4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών και η σημασία της, σ. 39

Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων, σ. 39

Το Σχίσμα του 867, σ. 39

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστική εφαρμογή, « Η αποστολή εκχριστιανισμού των Σλάβων», Φωτόδενδρο: εδώ

-«Οι διαφορές των δύο εκκλησιών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

- Ερωτήσεις 2 και 3, σ. 40 του βιβλίου.

 1 ώρα 

Διδακτικοί στόχοι

1. Να κατανοήσουν οι μαθητές τις προϋποθέσεις και να παρακολουθήσουν τα στάδια του εκχριστιανισμού των Μοραβών και των Βουλγάρων.

2. Να αξιολογήσουν οι μαθητές τη σημασία του εκχριστιανισμού των σλαβικών λαών.

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

Η ενότητα αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στον εκχριστιανισμό των Μοραβών, το δεύτερο στον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων. Η πρώτη από τις δύο βασικές προϋποθέσεις του εκχριστιανισμού των Μοραβών ήταν η επιλογή του ηγεμόνα τους Ραστισλάβου να στηριχθεί στη μακρινή αλλά ισχυρή αυτοκρατορία των Ρωμαίων, για να αποκρούσει τις απειλές που εκπορεύονταν από τους γείτονές του Βουλγάρους και Γερμανούς. Η δεύτερη προϋπόθεση ήταν η φιλελεύθερη απόφαση των Βυζαντινών να διαδώσουν τον Χριστιανισμό στους Σλάβους με όργανο τη σλαβική γλώσσα. Με την απόφαση αυτή συνδέεται άμεσα το περιεχόμενο του πρώτου παραθέματος.

Η απόφαση αυτή οδήγησε στην επεξεργασία του σλαβικού αλφαβήτου και στην μετάφραση των βασικών λειτουργικών βιβλίων του Χριστιανισμού στη σλαβική γλώσσα. Το έργο αυτό ανέλαβαν και πραγματοποίησαν με επιτυχία οι δύο εκ Θεσσαλονίκης ιεραπόστολοι και αδελφοί Κύριλλος - Κωνσταντίνος και Μεθόδιος. Ακολούθως ταξίδεψαν στη Μοραβία, όπου μόρφωσαν ιερείς και οργάνωσαν τη μοραβική εκκλησία.

Το παράδειγμα των Μοραβών και άλλων σλαβικών φύλων επηρέασε καθοριστικά την απόφαση του βούλγαρου ηγεμόνα Βόρη να οδηγήσει τον λαό του στον Χριστιανισμό. Αρχικά ο Βόρης στράφηκε προς την Εκκλησία της Ρώμης και αυτό προκάλεσε τη σύγκρουση του Βυζαντίου με τη Ρώμη, από την οποία προέκυψε το λεγόμενο «Φωτίειο Σχίσμα» μεταξύ των δύο εκκλησιών. Ο Βόρης αναγκάστηκε από τον βυζαντινό στρατό να εκδιώξει τους Ρωμαίους απεσταλμένους και να δεχτεί βυζαντινούς απεσταλμένους. Αργότερα στράφηκε και πάλι προς τη Ρώμη, επιδιώκοντας να χειραφετηθεί από το πατριαρχείο της Κων/λης. Το πρόβλημα της εξάρτησης της νεαρής βουλγαρικής εκκλησίας κρίθηκε από την Οικουμενική Σύνοδο του έτους 870. Η Βουλγαρική Εκκλησία θα υπαγόταν στο εξής στο Πατριαρχείο της Πόλης (πρώτος διδακτικός στόχος).

Τα αποτελέσματα του εκχριστιανισμού των Μοραβών και των Βουλγάρων ήταν σημαντικά: Οι Σλάβοι εντάχθηκαν στο σύστημα ενός πολιτισμού που έχει δύο συνιστώσες, το Βυζάντιο και τον Χριστιανισμό, ενώ ενίσχυσαν την ενότητά τους (δεύτερος διδακτικός στόχος).

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα αναφέρεται στη θεωρία των τριών ιερών γλωσσών που πρέσβευε τότε η ρωμαϊκή εκκλησία και στην αναίρεσή της από τον Κωνσταντίνο. Η θεωρία των τριών ιερών γλωσσών συνίστατο στην άποψη ότι η διάδοση και διδασκαλία του Χριστιανισμού ήταν θεμιτή μόνο στη λατινική, την ελληνική και την εβραϊκή γλώσσα. Ο Κωνσταντίνος ανασκεύασε πειστικά αυτή τη θεωρία, όταν, ταξιδεύοντας προς τη Ρώμη, συναντήθηκε με εκπροσώπους του λατινικού κλήρου στη Βενετία. Το επιχείρημα του Κωνσταντίνου ήταν ότι πολλοί λαοί έχουν τη δική τους γραφή και ότι όλοι οι λαοί δικαιούνται σύμφωνα με τον Δαβίδ να υμνούν τον θεό στη δική τους γλώσσα. Μ' άλλα λόγια στον εκλεκτικισμό συγκεκριμένης θεωρίας αντέταξε τη δημοκρατική ιδέα της ισότητας όλων των λαών και γλωσσών της γης ενώπιον του θεού.

Το δεύτερο παράθεμα αναφέρεται στο περιεχόμενο της επιστολής του Φωτίου προς τους εκπροσώπους των ανατολικών πατριαρχείων. Με αυτή ο Φώτιος στηλιτεύει και καταδικάζει τις δογματικές και λειτουργικές παρεκκλίσεις που οι απεσταλμένοι της ρωμαϊκής εκκλησίας επιδίωκαν να επιβάλουν στους Βουλγάρους (νηστεία Σαββάτου, αγαμία ιερέων, συντόμευση της Αγίας Τεσσαρακοστής κατά μία εβδομάδα, αποκλειστική τέλεση του μυστηρίου του χρίσματος από επισκόπους, εκπόρευση Αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού).

Η εικόνα με τους ιεραποστόλους Κύριλλο και Μεθόδιο που βρίσκεται σήμερα στη Φιλιππούπολη, είναι δημιούργημα της νεότερης εποχής (1862) και προδίδει την αντίληψη που έχουν οι σλαβικοί λαοί για τους δύο μεγάλοι δασκάλους τους.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Η άποψη του ρωμαϊκού κλήρου ήταν ότι οι Σλάβοι θε έπρεπε να διδαχτούν τον Χριστιανισμό με βιβλία γραμμένα στη λατινική ή την ελληνική ή την εβραϊκή και όχι βέβαια στη σλαβική γλώσσα, γιατί ούτε οι απόστολοι ούτε οι πάπες ούτε οι Μεγάλοι Πατέρες της Δυτικής Εκκλησίας (ως παραδείγματα αναφέρονται ο Γρηγόριος ο Μέγας, ο Ιερώνυμος και ο Αυγουστίνος) επινόησαν ή χρησιμοποίησαν μία γραπτή σλαβική γλώσσα. Ο Κωνσταντίνος απέκρουσε το παράλογο αυτό επιχείρημα με την επισήμανση ότι πολλοί λαοί είχαν ήδη μια γραφή και ότι, σύμφωνα με τον Δαβίδ, όλοι οι λαοί είχαν το δικαίωμα να δοξολογούν τον θεό στη γλώσσα τους.

Ο Κωνσταντίνος με τη θέση που υιοθέτησε μετουσίωσε σε πράξη τον βαθύ ανθρωπισμό και τη φιλελεύθερη νοοτροπία που διέπνεαν τη Βυζαντινή Εκκλησία στα μέσα του 9^ου αι.. Ο εμπνευσμένος πατριάρχης Φώτιος, με την αμέριστη συνδρομή της κοσμικής εξουσίας και μιας πλειάδας άξιων συνεργατών στους οποίοι συγκαταλέγονταν και οι δύο ιεραπόστολοι των Σλάβων, επεξεργάστηκε και εφάρμοσε ένα νέο μοντέλο εκχριστιανισμού των γειτονικών με το Βυζάντιο λαών, που στηριζόταν στη γλώσσα του εκχριστιανιζόμενου κάθε φορά λαού. Έτσι απέδειξε τη διορατικότητα, την ανεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα της βυζαντινής εκκλησίας και του βυζαντινού κράτος στις ανάγκες και τα δεδομένα του νέου διεθνούς περιβάλλοντος που είχε διαμορφωθεί στα μέσα του 9^ου αι. (πρώτη ερώτηση).

Ο εκχριστιανισμός των Μοραβών από το Βυζάντιο υπήρξε μια διαδικασία εντελώς ειρηνική. Ο Ραστισλάβος ζήτησε με επίσημη πρεσβεία ιεραποστόλου από το Βυζάντιο και αυτό ανταποκρίθηκε πρόθυμα. Αντίθετα, στην περίπτωση των Βουλγάρων χρησιμοποιήθηκε από το Βυζάντιο στρατιωτική βία και τα πράγματα έλαβαν απροσδόκητη και επεισοδιακή εξέλιξη. Διακρίνουμε στην υπόθεση αυτή τέσσερις φάσεις: 1. Ο Βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης στρέφεται προς την Εκκλησία της Ρώμης, για να αναλάβει αυτή το έργο του προσηλυτισμού του λαού του. 2. Ο βυζαντινός στρατός υποχρεώνει τον Βούλγαρο ηγεμόνα να εκδιώξει τον ρωμαιοκαθολικό κλήρο και να ζητήσει ιεραποστόλους από το Βυζάντιο. 3. Ο Βόρης εκδιώκει τους βυζαντινούς και στρέφεται εκ νέου προς τον πάπα της Ρώμα. 4. Η Σύνοδος του 870 δικαιώνει το πατριαρχείο Κων/λης και υπάγει στη δικαιοδοσία του την Εκκλησία της Βουλγαρίας (δεύτερη ερώτηση).

Οι Σλάβοι τιμούν ιδιαίτερα τους δύο ιεραποστόλους Μεθόδιο και Κωνσταντίνο - Κύριλλο, διότι αυτοί και οι μαθητές τους διαμόρφωσαν τις στέρεες προϋποθέσεις (σλαβικό αλφάβητο και λειτουργικά βιβλία), για να αναπτύξουν οι σλαβικοί λαοί γραπτό πολιτισμό, λογοτεχνία (με θρησκευτικό αρχικά περιεχόμενο) και τρόπο ζωής (modus vivendi) που έφεραν τη διπλή και καθοριστική σφραγίδα - επίδραση του Χριστιανισμού και του Βυζαντίου Οι αρκετά ευανάγνωστες σλαβικές επιγραφές επιτρέπουν την εύκολη ταύτιση των δύο απεικονιζόμενων ιεραποστόλων και αδελφών: Αριστερά με μοναστικό ένδυμα ο λιπόσαρκος Κύριλλος, δεξιά με τα αρχιερατικά άμφια ο ευτραφέστερος και νεότερος Μεθόδιος (τρίτη ερώτηση).