[1] Στο συμπόσιο εμπεριέχονται: α) η λελογισμένη και πειθαρχημένη κατανάλωση οίνου, ώστε να παραχθεί μια ισορροπημένη έκφραση των ατομικών ψυχολογικών δυναμικών μέσα σε μία κοινωνική συνάθροιση . β) ο συμποτικός λόγος. γ) ο έρως· δ) η διαρκής παρουσία των θεών, κυρίως του Διόνυσου, η εποπτεία του οποίου, μαζί με την τήρηση αρχών και κανόνων, αφενός καθιστά το συμπόσιο πράξη τελετουργική, αφετέρου άσκηση δημοκρατικού βίου, όπου όλοι ελεύθερα υπάγονται σε κανόνες. Γι’ αυτό και ο Πλάτων υπερτονίζει τους συμποτικούς κανόνες (Νόμ. 640 κ.ε.), πόσο μάλλον που στις Συρακούσες διαπίστωσε την έκπτωση του θεσμού με την έμφαση στο διασκεδαστικό και όχι ψυχ-αγωγικό μέρος του συμποσίου. Θα λέγαμε δηλαδή ότι το κυρίως μέρος του συμποσίου που είναι ο μετά πόσεως διάλογος παραγκωνίσθηκε, ενώ τονίστηκαν το πρώτο μέρος του φαγητού, τοδείπνον ή σύνδειπνον, το «τρίτο» μέρος με την παρουσία καλλιτεχνών, το «τέταρτο», όταν, μετά το πέρας του συμποσίου, κάποιοι, μεθυσμένοι, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο, κατέληγαν σε σπίτια άλλων, όπου επίσης τελούνταν συμπόσιο, ή παρέμεναν στον δρόμο χορεύοντας και τραγουδώντας. Πρβλ. Δ. Μήττα, «Πότος και συμπόσιο στα πλαίσια του διονυσιασμού», Ο πολιτισμός στο τραπέζι. Θεσσαλονίκη: Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2010, σ. 51-68.

[2] Φωτεινή Γ. Σαραντοπούλου, Ο Αριστοτέλης ως λογοτεχνικός κριτικός του αρχαϊκού έπους και της λυρικής ποίησης. Διδακτορική Διατριβή. Πάτρα 2010, σ. 108.

[3] Πολλά έργα των εικαστικών τεχνών αφορμώνται από τον μύθο του σικελού Κύκλωπα. Εδώ ενδεικτικά παραθέτουμε ένα ποίημα του Απόστολου Λυκεσά από τη συλλογή του Τωι αγνώστωι, Σκόπελος: Νησίδες, 2001.

Η οργή του Μονόφθαλμου

Άντεξε.
Ό,τι τον τάισαν, έφαγε.
Ό,τι τον πότισαν ήπιε και μέθυσε, αλλά τώρα
εύστοχα κι αλύπητα τους πετυχαίνει στα άκρα
με Πολύφημους βράχους
Δεν θα ξεφύγουν αυτή τη φορά, τυφλοί δεν θα οδηγήσουν άλλον σε ταξίδια.

Κάλλιο κανείς να μη δει την Πηνελόπη.
Γέμισε ο κόσμος τυφλούς που ταξιδεύουν χωρίς σκοπό
και περηφανεύονται ότι τύφλωσαν τον Μονόφθαλμο,
αυτοί, ο Κανένας.

Σήμερα θα τους ποτίσει και θα τους ταΐσει.
Ας περιμένουν μάταια οι γυναίκες τους να μάθουν την κατάληξη
μιας ζωής που την ύφαναν άλλοι
στα μέτρα των πρησμένων τους ποδιών.

Η κοινωνία των Κυκλώπων

-Σε λίγο ξανοιχτήκαμε […]
ωσότου φτάσαμε στη γη των αλαζονικών δίχως θεσμούς Κυκλώπων.
Που αφήνοντας την τύχη τους στους αθανάτους,
μήτε φυτεύουν με τα χέρια τους μήτε κι οργώνουν.
Όλα τους βγαίνουν από μόνα τους, δίχως σπορά κι αλέτρι·
σιτάρι και κριθάρι, κι ακόμη αμπέλια φορτωμένα για κρασιά […]

(Ομ., Οδ. ι 105-110, μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης)

Ικεσία και φιλοξενία στην κοινωνία των Κυκλώπων. Η συνομιλία Οδυσσέα - Πολύφημου

«Εμείς, από την Τροία, μισεύοντας, είμαστε Αχαιοί περιπλανώμενοι.
που μας εχτύπησαν κάθε λογής ανέμοι
[…]
Και να, η τύχη εδώ μας φέρνει, οπού ικετεύοντας προσπέφτουμε
στα γόνατά σου· ανίσως ήθελες να μας φιλοξενήσεις, κι ακόμη
να μας δώσεις κάποιο δώρο, όπως το ορίζει κι η τιμή στους ξένους.
Αλλά] σεβάσου, όσο μεγάλη αν είναι η δύναμή σου, τους θεούς. είμαστε
ικέτες σου, κι ο Δίας εκδικείται και τους ικέτες και τους ξένους
ο Ξένιος Δίας που τιμώντας τους ξένους συντροφεύει.»
Έτσι του μίλησα, εκείνος όμως απαντούσε μ’ άσπλαχνο φυσικό:
«Είσαι μωρός, άνθρωπε ξένε. φτασμένος από μέρη μακρινά, εσύ
μου παραγγέλλεις ή να φοβάμαι τους θεούς ή ν’ αποφεύγω
την οργή τους; Μάθε, λοιπόν, οι Κύκλωπες δεν νοιάζονται
τι λέει ο Δίας με την αιγίδα του μήτε οι μακάριοι θεοί.
είμαστε εμείς κατά πολύ πιο δυνατοί.
Γι’ αυτό κι εγώ, μην περιμένεις, από φόβο του Διός
και της οργής του, να λυπηθώ κανέναν, εσένα μήτε τους συντρόφους,
αν η δική μου βούληση δεν το θελήσει.

(Ομ., Οδ. ι 105-110, 259-307, μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης)

Ο Οδυσσέας και τα δώρα του Μάρωνα

Πρόσταξα τότε τους λοιπούς αγαπητούς συντρόφους
να μείνουν στο καράβι εκεί κοντά να το προσέχουν
και δώδεκα αφού διάλεξα τους πιο καλούς απ’ όλους,
έφυγα. Πήραμε μαζί και σ’ ένα ασκί γιδίσιο
μαύρο γλυκόπιοτο κρασί που μου ᾽χε δώσει δώρο
ο Μάρωνας του Ευάνθη ο γιος, ο λειτουργός του Φοίβου
που ᾽χε προστάτη η Ίσμαρος, γιατί από σεβασμό μας
σώσαμε αυτόν και το πιστό ταίρι του και το γιο του,
που κατοικούσαν σε πυκνό δάσος του Φοίβου Απόλλου.
Αξίας δώρα μου ᾽δωσε για τούτο, εφτά κομμάτια
χαλοφτιασμένο μάλαμα, κι ένα αργυρό κροντήρι,
και στάμνες δώδεκα κρασί μου γέμισε ως τα χείλια,
γλυκό κι ανέρωτο, πιστό θεϊκό, που μες στο σπίτι
σκλάβα καμιά δεν το ᾽ξερε μήτε άλλη παρακόρη
εξόν αυτός, το ταίρι του και μια επιστάτρα μόνη.
Κι όταν το μελιστάλαχτο κρασί ήθελαν να πιούνε,
σε είκοσι μέτρα ρίχνανε νερού κι ένα ποτήρι,
και τότε μια γλυκιά ευωδιά κι ουράνια απ’ το κροντήρι
χυνότανε, που να μην πιεις δε βάσταε η καρδιά σου.
Ασκί μεγάλο, απ’ το κρασί αυτό, γεμάτο πήρα
και στο δισάκι μου θροφές. Γιατί είχε κόψει ο νους μου
ευτύς, πως σε άντρα πήγαινα με δύναμη μεγάλη,
άγριο, που στα στήθια του δεν είχε πίστη ή νόμο.

(Όμ., Οδ., ι 193-215, μετ. Ι. Πολυλάς)

Το μεθύσι του Κύκλωπα

Και τις δουλειές του βιαστικά σαν έκαμε όσες είχε
άρπαξε πάλε δυο μαζί συντρόφους να δειπνήσει.
Τότε κοντά στον Κύκλωπα πηγαίνω κι έτσι του ᾽πα,
μ’ ένα καυκί στο χέρι μου γεμάτο κρασί μαύρο·
«Κύκλωπα, πάρε, πιε κρασί, σαν έφαγες ανθρώπους,
να ιδείς στο τρεχαντήρι μου σαν τι πιοτό είχα κρύψει.
Τάμα για σένα το ᾽φερνα, ίσως και με πονούσες
και μ’ έστελνες στον τόπο μου. Μα εσύ είσαι λυσσασμένος.
Άσπλαχνε, πώς άλλος θνητός, απ’ όσους έχει ο κόσμος,
θα ᾽ρθει σε σένα άλλη φορά, έτσι άνομα αφού κάνεις;».
Είπα, και πήρε το κρασί και το πιε μονορούφι.
Σαν ήπιε, τ’ άρεσε πολύ και μου ζητούσε κι άλλο·
«Ακόμα δώσ’ μου, έτσι να ζεις και τ’ όνομά σου πες μου
ευτύς, να λάβεις δώρο μου που να χαρεί η καρδιά σου.
Βγάζει η πολύκαρπή μας γη κρασί και στους Κυκλώπους
από μεγαλοστάφυλα, καθώς τα βρέξει ο Δίας,
όμως από νεχτάρι αυτό κι απ’ αμβροσία βγήκε».
Έτσι είπε, και το φλογερό κρασί του δίνω πάλε,
και τρεις φορές τον κέρασα κι αστόχαστα τρεις ήπιε,
Κι όταν του ζάλισε έπειτα καλά τα λογικά του,
τότε με λόγια μαλακά του μίλησα και του ᾽πα·
«Κύκλωπα, αφού με ρώτησες, και τ’ όνομά μου μάθε
και δώσ’ μου καθώς το ᾽ταξες το φιλικό σου δώρο.
Κανείς εγώ ονομάζομαι κι όλοι Κανεί με λένε
η μάνα κι ο πατέρας μου κι όλοι οι λοιποί μου φίλοι».
Είπα, και μ’ άσπλαχνη καρδιά μ’ απάντησε έτσι πάλε˙
«Κι εγώ στερνόνε τον Κανεί θα φάω απ’ τους συντρόφους,
όμως αυτούς πρωτύτερα. Να τι σου κάνω δώρο».
Έτσι είπε και τεντώθηκε τ’ ανάσκελα πεσμένος,
κι έγειρε δίπλα το χοντρό λαιμό κι ευτύς ο ύπνος
τον πήρε ο παντοδαμαστής. Κι έβγανε απ’ τα λαρύγγια
μπουκιές ανθρώπων και κρασί που ξέρναε μεθυσμένος.

(Όμ., Οδ. ι 343-374, μετ. Ζ. Σιδέρης)

Η τύφλωση του Πολύφημου

[…] κι έγειρε τ’ ανάσκελα, και βρέθη ξαπλωμένος
με το χοντρό του σβέρκο ανάζερβα, και βούλιαξε στον ύπνο
[…] κι ανάβλυζαν κρασί και βούκες σάρκες
ανθρωπινές απ’ το λαρύγγι του, και ξέρναε μεθυσμένος.
Μεμιάς εγώ βαθιά παράχωσα στη θράκα το παλούκι,
ως να πυρώσει μόνο […] Σαν ήρθεν η ώρα πια το ελίτικο παλούκι να κορώσει,
χλωρό κι ας ήταν, και κοκκίνιζε σαν κάρβουνο αναμμένο,
το πήρα απ’ τη φωτιά και σίμωσα· κι οι σύντροφοι ένα γύρο / στάθηκαν […]
Το σουβλερό στην άκρη πιάνοντας ελίτικο παλούκι
οι άλλοι στο μάτι του το κάρφωσαν κι εγώ, πεσμένος πάνω,
το στρούφιζα, καθώς ο μάστορας τρυπάει με το τρυπάνι
μαδέρι καραβιού, κι οι αργάτες του, λουρί απ’ τις δυο τις άκρες
μια εδώ μια εκεί τραβώντας, άπαυτα γυρίζουν το τρυπάνι·
παρόμοια στρέφαμε στο μάτι του βαθιά το πυρωμένο
μπροστά παλούκι, που όπως λάβριζε, πλημμύριζε στο γαίμα.
κι η πυρά απ’ το βολβό που καίγουνταν ματόκλαδα και φρύδια
του καψαλούσε, και χοχλάκιζαν οι ρίζες του ματιού του.

(Όμ., Οδ. ι 371-390, μετ. Ν. Καζαντζάκης – Ι.Θ. Κακριδής)

Ο Οδυσσέας δραπετεύει

Ήταν εκεί κριγιοί δασόμαλλοι, τρανοί, καλοθρεμμένοι,
και το μαλλί τους μαυρομόρικο· χωρίς να κάνω κρότο
με λυγαριές συντρείς τους έδενα καλόστριφτες, που βρήκα
το άνομο τέρας να 'χει, ο Κύκλωπας, για στρώμα, να κοιμάται.
Οι τρεις κριγιοί κι από 'ναν σήκωναν τον άντρα κάτωθέ του
κουβάλειε ο μεσιανός και πήγαινε· μαζί, σκεπάζοντας τον,
τραβούσαν οι άλλοι δυο δεξόζερβα. Κι όσο για με τον ίδιον,
απ’ το κοπάδι ξεχωρίζοντας το πιο γερό κριάρι
το αγκάλιασα απ’ το σβέρκο, κόλλησα στη μαλλιαρή κοιλιά του
και πέτρα την καρδιά μου κάνοντας εκρύφτηκα από κάτω,
απ’ το πυκνό μαλλί κρεμάμενος, που με αποσκέπαζε όλο.

(Όμ., Οδ. ι 425-435, μετ. Ν. Καζαντζάκης – Ι.Θ. Κακριδής)

Η κατάρα του Πολύφημου

[...] κι ευχόντανε [ο Κύκλωπας] έπειτα τ’ αφέντη Ποσειδώνα,
στον αστροστόλιστο ουρανό σηκώνοντας τα χέρια·
«Άκου με, Σαλευτή της γης, πατέρα Μαυρομάλλη,
αν είσαι εσύ ο πατέρας μου κι εγώ είμαι αλήθεια γιος σου,
και δώσ’ του σπίτι να μη δει ο καστροπολεμίτης
Δυσσέας του Λαέρτη ο γιος, απ’ το νησί το Θιάκι.
Κι αν το ᾽χει η μοίρα του, γραφτό να πάει στ’ αρχοντικό του,
να ξαναϊδούν τα μάτια του πατρίδα και δικούς του,
με χρόνια ας πάει κακήν κακώς, δίχως συντρόφους άλλους
με ξένο πλοίο και δεινά στο σπίτι του ας του τύχουν».

(Όμ., Οδ. ι 526-535, μετ. Ζ. Σίδερης)

Ο έρωτας του Κύκλωπα Πολύφημου για τη νύμφη Γαλάτεια

Νικία, για τον έρωτα βοτάνι δεν είν' άλλο,
μηδέ κανένα γιατρικό παρά τα τραγουδάκια·
αυτά αλαφρώνουν τα δεινά και τους καϊμούς γλυκαίνουν,
φθάνει να νοιώθης να τα βρης και να τα τραγουδήσης.
5 Θαρρώ πώς θα το ξέρης δα και θα το καλοξέρης,
τ' είσαι γιατρός κι'αγαπητός και στίς εννιά τις Μούσες.
Έτσι περνούσεν εύκολα τον πόνο της καρδιάς του
κι ο Κυκλομμάτης ο παληός Πολύφημος εκείνος,
όταν με τη Γαλάτεια βρέθηκ' ερωτευμένος
τότε που πρωτοχνούδωναν τα πρώτα του γενάκια.
10 Δεν ήταν έρωτας αυτός με ρόδα και με μήλα
μάτανε τρέλλ' αληθινή, κ' έξω απ' τον έρωτά του
τίποτα δε λογάριαζε, τίποτα δεν ψηφούσε.
Πολλές φορές εγύριζαν απ' τα χλωρά λιβάδια
δίχως αυτόν τα πρόβατα κ' έρημα στο μαντρί των
κ' εκείνος τη Γαλάτεια με πόνο τραγουδώντας
15 στα φύκια της ακρογιαλιάς απ' την αυγή ως το βράδυ,
ένοιωθε πόνο στην καρδιά κ' έλειων' από τον πόνο.
Μα τώχε βρη το γιατρικό· σε βράχο καθισμένος
και βλέποντας στη θάλασσα σαν τέτοια ετραγουδούσε.

(Ωδή)
Αφρόπλαστη Γαλάτεια, τί μ' αποδιώχνεις έτσι
20 σαν το μοσχάρι πεταχτή, σκληρή σαν αγουρίδα,
και βγαίνεις έξω στη στεριά την ώρα που κοιμούμαι
και πας τρεχάτη στο γιαλό μόλις ξυπνώ ο καϋμένος
σαν προβατίνα που άξαφνα το γερολύκο βλέπει;
25 Εγώ σε πρωταγάπησα, κόρη μου, σαν πρωτώρθες
θέλοντας με τη μάννα μου λαλέδες να μαζέψης
απ' το βουνό, κ' εγώ μπροστά σας έδειχνα τη στράτα.
Άχ! από τότε λαχταρώ και θέλω να σε βλέπω
και δεν μπορώ να κάνω αλλοιώς· μα δε σε νοιάζει εσένα.
30 Ξέρω, χαριτωμένη μου, γιατί με φεύγεις έτσι·
γιατ' έχω φρύδι τριχωτό σ' όλο το μέτωπο μου
που αρχίζει απ' τώνα μου τ' αυτί και φθάνει ίσα με τάλλο
κ' έχω ένα μάτι μοναχά κατ' απ' το φρύδι εκείνο,
και πέφτ' η μύτη μου πλατειά κατά το στόμ' απάνω.
Μα μ' όλη μου την ασχημιά πρόβατα χίλια βόσκω,
35 κι αρμέγοντας τα πίνω εγώ το πιο καλό τους γάλα·
και δε μου λείπει το τυρί μηδέ το καλοκαίρι
μηδέ και το φθινόπωρο μηδέ και το χειμώνα
κ' είνε τα τυροβόλια μου ολοχρονίς γεμάτα.
Και τη φλογέρα παίζω εγώ καλλίτερ' απ' τους άλλους
τους Κυκλομμάτες που είν' εδώ· και παίζω τη φλογέρα
για σένανε, γλυκόμηλο, και για παρηγοριά μου
40 τη νύχτα τα μεσάνυχτα. Κ' έχω πολλά λαφάκια
με τραχηλίτσες στο λαιμό, και τέσσερ' αρκουδάκια.
Μα έλα μαζί μου στη στεριά κι ό,τ' έχω χάρισμα σου.
Τη γαλανή τη θάλασσα για τη στεριά παραίτα
και πιο γλυκά θε να περνάς τις νύκτες στη σπηλιά μου.
45 Εκεί είνε δάφνες φουντωτές, κισσός σκοτεινιασμένος
και κυπαρίσσια λυγερά, εκεί είνε και τ' αμπέλι
που κάνει γλυκοστάφυλα, εκεί το κρύο νεράκι
που μου το στέλνει από ψηλά η δασωμένη η Αίτνα
βγαλμένο από τα χιόνια της, γάργαρο και δροσάτο.
Μπροστά σε τόσα πούχω 'γώ, ποιός με τη θέλησή του
θα προτιμά τη θάλασσα την αφροκυματούσσα;
50 Κι αν σου φανώ και πιο δασύς απ' όσο πρέπει νάμαι
έχω βελανιδόξυλα κ' έχω φωτιά στη στάχτη·
κ' εγώ για το χατήρι σου μέσ' στη φωτιά θα πέσω
κι ας χάσω πια και τη ζωή κι αυτό μου τώνα μάτι
που άλλο δεν έχω τίποτα γλυκύτερο στον κόσμο.
Ωιμέ! που δε μ' εγέννησε με σπάραχνα η μητέρα,
55 νάπεφτα μέσ' στη θάλασσα να σου φιλώ το χέρι
αν δε σ' αρέση να φιλώ το γλυκερό σου στόμα·
κ' είτε με κρίνα κάτασπρα να σε φιλοδωρούσα
είτε με κοκκινόφυλλες κι ώμορφες παπαρούνες.
Εκείνα καλοκαίρι ανθούν και τούτες το χειμώνα.
Όμως αν έρθη, κόρη μου, κάποιος καραβοκύρης
60 μαζί με το καράβι του, κολύμπι θε να μάθω
να κολυμπήσω και ναρθώ στης θάλασσας τα βάθη
να 'δω τι βρίσκεις μέσα εκεί και τ' είνε πού σ' ευφραίνει.
Έβγα, Γαλάτεια, στη στεριά και μείνε και ξεχάσου
όπως εδώ ξεχνάω κ' εγώ στο σπίτι να γυρίσω.
65 Έβγα να βόσκης πρόβατα μαζί μου στο λιβάδι,
ν' αρμέγης γάλα και μ' αυτό χλωρό τυρί να πήζης
μ' εκείνη την τραχειά πιτυά που θε να ρίχνης μέσα.
Μένα μου φταίγ' η μάννα μου κ' εγώ μαζί της τάχω,
που ενώ με βλέπει πιο αχαμνό μέρα με την ημέρα,
ποτέ δε σου ξεστόμισε λόγο καλό για μένα.
70 Όμως κ' εγώ θε να της 'πω τάχα πώς μ' έχουν πιάσει
σπασμοί στα δυο ποδάρια μου και πόνοι στο κεφάλι,
για να την 'δω να θλίβεται όπως θλιμμένος είμαι.
Αί! Κυκλομμάτη, που πετούν, που πάν' τα λογικά σου;
Αν έπλεκες καλάθια εδώ κι αν μάζευες χορτάρι
και τώφερνες στα πρόβατα, πιο γνωστικός θε νάσουν.
75 Εκεί πού φθάνεις άπλωνε· τι κυνηγάς του κάκου
αυτά που φεύγουν άπιαστα και χάνοντ' απ' ομπρός σου ;
Θα βρης άλλη Γαλάτεια και πιο ώμορφη από 'κείνη.
Πολλές κοπέλλες με καλούν να παίζωμε τη νύκτα
κι όλες αυτές γλυκογελούν αν τις καλοκυττάξω.
Αυτό μου δείχνει πώς κ' εγώ κάτι στον κόσμο θάμαι.
80 Έτσι ο Πολύφημος αυτός τον έρωτα περνούσε
με τα γλυκά τραγούδια του· κ' ήταν πιο κερδισμένος
παρά αν ζητούσε γιατρειά ξοδεύοντας χρυσάφι.

(ΘΕΟΚΡΙΤΟΥ ΕΙΔΥΛΛΙΑ, XI. ΚΥΚΛΩΨ. Μετάφραση Ι. Πολέμη)