Αρχική

Γραμματολογικά

Το ποίημα "Ελένη" ανήκει στη συλλογή Κύπρον ου μ΄εθέσπισεν, (1955)

Όταν το φθινόπωρο του 1953 ο Γ. Σεφέρης με τη γυναίκα του φτάνουν στην Κύπρο για διακοπές ενός μηνός η βρετανική αποικιακή κυβέρνηση και η ελληνοκυπριακή κοινή γνώμη βρίσκονται σε πορεία σύγκρουσης. Ο ποιητής φαίνεται ότι είχε συνειδητοποιήσει τη δύσκολη πολιτικά θέση στην οποία μπορούσε να περιέλθει ερχόμενος στην Κύπρο:

Από την ελληνική επίσημη πλευρά: τρόμος μην παραπατήσω στις επαφές κυρίως με τους Άγγλους (…). Από την αγγλική: αυθόρμητη φιλία ασφαλώς… Αλλά το πολύ δυσάρεστο είναι που αυτή την αυθόρμητη φιλία δεν μπορείς εδώ […] να μην την ιδείς χωρίς το πολιτικό χρώμα που παίρνει και από την επίσημη θέση που κατέχει ένας Άγγλος παλαιός φίλος εδώ και από την αντιαγγλική στάση των Κυπρίων.

Η Κύπρος υπήρξε μια αποκάλυψη για τον ποιητή και φρόντισε να γνωρίσει από άκρη σε άκρη το νησί και τους κατοίκους του. Βρίσκει πως «η Κύπρος είναι Ελληνική, χωρίς Έλληνα χωροφύλακα ή δημόσιο υπάλληλο». Στα ταξίδια του στη Μέση Ανατολή και στη Μικρά Ασία είχε κατορθώσει να βρει μόνο ερειπωμένα ίχνη. Εδώ ανακαλύπτει τη διευρυμένη έννοια του ελληνισμού που αναζητά, πέρα από τα όρια και τους περιορισμούς του ελληνικού κράτους:
Απ΄εδώ νιώθει κανείς την Ελλάδα (ξαφνικά) ευρύχωρη, πιο πλατιά. Το αίσθημα πως υπάρχει ένας κόσμος που μιλά ελληνικά, είναι ελληνικός. Που δεν εξαρτάται από την ελληνική κυβέρνηση, και το τελευταίο τούτο συντελεί στο αίσθημα αυτής της ευρυχωρίας.
Ταυτόχρονα βέβαια διατυπώνει και τις ανησυχίες του:
Ερώτημα: είμαστε άξιοι να διοικήσουμε την Κύπρο, χωρίς να βλάψουμε αυτό τον κόσμο, κάνοντάς τον καλύτερο, χωρίς να τον κάνουμε μια ελλαδική επαρχία, σαν την Κέρκυρα, σαν τη Θεσσαλονίκη;
Πάνω από όλα αυτό που άσκησε τη μεγαλύτερη έλξη στο Σεφέρη ήταν το αίσθημα της επιστροφής. Ο ποιητής αναγνωρίζει τον κόσμο αυτό ως δικό του και νιώθει πως βρίσκεται ξανά στο σπίτι του. Όμως ακριβώς όπως και η πατρίδα που έχασε παιδί απειλείται και η τωρινή.

Η αποκάλυψη της Κύπρου αποδεσμεύει έναν οργασμό γραφής. Μετά το τέλος της πρώτης του επίσκεψης στην Κύπρο και ως τις αρχές της δεύτερης, ο ποιητής γράφει ακατάπαυστα και με πάθος. Σπάνια έχει νιώσει τόσο απελευθερωμένος και ποτέ για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα: τη συγκρίνει με την περίοδο που έγραψε τον Ερωτικό Λόγο και την Κίχλη. Ο τόμος Κύπρον ου μ΄εθέσπισεν ολοκληρώθηκε τον επόμενο Ιούλιο του 1955 σε ένα τελευταίο δημιουργικό ξέσπασμα.

Στις 28 Ιουλίου 1954 συζητείται το μέλλον της Κύπρου στη Βρετανική Βουλή των κοινοτήτων στο Λονδίνο, συζήτηση που θεωρήθηκε συχνά ως σημείο αναφοράς που κατέστησε αναπόφευκτη την ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στους υποστηρικτές της Ένωσης και στις βρετανικές αρχές. Λίγες μέρες μετά τη συζήτηση ο ποιητής τελειώνει το ποίημα Σαλαμίνα της Κύπρος. Με το ποίημα αυτό ο ποιητής απευθύνει προειδοποίηση στη βάναυση και εσφαλμένη πολιτική διαπαιδαγώγηση και προπαγάνδα που ακολουθεί η αποικιακή κυβέρνηση στην Κύπρο αλλά και προβλέπει με την ίδια οξύνοια όπως και σε άλλες περιόδους κρίσης, τη διαδικασία απανθρωπισμού στην οποία οδηγεί η βία της τρομοκρατίας.

Ότι είχε τραγικά προβλέψει στο ποίημα αυτό μετατρέπεται πλέον ταχύτατα σε πραγματικότητα την άνοιξη του 1955. Από τώρα και στο εξής, τίποτε δεν σταματά την κατάσταση του τρόμου στην οποία διολισθαίνει το νησί. Η ένοπλη εξέγερση που ξεκινά θα διαρκέσει σχεδόν τέσσερα χρόνια, με μακροχρόνιες επιπτώσεις στις αγγλο-ελληνικές σχέσεις και ακόμα χειρότερες συνέπειες για την ίδια την Κύπρο, καθώς και για τις σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Θα φέρει τον ποιητή σε διάσταση με όλους σχεδόν τους Βρετανούς και πολλούς από τους Έλληνες φίλους του.
Η καθοριστική απάντηση από βρετανικής πλευράς ήταν η διεθνοποίηση της διαμάχης. Τον Ιούνιο του 1955 ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Χ. Μακμίλαν ανακοινώνει μια προσεχή σύνοδο στο Λονδίνο με συμμετοχή εκπροσώπων της Ελλάδας και της Τουρκίας όχι όμως των Κυπρίων. Δεδομένου ότι με βάση της Συνθήκη της Λοζάνης το 1923 η Τουρκία είχε αποποιηθεί όλων των διεκδικήσεών της στην Κύπρο είναι προφανέστατο πως η ανάμιξη της Τουρκίας εξυπηρετεί κυνικότατα το ρόλο του αντίβαρου στις ελληνικές πιέσεις καθώς και σε αυτές της ελληνοκυπριακής κοινότητας της Κύπρου. Την επομένη της ανακοίνωσης της σύγκλησης της Συνόδου αυτής ξεκινά η τελική έκρηξη δημιουργίας που γέννησε τη συλλογή ποιημάτων Κύπρον ου μ΄εθέσπισεν, η οποία ολοκληρώνεται μία εβδομάδα πριν την επίσημη τελική έναρξη της συνόδου. Στο τελευταίο αυτό συγγραφικό στάδιο της συλλογής ανήκει και το ποίημα «Ελένη» που είχε ξεκινήσει να γράφει το προηγούμενο καλοκαίρι.

Ελένη: Το ποίημα βασισμένο στην αρχαία εποχή ανατρέχει με καυστικότητα στις ενθυμήσεις του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου: Ήταν ένας πόλεμος δίκαιος, όπου οι Σύμμαχοι αγωνίστηκαν για έναν κοινό και ευγενή σκοπό. Ωστόσο, όπως έχει έκτοτε αποκαλυφθεί, αυτό δεν ήταν παρά μία απάτη. Η Ελένη του Γ. Σεφέρη βασίζεται στο ομότιτλο έργο του Ευριπίδη. Σύμφωνα με την τραγωδία, η πιο όμορφη γυναίκα των αρχαίων θρύλων ονομάστηκε εσφαλμένα «Ελένη της Τροίας». Η Ελένη ουδέποτε πήγε στην Τροία. Οι θεοί έστειλαν εκεί ένα είδωλό της και γι αυτό το είδωλο πολέμησαν τον πόλεμο της Τροίας. Υιοθετώντας το προσωπείο του Τεύκρου, ενός από τους χαρακτήρες της τραγωδίας του Ευριπίδη, ο ποιητής προσαρμόζει το εύρημα αυτό στο τοπίο και στις περιστάσεις της Κύπρου του 1954 και 1955. Φερέφωνο του τωρινού ποιήματος, ο Τεύκρος προφέρει ο ίδιος το στίχο του Ευριπίδη: « Κύπρον ου μ΄εθέσπισεν οικείν» τη φράση που θα υιοθετήσει αυτούσια ο ποιητής ως τίτλο της συλλογής.
 

ΚΥΠΡΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η Κύπρος κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη Νεολιθική Εποχή, όπως έχουν δείξει ως τώρα οι ανασκαφές. Το μακρινό αυτό παρελθόν αρχίζει την 8η χιλιετηρίδα π.Χ. με τους νεολιθικούς συνοικισμούς του νησιού.
3000π.Χ αρχίζει η εποχή του χαλκού. Την εποχή αυτή κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή του στην Κύπρο ο χαλκός, που επρόκειτο να παίξει τόσο σημαντικό ρόλο στην ιστορία του νησιού. Με την ανακάλυψη του χαλκού η Κύπρος απέκτησε πολύ μεγάλη σημασία σαν τόπος παραγωγής του μετάλλου. Τ΄όνομά της ταυτίστηκε στα Λατινικά και έπειτα στις ευρωπαϊκές γλώσσες με το χαλκό, το προϊόν που τόσο άφθονο έδωσε η κυπριακή γη.
Για το ίδιο προϊόν έδειξαν ενδιαφέρον και οι Μυκηναίοι, παρόλο που τους χώριζε από την Κύπρο αρκετή απόσταση Σαν έμποροι λοιπόν, έφτασαν στην Κύπρο οι Μυκηναίοι, όπως διαπιστώνουμε από τα μυκηναϊκά αγγεία που βρέθηκαν άφθονα στο νησί μας. Αντιμετωπίζοντας, όμως, δυσκολίες στην ίδια τους τη χώρα, οι Μυκηναίοι έφευγαν και σταδιακά έφταναν στην Κύπρο, όπου εγκαταστάθηκαν, μόνιμα πια, στις παραλίες του νησιού (γύρω στο 1200 π.Χ.). Το γεγονός αυτό συνδέεται με τη μυθική παράδοση που αναφέρει πως τις αρχαίες πόλεις της Κύπρου ίδρυσαν Έλληνες ήρωες του Τρωικού πολέμου, που φεύγοντας από την Τροία ήρθαν στην Κύπρο κι εγκαταστάθηκαν.
Με την εγκατάσταση των Ελλήνων στην Κύπρο η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκαν και το νησί πήρε από τότε ελληνικό χαρακτήρα, χωρίς βέβαια να πάψει ποτέ την επαφή του και τις σχέσεις του με τις γειτονικές χώρες της Ανατολικής Μεσογείου.
Κατά τη διάρκεια της εποχής του σιδήρου στην Κύπρο εγκαταστάθηκαν οι Φοίνικες προκειμένου να προωθήσουν τα εμπορικά και οικονομικά τους συμφέροντα.
707- 650 π.Χ. η Κύπρος περνάει στην εξουσία των Ασσυρίων.
Η εποχή ελευθερίας των Κυπρίων διακόπτεται με την κατάκτηση της Κύπρου από τους Αιγυπτίους (569 π.Χ.).

Το 546π.Χ. ο μεγάλος βασιλιάς των Περσών Κύρος κατέκτησε τη Μικρά Ασία κάνοντας έτσι και την υποταγή της Κύπρου αναπόφευκτη.

Μετά τη νίκη τους στους Περσικούς Πολέμους, οι Έλληνες, εφαρμόζοντας πανελλήνια πολιτική, έκαναν εκστρατείες στην Κύπρο για να την απελευθερώσουν από τους Πέρσες.

Όταν ο Μακεδόνας βασιλιάς Αλέξανδρος μαζί με όλους τους Έλληνες εξεστράτευσε εναντίον του περσικού κράτους κι έγινε κυρίαρχος της Ασίας, τότε και η Κύπρος απαλλάχτηκε από τον περσικό ζυγό (332 π.Χ.). Ο Αλέξανδρος όμως πέθανε πολύ σύντομα (323 π.Χ.) και η Κύπρος, αφού για ένα διάστημα έγινε αντικείμενο ανταγωνισμού ανάμεσα στους διαδόχους του, πέρασε τελικά στην εξουσία των Ελλήνων βασιλιάδων της Αιγύπτου, γνωστών ως Πτολεμαίων (294 π.Χ.).
Όταν ο Αύγουστος νίκησε το Μάρκο Αντώνιο και κυριάρχησε στην Αίγυπτο, η Κύπρος έγινε οριστικά ρωμαϊκή επαρχία (30 π.Χ..).
Τον 4ο αι. μ.Χ. η Ρώμη, σαν πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους παραχώρησε τη θέση της στην Κωνσταντινούπολη και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στη Βυζαντινή. Η Κύπρος πέρασε στη δικαιοδοσία της Κωνσταντινούπολης και μπήκε έτσι, στη νέα μακρόχρονη περίοδο της ιστορίας της, σαν επαρχία του βυζαντινού κράτους.
Την ειρηνική εποχή διακόπτουν τον 7ο αι. οι αραβικές επιδρομές. Οι Άραβες, εξορμώντας για να διαδώσουν τη μωαμεθανική θρησκεία και να επεκτείνουν το ισλαμικό κράτος στη Μεσόγειο, έκαναν την Κύπρο έναν από τους πρώτους τους στόχους.
Οι επιδρομές των Σαρακηνών αναστάτωσαν τη ζωή της Κύπρου για αρκετούς αιώνες. Η εποχή αυτή της ανασφάλειας και των κινδύνων τελείωσε το 965 όταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς νικώντας τους Άραβες απάλλαξε εντελώς το νησί από τις επιθέσεις τους.
Το 1192 αρχίζει στην Κύπρο η φραγκοκρατία όταν ο Άγγλος βασιλιάς Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος καθοδόν για την Τρίτη σταυροφορία καταλαμβάνει το νησί και στη συνέχεια το πουλά στο Φράγκο ευγενή Γκυ ντε Λουζινιάν.
Η Βενετία, θέλοντας να προωθήσει ακόμα καλύτερα τα συμφέροντά της στη Μέση Ανατολή, κατάφερε να περάσει το φράγκικο βασίλειο της Κύπρου στην εξουσία της. Το 1489 οι βενετσιάνοι υποχρέωσαν την τελευταία βασίλισσα της Κύπρου σε παραίτηση και στα τείχη των κυπριακών πόλεων ανέμισαν τη σημαία του Αγίου Μάρκου.
Το 1571 ολοκληρώνεται η κατάκτηση της νήσου από τους Τούρκους και αρχίζει η περίοδος της Τουρκοκρατίας.
Το 1878, στο συνέδριο του Βερολίνου, ύστερα από παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις και πιέσεις των Άγγλων, η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στη Μεγάλη Βρετανία. Οι Τούρκοι έφυγαν ειρηνικά και τη διακυβέρνηση της Κύπρου ανέλαβαν οι Άγγλοι.
Στα πρώτα χρόνια της κυριαρχίας τους οι Άγγλοι πλήρωναν ενοίκιο στην Τουρκία για την Κύπρο. Τα χρήματα αυτά εισέπρατταν από τους Κυπρίους με φορολογία. Από το 1914, όταν η Τουρκία μπήκε στον πόλεμο με το μέρος της Γερμανίας, η Αγγλία κήρυξε άκυρες τις συμφωνίες. Με τη συνθήκη της Λοζάνης (1923) , η Τουρκία αναγνώρισε την προσάρτηση της Κύπρου στην Αγγλία. Το 1925 η Κύπρος ανακηρύχθηκε αποικία του αγγλικού στέμματος.
Η πρώτη εξέγερση των Κυπρίων εναντίον της Αγγλίας έγινε το 1931. Βασικές αιτίες ήταν η φτώχεια και η δυστυχία των Κυπρίων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της βαριάς φορολογίας, μαζί με την απογοήτευση και αγανάκτηση που προκαλούσε στο λαό η αρνητική στάση της Αγγλίας στις συνταγματικές και εθνικές διεκδικήσεις τους. Οι Άγγλοι κατέπνιξαν την επανάσταση και επέβαλαν στον κυπριακό λαό βαριά καταπιεστικά μέτρα.
Σαν υλοποίηση των υποσχέσεών τους προς τους λαούς, οι Άγγλοι έκαναν το 1948 προτάσεις στους Κυπρίους για συνταγματικές ελευθερίες και περιορισμένη αυτοκυβέρνηση. Η ηγεσία του κυπριακού λαού δε βρήκε ικανοποιητικές τις προτάσεις αυτές και τις απέρριψε.
Το 1950 η Εκκλησία διοργάνωσε δημοψήφισμα, όπου η συντριπτική πλειοψηφία του κυπριακού λαού ψήφισε για την ένωση. Από τη χρονιά αυτή Αρχιεπίσκοπος Κύπρου έγινε ο Μακάριος Γ’, που επρόκειτο να αναδειχθεί σαν η κυριότερη πολιτική προσωπικότητα στο νησί.
 

Το μυθικό υπόστρωμα

<----- Αρχική

Σεφέρης Ελένη Γραμματολογικά Α. Η συλλογή Β. Ιστορία Κύπρου Γ. Το μυθικό υπόστρωμα Ανάλυση περιεχομένου σχολ. 1 (σχολ.2) στιχ. 6 στιχ.14 στιχ. 17-18 στιχ. 19 στιχ. 20 στιχ. 47 στιχ. 52   Τεχνική Α. Μυθική μέθοδος Β. Χρόνος του ποιήματος