Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που αποπειράθηκαν να διερευνήσουν τους θαλάσσιους δρόμους προς την Ανατολή ήταν οι Πορτογάλοι. Γρήγορα φάνηκε ότι η πορτογαλική κοινωνία ήταν περισσότερο έτοιμη από κάθε άλλη ευρωπαϊκή κοινωνία να βαδίσει στο δρόμο της ανακάλυψης ενός Νέου Κόσμου.

Θεμελιωτής αυτής της προσπάθειας υπήρξε, αναμφισβήτητα, ο πρίγκιπας Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος . Παρ’ ότι ο ίδιος δεν συμμετείχε σε ναυτικά ταξίδια, στάθηκε ο εμπνευστής, ο οργανωτής και ο οικονομικός υποστηρικτής των πρώτων εξερευνητικών προσπαθειών των Πορτογάλων, από τα νεανικά του χρόνια έως τον θάνατό του (1419-1460).

Μετά τον Ερρίκο, τη χρηματοδότηση των εξερευνήσεων ανέλαβαν διαδοχικά οι βασιλείς της Πορτογαλίας Αφόνσο Ε΄ και Ιωάννης Β΄. Ο τελευταίος αναδείχθηκε σε μεγάλο προστάτη των ταξιδιών. Χάρη στην υποστήριξή του, πορτογαλικές αποστολές έφτασαν, κατά τη δεκαετία του 1480, έως την Αγκόλα και τη Ναμίμπια . Προκειμένου να καταστήσει αναμφισβήτητη την πορτογαλική κυριαρχία στα νέα εδάφη που ανακαλύπτονταν, ο Ιωάννης Β΄ διέταξε τους πλοιάρχους του να υψώνουν στις περιοχές που έφταναν στήλες από γρανίτη ύψους δύο μέτρων, γνωστές ως ‘padroes’ (προστάτες).

Η κάμψη της ακτής του κόλπου της Μπιάφρα προς το νότο απογοήτευσε όσους αναζητούσαν δρόμο προς τις Ινδίες και επανέφερε στο προσκήνιο παλιές θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες η Αφρική ήταν ενωμένη με κάποια τεράστια ήπειρο, στα νότια. Ο μόνος τρόπος για να λυθεί οριστικά το ζήτημα ήταν να σταλεί μια αποστολή σε αναζήτηση του νότιου άκρου της Αφρικής, αν βέβαια υπήρχε νότιο άκρο. Ασφαλώς, μια τέτοια επιχείρηση θα ήταν πιο δύσκολη από κάθε προηγούμενη.

Το δύσκολο αυτό έργο ανατέθηκε στον Βαρθολομαίο Ντιάζ , έναν έμπειρο ναυτικό, που κατόρθωσε, πράγματι, μετά από πολλές περιπέτειες να φτάσει μέχρι το νότιο άκρο της Αφρικής (1487-1488).

Στα χρόνια που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκαν αρκετά ταξίδια χωρίς, ωστόσο, εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ανάμεσα σε αυτά, αξίζει να αναφερθεί το ταξίδι του Πιέρου ντε Κοβίλια , επειδή ήταν η μοναδική χερσαία περιπέτεια σε έναν αιώνα αποκλειστικά ναυτικών εξερευνήσεων.

Το τελευταίο μεγάλο εξερευνητικό ταξίδι, από πλευράς Πορτογάλων, για τον 15ο αι., ξεκίνησε το 1497, πέντε χρόνια μετά το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου στην Αμερική. Επικεφαλής ήταν ο Βάσκο ντε Γκάμα και σκοπός του ταξιδιού η άφιξη στις Ινδίες και η έμπρακτη αμφισβήτηση του εμπορικού μονοπωλίου των Αράβων στην περιοχή. Πράγματι, ο ντε Γκάμα πέτυχε, σε μεγάλο βαθμό, τον σκοπό του.

Λίγο αργότερα, ένας άλλος Πορτογάλος θαλασσοπόρος, ο Πιέρο ντε Κοβίλια , ταξιδεύοντας με προορισμό την Ινδία, παρασύρθηκε από τους ανέμους και τα θαλάσσια ρεύματα και έφτασε στη σημερινή Βραζιλία (1500), την οποία κατέλαβε για λογαριασμό της Πορτογαλίας.

Τα επόμενα χρόνια, ο συνδυασμός εμπορίου και βίας απέφερε μεγάλα κέρδη. Διοργανώθηκαν ετήσιες αποστολές προς την Ινδία και οι Πορτογάλοι εγκατέστησαν ένα χρηματιστήριο στο εμπορικό κέντρο της Αμβέρσας, στις Κάτω Χώρες, από το οποίο πουλούσαν τα μπαχαρικά τους σε όλη την Ευρώπη.

Ο Πορτογάλος βασιλιάς διόρισε έναν αξιωματούχο με τον εντυπωσιακό τίτλο του αντιβασιλιά για να επιβλέπει την επέκταση του εμπορίου στον Ινδικό ωκεανό. Ο πρώτος αντιβασιλιάς, ο Φρανσίσκο ντε Αλμέιντα , κυρίευσε τη Μομπάσα και κατέλαβε διάφορα στρατηγικά λιμάνια στην ανατολική Αφρική. Το 1509 πέτυχε μια αποφασιστική νίκη επί του αραβικού στόλου που είχε σταλεί για να προστατεύσει τους μουσουλμάνους εμπόρους των Ινδιών.

Παράλληλα, οι Πορτογάλοι, θέλοντας να κρατήσουν υπό τον αποκλειστικό έλεγχό τους τον θαλάσσιο δρόμο που ενώνει την Ευρώπη με τις Ινδίες, αποφάσισαν την κατασκευή, κατά μήκος των ακτών του Ινδικού, μιας σειράς οχυρών που θα προστάτευαν το πορτογαλικό εμπόριο. Πρωτεργάτης αυτής της προσπάθειας υπήρξε ο Αφόνσο ντε Αλμπουκέρκε , ο οποίος, κατά το διάστημα 1508-1515 κατέλαβε και οχύρωσε μια σειρά στρατηγικά σημεία στην νότια και νοτιοανατολική Ασία.

Στις αρχές του 16ου αι., πορτογαλικοί εμπορικοί σταθμοί έχουν δημιουργηθεί σε πολλά σημεία των ακτών του Ινδικού ωκεανού. Με τον τρόπο αυτό, οι εξερευνήσεις των Πορτογάλων θαλασσοπόρων επέτρεψαν τη σύνδεση του Ατλαντικού ωκεανού με τον Ινδικό ωκεανό και έβαλαν τα θεμέλια για την εμπορική εξάπλωση και την εγκατάσταση των Ευρωπαίων στην Ινδία και κατ’ επέκταση στη νότια και νοτιοανατολική Ασία.

Παράλληλα, οι Πορτογάλοι έστρεψαν, κυρίως μετά το 1530, το ενδιαφέρον τους και προς τη Βραζιλία, τη μοναδική τους αποικία στη νότια Αμερική. Εκεί εγκατέστησαν αποικιακή διοίκηση, που διοριζόταν από τον Πορτογάλο βασιλιά, και δημιούργησαν φυτείες, στις οποίες καλλιεργούνταν τσάι, κακάο και ζάχαρη. Η έλλειψη εργατικών χεριών αντιμετωπίστηκε με το δουλεμπόριο: πολλοί Αφρικανοί μεταφέρθηκαν στη Βραζιλία όπου υποχρεώθηκαν να εργαστούν ως δούλοι κάτω από άθλιες συνθήκες.

ΠΗΓΕΣ: Περισσότερα...

• Ο Βάσκο ντα Γκάμα στήνει τα σύμβολα της πορτογαλικής κυριαρχίας
• Οι ναυτικοί του Βάσκο ντα Γκάμα προσμένουν να παρακολουθήσουν χριστιανική λειτουργία στην άκρη της ανατολικής Αφρικής
• Οι κίνδυνοι του περίπλου της Αφρικής
• Ο Αφρικανός ηγεμόνας της Μομπάσα και ο Βάσκο ντα Γκάμα ανταλλάσσουν δώρα και επισκέψεις
• Ο Αφόνσο ντε Αλμπουκέρκε εξηγεί τις επιδιώξεις των Πορτογάλων