Η σημαντική πρόοδος που συντελέστηκε στη ναυπηγική, στα χρόνια του Μεσαίωνα, υπήρξε ένας από τους παράγοντες, που επηρέασαν, σε μεγάλο βαθμό, τα αποτελέσματα των θαλάσσιων εξερευνήσεων. Οι βελτιώσεις αφορούσαν τόσο τον τρόπο κατασκευής των πλοίων όσο και την αρματωσιά τους, δηλαδή τον αριθμό και το είδος των πανιών που διέθεταν.

Οι μέθοδοι ναυπήγησης είχαν γίνει πιο αποτελεσματικές καθώς πολλές από τις παραδοσιακές ναυπηγικές τεχνικές είχαν αντικατασταθεί με νεότερες. Τα παλαιότερα χρόνια κατασκεύαζαν τα κύρια μέρη των πλοίων τους καρφώνοντας την κάθε σανίδα στην αμέσως προηγούμενη και μόνο μετά την ολοκλήρωση του βασικού αυτού τμήματος πρόσθεταν τις πλευρικές σανίδες και τα υπόλοιπα στοιχεία του σκάφους. Αντιθέτως, οι Ευρωπαίοι ναυπηγοί του τέλους του Μεσαίωνα ξεκινούσαν από τον βασικό σκελετό του σκάφους και αφού τον ολοκλήρωναν προχωρούσαν στην κατασκευή των πλευρών. Η νέα αυτή μέθοδος ναυπήγησης τους επέτρεπε να εξοικονομούν χρόνο και εργασία.

Η επινόηση του πηδαλίου, που αντικατέστησε το κουπί ως μέσο κατευθύνσεως του πλοίου ήταν μια, ακόμη, καινοτομία με τεράστια σημασία. Με το πηδάλιο τοποθετημένο ακριβώς στην πρύμνη, ο έλεγχος του σκάφους ήταν πολύ καλύτερος από όσο μπορούσε να είναι παλαιότερα γιατί ο χειρισμός του κουπιού σαν μέσου πηδαλιουχήσεως ήταν εξαιρετικά δύσκολος σε φουρτουνιασμένες θάλασσες.

Η καράκα ήταν ο κύριος τύπος εμπορικού σκάφους που χρησιμοποιούνταν από τους Ευρωπαίους εμπόρους και ναυτικούς, στις αρχές του 15ου αι.: επρόκειτο για ένα ογκώδες ιστιοφόρο εμπορικό πλοίο, που η χωρητικότητά τους έφτανε, κάποιες φορές, τους χίλιους τόνους και χρησιμοποιούνταν για μεταφορές μεγάλων φορτίων σε μακρινές αποστάσεις. Παράλληλα, χρησιμοποιούνταν και μικρότερα δικάταρτα ή τρικάταρτα ιστιοφόρα σκάφη, χωρητικότητας περίπου 250 τόνων, που χρησίμευαν, κυρίως, για τοπικές μεταφορές.

Τα παραπάνω σκάφη διέθεταν τετράγωνα πανιά, κρεμασμένα χαλαρά σαν άδεια σακιά, με αποτέλεσμα η κίνησή τους να εξαρτάται απολύτως από την ύπαρξη ευνοϊκού ανέμου. Επιπρόσθετα, οι καμπυλωμένες καρένες τους απαιτούσαν πολύ προσεκτική υποστήριξη, όταν τα πλοία σύρονταν στα ναυπηγεία για συντήρηση και επισκευές.

Στις αρχές του 15ου αι., οι έμποροι που ταξίδευαν στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού άρχισαν να χρησιμοποιούν ένα βαρελοειδές σκάφος, παραλλαγή της καράκας, που είχε μεγάλη πλευστότητα, και προσφερόταν για τις φουρτούνες της ανοιχτής θάλασσας. Η καρίνα και η πρύμνη του ήταν ίσιες, επιτρέποντας έτσι τη χρησιμοποίηση ίσιου πρυμναίου πηδαλίου. Το πανί, στερεωμένο σ’ ένα μόνο κατάρτι, μπορούσε εύκολα να μαζευτεί ή να μουδαριστεί (δηλαδή να μειωθεί η επιφάνειά του) με γερό καιρό. Αλλά καθώς ήταν μεγάλο, τετράγωνο και χαλαρά κρεμασμένο, επέτρεπε πολύ λίγη ευελιξία.

Όσο οι τεχνικές κατασκευής των σκαφών βελτιώνονταν, τόσο οι ναυπηγοί έρχονταν αντιμέτωποι με το πρόβλημα της αρματωσιάς, δηλαδή του αριθμού και του είδους των πανιών που χρησιμοποιούσαν τα πλοία.

Τότε ακριβώς, κάποιοι σκέφτηκαν να αξιοποιήσουν μια άλλη παράδοση ναυπηγικής, γνωστή, τουλάχιστον ως προς την ιδέα, στους Ευρωπαίους ναυτικούς. Οι Άραβες, για τριακόσια και πλέον χρόνια, χρησιμοποιούσαν μια ολοκληρωτικά διαφορετική αρματωσιά, ένα τριγωνικό πανί δεμένο σε μια μακριά κεραία και υψωμένο σε γωνία με το κατάρτι. Αυτή η αρματωσιά, γνωστή ως «λατίνι», από τους σταυροφόρους του 12ου αιώνα που τη συνέδεσαν με τις λατινικές χώρες, είχε ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με τα τετράγωνα, σταυρωτά πανιά: επέτρεπε στο πλοίο να ταξιδεύει σε μικρή γωνία προς τον άνεμο, αποκτώντας έτσι ευελιξία, ειδικότερα μέσα στα στενά. Επίσης, δεν χρειαζόταν να περιμένει ευνοϊκό άνεμο για να μπει ή να βγει από το λιμάνι, ενώ στην ανοιχτή θάλασσα μπορούσε να πλέει σε ίσια γραμμή χωρίς ελιγμούς.

Το λατίνι ήταν η μεγάλη καινοτομία που εφαρμόστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν μερικοί επινοητικοί ναυτικοί –πιθανότατα Ισπανοί ή Πορτογάλοι– αρμάτωσαν με λατίνια τα εμπορικά του Ατλαντικού.

Το σκάφος που προέκυψε ονομάστηκε καραβέλα και έμελλε να είναι αυτό που θα χρησιμοποιούνταν, κυρίως, στα μεγάλα ταξίδια των Ανακαλύψεων. Αυτά τα δικάταρτα ή τρικάταρτα πλοία, με μήκος γύρω στα 20 μέτρα και χωρητικότητα 60 με 70 τόνους, έγιναν τα μέσα της πορτογαλικής εξερεύνησης. Οι μεγαλύτερες και οι πιο κομψές καραβέλες είχαν ένα συνδυασμό από λατίνια και τετράγωνα πανιά, που τους επέτρεπαν να επωφελούνται στο μέγιστο από τον ούριο άνεμο, αλλά και να κινούνται με ευελιξία κατά την είσοδό τους σε όρμους που δεν ήταν σημειωμένοι στο χάρτη. Μερικές φορές, τα πλοία άλλαζαν αρματωσιά από το ένα είδος στο άλλο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν τεράστια σημασία καθώς για πρώτη φορά δόθηκε η δυνατότητα στους Ευρωπαίους να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την ενέργεια των θαλάσσιων ανέμων σε βαθμό ασύλληπτο για προηγούμενες εποχές.

Ύστερα από έναν αιώνα υπηρεσίας, οι καραβέλες άρχισαν να αντικαθίστανται από μεγαλύτερα, πιο άνετα σκάφη, κατάλληλα για μακρύτερα ταξίδια. Το πορτογαλικό νάος αποτελούσε εξέλιξη της καραβέλας.