Χριστουγεννιάτικο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911), που πρωτοδημοσιεύτηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1887 στην εφημερίδα Εφημερίς με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο Διήγημα Πρωτότυπον. Παρέμεινε ξεχασμένο έως τα Χριστούγεννα του 1941, οπότε παρουσιάσθηκε προλογισμένο και υπομνηματισμένο από τον φιλόλογο Γεώργιο Βαλέτα στο περιοδικό Νέα Εστία.
ΠΗΓΗ:
http://www.sansimera.gr/anthology/41#ixzz36LArIXw8
Μεταξ? τ?ν πολλ?ν δημωδ?ν τύπων, το?ς ?ποίους θ? ?χωσι ν? ?κμεταλλευθ?σιν ο? μέλλοντες διηγηματογράφοι μας, διαπρεπ? κατέχει θέσιν ? κακ? πενθερά, ?ς κα? ? κακ? μητρυιά. Περ? μητρυι?ς ?λλοτε θ? ?ποπειραθ? ν? διαλάβω τιν? πρ?ς ?ποικοδόμησιν τ?ν ?ναγνωστ?ν μου. Περ? μι?ς κακ?ς πενθερ?ς σήμερον ? λόγος.
Ε?ς τί ?πταιεν ? ?τυχ?ς νέα Διαλεχτή, ο?τως ?νομάζετο, θυγάτηρ το? Κασσανδρέως μπαρμπα-Μανώλη, μεταναστεύσαντος κατ? τ?ν ?λληνικ?ν ?πανάστασιν ε?ς μίαν τ?ν νήσων το? Α?γαίου, ε?ς τί ?πταιεν ?ν ?το στε?ρα κα? ?τεκνος; Ε?χε νυμφευθ? πρ? ?πταετίας, ?κτοτε δ?ς μετέβη ε?ς τ? λουτρ? τ?ς Α?δηψο?, πεντάκις τ?ς ?δωκαν ν? πί? διάφορα τελεσιουργ? βότανα, ε?ς μάτην, ? γ? ?μενεν ?γονος. Δύο ? τρε?ς γύφτισσαι τ?ς ?δωκαν ν? φορέσ? περίαπτα θαυματουργ? περ? τ?ς μασχάλας, ε?πο?σαι α?τ? ?τι το?το ?το τ? μόνον μέσον, ?πως γεννήσ?, κα? μάλιστα υ?όν. Τέλος καλόγηρός τις Σιναΐτης τ? ?δώρησεν ?γιασμένον κομβολόγιον, ε?π?ν α?τ? ν? τ? βαπτίζ? κα? ν? πίν? τ? ?δωρ. Τ? πάντα μάταια. ?π? τέλους μ? τ?ν ?πελπισίαν ?λθε κα? ? ?νάπαυσις τ?ς συνειδήσεως, κα? δ?ν ?νόμιζεν ?αυτ?ν ?νοχον. Τ? α?τ? ?μως δ?ν ?φρόνει κα? ? γρα?α Καντάκαινα, ? πενθερά της, ?τις ?πέρριπτεν ε?ς τ?ν νύμφην α?τ?ς τ? σφάλμα τ?ς μ? ?ποκτήσεως ?γγόνου δι? τ? γ?ράς της. Ε?ναι ?ληθ?ς ?τι ? σύζυγος τ?ς Διαλεχτ?ς ?το τ? μόνον τέκνον τ?ς γραίας ταύτης, κα? ο?τος δ? συνεμερίζετο τ?ν πρόληψιν τ?ς μητρός του ?ναντίον τ?ς συμβίας α?το?. ?ν δ?ν τ? ?γέννα ? σύζυγός του, ? γενε? ?χάνετο. Περίεργον δ? ?τι π?ς ?λλην τ?ς ?ποχ?ς μας ?ερώτατον θεωρε? χρέος κα? ?περτάτην ?νάγκην τ?ν διαιώνισιν το? γένους του.
?κάστοτε, ?σάκις ? υ?ός της ?πέστρεφεν ?κ το? ταξιδίου του, διότι ε?χε βρατσέραν, κα? ?το τολμηρότατος ε?ς τ?ν ?κτοπλοΐαν, ? γρα?α Καντάκαινα ?ρχετο ε?ς προϋπάντησιν α?το?, τ?ν ?δήγει ε?ς τ?ν ο?κίσκον της, τ?ν ?διάβαζε, τ?ν ?κατήχει, το? ?βαζε μαναφούκια*, κα? ο?τω τ?ν προέπεμπε παρ? τ? γυναικ? α?το?. Κα? δ?ν ?λεγε μόνα τ? ?λάττώματά της, ?λλ? τ? α?γάτιζε· δ?ν ?το μόνον «μαρμάρα», τουτέστι στε?ρα, ? νύμφη της, το?το δ?ν ?ρκει, ?λλ? ?το ?παστρη*, ?πασσάλωτη*, ξετσίπωτη, κτλ. ?λα τ? ε?χεν, «? ποίσα, ? δείξα, ? ?κληρη». ? καπετ?ν Καντάκης, σφλομωμένος, θαλασσοπνιγμένος, τ? ?κουεν ?λα α?τά, ? φαντασία του ?φούσκωνεν, ?ξερχόμενος ε?τα συνήντα το?ς συναδέλφους του ναυτικούς, ?ρχιζαν τ? καλ?ς ?ρισες, καλ?ς σ?ς η?ρα, ?πινεν ?πτ? ? ?κτ? ρώμια, κα? μ? τριπλ?ν σκοτοδίνην, τ?ν ?κ τ?ς θαλάσσης, τ?ν ?κ τ?ς γυναικείας διαβολ?ς κα? τ?ν ?κ τ?ν ποτ?ν, ε?σήρχετο ο?καδε κα? βάρβαροι σκηνα? συνέβαινον τότε μεταξ? α?το? κα? τ?ς συζύγου του.
Ο?τως ε?χον τ? πράγματα μέχρι τ?ς παραμον?ς τ?ν Χριστουγέννων το? ?τους 186? ? καπετ?ν Καντάκης πρ? πέντε ?μερ?ν ε?χε πλεύσει μ? τ?ν βρατσέραν του ε?ς τ?ν ?πέναντι ν?σον μ? φορτίον ?μν?ν κα? ?ρίφων, κα? ?λπιζεν ?τι θ? ?ώρταζε τ? Χριστούγεννα ε?ς τ?ν ο?κίαν του. ?λλ? τ?ν λογαριασμ?ν τ?ν ?καμνεν ?νευ το? ξενοδόχου, δηλ. ?νευ το? Βορρ?, ?στις ?φύσησεν α?φνιδίως ?γριος, κα? ?κλεισεν ?λα τ? πλο?α ε?ς το?ς ?ρμους ?που ε?ρέθησαν. Ε?πομεν ?μως ?τι ? καπετ?ν Καντάκης ?το τολμηρ?ς περ? τ?ν ?κτοπλοΐαν. Περ? τ?ν ?σπέραν τ?ς παραμον?ς τ?ν Χριστουγέννων, ? ?νεμος ?μετριάσθη ?λίγον, ?λλ? ο?χ ?ττον ?ξηκολούθει ν? πνέ?. Τ? μεσονύκτιον πάλιν ?δυνάμωσε. Τιν?ς ναυτικο? ?ν τ? ?γορ? ?στοιχημάτιζον ?τι, ?φο? κατέπεσεν ? Βορρ?ς, ? καπετ?ν Καντάκης θ? ?φθανε περ? τ? μεσονύκτιον. ? σύζυγός του ?μως δ?ν ?το ?κε? ν? το?ς ?κούσ? κα? δ?ν τ?ν ?περίμενεν. Α?τη ?δέχθη μόνον περ? τ?ν ?σπέραν τ?ν ?πίσκεψιν τ?ς πενθερ?ς της, ?συνήθως φιλόφρονος κα? μειδιώσης, ?τις τ? ε?χήθη τ? ?παραίτητον «καλ? δέξιμο» κα? δι? χιλιοστ?ν φορ?ν τ? στερεότυπον «μ? ?ναν καλ? γυιό». Κα? ο? μόνον το?το, ?λλ? τ? προσέφερε κα? ?ν χριστόψωμο.
―??Τ? ζύμωσα μοναχή μου, ε?πεν ? θεια-Καντάκαινα, μ? γει? ν? τ? φ?ς.
―??Θ? τ? φυλάξω ?ς τ? Φ?τα, δι? ν? ?γιασθ?, παρετήρησεν ? νύμφη.
―?χι, ?χι, ε?πε μετ? ?λλοκότου σπουδ?ς ? γρα?α, τ? δικό της φυλάει ? καθεμι? νοικοκυρ? δι? τ? Φ?τα, τ? πεσκέσι τρώγεται.
―??Καλά, ?πήντησεν ?ρέμα ? Διαλεχτή, το? λόγου σου ξέρεις καλύτερα.
? Διαλεχτ? ?το ?γαθωτάτης ψυχ?ς νέα, ο?δέποτε ?δύνατο ν? φαντασθ? ? ν? ?ποπτεύσ? κακόν τι.
―??Π?ς τό ?παθε ? πεθερά μου κα? μο? ?φερε χριστόψωμο, ε?πε μόνον καθ? ?αυτήν, κα? ?φο? ?π?λθεν ? γρα?α, ?κλείσθη ε?ς τ?ν ο?κίαν της κα? ?κοιμήθη μετά τινος δεκαετο?ς παιδίσκης γειτονοπούλας, ?τις τ? ?καμνε συντροφίαν ?σάκις ?λειπεν ? σύζυγός της. ? Διαλεχτ? ?κοιμήθη πολ? ?νωρίς, διότι σκοπ?ν ε?χε ν? ?πάγ? ε?ς τ?ν ?κκλησίαν περ? τ? μεσονύκτιον. ? να?ς δ? το? ?γ. Νικολάου μόλις ?πε?χε πεντήκοντα βήματα ?π? τ?ς ο?κίας της. Περ? τ? μεσονύκτιον ?σήμαναν παρατεταμένως ο? κώδωνες. ? Διαλεχτ? ?γέρθη, ?νεδύθη κα? ?π?λθεν ε?ς τ?ν ?κκλησίαν. ? παρακοιμωμένη α?τ? κόρη ?το συμπεφωνημένον, ?τι μόνον μέχρις ο? σημάν? ? ?ρθρος θ? ?μενε μετ? α?τ?ς, ?θεν ?φυπνίσασα α?τ?ν τ?ν ?δήγησε πλησίον τ?ν ?δελφ?ν της. Α? δύο ο?κίαι ?χωρίζοντο δι? τοίχου κοινο?. ? Διαλεχτ? ?ν?λθεν ε?ς τ?ν γυναικωνίτην το? ναο?, ?λλ? μόλις παρ?λθεν ?μίσεια ?ρα κα? γυνή τις πτωχ? κα? χωλ? δυστυχής, ?τις ?πηρέτει ?ς νεωκόρος τ?ς ?κκλησίας, ?λθο?σα τ? λέγει ε?ς τ? ο?ς:
―??Δ?σέ μου τ? κλειδί, ?λθε ? ?ντρας σου.
―? ?ντρας μου! ?νεφώνησεν ? Διαλεχτ? ?κπληκτος.
Κα? ?ντ? ν? δώσ? τ? κλειδ? ?σπευσε ν? καταβ? ? ?δία.
?λθο?σα ε?ς τ?ν κλίμακα τ?ς ο?κίας βλέπει τ?ν σύζυγόν της κατάβρεκτον, ?ποστάζοντα ?δωρ κα? ?φρόν.
―??Ε?μαι μισοπνιγμένος, ε?πε μορμυρίζων ο?τος, ?λλ? δ?ν ε?ναι τίποτε. ?ντ? ν? τ? ρίξωμε ?ξω, τ? καθίσαμε στ? ρηχά.
―??Πέσατε ?ξω; ?νέκραξεν ? Διαλεχτή.
―?χι, δ?ν ε?ναι, σο? λέγω, τίποτε. ? βρατσέρα ε?ναι σίγουρη, μ? δύο ?γκουρες ?ραγμένη, κα? καθισμένη.
―??Θέλεις ν? ?νάψω φωτιά;
―??ναψε, κα? δ?σέ μου ν? ?λλάξω.
? Διαλεχτ? ?ξήγαγεν ?κ το? κιβωτίου ?νδύματα δι? τ?ν σύζυγόν της κα? ?ναψε π?ρ.
―??Θέλεις κανένα ζεστό;
―??Δ?ν μ? ?φελε? ?μένα τ? ζεστό, ε?πεν ? καπετ?ν Καντάκης. Κρασ? ν? βγάλ?ς.
? Διαλεχτ? ?ξήγαγεν ?κ το? βαρελίου ο?νον.
―??Π?ς δ?ν ?φρόντισες ν? μαγειρεύσ?ς τίποτε; ε?πε γογγύζων ? ναυτικός.
―??Δ?ν σ? ?περίμενα ?πόψε, ?πήντησε μετ? ταπεινότητος ? Διαλεχτή. Κρέας ?π?ρα. Θέλεις ν? σο? ψήσω πριζόλα;
―??Βάλε στ? κάρβουνα, κα? πήγαινε σ? στ?ν ?κκλησιά σου, ε?πεν ? καπετ?ν Καντάκης. Θ? ?λθω κ? ?γ? σ? λίγο.
? Διαλεχτ? ?θεσε τ? κρέας ?π? τ?ς ?νθρακι?ς, ?τις ?σχηματίσθη ?δη, κα? ?τοιμάζετο ν? ?πακούσ? ε?ς τ?ν διαταγ?ν το? συζύγου της, ?τις ?το κα? ?δική της ?πιθυμία, διότι ?θελε ν? κοινωνήσ?. Σημειωτέον ?τι τ?ν φράσιν «πήγαινε σ? στ?ν ?κκλησιά σου» ?βαψεν ? Καντάκης δι? στρυφν?ς χροι?ς.
―? μάννα μου δ?ν θ? τό ?μαθε βέβαια ?τι ?λθα, παρετήρησεν α?θις ? Καντάκης.
―?κείνη ε?ναι στ?ν ?νορία της, ?πήντησεν ? Διαλεχτή. Θέλεις ν? τ?ς παραγγείλω;
―??Παράγγειλέ της ν? ?λθ? τ? πρωί.
? Διαλεχτ? ?ξ?λθεν. ? Καντάκης τ?ν ?νεκάλεσεν α?φνης.
―??Μ? τώρα ε?ναι τρόπος ν? π?ς ?σ? στ?ν ?κκλησιά, κα? ν? μ? ?φήσ?ς μόνον;
―??Ν? μεταλάβω κ? ?ρχομαι, ?πήντησεν ? γυνή.
? Καντάκης δ?ν ?τόλμησε ν? ?ντείπ? τι, διότι ? ?πάντησις θ? ?το βλασφημία. Ο?χ ?ττον ?μως τ?ν βλασφημίαν ?νδιαθέτως τ?ν ?πρόφερεν. ? Διαλεχτ? ?φρόντισε ν? στείλ? ?γγελιοφόρον πρ?ς τ?ν πενθεράν της ?να δωδεκαετ? πα?δα τ?ς α?τ?ς ?κείνης γειτονικ?ς ο?κογενείας, ?ς ? θυγάτηρ ?κοιμήθη ?φ? ?σπέρας πλησίον της, κα? ?πέστρεψεν ε?ς τ?ν ναόν. ? Καντάκης, ?στις ?πείνα τρομερά, ?ρχισε ν? καταβροχθίζ? τ?ν πριζόλαν. Καθήμενος ?κλαδ?ν παρ? τ?ν ?στίαν, ?βαρύνετο ν? σηκωθ? κα? ?νοίξ? τ? ?ρμάρι δι? ν? λάβ? ?ρτον, ?λλ? ?ριστερόθεν α?το? ?περάνω τ?ς ?στίας ?π? μικρο? σανιδώματος ε?ρίσκετο τ? χριστόψωμον ?κε?νο, τ? δ?ρον τ?ς μητρός του πρ?ς τ?ν νύμφην α?τ?ς. Τ? ?φθασε κα? τ? ?φαγεν ?λόκληρον σχεδ?ν μετ? το? ?πτο? κρέατος.
Περ? τ?ν α?γήν, ? Διαλεχτ? ?πέστρεψεν ?κ το? ναο?, ?λλ? ε?ρε τ?ν πενθεράν της περιβάλλουσαν δι? τ?ς ?λένης τ? μέτωπον το? υ?ο? α?τ?ς κα? γοερ?ς θρηνο?σαν. ?λθο?σα α?τη πρ? ?λίγων στιγμ?ν τ?ν ε?ρε κοκκαλωμένον κα? ?πνουν. ?πάρασα το?ς ?φθαλμούς, παρετήρησε τ?ν ?πουσίαν το? χριστοψώμου ?π? το? σανιδώματος τ?ς ?στίας, κα? ?μέσως ?νόησε τ? πάντα. ? Καντάκης ?φαγε τ? φαρμακωμένο χριστόψωμον, τ? ?πο?ον ? γρα?α στρίγλα ε?χε παρασκευάσει δι? τ?ν νύμφην της. ?ατρο? ?πιστήμονες δ?ν ?π?ρχον ?ν τ? μικρ? νήσ?· ο?δεμία νεκροψία ?νεργήθη. ?νομίσθη ?τι ? θάνατος προ?λθεν ?κ παγώματος συνεπεί? το? ναυαγίου. Μόνη ? γρα?α Καντάκαινα ?ξευρε τ? α?τιον το? θανάτου. Σημειωτέον ?τι ? γρα?α συναισθανθε?σα κα? α?τ? τ? ?γκλημά της, δ?ν ?μέμφθη τ?ν νύμφην της, ?λλ? το?ναντίον τ?ν ?περήσπισε κατ? τ?ς κακολογίας ?λλων. ??ν ?ζησε κα? ?λλα κατόπιν Χριστούγεννα, ? ?στοργος πενθερ? κα? ?κουσία παιδοκτόνος, δ?ν θ? ?το βεβαίως πολ? ε?τυχ?ς ε?ς τ? γ?ράς της.
(1887)
|
Ερωτήσεις
1. Υπάρχει κάποιο «στερεότυπο» για τη σχέση νύφης ? πεθεράς; Γνωρίζετε ανέκδοτα με πεθερές;
2. Υπάρχει κάποιο στερεότυπο για τη σχέση μάνας ? γιου;
3. Σχολιάστε το χωρίο : ?Ε?ναι ?ληθ?ς ?τι ? σύζυγος τ?ς Διαλεχτ?ς ?το τ? μόνον τέκνον τ?ς γραίας ταύτης, κα? ο?τος δ? συνεμερίζετο τ?ν πρόληψιν τ?ς μητρός του ?ναντίον τ?ς συμβίας α?το?. ?ν δ?ν τ? ?γέννα ? σύζυγός του, ? γενε? ?χάνετο. Περίεργον δ? ?τι π?ς ?λλην τ?ς ?ποχ?ς μας ?ερώτατον θεωρε? χρέος κα? ?περτάτην ?νάγκην τ?ν διαιώνισιν το? γένους του.?
Ποια άποψη επικρατούσε παλαιότερα και ποια επικρατεί σήμερα για το θέμα της απόκτησης παιδιών;
4. Καντάκης ? Καντάκαινα: Πολύ συχνά στα παλαιότερα χρόνια, αντί για το όνομα της γυναίκας χρησιμοποιούσαν το όνομα του άντρα, ως χαρακτηριστικό επίθετο αυτής (π.χ. Κυρά Γιώργαινα, ο Γιώργος σου πού πάει;) . Γιατί ;
5. Ποια είναι η άποψή σας για την κακοποίηση γυναικών; Γνωρίζετε αν υπάρχουν μέτρα κατά του φαινομένου αυτού στη χώρα μας;
6. «Α?τη ?δέχθη μόνον περ? τ?ν ?σπέραν τ?ν ?πίσκεψιν τ?ς πενθερ?ς της??» Ποια σκηνή από γνωστό κλασικό παραμύθι σάς θυμίζει η συγκεκριμένη επίσκεψη και η εξέλιξή της;
|
|
7. Ποια φαίνεται να είναι η θέση της γυναίκας στη συγκεκριμένη κοινωνία, όπου ζουν η Διαλεχτή και ο Καντάκης; Πώς έχει αλλάξει η κατάσταση από παλιότερα μέχρι σήμερα στη χώρα μας;
8. Ποια φαίνεται να είναι η σχέση των ανθρώπων με τη θρησκεία και τα ιερά μυστήρια στην κοινωνία, όπου ζουν ο Καντάκης και η Διαλεχτή; Τι ισχύει σήμερα;
9. Σχολιάστε τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη.
10. Ποιοι αφηγηματικοί τρόποι χρησιμοποιούνται στο διήγημα ; Ποια η λειτουργία του καθενός ;
