Αριθμητικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν αριθμούς ή παράγονται από ονόματα αριθμών. Τα αριθμητικά είναι: επίθετα, ουσιαστικά, επιρρήματα.
Τα αριθμητικά ουσιαστικά σημαίνουν αφηρημένη αριθμητική ποσότητα, είναι όλα θηλυκά και λήγουν σε -άς. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων αριθμητικών επιθέτων π.χ. δυ-άς, τρι-?ς κ.λπ. και κλίνονται όπως τα θηλυκά οδοντικόληκτα της γ? κλίσης σε ?άς, γεν. ?άδος.
Τα αριθμητικά επιρρήματα φανερώνουν πόσες φορές επαναλαμβάνεται κάτι. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων αριθμητικών επιθέτων και λήγουν σε ?άκις ή ?κις π.χ. πεντάκις, δεκάκις κ.λπ. Σχηματίζονται ιδιόμορφα τα: ?παξ (= για μια μόνο φορά), δ?ς (= για δύο φορές), τρ?ς (= για τρεις φορές) και ?νάκις (= για εννέα φορές).
Τα αριθμητικά επίθετα διακρίνονται σε απόλυτα, τακτικά, χρονικά, πολλαπλασιαστικά και αναλογικά.
Τα αριθμητικά ουσιαστικά σημαίνουν αφηρημένη αριθμητική ποσότητα, είναι όλα θηλυκά και λήγουν σε -άς. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων αριθμητικών επιθέτων π.χ. δυ-άς, τρι-?ς κ.λπ. και κλίνονται όπως τα θηλυκά οδοντικόληκτα της γ? κλίσης σε ?άς, γεν. ?άδος.
Τα αριθμητικά επιρρήματα φανερώνουν πόσες φορές επαναλαμβάνεται κάτι. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων αριθμητικών επιθέτων και λήγουν σε ?άκις ή ?κις π.χ. πεντάκις, δεκάκις κ.λπ. Σχηματίζονται ιδιόμορφα τα: ?παξ (= για μια μόνο φορά), δ?ς (= για δύο φορές), τρ?ς (= για τρεις φορές) και ?νάκις (= για εννέα φορές).
Τα αριθμητικά επίθετα διακρίνονται σε απόλυτα, τακτικά, χρονικά, πολλαπλασιαστικά και αναλογικά.
Α. Απόλυτα αριθμητικά
Τα απόλυτα αριθμητικά δηλώνουν απλώς ένα ορισμένο πλήθος όντων: ε?ς (?πλίτης), μία (να?ς), ?ν (?πλον).
Τα ε?ς – μία – ?ν, τρε?ς – τρία, τέτταρες – τέτταρα, κλίνονται ως εξής:
α. ε?ς – μία – ?ν
Τα ε?ς – μία – ?ν, τρε?ς – τρία, τέτταρες – τέτταρα, κλίνονται ως εξής:
α. ε?ς – μία – ?ν
|
Ενικός αριθμός
|
|||
|
αρσενικό
|
θηλυκό
|
ουδέτερο
|
|
|
Ονομαστική
|
ε?ς
|
μία
|
?ν
|
|
Γενική
|
?ν?ς
|
μι?ς
|
?ν?ς
|
|
Δοτική
|
?ν?
|
μι?
|
?ν?
|
|
Αιτιατική
|
?να
|
μίαν
|
?ν
|
β. τρε?ς – τρία
|
Πληθυντικός αριθμός
|
||
|
αρσενικό και θηλυκό
|
ουδέτερο
|
|
|
Ονομαστική
|
τρε?ς
|
τρία
|
|
Γενική
|
τρι?ν
|
τρι?ν
|
|
Δοτική
|
τρισ?(ν)
|
τρισ?(ν)
|
|
Αιτιατική
|
τρε?ς
|
τρία
|
γ. τέτταρες – τέτταρα
|
Πληθυντικός αριθμός
|
||
|
αρσενικό και θηλυκό
|
ουδέτερο
|
|
|
Ονομαστική
|
τέτταρες
|
τέτταρα
|
|
Γενική
|
τεττάρων
|
τεττάρων
|
|
Δοτική
|
τέτταρσι(ν)
|
τέτταρσι(ν)
|
|
Αιτιατική
|
τέτταρας
|
τέτταρα
|
Παρατηρήσεις:
· Τα αριθμητικά από το πέντε μέχρι και το εκατό είναι άκλιτα (π.χ. τ?ν τριάκοντα τυράννων κ.λπ.).
· Από το διακόσιοι, -αι, -α και εξής κλίνονται μόνο στον πληθυντικό αριθμό όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα. Τα απόλυτα αριθμητικά από το διακόσιοι, -αι, -α και πέρα είναι δυνατό να βρεθούν και στον ενικό αριθμό όταν προσδιορίζουν περιληπτικά ουσιαστικά:
π.χ. τ
?ν παρ? Περδίκκου διακοσίαν ?ππον ?ν ?λύνθ? μένειν.Β. Τακτικά αριθμητικά
Τα τακτικά αριθμητικά φανερώνουν την τάξη, τη θέση που κατέχει κάτι σε σχέση με μια σειρά από όμοιά του:
π.χ. πρ?τος (μήν), δευτέρα (?μέρα) κ.λπ.
Σχηματίζονται από τα απόλυτα αριθμητικά.
π.χ. πρ?τος (μήν), δευτέρα (?μέρα) κ.λπ.
Σχηματίζονται από τα απόλυτα αριθμητικά.
· Από το 1 έως και το 12 είναι μονολεκτικά με την κατάληξη -τος, -τη, -τον (π.χ. πρ?τος, -τη, -τον) και περιφραστικά από το 13 έως και το 19 (π.χ. τρίτος και δέκατος κ.λπ.).
Εξαιρούνται τα:
δεύτερος, -τέρα, -τερον, // ?βδομος, -μη, -μον και //?γδοος, -όη, -οον.
Εξαιρούνται τα:
δεύτερος, -τέρα, -τερον, // ?βδομος, -μη, -μον και //?γδοος, -όη, -οον.
· Από το 20 και πέρα σχηματίζονται με την κατάληξη -στός, -στή, -στόν:
π.χ. ε?κοστός, -στή, -στ?ν κ.λπ.
π.χ. ε?κοστός, -στή, -στ?ν κ.λπ.
· Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε ος, -η, -ον.
Γ. Χρονικά
Τα χρονικά αριθμητικά (που δεν τα έχει η νέα ελληνική) φανερώνουν ποια ημέρα συμβαίνει μια πράξη, από τότε που άρχισε. Αυτά σχηματίζονται από το θέμα των τακτικών και λήγουν σε ?α?ος:
π.χ. (δεύτερος) δευτερα?ος ?φίκετο (= έφτασε τη δεύτερη μέρα αφότου ξεκίνησε).
Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -α, -ον.
π.χ. (δεύτερος) δευτερα?ος ?φίκετο (= έφτασε τη δεύτερη μέρα αφότου ξεκίνησε).
Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -α, -ον.
Δ. Πολλαπλασιαστικά
Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά δηλώνουν από πόσα μέρη αποτελείται κάτι. Σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων με την προσθήκη της κατάληξης -πλο?ς.
π.χ. (τρί-α) τριπλο?ς, (δέκα) δεκαπλο?ς.
Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά κλίνονται όπως τα συνηρημένα τρικατάληκτα επίθετα της β? κλίσης σε – ο?ς, -?, -ο?ν.
π.χ. (?πλόος) ?πλο?ς, (?πλόη) ?πλ? , (?πλόον) ?πλο?ν,
(διπλόος) διπλο?ς, (διπλόη) διπλ?, (διπλόον) διπλο?ν κτλ.
π.χ. (τρί-α) τριπλο?ς, (δέκα) δεκαπλο?ς.
Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά κλίνονται όπως τα συνηρημένα τρικατάληκτα επίθετα της β? κλίσης σε – ο?ς, -?, -ο?ν.
π.χ. (?πλόος) ?πλο?ς, (?πλόη) ?πλ? , (?πλόον) ?πλο?ν,
(διπλόος) διπλο?ς, (διπλόη) διπλ?, (διπλόον) διπλο?ν κτλ.
Ε. Αναλογικά
Τα αναλογικά αριθμητικά δηλώνουν πόσες φορές είναι μεγαλύτερο ένα ποσό από ένα άλλο του ίδιου είδους. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων και λήγουν σε -πλάσιος.
π.χ. (δι-ο) διπλάσιος.
Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -α, -ον.
π.χ. (δι-ο) διπλάσιος.
Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -α, -ον.
|
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΩΝ
|
|||||||
|
απόλυτα
|
τακτικά
|
πολλαπλασιαστικά
|
αναλογικά
|
χρονικά
|
ουσιαστικά
|
επιρρήματα
|
|
|
1
|
ε?ς, μία, ?ν
|
πρ?τος, πρώτη, πρ?τον
|
?πλο?ς
|
-
|
-
|
μον?ς
|
?παξ
|
|
2
|
δύο
|
δεύτερος, -έρα, -ερον
|
διπλο?ς
|
διπλάσιος
|
δευτερα?ος
|
δυ?ς
|
δ?ς
|
|
3
|
τρε?ς, τρία
|
τρίτος, -η, -ον
|
τριπλο?ς
|
τριπλάσιος
|
τριτα?ος
|
τρι?ς
|
τρ?ς
|
|
4
|
τέσσαρες, τέσσαρα
|
τέταρτος, -άρτη, -αρτον
|
τετραπλο?ς
|
τετραπλάσιος
|
τεταρτα?ος
|
τετρ?ς
|
τετράκις
|
|
5
|
πέντε
|
πέμπτος, -η, -ον
|
πενταπλο?ς
|
πενταπλάσιος
|
πεμπτα?ος
|
πεμπ?ς
|
πεντάκις
|
|
6
|
?ξ
|
?κτος, -η,-ον
|
?ξαπλο?ς
|
?ξαπλάσιος
|
-
|
?ξ?ς
|
?ξάκις
|
