης ένα σύντομο έπος που εξυμνεί τους άθλους του Αρμούρη. Ο ήρωας δεν έχει ταυτιστεί με βεβαιότητα, αλλά φαίνεται ότι έχει στενή σχέση με το Αμόριο της Φρυγίας.

Τα ηρωικά άσματα αυτού του είδους, τα οποία, όπως μας πληροφορεί ο επίσκοπος Καισαρείας και σπουδαίος λόγιος Αρέθας (μέσα 9ου μέσα 10ου αι.), έψαλλαν τραγουδιστές, περιφερόμενοι στις επαρχίες της Μ. Ασίας, θεωρούνται τα σημαντικότερα δείγματα της δημώδους ή λαϊκότροπης λογοτεχνίας των Βυζαντινών, η οποία αναπτύσσεται παράλληλα με τη λόγια Γραμματεία.

Φιλολογικό σχόλιο του Αρέθα, επισκόπου Καισαρείας, για τους αγύρτες

Ο συγγραφέας αναφέρει τους αγείροντες ή αγύρτες (δηλ. περιφερόμενους απατεώνες). Παράδειγμα αγυρτών είναι οι καταραμένοι Παφλαγόνες (κατοικούσαν την Παφλαγονία, περιοχή στα βορειοδυτικά της Μικράς Ασίας), οι οποίοι, έχοντας συνθέσει κάποια ηρωικά τραγούδια που υμνούν τα παθήματα ενδόξων ανδρών, περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι, για να ψάλουν τα άσματα αυτά με ελάχιστη αμοιβή.

Σ. Κουγέας, Έρευναι περί της ελληνικής λαογραφίας, Α΄. Αι εν τοις σχολίοις του Αρέθα λαογραφικαί ειδήσεις, Λαογραφία 4 (1912-13) 239.

Το άσμα του Αρμούρη, στ. 33-45

Σελίδα από το «Έπος του Διγενή Ακρίτα» Σελίδα από το «Έπος του Διγενή Ακρίτα» (Χειρόγραφο, Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδας)
«Ο Διγενής ψυχομαχεί» «Ο Διγενής ψυχομαχεί», ακριτικό τραγούδι(ερμηνεία: Ν. Ξυλούρης)

Εισαγωγή: Το άσμα του Αρμούρη, το οποίο διασώθηκε με την προφορική παράδοση στην Κύπρο, είναι ένα σύντομο έπος (αριθμεί περί τους 200 στίχους). Όπως απέδειξε ο βέλγος βυζαντινολόγος Ερ. Γκρεγκουάρ (Ο Διγενής Ακρίτας. Η βυζαντινή εποποιία στην ιστορία και την ποίηση, The National Herald, Νέα Υόρκη 1942, 6-9), το άσμα αυτό συντάχτηκε από μαχητή του βυζαντινού στρατού και απηχεί τη βαθιά συγκίνηση των Βυζαντινών για την ηρωϊκή αντεπίθεση κατά των Αράβων στα μέσα του 9ου αι.:

Σαρακηνός εστέκετον, στέκει, αναγελά τον:
«Σαρακηνοί έχουν φαριά, που διώχνουν τους αέρες,
την φάσαν και την πέρδικαν από πτερού την παίρνουν,
και τον λαγόν στον ανήφορον από δρομού τον σώνουν,
κρατούν και κολακεύουν τα και ελεύθερα τα αφήνουν,
και πάλιν Δ΄ όταν τους φανεί, τρέχουσι, πιάνουσιν τα,
και τον Αφράτην ποταμόν ουκ ημπορούν περάσαι.
Και σύ με το παρίππιν σου θέλεις να τον περάσεις;»
Το να τ' ακούσει ο νεότερος, πολλήν μανιαν πήρεν
Πτερνιστηρέαν τον μαύρον του, δια να περάσει πέρα.
Ήτον ο Αφράτης δυνατός, ήτον και βουρκωμένος,
ειχεν και κύματα βαθέα, ήτον και αποχυμένος,
πτερνιστηρέαν τον μαύρον του κρούει τον και υπάγει.

Γ. Θ. Ζώρας (επιμ.), Βυζαντινή Ποιησις, Βασική Βιβλιοθήκη Αετού, αριθμ. 1, Αθήνα χ. χ., 30-31.

Λεξιλόγιο: αναγελώ: περιγελώ, διώχνω: συναγωνίζονται σε ταχύτητα, φαρι: πολεμικό άλογο, φάσα: είδος πουλιού, παίρνω από πτερού: κυνηγώ, σώνω από δρομού: προφταίνω τρέχοντας, παρίππιν: βοηθητικό άλογο, αποχυμένος: πλημμυρισμένος, πτερνιστηρέα κρούει: χτυπά με τα σπιρούνια, μαύρος: μαύρο άλογο.

37

Λαγούτο και τύμπανα (ανακαράδες) συνοδεύουν τον τραγουδιστή. Τοιχογραφία του 17ου αι. Σέρρες, Μονή Τίμιου Σταυρού
εικ.2

χρονολόγιο

 


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ


  1. Ποια ήταν η εσωτερική οργάνωση της ανώτερης σχολής της Μαγναύρας και με ποιους τρόπους ο καίσαρ Βάρδας συνέβαλε στην πρόοδο των επιστημών, σύμφωνα με το σχετικό κείμενο;
  2. Ο Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός και ο πατριάρχης Φώτιος ήταν πανεπιστημονες με πολύπλευρα πνευματικά ενδιαφέροντα. Πού φαίνεται αυτό; Ποιες μεγάλες προσωπικότητες άλλων εποχών σας θυμίζουν αυτές οι δύο πνευματικές προσωπικότητες;
  3. Να περιγράψεις τις λεπτομέρειες της εικόνας με την παράσταση του βυζαντινού λόγιου-αντιγραφέα και να συγκρίνεις τα τεχνικά μέσα που διέθετε με αυτά που διαθέτει ένας σύγχρονος λόγιος και συγγραφέας.
  4. Αφού μελετήσεις με προσοχή το απόσπασμα από τη βιογραφία του Ιγνατίου, να επισημάνεις τις αρετές-προϋποθέσεις που εξασφάλιζαν κοινωνική ανάδειξη στο Βυζάντιο κατά τον 9ο αι. και να τις συγκρίνεις με τις προϋποθέσεις που οδηγούσαν στην κοινωνική καταξίωση στην κλασική Αθήνα, σύμφωνα με τον Επιτάφιο του Περικλή (Θουκυδίδης).
  5. Ποιες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των ακριτών και τις σχέσεις τους με τους Άραβες μας δίνουν το τραγούδι του Αρμούρη και τα ακριτικά τραγούδια που περιλαμβάνει το βιβλίο Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου;

Δυναστείες και αυτοκράτορες του Βυζαντίου: εικ.