7

Γενική Εισαγωγή

Εισαγωγή

Αγαπητέ μαθητή, αγαπητή μαθήτρια.

Αυτή τη χρονιά ολοκληρώνεις τις σπουδές σου στο Λύκειο και την πολύχρονη γνωριμία σου με ένα βασικό τους αντικείμενο, τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπως αυτός αποτυπώθηκε στα γραπτά του κυρίως μνημεία. Γνώρισες μέσα από τα κείμενά του, μεταφρασμένα πρώτα και όσο μάθαινες τη γλώσσα του από τα πρωτότυπα, πολλές εκφάνσεις του πολιτισμού, την ιστορία και την κοινωνία του, τη λογοτεχνία και την τέχνη του, τις ιδέες και τις συνήθειές του, ακόμη και τα μαθηματικά του. Γνώρισες πάνω απ' όλα ανθρώπους, ομάδες και άτομα, τρόπους με τους οποίους κατάλαβαν τον κόσμο και τη ζωή τους, τις αξίες που έθεσαν και πίστεψαν και αγωνίστηκαν να κάνουν πράξη και πολιτισμό: αξίες πολιτικές, κοινωνικές, ηθικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, ανθρώπινες. Γνώρισες τον πολυμήχανο Οδυσσέα αλλά και την ατέλειωτη περιπλάνηση, την ανδρεία του Αχιλλέα αλλά και τις επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης οργής, την τραγική και ανατρεπτική Ελένη του μύθου και του Ευριπίδη, τη σύγκρουση της ανθρώπινης Αντιγόνης με την αναγκαιότητα της πολιτικής εξουσίας, τη ρητορική άρθρωση στον δημόσιο χώρο επιχειρηματολογίας για την υποστήριξη μιας άποψης. Εξοικειώθηκες με τα κείμενα του Ηροδότου, του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα, βλέποντας το πώς προσλαμβάνουν και παρουσιάζουν οι ίδιοι γεγονότα που γνώρισες στο μάθημα της ιστορίας και το πώς οι άνθρωποι φτιάχνουν την ιστορία τους, ως δράση και ως απόδοση νοήματος σ' αυτή τη δράση. Ήρθες σε επαφή με πολλά και διαφορετικά γραμματειακά είδη: την επική και τη λυρική ποίηση, την τραγωδία, την ιστοριογραφία, τη ρητορική, που το καθένα με τις τροπικότητες του δικού του λόγου καθόρισε την πορεία και τη σημασία του αρχαίου πολιτισμού.

Στο δικό σου ταξίδι μέσα από όλα αυτά, ήρθε η στιγμή για την ολοκλήρωση της εικόνας σου για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, μέσα από τον φιλοσοφικό λόγο. Η φιλοσοφία έρχεται ως συνέχεια, επεξεργασία και εμβάθυνση σε θέματα που σου είναι κατά κάποιον τρόπο γνωστά, στην αρχαιοελληνική ή τη σύγχρονη διάστασή τους. Δεν μπορεί να λείπει από την εικόνα σου για τον αρχαίο πολιτισμό αυτό που οι ίδιοι οι αρχαίοι θεωρούσαν «οδηγό της ζωής», επιλογή τρόπου ζωής, δηλαδή η φιλοσοφία ως θεωρητική και πρακτική δραστηριότητα που (δια)μορφώνει και μεταμορφώνει τον άνθρωπο. Αλλά, πέρα από αυτό, τα αρχαία φιλοσοφικά κείμενα τροφοδοτούν διαρκώς τη σκέψη μας και μπορούν να συμβάλουν στον τρόπο που κατανοούμε το δικό μας παρόν μέσα από αυτά θα γνωρίσεις ή θα καταλάβεις καλύτερα ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα του ανθρώπου.

Μέσα από τον ανεξάντλητο πλούτο της φιλοσοφικής γραμματείας δώδεκα σχεδόν αιώνων επιλέξαμε αναγκαστικά λίγες, αλλά νομίζουμε ενδεικτικές, θεματικές που εντάσσονται σ' αυτό που σήμερα ονομάζουμε πρακτική φιλοσοφία. Είναι οι έξι Θεματικές Ενότητες του Φακέλου που έχεις στα χέρια σου. Ξεκινάμε από το ερώτημα «γιατί να φιλοσοφούμε;» (1η Θ.Ε.) και περνάμε στον άνθρωπο που θέτει αυτό το ερώτημα: ποιος είναι ο άνθρωπος, πώς δημιουργήθηκε και απέκτησε τις ιδιότητές του και σχετίστηκε με τους άλλους ανθρώπους φτιάχνοντας κοινωνίες (2η Θ.Ε.), πώς διαμορφώνεται και συνδιαμορφώνεται με τους άλλους ανθρώπους μέσα από την παιδεία (3η Θ.Ε.), πώς συγκροτείται ως ηθικό υποκείμενο (4η Θ.Ε.) και ως πολίτης στην αρχαία πόλη-κράτος (5η Θ.Ε.), με τις ανάλογες ηθικές και πολιτικές αρετές του, και, τέλος, πώς ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και διεκδικεί τη θέση του στην ελληνορωμαϊκή οικουμένη με την οποία κλείνει η αρχαιότητα (6η Θ.Ε.).

Όπως ήδη θα κατάλαβες, η δομή του Φακέλου σου είναι διαφορετική από εκείνη που έχεις συνηθίσει στα ως τώρα βιβλία των Αρχαίων Ελληνικών του Λυκείου: κέντρο δεν είναι ένας συγγραφέας ή ένα (ακέραιο ή αποσπασματικό) κείμενο, μολονότι τον κορμό τον αποτελούν κείμενα των δύο μεγαλύτερων φιλοσόφων, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Πυρήνας κάθε ενότητας είναι μια ιδέα, που μπορείς να την δεις πώς εκδιπλώνεται σε κείμενα διαφόρων συγγραφέων ποικίλων εποχών.

Η κάθε Θεματική Ενότητα περιέχει Διδακτικές Ενότητες. Τα Κείμενα Αναφοράς θέτουν το κεντρικό ζήτημα κάθε Διδακτικής Ενότητας και συνοδεύονται από σχόλια για τις βασικές τους έννοιες. Τα Παράλληλα Κείμενα, τα οποία είναι περισσότερα από ένα ώστε να επιλέξει ο καθηγητής σου όποιο κρίνει αυτός, δεν προέρχονται αποκλειστικά από την αρχαία φιλοσοφία: είναι βυζαντινά ή νεότερα φιλοσοφικά κείμενα, στοχαστικά κείμενα ή και ποιήματα. Έτσι, αναδεικνύεται και ο διάλογος της αρχαίας σκέψης με μεταγενέστερες στιγμές της ελληνικής ή της ευρωπαϊκής σκέψης, οι συνέχειες και οι ασυνέχειες, τα στοιχεία που μένουν ζωντανά και σήμερα. Τα Κείμενα Αυτενέργειας προσφέρουν το κατάλληλο υλικό για να εμβαθύνεις στην κατανόηση του αρχαίου ελληνικού λόγου. Τέλος, ο διάκοσμος του βιβλίου αποτελείται από εικόνες με γλυπτά σύγχρονων ελλήνων καλλιτεχνών, που διαλέγονται με τα θέματα των ενοτήτων και τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Όλα τα κείμενα εισάγονται με σύντομα σημειώματα τα οποία περιέχουν τα στοιχεία που δεν είναι απλώς εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες- είναι τα αναγκαία συμφραζόμενα μέσα στα οποία μπορεί να γίνει κατανοητό το κάθε κείμενο, αποτελούν δείκτες ανάγνωσής του. Τα κείμενα είναι πάντα ανοιχτά στην κατανόηση, η οποία όμως δεν μπορεί να παραγνωρίζει το πλαίσιο αναφοράς τους.

Σκοπός του Φακέλου δεν είναι η εισαγωγή σου στη φιλοσοφία και τα προβλήματά της- αυτό, εξάλλου, το έχεις κάνει στο μάθημα της Φιλοσοφίας στη Β' Λυκείου. Και σκοπός των Παράλληλων Κειμένων δεν είναι να μάθεις γενικά για τη σκέψη του κάθε συγγραφέα που ανθολογείται. Όλοι γνωρίζουμε ότι θα ήταν σημαντικό να υπήρχε η δυνατότητα να διαβάζουμε ένα ακέραιο κείμενο, λ.χ. έναν πλατωνικό διάλογο. Αλλά ο Φάκελος είναι μια ανθολογία, ένας άλλος τρόπος διδασκαλίας, δοκιμασμένος κι αυτός από την αρχαιότητα: μας δίνει την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με σπουδαία κείμενα της αρχαίας φιλοσοφίας.

Ελπίζουμε ότι η ολοκλήρωση της δικής σου μαθητικής θητείας στον αρχαίο ελληνικό λόγο να συναντήσει το αρχαίο αίτημα του λόγον διδόναι, της στοχαστικής πράξης, στην οποία κορυφώνεται και η φιλοσοφική δραστηριότητα. Γιατί, όπως λέει κι ο Αριστοτέλης προτρέποντας τους νέους να φιλοσοφούν, «κι εάν δεν πρέπει να φιλοσοφούμε, πάλι πρέπει να το αποδείξουμε αυτό φιλοσοφώντας, οπότε σε κάθε περίπτωση φιλοσοφούμε...», δηλαδή μαθαίνουμε να δίνουμε και να διατυπώνουμε λόγους και επιχειρήματα για τις ιδέες και τις πράξεις που επιλέγουμε, ενόσω προσπαθούμε -ατομικά και συλλογικά- να κάνουμε τη ζωή μας αξιοβίωτη.

Από τη συγγραφική ομάδα