Οι αυτόματοι τρίποδες του Ηφαίστου

Η λέξη "αυτόματα", είναι λέξη Ομηρική. Στην Ραψωδία Σ της Ιλιάδας του ο Όμηρος περιγράφει τον θεό Ήφαιστο - σύμβολο της Τεχνολογίας - να κατασκευάζει στο εργαστήρι του τα περίφημα όπλα του Αχιλλέα, που η μάνα του η Θέτιδα ζήτησε από το Θεό να φτιάξει.

"...Κι η Θέτιδα η λευκόποδη φτάνει στο αρχοντικό του Ηφαίστου το άφθαρτο και κατάλαμπρο, που ξεχώριζε όλο από χαλκό, ανάμεσα στων Θεών τα οικήματα, και που ο ίδιος o Στραβοπόδης το έφτιαξε. Τον βρήκε μέσ' στον ιδρώτα να στριφογυρνά γύρω απ' τα φυσερά του γιατί βιαζότανε. Ετοίμαζε είκοσι συνολικά τρίποδες που θα 'στεκαν μπροστά στους τοίχους του σταθερού αυτού μεγάρου, και κάτω από τη βάση τους άρμοζε χρυσές ρόδες, για να μπορούν από μόνοι τους (μοναχοσάλευτοι, λέει ο Κακριδής, αυτόματοι, λέει ο Όμηρος) να μπαίνουν στων Θεών τη σύναξη και πάλι μόνοι τους να γυρνούν στο δώμα - ένα θαύμα να τους βλέπει κανείς.." (στίχοι 369-381 )

Οι αυτόματοι τρίποδες του 'Ήφαιστου είναι ένας μύθος(;). Είναι η φαντασία του ποιητή που αποδίδει στους Θεούς αυτό που δεν μπορούσαν ίσως ακόμα να φτιάξουν οι άνθρωποι. Η ανάπτυξη και εφαρμογή από τους Αλεξανδρινούς μηχανικούς (Φίλωνα, Ήρωνα) της σχετικής τεχνολογίας σε αντίστοιχα αυτοκινούμενα "οχήματα" μας επιτρέπει την υποθετική ανασύστασή τους. Ο μηχανισμός παραγωγής της κίνησης του τρίποδα αποτελούνταν από

μια κλεψύδρα κυλινδρικής μορφής γεμάτη με κεχρί,

ένα μολύβδινο βάρος τοποθετημένο εντός της κλεψύδρας,

δύο σχοινιά που συνέδεαν το βάρος και τους άξονες των δύο πίσω τροχών με τη βοήθεια θηλιών και εγκάρσιων πείρων και

το συρταρωτό διακόπτη έναρξης της κίνησης.

Ο μηχανισμός προγραμματισμού των κινήσεων αποτελούνταν από τριών ειδών περιελίξεις των σχοινιών πάνω στους δύο ανεξάρτητους κινητήριους άξονες των τροχών. Η δεξιόστροφη περιέλιξη εξασφάλιζε την δεξιόστροφη περιστροφή των τροχών και επομένως την εμπρόσθια πορεία του αυτόματου τρίποδα. Η αριστερόστροφη περιέλιξη εξασφάλιζε την αριστερόστροφη περιστροφή των τροχών και επομένως την οπίσθια πορεία του αυτόματου τρίποδα. Η ελεύθερη περιέλιξη εξασφάλιζε την ακινησία των τροχών και επομένως την στάση του αυτόματου τρίποδα για "την εξυπηρέτηση των θεών". Η δεξιόστροφη περιέλιξη στο δεξί τροχό και η ταυτόχρονη ελεύθερη περιέλιξη στον αριστερό τροχό εξασφάλιζε τη στροφή του αυτόματου τρίποδα προς τα αριστερά ενώ η ελεύθερη περιέλιξη στο δεξί τροχό και η ταυτόχρονη δεξιόστροφη περιέλιξη στον αριστερό τροχό εξασφάλιζε τη στροφή του προς τα δεξιά. Με το τράβηγμα του σύρτη η κλεψύδρα αρχίζει να αδειάζει με σταθερό ρυθμό και το μολύβδινο να κατεβαίνει ισοταχώς έλκοντας τα σχοινιά των κινητήριων τροχών. Ο συνδυασμός περιελίξεων σε κάθε κινητήριο άξονα εξασφάλιζε την οποιαδήποτε επιθυμητή αυτόματη πορεία του τρίποδα στο χώρο, τις απαιτούμενες στάσεις του και τέλος την επιστροφή του στο σημείο εκκίνησης.

Βιβλιογραφία