Το παιχνίδι της μίμησης ή δοκιμασία Turing

Ο Alan Turing είναι διαπρεπής άγγλος μαθηματικός, θεωρητικός της Λογικής, κρυπτογράφος και πρωτοπόρος στην Επιστήμη των Υπολογιστών. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Turing θα ερευνήσει το θέμα της Tεχνητής Nοημοσύνης και θα ορίσει τα κριτήρια της λογικής που ακόμη ισχύουν.

Συγκεκριμένα, τον Οκτώβρη του 1950, ο Alan Turing εκδίδει το άρθρο Υπολογιστικά Μηχανήματα και Νοημοσύνη (Computing Machinery and Intelligence) στην επιστημονική επιθεώρηση: Mind: A Quarterly Review of Psychology and Philosophy. Το άρθρο ξεκινάει με το κεφάλαιο "Το Παιχνίδι της Μίμησης" (The Imitation Game), που έκτοτε είναι γνωστό ως "δοκιμασία Turing" (Turing Test).

Σκεφτείτε, λέει ο Turing, έναν άντρα (Α) και μια γυναίκα (Β) σε ένα δωμάτιο που επικοινωνούν μέσω «τηλετύπου» με έναν άνθρωπο (Γ) που κάθεται σε ένα άλλο δωμάτιο. Στόχος του παιχνιδιού είναι ο άνθρωπος αυτός (Γ), αδιευκρίνιστου φύλου, με ερωτήματα που θέτει με τον τηλέτυπο στους (Α) και (Β), να μαντέψει από τις απαντήσεις τους ποιος είναι ο άντρας και ποια είναι η γυναίκα. Η γυναίκα (Β) του απαντά προσπαθώντας να τον βοηθήσει και να τον πείσει ότι όντως είναι γυναίκα, ενώ ο άντρας (Α) προσπαθεί να τον παραπλανήσει ότι αυτός είναι πραγματικά η γυναίκα και όχι η (Β). Και οι δύο δηλαδή παίχτες (Α) και (Β) προσπαθούν να τον πείσουν ότι είναι γυναίκες και ο (Γ) πρέπει να καταλάβει ποιος λέει την αλήθεια και ποιος ψεύδεται.

Τι θα γινόταν τώρα, ρωτάει ξαφνικά ο Turing, αν σε αυτό το παιχνίδι στην θέση (Α), αντικαταστήσουμε τον άντρα με μια μηχανή; Ο (Γ) που προσπαθεί να μαντέψει ποιος είναι ποιος, θα έχει το ίδιο ποσοστό αποτυχίας σε αυτή την περίπτωση, όσο είχε και όταν το παιχνίδι παιζόταν με τον άντρα και την γυναίκα;

Έτσι γεννήθηκε η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence), ένας καινούργιος κλάδος θεωρητικής αναζήτησης, μια καινοτόμος προσέγγιση σε ένα από τα αρχαιότερα ερωτήματα της ανθρώπινης ιστορίας: "τι είναι ο ανθρώπινος νους;" Αυτή η καινούργια προσέγγιση, θέτει και αντιμετωπίζει νέα ερωτήματα όπως ποια είναι τα όρια μεταξύ του "ανθρώπινου" και της "τεχνολογίας" ή μεταξύ του "φυσικού" και του "τεχνητού"; Τα ερωτήματα αυτά έχουν επηρεάσει το πώς καταλαβαίνουμε σήμερα τις έννοιες "άνθρωπος", "φυσικό", "τεχνητό" και βέβαια το "φύλο".

Το 1950, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, το ίδιο που αντιμετωπίζουμε και σήμερα, ήταν και είναι το ότι δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε στον ορισμό της νοημοσύνης και το ότι δεν ξέρουμε τι ακριβώς είναι αυτό που μας κάνει νοήμονες, συνειδητούς, λογικά όντα. Αν γνωρίζαμε τον γενικό μηχανισμό που παράγει "νόηση", τότε το ερώτημα "υπάρχουν μηχανές που σκέφτονται" θα μπορούσε να απαντηθεί εύκολα. Θα κοιτούσαμε το μηχανισμό κάποιου μηχανήματος και θα κρίναμε αν ήταν αυτό το μηχάνημα νοήμον ή όχι, αν δηλαδή είχε τον μηχανισμό που του προσέδιδε νοημοσύνη. Μια και δεν έχουμε αυτού του είδους λοιπόν την γνώση, ο Turing πρότεινε να δούμε τα πράγματα από άλλη σκοπιά, να ορίσουμε την νοημοσύνη διαφορετικά. Ας μην ασχοληθούμε με το τι συμβαίνει μέσα στο μηχάνημα, είπε, ας παρατηρήσουμε απλώς την εξωτερική του συμπεριφορά. Αν αυτή η εξωτερική συμπεριφορά μιας μηχανής δεν διαφέρει από την εξωτερική συμπεριφορά ενός σκεπτόμενου ανθρώπου, τότε θα ορίσουμε τη μηχανή σκεπτόμενη. Είπε λοιπόν ο Turing το 1950 ότι πίστευε ότι σε 50 χρόνια θα είχε κατασκευαστεί ένας ψηφιακός ηλεκτρονικός υπολογιστής (a digital electronic computer) με δυνατότητα να αποθηκεύσει ένα πρόγραμμα που θα παίζει το Παιχνίδι της Μίμησης τόσο καλά, ώστε ο μέσος όρος ενός ανθρώπου "εξεταστή" να μην έχει πάνω από 70% πιθανότητα να απαντήσει σωστά μετά από 5 λεπτά ερωταποκρίσεων! Πιστεύω, είπε ο Turing, ότι στο τέλος του 20ου αιώνα οι λέξεις και η εκπαίδευση των ανθρώπων θα έχουν τόσο πολύ αλλάξει που θα μπορούν οι άνθρωποι να μιλούν για σκεφτόμενες μηχανές χωρίς να αντικρούονται από κανένα.

Σήμερα, η Τεχνητή Νοημοσύνη υποστηρίζει ότι για να περάσει αυτή τη δοκιμασία ένας υπολογιστής, πρέπει να έχει τις εξής ικανότητες:

• επεξεργασία φυσικής γλώσσας (natural language processing)
• αναπαράσταση γνώσης (knowledge representation)
• αυτοματοποιημένη συλλογιστική (automated reasoning)
• μηχανική μάθηση (machine learning)

Η δοκιμασία Turing απέφευγε εσκεμμένα την άμεση φυσική αλληλεπίδραση μεταξύ του άνθρωπου (Γ) και του υπολογιστή, επειδή η φυσική προσομοίωση ενός ανθρώπου δεν είναι απαραίτητη για την νοημοσύνη. Όμως, η πλήρης δοκιμασία Turing (total Turing test) περιλαμβάνει οπτικό σήμα, ώστε να μπορεί ο άνθρωπος (Γ) να εξετάζει τις αντηλιπτικές ικανότητες του υποκειμένου και να έχει τη δυνατότητα να του δίνει φυσικά αντικείμενα "από το παραθυράκι". Για να περάσει την πλήρη δοκιμασία Turing ο υπολογιστής πρέπει να έχει επιπλέον:

• μηχανική όραση (computer vision)
• ρομποτική (robotics)

Οι ερευνητές της Τεχνητής Νοημοσύνης έχουν αφιερώσει ελάχιστη προσπάθεια στη δημιουργία μηχανών που απλά μπορούν να περάσουν τη δοκιμασία Turing (είναι πιο σημαντική η μελέτη των θεμελιωδών αρχών στις οποίες βασίζεται η νοημοσύνη).

Βιβλιογραφία

1. Turing, A.M. (1950). Computing machinery and intelligence. Mind, 59, 433-460, http://www.turing.org.uk/turing/scrapbook/test.html
2. Russell & Peter Norvig, Τεχνητή Νοημοσύνη, μια σύγχρονη προσέγγιση, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2η εκτύπωση, http://aima.uom.gr/
   
3. Τίμος Σελλής, Τεχνητή Νοημοσύνη, Διάλεξη 1, http://ecourse.lib.ntua.gr/NODE/L0/20.html