1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

2. Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους«δυνατούς»

Διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:

Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48

Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49

Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω

-«Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο», Μαθησιακά Αντικείμενα, Φωτόδενδρο: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα, παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της πολιτείας.

 1 ώρα 

Διδακτικοί στόχοι

1. Να γνωρίσουν οι μαθητές τη νομοθεσία των Μακεδόνων και να κατανοήσουν τις αναγκαιότητες που οδήγησαν στην αναθεώρηση της παλαιότερης νομοθεσίας.

2. Να αντιληφθούν το περιεχόμενο και τη σκοπιμότητα που εξυπηρετούσαν οι Νεαρές των Μακεδόνων.

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

Το πρώτο μέρος της ενότητας αναφέρεται στις νομικές συλλογές που εκδόθηκαν επί των δύο πρώτων Μακεδόνων, του Βασιλείου Α' και του Λέοντα ΣΤ'. Οι δύο αυτοί αυτοκράτορες ανέπτυξαν μια δημιουργική νομοθετική δραστηριότητα, η οποία πέτυχε να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις ανάγκες της διοίκησης και της κοινωνίας.

Το δεύτερο μέρος αναφέρεται στις Νεαρές, «νέους» νόμους που απέβλεπαν στην αναχαίτιση των δυνατών (μεγάλων γαιοκτημόνων). Οι νόμοι αυτοί αποτέλεσαν το κυριότερο όπλο των αυτοκρατόρων Ρωμανού Λακαπηνού και Βασιλείου Β' στον αγώνα τους για την υπεράσπιση της μικρής και μεσαίας γαιοκτησίας από τους δυνατούς. Το περιεχόμενο των Νεαρών μπορεί να αποσαφηνιστεί με τη βοήθεια του πρώτου παραθέματος, τα αίτια του αγώνα κατά των δυνατών με τη βοήθεια του δευτέρου παραθέματος.

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα είναι απόσπασμα από Νεαρά του αυτοκράτορα Βασιλείου Β' που αντιμετώπισε περισσότερο αποφασιστικά από κάθε άλλο αυτοκράτορα τους δυνατούς. Με αυτή επιβάλλει στους δυνατούς να αποδώσουν στους πένητες τα κτήματα που είχαν σφετεριστεί μεταξύ 922, χρονολογία της περί προτιμήσεως Νεαράς του Ρωμανού Λακαπηνού, και 996, έτος δημοσίευσης της δικής του Νεαράς, χωρίς να λάβουν οποιαδήποτε αποζημίωση. Επίσης ο Βασίλειος Β' καταργεί τη διαγραφή της υποχρέωσης απόδοσης των κτημάτων στους παλαιούς ιδιοκτήτες μετά παρέλευση σαράντα ετών που είχε θεσπίσει ο Νικηφόρος Φωκάς.

Το δεύτερο παράθεμα είναι απόσπασμα από Νεαρά του Ρωμανού Λακαπηνού. Το κείμενο περιγράφει τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν οι δυνατοί, για να αρπάξουν τη γη των πενήτων. Με στρατιές δούλων, "παρατρεχάμενων" και ακολούθων τρομοκρατούσαν τους μικρούς καλλιεργητές και τους υποχρέωναν να παραιτηθούν από την περιουσία τους. Ακολούθως παρουσιάζονται τα οφέλη που συνεπάγεται η ύπαρξη των μικροϊδιοκτητών για το κράτος και τονίζεται η ανάγκη πάταξης των ταραξιών από τις αρχές.

Το εικονογραφικό υλικό της ενότητας αποτελείται από μια μικρογραφία χρεογράφου που δείχνει παλάτι πλουσίου και μπορεί να συνδυαστεί με την αλαζονική και αδίστακτη συμπεριφορά των δυνατών.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Τα βασικά σημεία της Νεαράς του έτους 996 είναι τα εξής: 1. Οι δυνατοί υποχρεούνται να επιστρέψουν όλα τα κτήματα των φτωχών που σφετερίστηκαν και απέκτησαν παράνομα μεταξύ 922 και 996. 2. Η απόδοση των σφετερισθέντων στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους θα γίνει χωρίς οι δυνατοί να αποζημιωθούν για τα χρήματα που τυχόν έδωσαν, για να αγοράσουν το κτήμα ή για να επιφέρουν βελτιώσεις σ' αυτό. 3. Η Νεαρά θα έχει αναδρομική ισχύ ως το έτος 922 και κατά συνέπεια δεν ισχύει και καταργείται η διαγραφή της υποχρέωση απόδοσης των σφετερισθέντων κτημάτων εκ μέρους των δυνατών, μετά παρέλευση τεσσαρακονταετίας, διαγραφή που είχε θεσπίσει Νικηφόρος Φωκάς (πρώτη ερώτηση).

Η συμπεριφορά των δυνατών έναντι των πενήτων ήταν στο έπακρο βίαιη και αρπακτική. Οι επιπτώσεις της στη ζωή των φτωχών αγροτών ήταν σύμφωνα με το παράθεμα: η υπερβολική αύξηση των ταλαιπωριών των πενήτων, βίαιες επιθέσεις και διώξεις σε βάρος τους, αγγαρείες (υποχρεωτικές υπηρεσίες στους δυνατούς) και άλλες θλίψεις και στενοχώριες (δεύτερη ερώτηση).

Η διατήρηση της τάξης των μικροϊδιοκτητών ήταν ιδιαίτερα επωφελής στο κράτος, γιατί αυτοί κυρίως πλήρωναν τους φόρους και υπηρετούσαν στον στρατό των θεμάτων. Όλα αυτά τα οφέλη θα εξέλειπαν, αν δεν περιορίζονταν οι «ταραξίες». Ούτε λίγο ούτε πολύ ο αυτοκράτορας καλεί τις αρχές που είναι επιφορτισμένες με τη δημόσια ασφάλεια να πατάξουν τους δυνατούς ως ταραξίες και αντικοινωνικά στοιχεία, για να διασφαλίσουν τη δημόσια σωτηρία και το κύρος της κεντρικής εξουσίας (τρίτη ερώτηση).