Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας
To see a world in a grain of sand
William Blake
Ρωμαϊκός έρωτας
Vitrum ήταν για τους
Ρωμαίους το αγαπημένο τους αόρατο κατασκεύασμα, αυτό που διασχίζεται από το φως
έτσι που μπορείς και βλέπεις τον κόσμο που υπάρχει πίσω του χωρίς να το βλέπεις
εκείνο. Το πιο διάφανο υλικό του κόσμου,
παιδί της αμμουδιάς και της ανθρώπινης επινοητικότητας, το οποίο ο Αριστοτέλης και οι ομιλούντες την
ελληνική το έλεγαν ύαλο χωρίς ποτέ να
έχουν δείξουν ότι το αγαπούν όπως το
άσπρο μάρμαρο ή τα εξαιρετικά κεραμικά τους.
Η ύαλος είναι ανθρώπινο δημιούργημα φτιαγμένο από χαλαζιακή
άμμο . Παιδί λοιπόν της άμμου αλλά και
δισέγγονο των χαλαζιακών πετρωμάτων, γιατί η άμμος είναι σε μεγάλο βαθμό
κονιορτοποιημένος χαλαζίας, σε γλώσσα
Χημείας πολύ μεταγενέστερη, λέγεται ότι έχει ως βασικό συστατικό το οξείδιο του
πυριτίου, ουσία που είναι η πρωταγωνίστρια στη διαμόρφωση της επιδερμίδας του
δικού μας πλανήτη.
Ο πρώτος πάντως υαλουργός πρέπει να ήταν μάλλον η «μεγάλη δασκάλα» η Φύση πολύ πριν οι άνθρωποι ανακαλύψουν τα μυστικά
του. Οι υψηλές θερμοκρασίες που
αναπτύσσονταν σε ηφαιστιογενείς περιοχές, μετέτρεπαν με την πάροδο του χρόνου,
αμμώδη τμήματα του τόπου σε γυαλί.
Ένα παράξενο στερεοüγρό
Στη σύγχρονη
γλώσσα της επιστήμης το γυαλί δημιουργεί αμηχανία σε όσους επιδιώξουν να το
κατατάξουν στα στερεά ή στα υγρά σώματα. Πρέπει να το θεωρήσουμε στερεό αν του
αναγνωρίσουμε ότι δεν κυλάει όπως το νερό και λάδι αλλά πρέπει να το δεχθούμε
ως υγρό γιατί στο δικό του Μικρόκοσμο δεν παρουσιάζει την κρυσταλλική δομή των
στερεών σωμάτων. Είναι ένα παράξενο στερεοüγρό που δεν έχει αποφασίσει να
κρυσταλλωθεί και να γίνει στερεό γνήσιο.
Όσο για το όνομά του οι τρεις κυρίαρχες γλωσσικές παραδόσεις έχουν
φροντίσει για την ομαδοποίηση.
Και πρώτα η λατινική, στον δρόμο που χάραξε
το ρωμαϊκό vitrum,
vetro το λεν οι
Ιταλοί, οι Πορτογάλοι vidro,
vidrio το φωνάζουν στη Μαδρίτη και στο Παρίσι verre.
Στα πλαίσια της γερμανικής γλωσσικής παράδοσης
das Glas το λένε στη
Βιέννη και στο Βερολίνο
glas στη
Δανία, glas οι Σουηδοί
της Kosta Boda
glass οι
αγγλόφωνοι όλοι του κόσμου
Η τρίτη μεγάλη γλωσσική
παράδοση είναι η σλαβική. staklo λένε οι Σέρβοι
το γυαλί, sklo το φωνάζουν στην Τσεχία,
στικλό το λένε οι Ρώσοι
αλλά και sticla είναι το όνομά του στη λατινική
Ρουμανία με την επίδραση δηλαδή των σλαβόφωνων που την περικυκλώνουν να είναι εμφανής
Ρωμαίοι, Άραβες, Βενετσιάνοι, Μποέμ . . .
Οι Ρωμαίοι άφησαν δυο
μεγάλες κληρονομιές. Το γυαλί και το δίκαιο.
Με το γυαλί οι κληρονόμοι του
ρωμαϊκού πάθους κατάφεραν ακόμα και ν’
ανάψουν φωτιά. Το έκαναν δηλαδή φακό και
άφησαν να πέσει πάνω του το φως του ήλιου.
Και κληρονόμοι του ρωμαϊκού
γυαλιού ήταν βέβαια οι Άραβες.
Και η σειρά ήταν Ρωμαίοι, Άραβες,
Βενετσιάνοι, Μποέμ, Ολλανδοί, Γερμανοί,
Γάλλοι , Σουηδοί , Άγγλοι .
Ρώμη, Βαγδάτη, Κόρντομπα, Μουράνο,
Πράγα, Λέυντεν, Ιένα, Κόστα Μπόντα, Λονδίνο,
Γυαλί
Το «φοβερό» γυαλί. Έδωσε στους ανθρώπους παράθυρο με τζάμι για να
βλέπουν τον έξω κόσμο χωρίς να πρέπει να ξεπαγιάζουν, το «φωσφόρο» γυαλί που έφερε μέσα στα σπίτια των
ανθρώπων το φως της ημέρας. Αντικείμενο
αόρατο τις ώρες που κυκλοφορεί ως πρωινό τζάμι, τις νύχτες το γυαλί γίνεται
καθρέφτης.
Το γυαλί
που γίνεται σωλήνας διαφανής για να
καθοδηγήσει τις έρευνες των αλχημιστών
και αργότερα την έρευνα των αερίων, αλλά και βαρόμετρο και θερμόμετρο και αποστακτήρας και σωλήνας δοκιμαστικός για να
μπορεί κανείς να βλέπει μέσα σ’
αυτό και να οικοδομήσουν οι άνθρωποι τη
Χημεία.
Το γυαλί που
γίνεται δοχείο διαφανές για να εγκλωβίσουμε τον αέρα μαζί με υδράργυρο έτσι που
να μπορέσουμε να μετρήσουμε τον όγκο και την πίεση του αόρατου αέρα.
Το γυαλί
που γίνεται φακός για να ανακαλύψουμε το
μικροσκόπιο κα να διεισδύσουν στο εσωτερικό των πραγμάτων στον αόρατο
μικρόκοσμο των ζωικών κυττάρων.
Το γυαλί που γίνεται φακός για να ανακαλύψουμε το τηλεσκόπια και να
ερευνήσουμε τον ουρανό, να δούμε ένα
τρομακτικό μεγαλύτερο Σύμπαν.
Το γυαλί
που γίνεται φακός για φωτογραφικές
μηχανές κι αυτές ακινητοποιούν τον χρόνο αλλά γίνεται και η καρδιά της βιντεοκάμερας και γυαλιά μυωπίας.
ο Καβάφης, ο
Σρέντινγκερ, ο Γούντι Άλλεν
Ο Milton, o Pope, o Goethe, o Keats, o
Tennyson, o Yeats, o Joyce, o Ibsen 
.
O
Bach, o Beethoven, o Schubert, o Wagner.
O Albrecht Dürer, o Johan Vermeer, o Paul Cezanne, o
Edgar Degas, o Pablo Picasso,
O Gregor Mendel, ο J.J. Thomson,
o Boltzmann, 
o Planck, o Poincaré, o Piaget o Schrödinger, 
.
ο
Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Κάρολος Κουν, ο Βασίλης Ραφαηλίδης
Ήταν όλοι μύωπες.
Και το γυαλί τους βόηθησε στο τόσο σοβαρό ζήτημα του να μπορούν να βλέπουν.
ο
Αριστείδης Μπαλτάς, ο Στέφανος Τραχανάς ο
Δημήτρης Ψύλλος, ο Κωνσταντίνος Σκορδούλης,
ο Ναπολέων
Παπαδόπουλος, ο Βασίλης Αγγελόπουλος, ο Πέτρος Μιχαλακάκος,
ο Παντελής
Λαρεντζάκης, ο Κώστας Καμπούρης, ο Αλεξανδρουπόλεως Αγγελίδης,
ο
Παρασκευάς Πάλλας, η Στελλίνα Χριστοπούλου, ο Παύλος Μίχας,
ο Θόδωρος
Αγγελόπουλος, ο Μένης Κουμανταρέας, ο Stephen Hawking ο Woody Allen, ο Herbie Hancock 
Είναι όλοι μύωπες.
Γι όλους το γυαλί ήταν ένα ευλογημένο αντικείμενο
Όσο για τον
John Dalton η πάθησή του ήταν αχρωματοψία.
Μνήμες της
καθημερινότητας
Γιατί δεν
είναι μόνο το παρμπρίζ του γιωταχί και καθώς εσύ περιμένεις να ανάψει το
πράσινο, έρχεται το μελαχρινό ιρανόπουλο
να το καθαρίσει, έτσι που τα φωτόνια να περνούν ανεμπόδιστα και να βλέπεις έξω καθώς οδηγείς. Είναι ακόμα τα υπόλοιπα πέντε
τζάμια, τα μακρινά και τα κοντινά «φώτα» των νυχτερινών διαδρομών βόλτας, οι
τρεις γυάλινες πλάκες που έχουν επαργυρωθεί και τώρα τις λες καθρέφτες, αλλά και το ίδιο το φανάρι πράσινο, κόκκινο,
πορτοκαλί. Έχουν όλα για βάση το γυαλί.
Το απίστευτο αόρατο αυτό υλικό, μονίμως παραπονεμένο γιατί εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε
αναγνωρίσει τον ρόλο του στην οικοδόμηση του πολιτισμού μας. Μεγαλώσαμε με
αυτό, δοκιμάσαμε τη γεύση του πίνοντας νερό σε γυάλινα ποτήρια, αποχαυνωθήκαμε
στο τηλεοπτικό γυαλί και στην οθόνη του
υπολογιστή μας, ανοίξαμε εκατοντάδες
μπουκάλια με το διατηρημένο εκεί
μέσα κόκκινο εμφιαλωμένο κρασί, είδαμε
και ξαναείδαμε τον εαυτό μας σε μικρούς και σε μεγάλους καθρέφτες, διαβάσαμε
τις νύχτες χάρη στον λαμπτήρες του Edison, προβάλαμε τα κρυστάλλινα
κοστα μπόντα στο μικροαστικό μας σύνθετο, ταξιδέψαμε με τραίνα κοιτάζοντας έξω
από το παράθυρο κι είναι αδύνατον να φανταστούμε πως θα μπαίναμε σε τραίνο
χωρίς παράθυρα, φορέσαμε γυαλιά ηλίου , σ διαβάσαμε τις νύχτες χάρη στον λαμπτήρες
του Edison, συμπαθήσαμε τη φρουτιέρα, τον φεγγίτη και το φωτιστικό, είδαμε
καθαρά το περίγραμμα του φεγγαριού χάρη
σ’ αυτό, και νάνε καλά οι κατασκευαστές των αποκλινόντων φακών, γιατί βλέπεις
μεγαλώσαμε 
με την κωλομυωπία, και στην άλλη όχθη οι
μανάδες μας, οι γιαγιάδες μας αλλά και οι πιο καπή από τους καθηγητές μας, χάρη
στους συγκλίνοντες, διάβασαν εφημερίδα και μετά τα σαρανταπέντε, αλλά χάρη σε έναν άλλο αποκλίνοντα τραβήξαμε του
κόσμου τις φωτογραφίες, τραβήξαμε σκηνές από τα βαφτίσια του παιδιού κρατώντας
στο χέρι τη βιντεοκάμερα πού χει καρδιά από γυαλί ενός φακού ακόμα, ζητήσαμε τα τόσο αναγκαία για τη ζωή μας
ταξίδια στις σκοτεινές αίθουσες του σινεμά ο παράδεισος με τη μηχανή προβολής
κρυμμένη στο καμαράκι αλλά και με την κάμερα
του οπερατέρ κι αυτή με καρδιά από γυαλί κρυμμένη πίσω από τα γεγονότα
και πάνω απ’ όλα μεγαλώσαμε εντελώς διαφορετικά από εκείνους του Μεσαίωνα γιατί
μεγαλώσαμε βλέποντας τον έξω κόσμο πίσω
από το τζάμι κάθε παράθυρου, με το ηλιακό φως να μπαίνει ελεύθερα και να
κυκλοφορεί μέσα στο σπίτι.
Αλλά
όταν μεγάλωσε
Παιδί της αμμουδιάς αλλά
όταν μεγάλωσε έγινε τηλεσκόπιο του Γαλιλαίου, πρίσμα του Νεύτωνα,
βαρόμετρο του Τοριτσέλι, δοκιμαστικός σωλήνας του Λαβουαζιέ, αποστακτήρας του
Μπερζέλιους, θερμόμετρο του Φαρενάιτ, μικροσκόπιο του Παστέρ, φασματοσκόπιο του
Κίρχοφ, καθοδικός σωλήνας του Κρουκς, λαμπτήρας του Έντισον, γυαλιά πρεσβυωπίας
για δισεκατομμύρια ανθρώπους,
γυαλιά μυωπίας 
όχι μόνο για τον
Καβάφη
αλλά και για αρκετούς από
μας,
γυάλινος σωλήνας για να
φυλακίσει
ο Robert Boyle τον αέρα και να διακρίνει
τα σύνορά του βάζοντας μέσα και
υδράργυρο και να μετρήσει για πρώτη φορά τις αλλαγές στον όγκο του
αέρα αλλά και τις τιμές της πίεσης. Πώς θα ερευνούσαμε τα αέρια χωρίς το γυαλί,
ποια θερμοδυναμική θα είχαμε οικοδομήσει αν δεν το είχαμε ανακαλύψει;
Τζάμι.
Το γυαλί της
αρχαιότητας ήταν αδιαφανές. Με την τεχνολογική όμως εξέλιξη των αιώνων που
ακολούθησαν το γυαλί έγινε διαφανές και αόρατο. Το φως μπορούσε να το διασχίζει
χωρίς σοβαρά προβλήματα. Μία από τις
σοβαρότερες επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων ήταν η επεξεργασία που μας έδωσε το
τζάμι στο παράθυρο. Μέχρι τότε στα
ανοίγματα των σπιτιών έβαζαν λεπτές κοκάλινες φέτες ή φύλλα περγαμηνής. Τα
ανοίγματα των παραθύρων ήταν αναγκαστικά πολύ μικρότερα και το φως που έμπαινε
στα σπίτια ιδιαίτερα ισχνό. Το τζάμι στο
παράθυρο έφερε περισσότερο ηλιακό φως στην ενδοοικιακή ζωή,
άλλαξε τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων προκάλεσε ανατροπή ακόμα και στον
τρόπο της σκέψης σε βαθμό που δεν έχουμε ίσως προσδιορίσει. Και όχι μόνο αυτό.
Το τζάμι μας προστάτεψε από τον άνεμο, από τη ρύπανση και από την παγωνιά.
Οι άνθρωποι μπορούσαν να
μένουν μέσα στο σπίτι τους και να κοιτάζουν έξω, να παρατηρούν τη φύση και,
χωρίς να κρυώνουν, να ρεμβάζουν και να διαλογίζονται.
Άμμος, σόδα και «κάτι άλλο» 
Κοκτέιλ οξειδίων
Βενετσιάνικο crystallo
Γυαλί από ποτάσα. Γυαλί Βοημίας.
Φως, Ολλανδία και γυαλί
Γυαλί με μόλυβδο. Η ώρα της Αγγλίας
Το γυάλινο πρίσμα, ο Νεύτων και οι καρδιές των άστρων
Το γυαλί του 20ου αιώνα.
Τσέχοι και υαλογλυπτική
Αποχρώσεις και οξείδια
.
.
.