Ο όμορφος Αγχίσης ήταν απόγονος του Δάρδανου και του Δία, δισέγγονος του Τρώα, γιος του Κάπη και της Θεμίστης (ή Θέμιδας) ή της Ιερομνήμης, πρωτοξάδελφος του Πριάμου, σύζυγος της Εριώπιδας και πατέρας της πανέμορφης, πανέξυπνης και πανάξιας Ιπποδάμειας, για την οποία οι γονείς της ήταν τόσο περήφανοι· την πάντρεψε με τον ικανό και γενναίο πολεμιστή Αλκάθοο που τον σκότωσε ο Ιδομενέας. Ως νόθος γιος του Αγχίση αναφέρεται και ο Έλυμος, ίσως από την Ερύθεια, κόρη του Ίλου, εγγονή του Τρώα, επομένως θεία του.

Ο Αγχίσης εμπλέκεται σε μια ιστορία έρωτα με τη θεά της ομορφιάς Αφροδίτη, που είναι γνωστή ήδη στο ομηρικό και το ησιόδειο έπος. Εκεί όμως τονίζεται περισσότερο η θεϊκή καταγωγή του Αινεία παρά ο ίδιος ο έρωτας: Των Δαρδανίων αρχηγός ήτ’ ο λαμπρός Αινείας / του Αγχίση τον εγέννησεν η ασύγκριτη Αφροδίτη, / οπού θεά μ’ άνδρα θνητόν στην Ίδην εκοιμήθη (Όμ., Ιλ. Β 819-821, μετ. Ι. Πολυλάς· και Ε 247-248)· Τον Αινεία γέννησε η ομορφοστεφανωμένη Κυθέρεια / που έσμιξε από έρωτα γλυκό με τον ήρωα Αγχίση / στις πολύπτυχες κορφές της δασωμένης Ίδης (Ησ. Θεογ. 1009-11). [Εικ. 1, 2]

Στην πιο ανεπτυγμένη του μορφή ο έρωτας της θεάς για τον θνητό δίνεται στον Ομηρικό Ύμνο στην Αφροδίτη και θεωρείται τιμωρία που επέβαλλε ο Δίας στην κόρη του, γιατί ενέπλεκε τον ίδιο και άλλους θεούς σε έρωτες με θνητούς και θνητές (Ο.Ύ., στ. 42-52). Ωστόσο, αν με τον έρωτα αυτό η θεά με έναν τρόπο αποδυναμώνεται, καθώς εμπλέκεται και αυτή σε γήινα ζητήματα, ταυτόχρονα ενδυναμώνεται με την ιδιότητά της ως θεάς του έρωτα, καθώς πέφτει και η ίδια θύμα της ερωτικής δύναμης. Πάντως, η ιστορία αυτή ξεκινά με μια τιμωρία και τελειώνει με μια τιμωρία: του Αγχίση που τιμωρήθηκε, γιατί καυχήθηκε για τον έρωτα αυτό. Συγκεκριμένα η ιστορία έχει ως εξής:

Η Αφροδίτη είδε τον όμορφο νέο να βόσκει τα κοπάδια των βοδιών του στην Ίδη, το βουνό της Τρωάδας, και τον ερωτεύτηκε. Στο μακρύ ταξίδι της μέχρι εκεί, η θέα κάνει δύο στάσεις, πρώτα στην Πάφο, όπου καλλωπίζεται στο ιερό της –οι Χάριτες τη λούζουν, την αλείφουν με μύρα, τη ντύνουν με τα πιο καλά φουστάνια της και τη στολίζουν με χρυσά· και μια δεύτερη όπου επιδεικνύει την ισχύ της στα άγρια ζώα λίγο πριν συναντήσει τον Αγχίση, καθώς αυτά, λύκοι, λιοντάρια, αρκούδες, πάνθηρες, την ακολουθούν κουνώντας τις ουρές τους· κι εκείνη τους ενέβαλε πόθο ερωτικό κι αυτά στον λόγγο έτρεξαν […] κι εκεί ζευγαρωθήκαν (στ. 58-74). Εμφανίστηκε στον Αγχίση μεταμφιεσμένη και τον έπεισε εξαπατώντας τον ότι ήταν η κόρη του βασιλιά της Φρυγίας Οτρέα, που την είχε αρπάξει ο Ερμής και τη μετέφερε στα βοσκοτόπια της Ίδης (στ. 108-142). Ενώθηκε μαζί του και γέννησε δύο γιούς, τον Λύρο που πέθανε άκληρος και τον Αινεία, για τον οποίο υπήρξε η προφητεία ότι ο ίδιος και οι απόγονοί του, οι Αινειάδες, θα βασιλέψουν στην Τροία (Ο.Ύ. 196-197 και Ιλ. Υ 307-8). Η ερωτική ένωση του ευγενούς βοσκού και της όμορφης θεάς αναπτύσσεται από τον ποιητή σε αρκετούς στίχους (στ. 143-167) και περιγράφεται με ρεαλιστική ζωντάνια αλλά και ευπρέπεια. Αφού χόρτασαν τον έρωτα, η Αφροδίτη κοίμισε τον Αγχίση και αυτή ξαναφόρεσε τα ρούχα και τα στολίδια της. Ύστερα τον ξύπνησε, του φανέρωσε την ταυτότητά της και του είπε ότι θα γεννήσει γιο που θα τον αναθρέψουν οι Νύμφες των βουνών, ότι θα τον φέρει η ίδια κοντά του ύστερα από πέντε χρόνια, ότι θα τον ονομάσουν Αινεία από την αἰνὴ, τη φοβερή αγωνία που την έπιασε να κοιμηθεί με ένα θνητό, και ότι θα γίνει βασιλιάς των Τρώων. Σύντομη (στ. 288) είναι η αναφορά στο ενδεχόμενο να κεραυνοβοληθεί ο Αγχίσης από τον Δία αν δεν λάβει υπόψη του την απειλητική προειδοποίηση της Αφροδίτης να κρατήσει μυστική τη σχέση τους και την πραγματική ταυτότητα της μητέρας των παιδιών του. Εκείνος βέβαια παράκουσε την εντολή και καυχήθηκε για τον έρωτα της θεάς. Αναπόφευκτη στάθηκε η τιμωρία από τον Δία που προκάλεσε χωλότητα στον Αγχίση ή τον τύφλωσε ή τον κεραυνοβόλησε ή τον σκότωσε με κάποιον άλλον τρόπο. Για τον έρωτα αυτό η Αφροδίτη αποκλήθηκε Αγχισιάς, όπως διαβάστηκε σε επιγραφή στην Τροία.

Δύο, μάλλον μεταγενέστερες παραλλαγές του μύθου (FGrHist 2 F 29) δίνουν περισσότερο πολιτικές και λιγότερο ερωτικές προεκτάσεις στην ένωση. Σύμφωνα με αυτές υπήρχε χρησμός πως ύστερα από το τέλος της εξουσίας του Πριάµου θα βασίλευαν οι απόγονοι του Αγχίση. Η Αφροδίτη το πληροφορήθηκε και μετέβη στην Ίδα, όπου έσμιξε μαζί του, αν και ο Αγχίσης ήταν ήδη σε προχωρημένη ηλικία.

Όταν κάποτε ο Δίας έστειλε στην Τρωάδα τα θεϊκά άλογα, ο Αγχίσης πέτυχε να τα ενώσει κρυφά με τις φοράδες του και να γεννηθούν έξι πουλάρια, δύο από τα οποία τα έδωσε στον Αινεία.

Όταν η Τροία κυριεύθηκε από τους Έλληνες ύστερα από δέκα χρόνια πολιορκίας, ο Αγχίσης βρέθηκε σε δύσκολη θέση και εκτεθειμένος στις διαθέσεις των κατακτητών και στις φωτιές που έκαιγαν τα πάντα, καθώς αδυνατούσε να διαφύγει λόγω της αναπηρίας και των γηρατειών του –ήταν πια ογδοντούτης. Τότε ο Αινείας σήκωσε τον πατέρα του στους ώμους, τον φυγάδευσε έξω από την πόλη και τον πήρε μαζί του στα ταξίδια του. Στον Βιργίλιο οι θεοί παραχωρούν στον Αινεία το δικαίωμα να σώσει ό,τι θεωρεί πολυτιμότερο. Εκείνος επέλεξε να φορτωθεί τον πατέρα του και τους εφέστιους θεούς, τους Πενάτες και το Παλλάδιο, τη γυναίκα του Κρέουσα και τον γιο τους Ασκάνιο ή Ίουλο. [Εικ. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12]· Βιργ., Αιν. 705-720)

Για τον τόπο του θανάτου του Αγχίση υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Άλλοτε έδειχναν τον τάφο του στο όρος Ίδη της Τρωάδας, εκεί όπου έβοσκε τα κοπάδια του και εκεί που χάρηκε τον έρωτα της Αφροδίτης· άλλοτε στη χερσόνησο Παλλήνη της Μακεδονίας, στην Αρκαδία, στον Αγχισό της Ηπείρου, στη νότια Ιταλία, στη Σικελία… Η ποικιλία των τόπων καθιστά φανερή την πρόθεση της οικειοποίησης του Τρώα Αγχίση, κυρίως όμως του γιου του Αινεία, και μέσω αυτών τη σύνδεση των τοπικών ιστοριών με την ηρωική Τροία.

Όταν ο Αινείας κατέβηκε ζωντανός στον Άδη, είδε τον πατέρα του στα Ηλύσια Πεδία και για να τον τιμήσει, καθιέρωσε ταφικούς αγώνες που τελούνταν στη Ρώμη ως τα αυτοκρατορικά χρόνια. Άλλοι συγγραφείς τον θέλουν να ζει μέχρι την άφιξη του Αινεία στο Λάτιο, την εποχή του πολέμου εναντίον του Μεζέντιου, βασιλιά των Ετρούσκων, οπότε και τάφηκε εκεί. Από τους πολλούς τάφους του και από την καθιέρωση αγώνων συνάγεται η λατρεία του ήρωα Αγχίση (ηρωολατρεία).

Σχετικά λήμματα

ΔΑΡΔΑΝΟΣ, ΤΡΩΑΣ, ΚΑΠΥΣ, ΘΕΜΙΣΤΗ, ΙΕΡΟΜΝΗΜΗ, ΠΡΙΑΜΟΣ, ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΑ, ΑΛΚΑΘΟΟΣ, ΙΔΟΜΕΝΕΑΣ, ΕΛΥΜΟΣ, ΕΡΥΘΕΙΑ, ΙΛΟΣ, ΤΡΩΑΣ, ΑΦΡΟΔΙΤΗ, ΕΡΜΗΣ, ΛΥΡΟΣ, ΝΥΜΦΕΣ, ΚΡΕΟΥΣΑ, ΑΣΚΑΝΙΟΣ