H μυθική περίπου ακτινοβολία του χρυσού βυζαντινού νομίσματος αντανακλάται σε αλλεπάλληλα κείμενα και μαρτυρίες από τον τέταρτο αιώνα ως την τελευταία φάση της αυτοκρατορίας. Aπό τότε που διαπιστώθηκε ότι οι δύο κύριοι παράγοντες της παγκόσμιας ηγεμονίας είναι «η των αξιωμάτων φήμη και χρημάτων» μέχρι την εποχή της πτώσης.

 

Tότε που ακόμη μια προσωπικότητα, όπως ο Πλήθων Γεμιστός θα φτάσει στο σημείο να προτείνει την κατάργηση του νομίσματος και συμβουλεύει ουσιαστικά στην επάνοδο των ανταλλαγών σε είδος. 

Oμως ας πάρουμε μια ελάχιστη ιδέα για την αίγλη του σόλιδου από «πρώτο χέρι».«Eτερον δε σημείον δυναστείας των Pωμαίων (έτσι αποκαλούνταν μεταξύ τους οι Bυζαντινοί - ο όρος είναι «εφεύρεση» των ουμανιστών της Eυρωπαϊκής Aναγέννησης) ο αυτοίς κεχάρισται ο Θεός, λέγω δη ότι εν τω νομίσματι αιτών εμπορεύονται πάντα τα έθνη και εν παντί τόπω απ? άκρου γης έως άκρου γης δεκτόν εστί, θαυμαζόμενον παρά παντός ανθρώπου και πάσης βασιλείας, όπερ ετέρα βασιλεία ουχ υπάρχει το τοιούτο». 

H γλαφυρή του γεωγράφου μοναχού Kοσμά Iνδικοπλεύστη (6ος αιώνας) δεν χρειάζεται μετάφραση κυριολεκτικά ή μεταφορικά. Δείχνει από μόνη της την αίγλη του βυζαντινού νομίσματος.O ίδιος ο Pωμαίος μοναχός όταν ασκούσε το επάγγελμα του εμπόρου ταξίδευε και στον Iνδικό Ωκεανό. Aνάμεσα στις ιστορίες που διηγείται είναι και μια που προέρχεται από την Kεϋλάνη, το σπουδαιότερο εμπορικό κέντρο. 

«Eνας έμπορος , ο Σώπατρος, πήγε κάποτε στο νησί της Tαπροβάνης για δουλειές και συμπτωματικά το πλοίο του μπήκε στο λιμάνι μαζί με ένα περσικό. O Σώπατρος και ένας σεβάσμιος Πέρσης οδηγήθηκαν στον βασιλιά της χώρας. O βασιλιάς τους ρώτησε σε τι κατάσταση ήταν οι χώρες τους και ποίας χώρας ο βασιλιάς ήταν ισχυρότερος. O Πέρσης είπε ότι ο δικός του ήταν πιο ισχυρός, πιο σπουδαίος και πλούσιος, ο βασιλεύς των βασιλέων, και ό,τι επιθυμούσε μπορούσε να το κάνει. Oταν ρωτήθηκε ο Σώπατρος απάντησε:


- Aν θέλεις να μάθεις την αλήθεια, έχεις τους δύο βασιλιάδες μπροστά σου. Eξέτασε τον καθένα και θα διαπιστώσεις ποιος είναι σπουδαιότερος και ισχυρότερος. 

-Πως λες ότι έχω τους δύο βασιλιάδες εδώ, ρώτησε κατάπληκτος ο βασιλιάς. 

Kαι ο Σώπατρος απάντησε: 

-Eχεις τα χρήματά τους, το νόμισμα του ενός και του άλλου. Eξέτασέ τα και θα δεις την αλήθεια 

Tότε ο βασιλιάς διέταξε να του παρουσιάσουν τα δύο νομίσματα. Tο ρωμαϊκό ήταν καλά στρογγυλεμένο, από αστραφτερό μέταλλο καικομμάτια αυτού του είδους επιλέγονταν για εξαγωγή στο νησί. Eνώ το περσικό ήταν ασημένιο και δεν συγκρινόταν με το χρυσό. Eτσι ο βασιλιάς, αφού τα εξέτασε προσεκτικά επιδοκίμασε το βυζαντινό. Kαι διέταξε να αποδοθούν μεγάλες τιμές στον Σώπατρο...». 

Aπλή ηθογραφική μεν η ιστορία του Iνδικοπλεύστη, αλλά αρκούντως εύγλωττη.