Η επιθυμία εθνικής επέκτασης και επιβολής ήταν ένα από τα σημαντικά κίνητρα που οδήγησαν στις Ανακαλύψεις. Η ανάπτυξη στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού δύο εθνικών κρατών, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, οδήγησε σε εμπορικό ανταγωνισμό μεταξύ τους. Σκοπός και των δύο ήταν η οικονομική επιβολή τους τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο όσο και έξω από αυτόν. Δεν αποτελεί, λοιπόν, σύμπτωση το ότι οι Ανακαλύψεις υπήρξαν αποτέλεσμα όχι τόσο ιδιωτικών πρωτοβουλιών όσο καλά οργανωμένων κρατικών προσπαθειών.

Οι Πορτογάλοι, που υπήρξαν οι πρωτοπόροι των Ανακαλύψεων, αποτελούσαν ένα έθνος που είχε κατορθώσει να αποκτήσει την ανεξαρτησία του μετά από αιώνες σκληρών συγκρούσεων τόσο με τους μουσουλμάνους, που εξουσίαζαν για πολλά χρόνια το μεγαλύτερο μέρος τη Ιβηρικής χερσονήσου, όσο και με τους Ισπανούς. Τα εξερευνητικά ταξίδια των Πορτογάλων στηρίχθηκαν, ευθύς εξαρχής, στην κρατική οικονομική υποστήριξη. Ο Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος , κύριος οργανωτής και χρηματοδότης των πρώτων πορτογαλικών εξερευνήσεων, δεν ήταν κάποιος απλός ιδιώτης, αλλά ένας από τους γιους του βασιλιά της Πορτογαλίας Ιωάννη Α΄.

Οι Πορτογάλοι μονάρχες κατάλαβαν, από νωρίς, τη σημασία των εξερευνητικών ταξιδιών, όχι μόνο για την εξασφάλιση πλούτου, αλλά και για την επέκταση της κυριαρχίας του βασιλείου σε νέα εδάφη καθώς και για την ενίσχυση του κύρους του. Το καταλαβαίνει κανείς εύκολα, αν πάρει υπόψη του ότι όλοι οι Πορτογάλοι εξερευνητές τοποθετούσαν, μετά από εντολή των βασιλιάδων τους, σε όλες τις περιοχές απ’ όπου περνούσαν ειδικές στήλες από γρανίτη (padroes, δηλ. προστάτες) με τα βασιλικά σύμβολα της Πορτογαλίας και ένα χριστιανικό σταυρό. Οι στήλες αυτές τοποθετούνταν στους αχαρτογράφητους μέχρι τότε τόπους ως αποδείξεις της πορτογαλικής κυριαρχίας.

Ακριβώς στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκαν και οι Ισπανοί βασιλείς. Αφού ολοκλήρωσαν τον αγώνα τους εναντίον των μουσουλμάνων και παρακινημένοι από μια ισχυρή εθνική αισιοδοξία χρηματοδότησαν τα ταξίδια του Κολόμβου που οδήγησαν στην ανακάλυψη της Αμερικής.