3-2-1 Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

Δυναστεία των Ισαύρων ή Συριακή δυναστεία
Λέοντας Γ' (717-741)
Κωνσταντίνος Ε' (741-775)
Λέοντας Δ' Χάζαρος (775-780)
Κωνσταντίνος Στ'- Ειρήνη (780-790)
Κωνσταντίνος Στ' (790-797)
Ειρήνη (797-802)
«Διάδοχοι» της δυναστείας των Ισαύρων
Νικηφόρος Α' (802-811)
Σταυράκιος (811)
Μιχαήλ Α' ο Ραγκαβές (811-813)
Λέων Ε' Αρμένιος(813-820)
Δυναστεία του Αμορίου
Μιχαήλ Β' ο Τραυλός (Ψελλός)(820-829)
Θεόφιλος (829-842)
Μιχαήλ Γ' ο Μέθυσος (842-867)
Δυναστεία των Μακεδόνων (Μακεδονική δυναστεία)
Βασίλειος Α' ο Μακεδών (867-886)
Λέων ΣΤ' ο Σοφός (886-912)
Αλέξανδρος (912-913)
Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος (913-959)
Ρωμανός Α' Λεκαπηνός (920-944)
Ρωμανός Β' (959-963)
Νικηφόρος Β' Φωκάς (963-969)
Ιωάννης Α' Τσιμισκής (969-976)
Βασίλειος Β' (976-1025)
Κωνσταντίνος Η' (1025-1028)
Ζωή (1028-1050)
Ρωμανός Γ' ο Αργυρός (1028-1034)
Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών (1034-1041)
Μιχαήλ Ε' ο Καλαφάτης (1041-1042)
Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος (1042-1055)
Θεοδώρα (1042 & 1055-1056 )
Μιχαήλ ΣΤ' Βρίγγας (Στρατιωτικός) (1056-1057) εκτός δυναστείας

1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

2. Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους«δυνατούς»

Διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:

Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48

Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49

Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω

-«Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο», Μαθησιακά Αντικείμενα, Φωτόδενδρο: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα, παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της πολιτείας.

1 ώρα

Διδακτικός στόχος

Να διακρίνουν οι μαθητές τις κυριότερες οικονομικές εξελίξεις και τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας του Βυζαντινού Κράτους.

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

Στο πρώτο μέρος της ενότητας, η γένεση και διαμόρφωση της βυζαντινής αριστοκρατίας συνδέεται με την εμφάνιση και επέκταση των οικογενειακών επωνύμων και τη διαδικασία συγκέντρωσης της γης στα χέρια των μεγάλων γαιοκτημόνων. Για τη σχέση επωνύμων και αριστοκρατίας ενδείκνυται η αξιοποίηση του σχετικού πίνακα που βασίζεται στις μελέτες του Α. Καζντάν. Σχετικά με το μέγεθος της περιουσίας των μικρασιατών μεγαλογαιοκτημόνων διαφωτιστικό είναι το απόσπασμα από τον βίο του αγίου Φιλαρέτου (πρώτο παράθεμα). Παράλληλα αναλύονται η σύνθεση της ηγετικής ομάδας των δυνατών που συγκροτούσαν την άρχουσα τάξη της βυζαντινής κοινωνίας και η σύνθεση της πολυάριθμης αγροτικής τάξης (ελεύθεροι και εξαρτημένοι αγρότες ή πάροικοι). Σχετικά με την υπερβολική πολυτέλεια που χαρακτήριζε την καθημερινή ζωή των δυνατών μπορεί να αξιοποιηθεί το δεύτερο παράθεμα σε συνδυασμό με την εικόνα του πολυτελούς δείπνου σε σπίτι βυζαντινού μεγιστάνα.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι κυριότερες μεταβολές στην αστική οικονομία: η οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη των πόλεων και η άνθηση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (της ναυσιπλοΐας, του εμπορίου και βιοτεχνίας). Περαιτέρω αναλύεται η οργάνωση του εμπορίου με την υπογράμμιση της σημασίας της κινητικότητας των εμπόρων και των ταξιδιών τους στο εξωτερικό. Εδώ πρέπει να αξιοποιηθούν το κείμενο της εμπορικής επιστολής που περιλαμβάνεται στη διδακτική ενότητα για τον πολιτισμό και το εμπόριο του Ισλάμ, γιατί δείχνει πόσο οι βυζαντινές αγορές και ειδικά αυτή της Κωνσταντινούπολης, πιθανότατα η μεγαλύτερη της Μεσογείου, ήταν καθοριστική για την κίνηση και τις τιμές των μπαχαρικών. Επίσης πρέπει να αξιοποιηθούν τα τρία παρατιθέμενα κείμενα (ένα απόσπασμα από ελληνική πηγή και δύο αποσπάσματα από αραβικές πηγές) που αναφέρονται στην εμπορική σημασία της Τραπεζούντας, που αποτελούσε πύλη της αυτοκρατορίας στα σύνορα με το Χαλιφάτο κατά τον 10° αι. Στη διδακτική ενότητα παρουσιάζονται επίσης στοιχεία σχετικά με την οργάνωση της βιοτεχνίας σε συστήματα (συντεχνίες) και εξαίρεται η πολιτική ισχυροποίηση της επιχειρηματικής τάξης στα μέσα του 11^ου αι.

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Ο πίνακας δείχνει τους ρυθμούς διαμόρφωσης της βυζαντινής άρχουσας τάξης και στηρίζεται στην ανάλυση των οικογενειακών επωνύμων που εμφανίζονται αρχικά στη διάρκεια του 8^ου αι. και με αυξανόμενους ρυθμούς κατά τους τρεις επόμενους αιώνες (9^ος - 11^ος αι.).

Το πρώτο παράθεμα περιγράφει με τον τρόπο ενός αγιολογικού κειμένου τα στοιχεία που περιλαμβάνει η ακίνητη περιουσία ενός δυνατού στην πόλη Άμνια της Παφλαγονίας στα ΒΔ της Μ. Ασίας: ζώα σε μεγάλους αριθμούς, 48 αγροκτήματα (προάστεια) με αρδευόμενα χωράφια, χιλιάδες υπηρέτες, ένα είδος γιγαντιαίου υποστατικού ή φάρμας.

Ακολουθεί μία ομάδα τριών παραθεμάτων που αναφέρονται στην εμπορική σημασία της Τραπεζούντας. Το πρώτο από αυτά προέρχεται από το Επαρχικόν Βιβλίον και εξαίρει τον ρόλο της Τραπεζούντας ως εμπορικής πύλης και τελωνειακού σταθμού για τα προϊόντα πολυτελείας που εισάγονταν από το Χαλιφάτο στην αυτοκρατορία. Τα προϊόντα αυτά ανήκαν σε τρεις κατηγορίες (καρυκεύματα, βαφές, αρώματα) και προορίζονταν για τα μυρεψικά και βαφικά καταστήματα της Πόλης. Το δεύτερο από τα τρία παραθέματα (από τον Άραβα γεωγράφο Αλ-Μασούντι) αναφέρεται στις εκθέσεις και εμποροπανηγύρεις που γίνονταν κάθε χρόνο στην Τραπεζούντα και προσέλκυαν Βυζαντινούς, Μουσουλμάνους, Αρμένιους και Κιργίζιους. Το τρίτο παράθεμα (από τον Άραβα συγγραφέα Αλ-Ιστακρί) αναφέρεται στα βυζαντινά προϊόντα (κυρίως υφάσματα) που εισάγονταν από την Τραπεζούντα στο Χαλιφάτο.

Σημαντική είναι και η εμπορική επιστολή που στάλθηκε από την Αλεξάνδρεια στο Κάιρο στα τέλη του 11^ου αι. και περιλαμβάνεται στην ενότητα για το εμπόριο του Ισλάμ. Ο επιστολογράφος ενημερώνει τον αποδέκτη σχετικά με το επικείμενο ταξίδι βυζαντινών εμπόρων προς το Κάιρο και το ενδιαφέρον τους για τρία συγκεκριμένα καρυκεύματα (πιπέρι, κανέλλα και ζιγγίβερι). Το παράθεμα είναι διαφωτιστικό για τη μεγάλη κινητικότητα των βυζαντινών εμπόρων και οδηγεί στην εγκατάλειψη της παλαιότερης άποψης σύμφωνα με την οποία οι βυζαντινοί έμποροι δεν ταξίδευαν έξω από την Κωνσταντινούπολη, αλλά στηρίζονταν στις υπηρεσίες εμπόρων ξένης εθνικότητας, για να εξασφαλίσουν αυτά τα προϊόντα.

Το τελευταίο παράθεμα είναι απόσπασμα από τον βίο του αγίου Φιλαρέτου που συντάχθηκε περί το 821/822 και παρέχει λεπτομέρειες για τη χλιδή που χαρακτήριζε τη ζωή της βυζαντινής ηγετικής τάξης (πολυτελή δείπνα, παλάτια με τρίκλινα, τραπέζια από ελεφαντόδοντο με επένδυση χρυσού κ. ά.).

Με το κείμενο αυτό σχετίζεται η μικρογραφία που δείχνει δείπνο πλουσίων.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Η κτηματική αυτή περιουσία αποτελείται από τέσσερις κατηγορίες αγαθών: αγέλες ζώων, δεκάδες προάστεια (αγροκτήματα), πολυτελή και πολυτελέστατα επιπλωμένα οικοδομήματα και χιλιάδες υπηρέτες. Εκείνο που προσέδιδε μεγάλη αξία στα αγροκτήματα και καθόριζε την ευφορία τους ήταν ότι αρδεύονταν από πηγές και αυτό το ασυνήθιστο πλεονέκτημα πολλαπλασίαζε την απόδοσή τους, καθώς οι μικρές αποδόσεις ήταν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της βυζαντινής γεωργίας. Ευκαιριακά πρέπει να αναφέρουμε ότι, εκτός από την έλλειψη νερού, άλλοι παράγοντες που κρατούσαν καθηλωμένη τη βυζαντινή γεωργία ήταν η απροθυμία των δυνατών να επενδύσουν στα κτήματά τους, η έλλειψη λιπασμάτων και η τεχνολογική στασιμότητα (πρώτη ερώτηση).

Οι ρυθμοί διαμόρφωσης της βυζαντινής αριστοκρατίας επιταχύνονται αισθητά από τον 8^ο προς τον 9^ο αι. Έτσι τον 8^ο αι. εμφανίζονται 6 οικογενειακά επώνυμα, κατά τον 9^ο αι. 10-11 επώνυμα. Η ανοδική τάση συνεχίζεται κατά τα πρώτα τρία τέταρτα του 10^ου αι., οπότε και μαρτυρούνται 7-8 νέα επώνυμα, και γίνεται ιδιαίτερα έντονη στο τελευταίο τέταρτο του 10^ου και στο πρώτο τέταρτο του 11^ου αι., δηλαδή κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλείου Β', με 20-25 νέα επώνυμα, ενώ στο υπόλοιπο του 11^ου αι. εμφανίζονται μόνο 10 νέα επώνυμα (δεύτερη ερώτηση).

Τα στοιχεία αυτά είναι η ύπαρξη παλατιού με τρίκλινο στα κτήματα του Φιλάρετου. Τρίκλινον ονομαζόταν η πολυτελής αίθουσα δεξιώσεων. Στο κέντρο του τρίκλινου δέσποζε μια αρχαία, στρογγυλή στο σχήμα τράπεζα από ελεφαντόδοντο, ντυμένο με χρυσάφι. Στην αίθουσα αυτή φιλοξενήθηκαν 36 βασιλικοί, δηλαδή οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι. Πολυτελή εδέσματα, όπως ψητά γουρουνόπουλα ή αρνιά με γέμιση (ψητά πουλιά ή άλλα ψητά) αποτελούσαν το κύριο φαγητό τέτοιων δεξιώσεων, που βέβαια περιλάμβαναν πολλά πιάτα (δες και τις λεπτομέρειες της εικόνας) (τρίτη ερώτηση).

Για την απάντηση στην τέταρτη ερώτηση χρήσιμος είναι ο πίνακας που ακολουθεί:

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

ΑΡΩΜΑΤΑ	ΜΠΑΧΑΡΙΚΑ	ΒΑΦΙΚΑ
ξυλαλόη,	ναρδόσταχυ,	βαρζί, λουλάκι,
άμβαρ,	πιπέρι, κανέλα.	λάκα, λαζούρι,
μόσχος, λιβάνι,		χρυσόξυλο,
σμύρνα.		ζυγαία.

χρονολόγιο Δες κι εδώ

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

Όροι – κλειδιά της ενότητας
Αριστοκρατία των αξιωμάτων, αριστοκρατία της γης, δυνατοί, πένητες, πάροικοι, χωρία ή προάστεια, εκχρηματισμένη οικονομία, αστυκώμες, εμποροπανηγύρεις, εξωτερικό εμπόριο, μακρινό εμπόριο, μπαχαρικά, τάξη επιχειρηματιών, συντεχνίες (συστήματα), δήμος.

Στα χρόνια της δυναστείας των Μακεδόνων η δημογραφική εξέλιξη σταθεροποιήθηκε και οι δείκτες της οικονομίας βελτιώθηκαν. Η αστική οικονομία φαίνεται ότι αναπτύχθηκε περισσότερο από την οικονομία της υπαίθρου.

α. Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου

Οι γαιοκτήμονες-αριστοκράτες του ύστερου Ρωμαϊκού Κράτους φαίνεται ότι χάθηκαν κατά τις εχθρικές εισβολές του 7^ου αι. Στο μεταίχμιο από τον 8^ο προς τον 9^ο αι. άρχισε να σχηματίζεται μια νέα αριστοκρατία της γης (ή επαρχιακή), κοντά στην οποία υπάρχει και η αριστοκρατία των αξιωμάτων (ή αστική).

Επέκταση οικογενειακών επωνύμων και συγκρότηση βυζαντινής αριστοκρατίας (8^ος -11^ος αι.)
Χρόνος εμφάνισης επωνύμων	Αριθμός επωνύμων	Ποσοστό %
8^ος αι.	6	4%
9^ος αι.	16-17	10%
900-976	25	16%
976-1025	45-50	30%
1025-1100	60	40%
σύνολο	147-153	100%

Ο πίνακας δείχνει τη βαθμιαία επέκταση οικογενειακών επωνύμων, η οποία συνδέεται στενά με τη διαμόρφωση της νέας βυζαντινής αριστοκρατίας (8^ος-11^ος αι.). Οι δύο ομάδες της αριστοκρατίας συνήθιζαν να συνδέονται με επιγαμίες και συγχωνεύτηκαν σε ενιαία τάξη στα τέλη του 10^ου αι. Είναι οι δυνατοί. Σ' αυτούς περιλαμβάνονταν οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και οι θρησκευτικοί άρχοντες και οι διαχειριστές της κρατικής, της αυτοκρατορικής, της εκκλησιαστικής και μοναστικής περιουσίας.

Οι αγροτικές μάζες, οι πένητες, αποτελούνταν από ελεύθερους γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργούς που μίσθωναν γη για καλλιέργεια και παροίκους που ήταν δεμένοι με τη γη ή είχαν προσωπική εξάρτηση από τους κυρίους της.

Επαγγέλματα στο Βυζάντιο (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Κοινωνική κινητικότητα (ΙΜΕ)

Πάτα την εικόνα, για να μεταφερθείς στη σελίδα του Φωτόδεντρου

Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας

Ο Φιλάρετος, γιος του Γεωργίου από την Παφλαγονία] συγκαταλεγόταν στους ευγενείς του Πόντου και της Γαλατίας. Ήταν ζάπλουτος και κατείχε πολλά κοπάδια: εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα, οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα άλογα και μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα.

Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων αγροκτημάτων (προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια, ήταν ωραία και πολύ μεγάλης αξίας, καθώς από τα υψώματα που βρίσκονταν απέναντι από αυτά ανέβλυζε κάθε φορά μια πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα χωράφια που χρειάζονταν πότισμα διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες και πάρα πολλά πλούτη.

Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος (τέλη 8ου αι.), έκδ.Μ.-Η. Fourmy - M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 113-115.

Από τις αρχές του 9^ου αι. η αγροτική κοινότητα και οι ανεξάρτητοι αγρότες άρχιζαν να κινδυνεύουν τόσο από τη συνήθεια των μεγαλοκτηματιών να αποκτούν τα κτήματα των μικρομεσαίων γαιοκτημόνων με νόμιμους (αγορά ή κληροδοσία) ή και παράνομους τρόπους όσο και από τη φορολογική πίεση που ασκούσε το κράτος.

Τα μεγάλα κτήματα δεν ήταν ενιαία, αλλά αποτελούνταν από πολυάριθμες διάσπαρτες εκτάσεις, τα χωρία ή προάστεια που καλλιεργούσαν ελεύθεροι ενοικιαστές ή πάροικοι. Με τα έσοδα από τα κτήματά τους και με τους μισθούς που έπαιρναν από το κράτος ως αξιωματούχοι, οι ευγενείς ζούσαν ζωή γεμάτη χλιδή. Από την άλλη μεριά ήταν απρόθυμοι να δαπανήσουν χρήματα, για να βελτιώσουν τις εγκαταστάσεις των υποστατικών τους και τα μέσα και τις τεχνικές της παραγωγής.

Όλα αυτά συνέβαλαν ώστε η αγροτική παραγωγή στο Βυζάντιο να παραμείνει στάσιμη και ευάλωτη στις κρίσεις που άρχισαν να εκδηλώνονται στα μέσα του 11^ου αι.

Ο μεγαλογαιοκτήμονας Φιλάρετος παραθέτει γεύμα στους βασιλικούς (τέλη 8^ου αι.)

Αφού ετοιμάστηκε το τραπέζι, μπήκαν οι βασιλικοί (δηλαδή οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι) και αντίκρισαν ένα ωραιότατο μεγάλο τρίκλινο (πολυτελής αίθουσα για επίσημα δείπνα). Στο κέντρο έστεκε ένα αρχαίο τραπέζι, από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο και υπερβολικά μεγάλο, που χωρούσε τριάντα έξι άνδρες. Πάνω σ' αυτό είδαν σερβιρισμένα φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες. Εκεί είδαν και τον σεβάσμιο άνδρα με το όμορφο παράστημα (τον Φιλάρετο) και ευχαριστήθηκαν πάρα πολύ.
Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, έκδ. M.-H. Fourmy - Μ. Leroy, Byzantion 9 (1934) 137-138.

48

β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων

Αντίθετα, μεγάλη ανάπτυξη, με επίκεντρο τις πόλεις, γνώρισε η αστική οικονομία που ήταν, όπως και η αγροτική, εκχρηματισμένη σε μεγάλο βαθμό. Από τις αρχές του 9^ου αι. παλιές πόλεις, όπως η Πάτρα και η Σπάρτη, ανοικοδομήθηκαν, ενώ ιδρύθηκαν και νέες. Οι πόλεις άρχισαν να ξαναβρίσκουν την οικονομική τους λειτουργία. Κάστρα, όπως το Άρτζε (Γεωργία) και το Άνιον (Αρμενία), έγιναν αστυκώμαι ή αγροτοπόλεις, δηλ. αστικά κέντρα με ημιαγροτικό χαρακτήρα. Μεγαλύτερη εμπορική κίνηση είχαν οι πόλεις Έφεσος, Ευχάϊτα, Τραπεζούς κ. ά., όπου διεξάγονταν ετήσιες εμποροπανηγύρεις.

Οι έμποροι και οι βιοτέχνες ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες ή επαγγελματικά σωματεία (συστήματα). Το ύψος της παραγωγής και οι τιμές των προϊόντων ήταν προκαθορισμένες. Η λειτουργία των συστημάτων στην Κων/λη καθοριζόταν από το Επαρχικόν Βιβλίον, συλλογή διατάξεων των αρχών του 10^ου αι. Οι περισσότερες βιοτεχνίες αφορούσαν τον τομέα των τροφίμων. Από τον 10^ο αι. εμφανίστηκαν επιχειρήσεις σχετικές με την επεξεργασία και εμπορία ειδών πολυτελείας (μετάξι, μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι).

Το βυζαντινό εξωτερικό εμπόριο αναβίωσε από τα μέσα του 10^ου αι. Η ακτίνα της δράσης του μεγάλωνε συνεχώς. Αναπτύχτηκαν εμπορικές σχέσεις με τους Βουλγάρους, τους Ρώσους, τις ιταλικές πόλεις, ιδίως τη Βενετία, και το Χαλιφάτο. Οι βυζαντινοί έμποροι ταξίδευαν μέχρι το Κάιρο και άλλους τόπους του Χαλιφάτου, για να προμηθευτούν τα περιζήτητα και πολύ επικερδή μπαχαρικά. Αλλά και οι μουσουλμάνοι έμποροι μετέφεραν μπαχαρικά, αρώματα και βαφικές ύλες στο Βυζάντιο. Ο εκτελωνισμός τους γινόταν στην Τραπεζούντα, εμπορική πύλη της Μ. Ασίας προς Ανατολάς.

«Ταξιδεύοντας στο Βυζάντιο», εκπαιδευτική δραστηριότητα (Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων)

Η συνεχής ανάπτυξη της αστικής οικονομίας οδήγησε στη δημιουργία της μεσαίας τάξης (τάξης των επιχειρηματιών), αποτελούμενης από εμποροβιοτέχνες, ναυκλήρους και τραπεζίτες. Οργανωμένη σε συντεχνίες ή αδελφότητες υποκινούσε συχνά λαϊκά κινήματα κατά των ευγενών και έφτασε στο απόγειο της κοινωνικής και πολιτικής της επιρροής στα μέσα του 11^ου αι.

Οι πολυάριθμες λαϊκές μάζες των πόλεων (δήμος) αποτελούνταν από φτωχούς που εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι.

Δείπνο πλουσίων. Μικρογραφία χειρογράφου του 14^ου αι.
(Παρίσι. Εθνική Βιβλιοθήκη).
ευγενείς
πατήστε εδώ για μεγαλύτερο μέγεθος

Εμπορική σημασία της Τραπεζούντας

α. Οι μυρεψοί οφείλουν να παραλαμβάνουν από τους εισαγωγείς την πραμάτεια που τους αναλογεί, στην τιμή που έχει κάθε είδος, την ημέρα που εισάγεται στην Κωνσταντινούπολη από εμπόρους της Χαλδίας ή της Τραπεζούντας ή κάποιας άλλης περιοχής [...]. Και ας εμπορεύονται πιπέρι, ναρδόσταχυ κανέλα, ξυλαλόη, άμβαρ, μόσχο, λιβάνι, σμύρνα, βαρζί (κόκκινη βαφή), λουλάκι, λάκα, λαζούρι, χρυσόξυλο, ζυγαία, και ό,τι άλλο σχετικό με τη μυρεψική και τη βαφική.

Επαρχικόν Βιβλίον, 10. 2, έκδ. J. Koder, Βιέννη 1991, 110-111.
β. Στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας είναι η Τραπεζούντα. Εκεί, στη διάρκεια του έτους, γίνονται πολλές εμπορικές εκθέσεις, και έρχονται πολλοί λαοί για εμπόριο: Μουσουλμάνοι, Βυζαντινοί, Αρμένιοι και άλλοι, ακόμη και άνθρωποι από την Κιργιζια.

Al-Mas'udi, Χρυσά λιβάδια, γερμ. μετ. G. Rotter, Μόναχο 1982, 85 εξ.
γ. Η Τραπεζούντα είναι συνοριακή πόλη των Ρωμαίων. Εκεί μεταβαίνουν όλοι μας οι έμποροι. Όλα τα υφάσματα της ελληνικής βιοτεχνίας, όλα τα μεταξωτά που εισάγονται στην επικράτεια του Ισλάμ, μεταφέρονται διάμέσου της Τραπεζούντος.

Al-Istakri, γαλ. μετ. Defremery, Journal Asiatique 14 (1849) 462.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποιες κατηγορίες αγαθών περιλάμβανε και πού οφειλόταν η ευφορία των κτημάτων του Φιλάρετου;
Με βάση τα δεδομένα του πίνακα, να εκφράσεις τη γνώμη σου για τις αλλαγές που σημειώθηκαν στους ρυθμούς διαμόρφωσης της μεσοβυζαντινής αριστοκρατίας.
Αξιοποιώντας τα δεδομένα του σχετικού παραθέματος και τις λεπτομέρειες της εικόνας του δείπνου, να εντοπίσεις τα στοιχεία που δείχνουν την πολυτέλεια της ζωής της βυζαντινής αριστοκρατίας (φαγητά, σερβίτσια, σκεύη, έπιπλα).
Αφού ψάξεις στα λεξικά και τις εγκυκλοπαίδειες, κατάταξε σε τρεις στήλες με επικεφαλίδες τα ουσιαστικά ΑΡΩΜΑΤΑ, ΜΠΑΧΑΡΙΚΑ, ΒΑΦΙΚΑ, τα εξωτικά προϊόντα που είχαν το δικαίωμα να εισάγουν στο Βυζάντιο οι έμποροι της Τραπεζούντας ή της ευρύτερης περιοχής (Χαλδίας).

Δυναστείες και αυτοκράτορες του Βυζαντίου:
Διάβασε για την περίοδο από το 867-1025