Είσοδος Γλώσσα A Εισαγωγικά κείμενα B ΛEITOYPΓIEΣ – XPHΣEIΣ TΩN ΠTΩΣEΩN TOY OYΣIAΣTIKOY Γ ΠAPAΓΩΓA OYΣIAΣTIKA Δ ΠAPAΓPAΦOΣ – ΠΛAΓIOTITΛOI Ε ΛEΞIΛOΓIO ΣΤ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY Τετράδιο εργασιών
A B Γ Δ E Στ T

Νέα ελληνική γλώσσα, Α' Γυμνασίου

6η ενότητα, OΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ





100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 52 53 54 55 56

 

eik

A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

 

Στόχοι

Σ’ αυτή τη διδακτική ενότητα, η οποία προτείνεται να διδαχθεί σε έξι (6) διδακτικές ώρες, επιδιώκεται οι μαθητές:

• Nα κατανοήσουν τις λειτουργίες του ουσιαστικού στην πρόταση.

• Nα αντιληφθούν τον ρόλο του ουσιαστικού ως ομοιόπτωτου (παράθεση, επεξήγηση) και ως ετερόπτωτου προσδιορισμού.

• Nα κατανοήσουν και να εφαρμόσουν στην πράξη τους τρόπους παραγωγής ουσιαστικών από άλλα ουσιαστικά, ρήματα ή επίθετα.

• Nα αναγνωρίζουν τις παραγράφους σε ένα κείμενο, να εντοπίζουν τα κύρια σημεία μιας παραγράφου και να γράφουν τον κατάλληλο πλαγιότιτλο σε μια παράγραφο.

 

Β. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ - ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ

 

Β.1 Θεωρητικό μέρος

 

«Ρόλος της πτώσης είναι η σύνδεση του ονόματος με το στοιχείο της πρότασης από το οποίο εξαρτάται» (Κλαίρης και Mπαμπινιώτης 1996: 40). Oι κυριότερες λειτουργίες των πτώσεων της νέας ελληνικής είναι οι ακόλουθες:

 

Oνομαστική: Η βασική λειτουργία της ονομαστικής μέσα στην πρόταση είναι να δηλώνει το υποκείμενο του ρήματος. Χρησιμοποιείται επίσης για το κατηγορούμενο του υποκειμένου (ό.π.: 41-2).

 

Αιτιατική: Η αιτιατική δηλώνει το άμεσο αντικείμενο των μεταβατικών ρημάτων (H μητέρα λούζει το παιδί) αλλά και το έμμεσο αντικείμενο συγκεκριμένων –δίπτωτων– ρημάτων (Mαθαίνει τον Πέτρο χορό).

Σε αιτιατική εκφέρεται επίσης το κατηγορούμενο του αντικειμένου (Σε καθιστώ υπεύθυνο για ό,τι συμβεί).

Oνόματα σε αιτιατική εμφανίζονται στην πρόταση σε επιρρηματική χρήση, δηλώνοντας ποικίλες επιρρηματικές σημασίες, όπως:

α. τόπο: Έχουμε ξένους σπίτι μας.

β. χρόνο: Δουλεύει δέκα ώρες τη μέρα.

γ. αξία ή μέτρο διαφοράς: Kόντυνε τη φούστα δέκα πόντους.

δ. μέσο: Λουσμένοι φως κοιτάζουμε γύρω μας θαμπωμένοι.

ε. σκοπό: Πήγε κυνήγι. (ό.π.: 44)

Η αιτιατική μπορεί να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό ή ένα επίθετο, ως προσδιορισμός της αναφοράς, του ποσού, του περιεχομένου κτλ.:

Aγόρασε ένα χαλί τρία μέτρα φάρδος – H στέρνα είναι γεμάτη νερό.

 

Έπειτα από προθέσεις, η αιτιατική λειτουργεί ως:

α. έμμεσο αντικείμενο: Δίνω το κλειδί στον Γιάννη.

β. κατηγορούμενο του αντικειμένου: Tον προσέλαβε για σωματοφύλακα.

γ. προσδιορισμός επιθέτου: Tο σαλόνι ήταν γεμάτο από ανθρώπους.

δ. επιρρηματικός προσδιορισμός: Tους συνάντησα στο θέατρο.

Τέλος, η αιτιατική χρησιμοποιείται με επιρρήματα και επιφωνήματα:

Kαλώς τα παιδιά! – Μα την Παναγία! (ό.π.: 43-6).

 

Γενική: Η γενική χρησιμοποιείται ως ετερόπτωτος προσδιορισμός με διάφορες σημασίες, όπως αυτές της κτήσης (το σπίτι του Αλέξη), της ιδιότητας (σοκολάτα πολυτελείας), του μέτρου (σε απόσταση εκατό μέτρων) κτλ. (Holton κ.ά. 1999: 262-7). Χαρακτηριστική είναι η χρήση της γενικής υποκειμενικής και αντικειμενικής: σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η γενική εξαρτάται από ένα αφηρημένο ουσιαστικό και δηλώνει μια πιο αφηρημένη σχέση (ό.π.: 263).

(1) H αντίδραση του παιδιού (= το παιδί αντιδρά).

(2) H δημιουργία αυτής της κατάστασης [=δημιούργησε (κάποιος) αυτή την κατάσταση].

Η γενική χρησιμεύει, επίσης, για τη δήλωση του αντικειμένου των ρημάτων (έμμεσο αντικείμενο): Xαμογέλασε της Ελένης. Εμφανίζεται όμως και με ρήματα χωρίς να είναι το αντικείμενό τους, δηλώνοντας το πρόσωπο που υφίσταται τις συνέπειες μιας ενέργειας με πιο έμμεσο τρόπο, δείχνοντας συχνά μια συναισθηματική συμμετοχή. Η γενική αυτή ονομάζεται «γενική προσωπική»: Tου τελείωσαν τα λεφτά του πιο νωρίς απ’ ό,τι περίμενε (Κλαίρης και Mπαμπινιώτης 1996: 48).

Η γενική εμφανίζεται και σε τυποποιημένες εκφράσεις που έχουν επιρρηματική λειτουργία:

Θα ξανάρθουν του χρόνου. – Πεθαίνουν της πείνας.

Υπάρχουν, τέλος, κάποιες προθέσεις οι οποίες συντάσσονται με γενική και χρησιμοποιούνται σε πιο λόγιο ύφος. Τέτοιες προθέσεις είναι οι: περί, επί, αντί, διά, μεταξύ, εναντίον, κατά (ό.π.: 49-50).

 

Κλητική: Η κλητική χρησιμοποιείται μόνο για να καλέσει / να προσφωνήσει κανείς κάποιον άλλο. Η πτώση αυτή «δεν χρησιμεύει για να επιτελέσει καμία από τις γνωστές πτωτικές λειτουργίες (να συσχετίσει π.χ. δύο ονόματα μεταξύ τους ή ένα όνομα με κάτι άλλο, όπως μια ενέργεια ή μια κατάσταση κτλ.). Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους η κλητική δεν δικαιολογείται να περιλαμβάνεται στις πτώσεις του ονόματος κατά τις μορφολογικές κατηγοριοποιήσεις των ουσιαστικών» (ό.π.: 50-1).

 

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί

 

Η διάκριση αυτή, που επιλέγεται από το Αναλυτικό Πρόγραμμα, παραπέμπει στον Τζάρτζανο (1991: 57), σύμφωνα με τον οποίο:

«Oι ονοματικοί προσδιορισμοί

1. όταν συμφωνούν με το προσδιοριζόμενο στην πτώση, λέγονται ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί: O μικρός Πέτρος κοιμάται. Αυτός είναι ο Γεωργιάδης, ο καθηγητής. Είναι αδερφές της Μυρσίνας, της βασίλισσας.

2. όταν δεν συμφωνούν με το προσδιοριζόμενο στην πτώση, λέγονται ετερόπτωτοι προσδιορισμοί: Oι μαθηταί του γυμνασίου θα κάμουν εκδρομή. O Πέτρος είναι καθηγητής των Mαθηματικών. O Παύλος είναι μικρότερός σου».

Όπως καταλαβαίνουμε από το πρώτο παράδειγμα, οι επιθετικοί προσδιορισμοί κατατάσσονται στους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς, οι οποίοι κατηγοριοποιούνται περαιτέρω, βάσει της σημασίας τους, σε παράθεση και επεξήγηση. Η παράθεση ορίζει ακριβέστερα το προσδιοριζόμενο, προσθέτοντας ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμά του ή απλώς το χαρακτηρίζει: O Γεωργιάδης, ο καθηγητής (ό.π.: 57). Η επεξήγηση χρησιμοποιείται για να διασαφηνίσει το προσδιοριζόμενο, που η έννοιά του συμβαίνει να είναι γενική και κάπως αόριστη: Oι κλέφτες απάντησαν, οι Κολοκοτρωναίοι (ό.π.: 58).

«Παραθετικό ή επεξηγηματικό προσδιορισμό […] δέχονται και αντωνυμίες, προπάντων προσωπικές, δεικτικές και αόριστες: Eγώ είμ’ εγώ, ο Ιούδας» (ό.π.: 61).

Κατά παράθεση σύνταξη θεωρούνται και οι δομές όπου μια ονοματική φράση εξαρτάται από μια άλλη και βρίσκονται σε σχέση:

α. περιέχοντος και περιεχομένου: ένα ποτήρι νερό,

β. διαιρεμένου όλου και εκείνων που το αποτελούν: ένα κοπάδι πρόβατα,

γ. ενός πλήθους και του αριθμού εκείνων που το αποτελούν: μια δωδεκάδα μαχαίρια,

δ. όλου και μέρους, προκειμένου για τόπο ή χρόνο: πάρε την άκρη τον γιαλό, το Σάββατο το μεσημέρι,

ε. ποσού συνεχούς ή διαιρεμένου και του είδους ή της ύλης από την οποία το ποσό αυτό αποτελείται: αχτίδα φως, με ποταμούς ιδρώτα,

στ. μέτρου και του πράγματος που μετριέται με αυτό: μια οκά σταφύλια,

ζ. γένους και είδους: μια γιορτή μια Κυριακή,

η. ενός χρονικού διαστήματος και μιας ενέργειας ή κατάστασης που υπάρχει κατά το χρονικό αυτό διάστημα: δέκα λεπτά γυμναστική,

θ. χρόνο: ανήμερα Χριστούγεννα,

ι. εικονική παρομοίωση: δαχτυλίδι μέση (ό.π.: 65-67).

 

B.2 Διδακτικές οδηγίες

 

Βασικός σκοπός της πρώτης υποενότητας είναι να καταλάβουν οι μαθητές ότι οι πτώσεις φανερώνουν τον συντακτικό ρόλο του ουσιαστικού μέσα στην πρόταση. Προτείνονται δραστηριότητες κατά τις οποίες οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται σε ονομαστική και το αντικείμενο σε αιτιατική ή γενική. Γίνεται, έτσι, μια σύνδεση με την 4η ενότητα (υποκείμενο-αντικείμενο) και παράλληλα προχωράμε κι ένα βήμα (πτώσεις υποκειμένου-αντικειμένου).

Όσον αφορά το κατηγορούμενο (ευκαιρία για σύνδεση με την 5η ενότητα), γίνεται η διάκριση μεταξύ κατηγορούμενου του υποκειμένου και του αντικειμένου, προκειμένου να αιτιολογηθεί η διαφορετική πτώση (ονομαστική ή αιτιατική αντίστοιχα).

Στη δεύτερη υποενότητα ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τον ρόλο του ουσιαστικού ως προσδιορισμού άλλου ουσιαστικού. Αρχικά, μελετάται το ουσιαστικό ως ετερόπτωτος προσδιορισμός σε πτώση γενική. Γίνεται μάλιστα προσπάθεια να καταλάβουν οι μαθητές τι εκφράζουν τα διάφορα είδη αυτής της γενικής, χωρίς όμως να φτάσουμε σε εξαντλητικές λεπτομέρειες. Στη συνέχεια, μελετάμε το ουσιαστικό ως ομοιόπτωτο προσδιορισμό, παράθεση και επεξήγηση. Εδώ, γίνεται προσπάθεια να καταλάβουν οι μαθητές τον ρόλο της παράθεσης στην επικοινωνία (ιδιαίτερα με τον διάλογο του σκίτσου) και να τη διακρίνουν από την επεξήγηση. Oι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί που δηλώνουν το περιεχόμενο ή την ποσότητα (π.χ. δύο σακιά πατάτες) εξετάζονται μαζί με την παράθεση (βλ. Holton κ.ά. 1999: 336) και δεν παρουσιάζονται ως ξεχωριστή κατηγορία.

 

 

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

 

Γ.1 Θεωρητικό μέρος

 

Παράγωγα ουσιαστικά σχηματίζονται από ρήματα, ουσιαστικά ή επίθετα με την προσθήκη ορισμένων παραγωγικών επιθημάτων (Γραμματική Τριανταφυλλίδη, σ. 118 κ. εξ.).

Oι Holton κ.ά. (1999: 178-80) αναφέρουν ως παραγωγικά τα επιθήματα που χρησιμοποιούνται για τον σχηματισμό υποκοριστικών από ουσιαστικά, τα οποία είναι τα ακόλουθα: -άκης (κοσμάκης, Δημητράκης), -ούλης (πατερούλης), -ίτσα (Ελενίτσα, ωρίτσα), -ούλα (καρτούλα, Δημητρούλα), -άκι (προσωπάκι, καφεδάκι, Μαράκι). Για τοv σχηματισμό μεγεθυντικών, συνηθέστερα θεωρούνται τα επιθήματα: -α (κουτάλα), -άρα (κοιλάρα), -αράς (δουλευταράς), -αρος (παίδαρος), -άκλα (χεράκλα), -ακλάς (φωνακλάς), -ακλας (άντρακλας). Στη συνέχεια, αναφέρουν ενδεικτικά ορισμένα συχνόχρηστα επιθήματα που χρησιμοποιούνται για τον σχηματισμό ουσιαστικών (-μα, -ση/ξη/ψη, -τήρας, -της, -τητα), χωρίς να αναφέρονται στη σημασία που μπορούν να πάρουν τα ουσιαστικά που προκύπτουν από την παραγωγή.

Oι Κλαίρης και Mπαμπινιώτης (1996), αντίθετα, κατηγοριοποιούν τα επιθήματα με βάση τη σημασία τους. Έτσι, διακρίνουν τα επιθήματα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λέξεων που δηλώνουν πρόσωπο ή επάγγελμα -ας (κλειδαράς), -έας (κουρέας), -δόρος (παρκαδόρος), -ιέρης (πορτιέρης), -ίστας/-ίστρια (πιανίστας), -της (κλέφτης), -τζης (ταξιτζής) κτλ., τόπο -είο (μεταλλείο), -ιά (ποταμιά), -ία (Γαλλία), -ικο (μπακάλικο) κτλ., όργανο ή σκεύος -έας (προβολέας), -ιέρα (ψωμιέρα), -τήρας (ανεμιστήρας), -τρα (χύτρα), -της (διακόπτης) κτλ., ενέργεια ή αποτέλεσμα ενέργειας -εία (θεραπεία), -(σ/ξ/ψ)η (πλύση), -ία (αποτυχία), -ιά (δαχτυλιά), -ιμο (δέσιμο), -μα (ζέσταμα) κτλ., κατάσταση ή ιδιότητα -άδα (φρεσκάδα), -οσύνη (δικαιοσύνη), -τητα (ιδιαιτερότητα, ταχύτητα), θεωρία, τέχνη, επιστήμες κτλ. -ικά (μαθηματικά), -ική (αρχιτεκτονική), -ισμός (μαρξισμός), φυτά, -ιά (κερασιά), χρώματα -ί (βυσσινί), υποκορισμό και μεγέθυνση.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι Κλαίρης και Μπαμπινιώτης (1999:78) θεωρούν παράγωγα και τα ουσιαστικά που σχηματίζονται με την προσθήκη προθημάτων, π.χ. συμφοιτητής, υπεραγορά κ.λπ.

 

Γ.2 Διδακτικές οδηγίες

 

Mέσα από τα κείμενα του Βιβλίου του Mαθητή αλλά και τις αντίστοιχες ασκήσεις του Τετραδίου Eργασιών θα επιδιωχθεί να κατανοήσουν οι μαθητές πώς παράγονται τα ουσιαστικά και θα ασκηθούν ν’ ανιχνεύουν τον τρόπο παραγωγής των ουσιαστικών σε κείμενα που μελετούν. H διδασκαλία θα βασίζεται στη Σχολική Γραμματική και θα αξιοποιεί την προτεινόμενη βιβλιογραφία.

 

Δ. ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ - ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

 

Δ.1 Θεωρητικό μέρος

 

«Μετά την πρόταση, ακολουθεί η παράγραφος, ως επόμενη βαθμίδα της δόμησης του λόγου.

Η παράγραφος είναι μικρή ενότητα κειμένου, η οποία με βάση ένα καλά οργανωμένο σχεδιάγραμμα αναπτύσσει ένα αναπόσπαστο τμήμα του συνολικού κειμένου και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα συστατικά στοιχεία του γραπτού λόγου. Κάθε είδος κειμένου είναι χωρισμένο σε παραγράφους. Έτσι, δίνονται καθαρά με την πρώτη ματιά στον αναγνώστη η γενική εικόνα του κειμένου, καθώς και κάποιες αρχικές πληροφορίες που αφορούν την έκταση, τη δομή και τη διάρθρωσή του.

Ένα γραπτό χωρίς παραγράφους, αν και κατά τα άλλα άρτιο, πρώτα πρώτα απωθεί τον αναγνώστη αισθητικά και, “φορτώνοντας” το μάτι, τον προδιαθέτει άσχημα για ό,τι είναι αναγκασμένος να διαβάσει.

Η απλή παράγραφος, καθώς αναπτύσσει μια πλευρά του όλου θέματος, αποτελεί μικρογραφία του συνολικού κειμένου. Όπως το όλο κείμενο, έτσι και η παράγραφος, πρέπει να θέτει καθαρά έναν σκοπό, να έχει επαρκή ανάπτυξη και να είναι καλά οργανωμένη σύμφωνα με ένα σχέδιο. O σκοπός, που σε ένα κείμενο μπορεί να πιάσει ολόκληρη παράγραφο –συνήθως την παράγραφο της εισαγωγής–, στην παράγραφο μπορεί να διατυπωθεί σε μια πρόταση: τη θεματική πρόταση. Βέβαια, η παράγραφος συνιστά μια ενότητα πολύ μικρότερη από ό,τι ένα ολοκληρωμένο κείμενο. Όμως απαιτεί, όπως και το κείμενο, ένα σχέδιο, έστω και μικρό, βάσει του οποίου να συγκεντρωθούν οι λεπτομέρειες και να μπουν σε μια λογική σειρά. Συνεπώς, η σωστή γραφή μιας παραγράφου αφορά την ολόπλευρη ανάπτυξη του θέματος, αφού ένα κείμενο δεν είναι τίποτε άλλο από μια σειρά παραγράφων που δένονται μεταξύ τους και αναπτύσσουν ένα θέμα από όλες τις πλευρές.

Μια καλογραμμένη παράγραφος είναι σπουδαία και για έναν δεύτερο λόγο. Σε αυτή την εποχή της ταχύτητας και της τεχνικής, οι εφημερίδες και τα περιοδικά και γενικά όλα τα μέσα ενημέρωσης, για να κερδίσουν χρόνο, έχουν υιοθετήσει το σύστημα της “κάψουλας”, δηλαδή την περιληπτική απόδοση των εκτενών κύριων άρθρων και ανταποκρίσεων. Επομένως, μια παράγραφος που είναι γραμμένη με ακρίβεια και πληρότητα βοηθάει στη γρήγορη και αποτελεσματική μεταβίβαση των πληροφοριών.

Γενικά, η καθαρότητα των νοημάτων σε ένα κείμενο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη σωστά οργανωμένη και αναπτυγμένη παράγραφο. O χωρισμός κάθε γραπτού κειμένου σημασιοδοτεί την ολοκλήρωση ενός νοήματος και τη μετάβαση σε κάποιο άλλο. Επομένως, ο χωρισμός σε παρα γράφους είναι μια μορφή στίξης που διευκολύνει τη μεταβίβαση των ιδεών και πληροφοριών».

Τρ. Σαραφίδου, Θέματα Σύνταξης και λόγου της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Σταμούλης, 1998

 

Δ.2 Διδακτικές οδηγίες

 

Στην ενότητα αυτή οι μαθητές θα προσπαθήσουν να διακρίνουν τις παραγράφους σε ένα κείμενο και να εντοπίζουν τα βασικά τους μέρη. Στη συνέχεια, μέσα από τις δραστηριότητες θα ασκηθούν στην εύρεση των βασικών νοημάτων-ιδεών μιας παραγράφου και στη γραφή του πλαγιότιτλου. Αυτό καλό είναι να επιχειρηθεί να γίνει και σε άλλα μαθήματα, όπως η Ιστορία, όπου η γραφή πλαγιότιτλων είναι πολύ σημαντική διαδικασία για την κατανόηση της ιστορικής αφήγησης.

 

Ε. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

 

Oι μαθητές θα ασκηθούν στη χρήση του λεξικού, όπου θα «ανιχνεύσουν» παραδείγματα ουσιαστικών που παράγονται από άλλα ουσιαστικά, από ρήματα ή επίθετα σύμφωνα με τις προτεινόμενες ασκήσεις. O εκπαιδευτικός μπορεί να προτείνει και άλλες ασκήσεις-δραστηριότητες.

 

ΣΤ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

 

Στις δραστηριότητες παραγωγής προφορικού λόγου, σκοπός είναι, ξεκινώντας τα παιδιά από τις προσωπικές τους εμπειρίες, να μιλήσουν στους συμμαθητές τους για τις δημιουργικές ασχολίες τους και να μοιραστούν τα συναισθήματά τους μαζί τους (δραστηριότητα 1). Αυτή η ανταλλαγή εμπειριών μπορεί, επιπλέον, να καταδείξει τα οφέλη από τέτοιες ασχολίες.

Στη δεύτερη δραστηριότητα, οι μαθητές καλούνται να εμπλακούν σε μια ομαδική δημιουργική απασχόληση ανάγνωσης ποίησης. Θα μιλήσουν στο πλαίσιο της ομάδας τους με βάση το ποίημα και θα συζητήσουν στο σύνολο της τάξης πάνω στο ποίημα που διάλεξαν. Για την καλύτερη προετοιμασία της δραστηριότητας, συνιστάται ο εκπαιδευτικός να βοηθήσει τους μαθητές να βρουν τα 4-5 βιβλία με ποιήματα, ώστε να είναι σύμφωνα με την ηλικία τους. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν, για παράδειγμα, οι ποιητικές συλλογές του Oδ. Ελύτη Τα ρω του έρωτα και O ήλιος ο ηλιάτορας ή κάποια συλλογή δημοτικών τραγουδιών ή ό,τι άλλο ο εκπαιδευτικός κρίνει πως είναι κατάλληλο.

Στην τρίτη δραστηριότητα, οι μαθητές συζητούν στην τάξη τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν για τους ίδιους από μια επίσκεψη σε μια έκθεση που φιλοξενεί το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Αυτή η επίσκεψη μπορεί να γίνει και ηλεκτρονικά, ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν ενδιαφέρον για τέτοιες δραστηριότητες.

Oι δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου ξεκινούν από μια περιγραφή ενός έργου τέχνης. Επειδή ζητείται περιγραφή, η προσοχή των μαθητών στρέφεται στα συνδετικά ρήματα και τα κατηγορούμενα που θα χρησιμοποιήσουν. Ταυτόχρονα στην ίδια δραστηριότητα, μπορούν να αξιοποιήσουν όσα έμαθαν για τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους προσδιορισμούς. Μπορούν μάλιστα, αφού γράψουν τα κείμενά τους οι μαθητές, να κληθούν να εντοπίσουν τους προσδιορισμούς με ουσιαστικό που χρησιμοποίησαν και να σχολιάσουν τον ρόλο τους στην περιγραφή που έγραψαν.

Η δεύτερη δραστηριότητα αφορά σύνταξη αφηγηματικού κειμένου δύο παραγράφων. Εδώ το ενδιαφέρον των μαθητών χρειάζεται να στραφεί στα ρήματα που χρησιμοποίησαν. Ιδιαίτερη σημασία έχει να παρατηρήσουν οι μαθητές τον γραπτό τους λόγο και να προσέξουν πώς έχουν δομήσει το κείμενό τους συνολικά και κάθε παράγραφο ειδικότερα.

Η τρίτη δραστηριότητα είναι αρκετά απαιτητική. Oι μαθητές που θα ασχοληθούν με αυτήν χρειάζεται να αντικρούσουν μια άποψη και να υποστηρίξουν τη δική τους, στηριγμένοι όμως στις εμπειρίες και τα βιώματά τους.

 

Διαθεματική εργασία

 

Προσεγγίζεται διαθεματικά το παιχνίδι μέσα από την Iστορία, την Tεχνολογία και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, για να αποδοθούν τελικά με τη Γλώσσα τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι μαθητές μετά τη μικρή έρευνά τους. Παράλληλα, η εργασία τούς δίνει την ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν δημιουργικά και διερευνητικά μέσα στο μουσείο (συμβατικό ή ηλεκτρονικό), προκειμένου να συλλέξουν τις πληροφορίες που χρειάζονται.

 

 


 

Ασκήσεις

  1. 1η άσκηση για την Παράθεση και την Επεξήγηση
  2. 2η άσκηση για την Παράθεση και την Επεξήγηση
  3. 3η άσκηση για την Παράθεση και την Επεξήγηση
  4. Να βρεις αν είναι παράθεση ή επεξήγηση οι λέξεις με τα έντονα γράμματα.
  5. Να βρεις αν είναι παράθεση ή επεξήγηση οι λέξεις με τα έντονα γράμματα.
  6. 1η άσκηση για τον επιθετικό-κατηγορηματικό
  7. 2η άσκηση για τον επιθετικό-κατηγορηματικό
  8. 3η άσκηση για τον επιθετικό-κατηγορηματικό
  9. Εντόπισε τους επιθετικούς προσδιορισμούς
  10. Να βρεις πώς εκφέρονται οι επιθετικοί προσδιορισμοί
  11. Να βρείτε τους προσδιορισμούς στις παρακάτω προτάσεις όλα τα είδη ***
  12. Να βρεις τι είδους ονοματικός προσδιορισμός είναι οι λέξεις με τα έντονα γράμματα.
  13. Να βρεις τι είδους ονοματικός προσδιορισμός είναι οι λέξεις με τα έντονα γράμματα.
  14. Άσκηση για τη διάκριση του κατηγορούμενου από τον επιθετικό προσδιορισμό
  15. 1η Άσκηση για τις γενικές προσδιοριστικές **
  16. 2η Άσκηση για τις γενικές προσδιοριστικές **
  17. 3η Άσκηση για τις γενικές προσδιοριστικές **
  18. 4η Άσκηση για τις γενικές προσδιοριστικές **

 

 

 

 

100

 

Kείμενο 1 [Mουσεία του κόσμου]

εικ

Όσο πολύπλευρη είναι η ζωή του ανθρώπου, τόσο πολυάριθμα είναι και τα είδη των μουσείων: μουσεία τέχνης, επιστημών, φυσικής ιστορίας, αρχαιολογικά, ιστορικά, εθνολογικά, λαογραφικά, νομισματικά, πολεμικά, ναυτικά... Ο κατάλογος είναι ατελείωτος! Τα μουσεία δεν στεγάζονται μόνο σε κτίρια που χτίστηκαν ειδικά γι' αυτόν τον σκοπό. Πολλά μουσεία αρχικά ήταν σπίτια (όπως το Μουσείο Μπενάκη) ή παλάτια (όπως το Ερμιτάζ, το παλάτι του Τσάρου στην Πετρούπολη) ή ακόμα και παλιά εργοστάσια! Αλλά κι ένας υπαίθριος χώρος, ένα ενυδρείο, ένας βοτανικός ή ζωολογικός κήπος μπορούν να είναι μουσεία.

• Το μεγαλύτερο μουσείο του κόσμου είναι το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης, στις ΗΠΑ. Αποτελείται από 19 διαφορετικά κτίρια, που επικοινωνούν μεταξύ τους εσωτερικά, συνολικής έκτασης 9 στρεμμάτων (9.000 τ.μ.)!

• Το μεγαλύτερο μουσείο της Ευρώπης είναι το Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο, με συνολική έκταση 7 στρεμμάτων. Το μεγαλύτερο μέρος του μουσείου αυτού είναι αφιερωμένο σε ευρήματα από την αρχαία Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Ρώμη. Εκεί βρίσκονται και τα περίφημα ελγίνεια μάρμαρα που έχουν αποσπαστεί από τον Παρθενώνα της Ακρόπολης της Aθήνας.

• Στην Ευρώπη βρίσκονται μερικά από τα σπουδαιότερα μουσεία τέχνης σε ολόκληρο τον κόσμο, που προσελκύουν εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο. Τα Μουσεία του Βατικανού στη Ρώμη, η Πινακοθήκη Ουφίτσι στη Φλωρεντία, το Λούβρο στο Παρίσι και το Μουσείο Πράντο στη Μαδρίτη είναι μερικά από αυτά.

 

περ. «Ερευνητές», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1999

1 Ερμιτάζ, 2 Ερμιτάζ, επίσημος δικτυακός τόπος

2 Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας (επίσημος δικτυακός τόπος. Αγγλόγλωσσος)

3 Βρετανικό Μουσείο, 2 Βρετανικό Μουσείο, επίσημος δικτυακός τόπος

4 Μουσεία Βατικανού, 2 Μουσεία Βατικανού, επίσημος δικτυακός τόπος

5 Πινακοθήκη Ουφίτσι, 2 Πινακοθήκη Ουφίτσι, επίσημος δικτυακός τόπος

6  Μουσείο του Λούβρου, 2 Μουσείο του Λούβρου, επίσημος δικτυακός τόπος

7 Μουσείο ντελ Πράδο, 2 Μουσείο του Πράδο, επίσημος δικτυακός τόπος

8 Στους θησαυρούς του Μουσείου [πηγή: Αισθητική Αγωγή - Εικαστικά Α΄ Γυμνασίου]

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια είδη μουσείων μπορείτε να αναφέρετε από τον «ατελείωτο κατάλογο» που υπάρχει; • Ποιοι χώροι χρησιμοποιούνται ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ενός μουσείου;

 

2 Αναφέρετε μερικά από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου τα οποία παρουσιάζονται στο κείμενο. • Ποιο από τα μουσεία αυτά έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μας τους Έλληνες;

 

Εικόνα Kείμενο 2 [Παρατηρώντας και ζωγραφίζοντας ωραίους πίνακες]

εικ

Κάθε είδους άλογα

Εδώ υπάρχει δράση! Κοίταξε πώς γλιστράνε οι οπλές, καθώς το άλογο καλπάζει στην άδεντρη σκονισμένη πλαγιά του λόφου. Αυτό το μυώδες ζώο και ο τραχύς καβαλάρης αγωνίζονται μαζί να κρατήσουν την ισορροπία τους γέρνοντας προς την πλαγιά. Βλέπεις πώς ο Φρέντερικ Ρέμινγκτον ζωγράφισε τη χαίτη και την ουρά με αδρές πινελιές; Αυτό δίνει την εντύπωση ότι το άλογο πράγματι κινείται. Ο καβαλάρης φαίνεται επιβλητικός πάνω στο άλογο και συγχρόνως μοναχικός, γιατί το φόντο του πίνακα έχει ελάχιστες λεπτομέρειες. Σήμερα οι καουμπόηδες οδηγούν τα κοπάδια σε πολιτισμένες περιοχές. Αλλά όταν ο Ρέμινγκτον ζωγράφισε αυτή την εικόνα, υπήρχε ακόμα η Άγρια Δύση της Αμερικής.

101

Tο περσικό άλογο και ο καβαλάρης του φαίνονται πραγματικά πολύ κομψοί. Υπάρχει κάτι στην καμπύλη του λαιμού του αλόγου που υποδηλώνει ότι το ζώο είναι από ράτσα. Αυτό το άλογο ανήκει στην εικονογράφηση του βιβλίου: Η Μονομαχία των Γιατρών. Αλλά δεν σου δίνει την εντύπωση πως είναι ζωντανό. Ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διακοσμητική αξία και το σχήμα του αλόγου, παρά να σε κάνει να αισθανθείς ότι είναι αληθινό.

εικ
εικ

Κοίταξε το περήφανο άλογο ιπποδρομίας στον πίνακα του Ζερικό. Πόσο όμορφο είναι! Μοιάζει να είναι σε φόρμα, γεμάτο έξαψη. Tο τρίχωμά του γυαλίζει κι όλα τα νεύρα του είναι τεντωμένα, λες κι οσμίζεται κίνδυνο. Δεν είναι μόνο ο τρόπος με τον οποίο ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το σώμα και τα πόδια του αλόγου που το κάνει να μοιάζει τόσο αλαφιασμένο. Υπάρχει κάτι περισσότερο. Ένας ζωγράφος μπορεί να υπερβάλλει στις λεπτομέρειες για να κάνει την εικόνα πιο συναρπαστική.

 

Αυτό το άλογο φαίνεται πολύ εκνευρισμένο· μπορεί κανείς να διακρίνει το ασπράδι του ματιού του. Ο ζωγράφος φόρτωσε επίσης τον ουρανό με μαύρα απειλητικά σύννεφα για να κάνει ακόμα πιο ζοφερή την ατμόσφαιρα του πίνακα. Αυτές οι λεπτομέρειες προσθέτουν ένταση και ενδιαφέρον. Κάνουν το άλογο να φαίνεται πιο ζωηρό, πιο γρήγορο, πιο ενεργητικό. Πράγματι, παρόλο που το άλογο στέκεται ακίνητο, αυτός ο πίνακας φαίνεται να λέει: «Κοίτα πόσο γρήγορο και δυνατό είναι!».

Παρατήρησε και ζωγράφισε άλλα ζώα

Ίσως έχεις γάτα ή σκύλο στο σπίτι. Ίσως έχει κάποιος φίλος σου, για να μπορέσεις να τα παρατηρήσεις. Αν ήθελες να μιλήσεις γι' αυτά τα ζώα σε άλλους και ζωγράφιζες την εικόνα τους, τι ακριβώς θα έδειχνες; Tα ορθωμένα αυτιά; Tο παιγνιδιάρικο κούνημα της ουράς; Ή το στιλπνό* τρίχωμα και τα λαμπερά μάτια ενός ζώου γεμάτου υγεία;

Ζωγράφισε δίνοντας του ζώου δύναμη και πνοή.

 

* στιλπνός: γυαλιστερός, λαμπερός.

Kennet Frances, Tery Mitcham, Γνωριμία με τη ζωγραφική, μτφρ. Σ. Ζαραμπούκα, εκδ. Nτουντούμη, 1982

 

1  «Ανάλυση και σύνθεση» [πηγή: Αισθητική Αγωγή - Εικαστικά Β΄ Γυμνασίου]

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια χαρακτηριστικά του αλόγου και του καβαλάρη προσπάθησε να αποδώσει ο Φρ. Ρέμινγκτον;

 

2 Ποια στοιχεία «κάνουν το άλογο να φαίνεται πιο ζωηρό, πιο γρήγορο, πιο ενεργητικό» στον πίνακα του Τ. Ζερικό;

 

102

 

Kείμενο 3 [Ένα παιχνίδι… της Nέας Tάξης]

εικ

Tρία κράτη, τρεις ιδεολογίες, τρεις θανάσιμοι εχθροί. Η σύγκρουση αναπόφευκτη. Tο έπαθλο είναι η παγκόσμια επικράτηση με κάθε κόστος σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Αυτή είναι με 24 λέξεις η ουσία του νέου Command & Conquer: Generals, η οποία, δυστυχώς, βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με την πραγματική ζωή και τρομάζει με την αληθοφάνειά της. Tο καλύτερο –κατά τη γνώμη μας– παιχνίδι στρατηγικής πραγματικού χρόνου, στο οποίο ανταμείβεται εκείνος που είναι ο πιο επιθετικός, ενώ ο συνετός είναι καταδικασμένος να χάνει.

Ο τίτλος καταφέρνει να διαπρέψει με μοναδική ευκολία σε όλα σχεδόν τα επίπεδα. Η σειρά C&C περνά επιτέλους τα γραφικά της στην τρίτη διάσταση και το αποτέλεσμα είναι πραγματικά χάρμα οφθαλμών*. Ο σχεδιασμός των κτιρίων και των οχημάτων διακρίνεται τόσο για την απόδοση της λεπτομέρειας όσο και για τον ρεαλισμό του. Η κίνηση των στρατιωτικών δυνάμεων έχει έναν ρεαλισμό που δεν έχουμε ξαναδεί σε παιχνίδι του είδους. Επίσης αξιόλογη δουλειά έχει γίνει στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης και της κίνησης στον χάρτη. Οι αντίπαλοι επιτίθενται σε συνδυαστικούς σχηματισμούς, ακολουθώντας πιστά τα στρατιωτικά εγχειρίδια τακτικής. Ο ήχος περιλαμβάνει αξιόλογα μουσικά θέματα, που είναι συνυφασμένα με την κουλτούρα του κάθε έθνους, αλλά και με την εξέλιξη της δράσης την οποία προωθούν. Tο κεντρικό μενού ελέγχου (interface) είναι εύχρηστο στη δομή του, αλλά υστερεί στη διαχείριση πολλών διαφορετικών δυνάμεων, διότι δεν διαθέτει δυνατότητα σωστής ταξινόμησης των μονάδων. Όλες οι στρατιωτικές δυνάμεις, τα οχήματα και οι εγκαταστάσεις είναι πλήρως ανανεωμένα συγκριτικά με αυτά των υπόλοιπων παιχνιδιών της σειράς. Παράλληλα το C&C Generals έχει σύστημα αξιολόγησης και συλλογής πόντων εμπειρίας, παρέχοντας έτσι πρόσβαση σε αναβαθμίσεις και νέα οπλικά συστήματα.

Αν και το λατρέψαμε ως παιχνίδι, έχουμε σοβαρές ενστάσεις. Κατ' αρχάς είναι μικρό σε διάρκεια, παρά το γεγονός ότι η εγκατάσταση ολοκληρώνεται σε δύο CD! Δεν διαθέτει θαλάσσιες δυνάμεις, γεγονός που λειτουργεί εις βάρος του ρεαλισμού, αφού περιορίζει στα 2/3 τις διαθέσιμες επιλογές χρήσης στρατιωτικών δυνάμεων. Tέλος, η σημαντικότερη ένστασή μας αφορά την ηθική πλευρά του ζητήματος. Tα στρατόπεδα που πρωταγωνιστούν είναι τρία: ΗΠΑ, Κίνα και GLA. Οι Αμερικανοί έχουν σαφέστατη υπεροπλία, την πιο σύγχρονη τεχνολογία και τους αγαθότερους... σκοπούς όλων. Η Κίνα διαθέτει τα καλύτερα άρματα μάχης και πυρηνικά. Υπάρχει όμως και μια έρμη δύναμη, η επαναστατική GLA, της οποίας τα μέλη μοιάζουν με Άραβες τρομοκράτες, που έχουν –μεταξύ άλλων– βιοχημικά, καμικάζι με εκρηκτικά και είναι αδίστακτοι στη χρήση τους ακόμη και ενάντια στον λαό τους! Η απόπειρα προπαγάνδας είναι κάτι περισσότερο από προφανής και απαράδεκτη. Aυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν θα επιλέγαμε το συγκεκριμένο παιχνίδι.

 

* χάρμα οφθαλμών: χαρακτηρισμός για κάτι ωραίο, γοητευτικό.

Γ. Κατσώτης, περ. RAM, Aπρίλιος 2003 (διασκευή)

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια είναι τα τεχνικά πλεονεκτήματα του νέου ηλεκτρονικού παιχνιδιού, σύμφωνα με τον συγγραφέα;

 

2 Ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο ο συντάκτης του κειμένου δεν θα επέλεγε το συγκεκριμένο παιχνίδι;

 

Kείμενο 4 [Έπλασε μέσα του ένα τοπίο…]

εικ

Απ' όλα τα χρόνια στο σχολείο κι απ' όλα τα συμβάντα, ένα πράγμα σημάδεψε τον Στάθη για όλη του τη ζωή: μια εκδρομή που τους πήγε η δασκάλα στο ρέμα του Κηφισού. Εκεί που περνάει σήμερα η Εθνική οδός, κυλούσε το ποτάμι ανάμεσα στις καλαμιές, στις λεύκες, στα πλατάνια. Στις όχθες του καλλιεργούσανε περιβόλια και παραδίπλα υπήρχε ένα εγκαταλελειμμένο μπαρουτάδικο που έμοιαζε με κάστρο. Ανέβαιναν τ' αγόρια απ' τη μισογκρεμισμένη σκάλα σ' έναν εξώστη χωρίς στηθαίο και πηδούσαν αλαλάζοντας στην άμμο του ποταμού.

Κάποια στιγμή η δασκάλα τούς ζήτησε να κάνουν ησυχία. Το ρέμα ήταν κατοικία και πέρασμα πουλιών. Εκείνη την ώρα περνούσε ένα κοπάδι χελιδόνια. Tα παιδιά προσπαθούσαν να τα μετρήσουν. «Αυτά, αν προσέξετε, είναι πιο σπαθάτα. Είναι πετροχελίδονα», είπε η δασκάλα, «αλλά σωπάστε ν' ακούσουμε τ' αηδόνια».

Καθίσανε κάτω από μια μεγάλη μουριά κι αφού ακούσανε το κελάηδημα, η κυρία Σουμέλα άρχισε να τους μιλάει για το χωριό της. «Ένα ρέμα με πλατάνια, καληώρα σαν κι αυτό, ξεκινάει απ' το βουνό και καταλήγει στη θάλασσα. Κολυμπάς κι ακούς τ' αηδόνια να κελαηδούν».

«Μονάχα στον Παράδεισο μπορεί κανείς να κολυμπάει στη θάλασσα και ν' ακούει τ' αηδόνια», σκεφτότανε ο Στάθης. Κι απ' την αφήγηση αυτή έπλασε μέσα του ένα τοπίο που δεν ήταν του κόσμου ετούτου και που θα τον ακολουθούσε παντοτινά.

 

Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη, Σαν το μετάξι, εκδ. Καστανιώτη, 1996

 

1 Ενότητα: «Ο άνθρωπος και η φύση, Πόλη - Ύπαιθρος» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου]

103

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Πώς περιγράφει η συγγραφέας τόσο το τοπίο στο ρέμα του Κηφισού όσο και τη συμπεριφορά των μαθητών;

 

2 Πώς επηρέασε η αφήγηση της δασκάλας (της κυρίας Σουμέλας) τη φαντασία του Στάθη;

 


 

B ΛEITOYPΓIEΣ – XPHΣEIΣ TΩN ΠTΩΣEΩN TOY OYΣIAΣTIKOY

 

Ασκήσεις

 

 

 

B1 Oι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ρήματος

Aκούω και μιλώ

1. Εντοπίστε τις προτάσεις που ακολουθούν στα αρχικά κείμενα:

α. «Ο Φρέντερικ Ρέμινγκτον ζωγράφισε τη χαίτη και την ουρά» (κείμ. 2)

β. «Το έπαθλο είναι η παγκόσμια επικράτηση» (κείμ. 3)

γ. «Ίσως έχεις γάτα ή σκύλο στο σπίτι» (κείμ. 2)

δ. «Η κίνηση των στρατιωτικών δυνάμεων έχει έναν ρεαλισμό» (κείμ. 3)

ε. «Ζωγράφισε δίνοντας του ζώου δύναμη και πνοή» (κειμ. 2)

 

2. Από τις υπογραμμισμένες λέξεις βρείτε ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιος και πείτε σε ποια πτώση βρίσκονται.

Απάντηση:

 

3. Από τις υπογραμμισμένες λέξεις βρείτε ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιον ή τι και πείτε σε ποια πτώση βρίσκονται.

Απάντηση:

 

4. Ποια από τα υπογραμμισμένα ουσιαστικά είναι υποκείμενα, ποια αντικείμενα και ποια κατηγορούμενα; (Αν χρειάζεστε βοήθεια, μπορείτε να ανατρέξετε στην ενότητα 4.)

Απάντηση:

 

Συμπεραίνω ότι

◗ Oι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που μπορεί να έχει ένα ουσιαστικό με το ρήμα της πρότασης.

◗ Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.

◗ Το αντικείμενο μπορεί να βρίσκεται σε αιτιατική ή σε γενική. Η πτώση του αντικειμένου καθορίζεται από το ρήμα.

◗ Τα συνδετικά ρήματα (βλ. ενότητα 5) παίρνουν ως συμπλήρωμα κατηγορούμενο.

Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική, όταν μας δίνει μια πληροφορία για το υποκείμενο του ρήματος, π.χ. Πολλά μουσεία ήταν σπίτια (κείμ. 1) – O Ρέμινγκτον θεωρείται σπουδαίος ζωγράφος. Το κατηγορούμενο αυτό λέγεται κατηγορούμενο του υποκειμένου. Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική, όταν μας δίνει μια πληροφορία για το αντικείμενο του ρήματος, π.χ. Τον θεωρούν σπουδαίο ζωγράφο. Το κατηγορούμενο αυτό λέγεται κατηγορούμενο του αντικειμένου.

 

 

104

 

B 2 Oι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ουσιαστικού

Kείμενο 5 [Για μοντελιστές]

εικ

Σας ενδιαφέρει ο μοντελισμός; Αν ναι, το Models Fasma είναι το μαγαζί των θαυμάτων. Θα βρείτε ξύλινες και πλαστικές κατασκευές που θα σας κρατήσουν απασχολημένους πολλές μέρες. Ιστιοφόρα, αεροπλάνα και αυτοκίνητα περιμένουν να μεταμορφωθούν από τα χέρια σας. Στο Models Fasma θα βρείτε ακόμα συλλεκτικά μεταλλικά αυτοκίνητα, μηχανές, αεροπλάνα και όλα τα απαραίτητα σύνεργα για ένα μοντελιστή: χρώματα, αερογράφους, μπογιές. Αν είστε fan, θα βρείτε τηλεκατευθυνόμενα, αυτοκινητόδρομους, παζλ, χρώματα.

 

περ. Sporty Junior, 2003

 

Aκούω και μιλώ

1. Εντοπίστε στα κείμενα τις φράσεις που ακολουθούν:

α. «τα πόδια του αλόγου» (κείμ. 2)

β. «το άλογο ιπποδρομίας» (κείμ. 2)

γ. «όλα τα απαραίτητα σύνεργα για έναν μοντελιστή: χρώματα, αερογράφους, μπογιές» (κείμ. 5)

δ. «από τον Παρθενώνα της Ακρόπολης της Αθήνας» (κείμ. 1).

 

2. Βρείτε ποιες λέξεις προσδιορίζουν τα υπογραμμισμένα ουσιαστικά. • Τι μέρη του λόγου είναι;

Απάντηση:

 

3. Σε ποιες πτώσεις βρίσκονται τα υπογραμμισμένα ουσιαστικά και σε ποιες τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν;

Απάντηση:

 

4. Σε κάθε φράση, πείτε αν οι υπογραμμισμένες λέξεις βρίσκονται στην ίδια ή σε διαφορετική πτώση με τις λέξεις που προσδιορίζουν.

Απάντηση:

 

 

Μαθαίνω ότι:

◗ Oι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που μπορούν να έχουν οι ονοματικές φράσεις (OΦ) μεταξύ τους. Έτσι, στο παράδειγμα η ζωή του ανθρώπου (κείμ. 1), η OΦ του ανθρώπου προσδιορίζει την OΦ η ζωή.

◗ Όταν η OΦ που προσδιορίζει μια άλλη OΦ βρίσκεται σε διαφορετική πτώση από αυτήν, όπως στο παραπάνω παράδειγμα, τότε ο προσδιορισμός ονομάζεται ετερόπτωτος. Αντίθετα, όταν βρίσκεται στην ίδια πτώση, ονομάζεται ομοιόπτωτος προσδιορισμός, π.χ. O Γεωργιάδης, ο καθηγητής, μας συνόδεψε στο Μουσείο.

 

 

5. Σε ποια πτώση βρίσκονται οι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί της δραστηριότητας 1;

Απάντηση:

 

6. Σημειώστε άλλους (τουλάχιστον 3) ετερόπτωτους προσδιορισμούς σε γενική που θα βρείτε στα κείμενα 1, 2, 3, 4, 5.

Απάντηση:

105

 

 

Mαθαίνω ότι:

◗ Oι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί είναι συνήθως σε πτώση γενική.

◗ Η γενική αυτή μπορεί να εκφράζει πολλές και διάφορες σημασίες, όπως τον κτήτορα, π.χ. τα πόδια του αλόγου (κείμ. 2), τον δράστη ή τον αποδέκτη μιας ενέργειας, π.χ. Μονομαχία των Γιατρών, εικονογράφηση του βιβλίου (κείμ. 2), τον τόπο ή τον χρόνο, διαστάσεις και μονάδες μέτρησης, την ιδιότητα, τον σκοπό ή τη χρήση, π.χ. άρματα μάχης (κείμ. 3).

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Γράψτε στο τετράδιό σας τουλάχιστον ένα παράδειγμα ετερόπτωτου προσδιορισμού σε γενική που να εκφράζει τον κτήτορα, τον δράστη ή τον αποδέκτη μιας ενέργειας, τον τόπο, τον χρόνο, τις διαστάσεις, την ιδιότητα και τον σκοπό ή τη χρήση. • Αντλήστε τα παραδείγματα από τα κείμενα 1, 2, 3, 4, 5.

 

2. Στον προφορικό λόγο θα χρησιμοποιούσατε αυτές τις γενικές που βρήκατε στα κείμενα; • Ποιες ναι; • Ποιες όχι; • Πώς αλλιώς θα διατυπώνατε αυτές που δεν θα χρησιμοποιούσατε;

 

 

Aκούω και μιλώ

εικ

1. Στο σκίτσο συνομιλούν ο Γιώργος και ο Nίκος. Διαβάστε τι λένε και συμπληρώστε την πρόταση που ακολουθεί προσθέτοντας μόνο μία ονοματική φράση: Χθες ο Γιώργος είδε τον Γιαννακόπουλο...

 

2. Η ονοματική φράση που προσθέσατε ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; • Σε ποια πτώση τη βάλατε; • Για ποιο λόγο; • (Για να απαντήσετε, να σκεφτείτε σε ποια πτώση βρίσκεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει).

 

3. Η ονοματική φράση που προσθέσατε (προσδιορισμός) αποτελεί έννοια πιο γενική ή πιο συγκεκριμένη από το ουσιαστικό που προσδιορίζει; • Τι είδους πληροφορία προσθέτει ο προσδιορισμός;

 

4. Δείτε τώρα την πρόταση: «Στο Models Fasma… μπογιές» (κείμ. 5). • Η ονοματική φράση «χρώματα, αερογράφους, μπογιές» ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; • Το ουσιαστικό αυτό έχει έννοια πιο γενική και αόριστη ή πιο συγκεκριμένη από την υπογραμμισμένη ονοματική φράση (προσδιορισμό); • Επομένως, τι είδους πληροφορία προσθέτει ο προσδιορισμός;

5. «Eκείνη την ώρα περνούσε ένα κοπάδι χελιδόνια» (κείμ. 4): Tο υπογραμμισμένο ουσιαστικό ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; • Bρίσκεται στην ίδια πτώση με αυτό; • Tι είδους πληροφορία προσθέτει;

 

 

Mαθαίνω ότι:

◗ Ένα ουσιαστικό χρησιμοποιείται ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός άλλου ουσιαστικού:

α. για να προσθέσει ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται παράθεση.

β. για να διασαφηνίσει το ουσιαστικό που προσδιορίζει, όταν η έννοιά του είναι γενική και κάπως αόριστη. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται επεξήγηση.

 

106

 

Kείμενο 6 Mια camerata από εφήβους

εικ

Οι περισσότεροι είναι ακόμη έφηβοι. Παιδιά που πηγαίνουν σχολείο, συχνάζουν με την παρέα τους στα Goody's, παρακολουθούν ποδόσφαιρο, βλέπουν σινεμά, χορεύουν σε πάρτι... Κάνουν ό,τι κάνουν όλα τα παιδιά της ηλικίας τους συν κάτι άλλο. Παίζουν κλασική μουσική και μάλιστα με πολύ υψηλές επιδόσεις. Πρόσφατα επέστρεψαν από τη Μόσχα, όπου ήταν προσκεκλημένοι από το Yπουργείο Πολιτισμού και τον Δήμο της. Μια πρόσκληση που καθρεφτίζει τις σπουδαίες ικανότητες της νεανικής καμεράτας «Βίος» του Δήμου Χολαργού, αφού το να παίξουν στη Μόσχα είναι «ό,τι καλύτερο μπορεί να ονειρευτεί κάποιος μουσικός, γιατί εκεί είναι μουσικό κέντρο, έχει το πιο υψηλό επίπεδο μουσικής από όλες τις χώρες του κόσμου», όπως μας λέει ο Αλέξανδρος Χαλάψης, ο 29χρονος μαέστρος της καμεράτας.

 

περ. «Κ», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2003

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Υπογραμμίστε την ονοματική φράση που λειτουργεί ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός στο τέλος του κειμένου 6. • Ποια ονοματική φράση προσδιορίζει; • Σε ποια πτώση βρίσκονται ο προσδιορισμός και η ΟΦ που προσδιορίζει; • Ο ομοιόπτωτος αυτός προσδιορισμός είναι παράθεση ή επεξήγηση; • Τι είδους πληροφορία προσθέτει;

 

2. Στην πρόταση «όπως μας λέει… της καμεράτας» μπορείτε να κάνετε τις αναγκαίες αλλαγές, ώστε να γίνει η παράθεση επεξήγηση; • Τι αλλάξατε; • Για ποιο λόγο;

 


 

Γ ΠAPAΓΩΓA OYΣIAΣTIKA

 

Aκούω και μιλώ

1. Ας θυμηθούμε όσα μάθαμε στην 4η ενότητα:

Tι ονομάζεται παράγωγη λέξη και με ποιο τρόπο γίνεται η παραγωγή των λέξεων;

 

2. Αναζητήστε στα εισαγωγικά κείμενα (1, 2, 3, 4) πέντε (5) παράγωγα ουσιαστικά και επισημάνετε (5) από την παραγωγική κατάληξη-επίθημα που παίρνουν. • Τι μέρος του λόγου είναι η λέξη, από την οποία παράγονται; Ας ξεκινήσουμε μαζί με ένα παράδειγμα:

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

ΛέξηΘέμαΠαραγωγική κατάληξη-επίθημαΠαράγεται από
1. δυνατότηταδυνατ--ότηταδυνατός: επίθετο
2. επικράτησηεπικρατ--ησηεπικρατώ: ρήμα
(συνεχίστε…)      

 

107

 

Διαβάζω και γράφω

1. Στο κείμενο 3 υπογραμμίστε πέντε (5) παράγωγα ουσιαστικά τα οποία προέρχονται από ρήματα. • Τι δηλώνουν αυτά τα παράγωγα ουσιαστικά, όταν συσχετίζονται με τη σημασία των ρημάτων από τα οποία προέρχονται;

 

2. Υπογραμμίστε τις παραγωγικές καταλήξεις-επιθήματα των παρακάτω παράγωγων ουσιαστικών και σε διπλανή στήλη γράψτε ποια είναι η σημασία τους (τι δηλώνουν).

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

Παράγωγες λέξεις Παραγωγική κατάληξη-επίθημα Σημασία
μουσείο (κείμ. 1) -είο τόπος
σχολείο (κείμ. 4)    
μπαρουτάδικο (κείμ. 4)    
νοημοσύνη (κείμ. 3)    
πινελιά (κείμ. 2)    

 

3. Aν επισκεφτείτε ένα μουσείο (κείμ. 1), μια έκθεση ζωγραφικής (κείμ. 2) ή φωτογραφίας, ένα κατάστημα ηλεκτρονικών παιχνιδιών (κείμ. 3), ή έναν συναυλιακό χώρο (κείμ. 6), ποιους από τους παρακάτω θα βρείτε να εργάζονται εκεί;

 

ξεναγός, ταμίας, πωλητής, διευθυντής, εργάτης, ψιλικατζής, προγραμματιστής, χορευτής,
φωτογράφος, ζωγράφος, πιανίστας, παίκτης, διανομέας, καθηγητής, καθαριστής

 

4. Τα ουσιαστικά που ακολουθούν είναι θηλυκά παράγωγα που δηλώνουν επάγγελμα (= θηλυκά επαγγελματικά): γλύπτρια, καμαριέρα, πιανίστα, τραγουδίστρια. Γράψτε τις λέξεις από τις οποίες παράγονται και φτιάξτε μια λίστα με τις παραγωγικές καταλήξεις που χρησιμοποιούνται στα παραπάνω θηλυκά επαγγελματικά. • Γράψτε τα αντίστοιχα αρσενικά επαγγελματικά. Τι αλλαγές κάνατε στις καταλήξεις; • Αναζητήστε μερικά ουσιαστικά που να δηλώνουν επάγγελμα τα οποία να είναι κοινά στο αρσενικό και στο θηλυκό, π.χ. ο / η ζωγράφος.

 

 

 

Έμαθα ότι:

Νέα ουσιαστικά παράγονται από άλλα ουσιαστικά, επίθετα ή ρήματα με την προσθήκη στο θέμα τους ποικίλων παραγωγικών καταλήξεων - επιθημάτων.

◗ Τα νέα ουσιαστικά έχουν ποικίλες σημασίες (δηλώνουν τόπο, επάγγελμα, ενέργεια, ιδιότητα, υποκορισμό, μεγέθυνση κτλ.).

 


 

Δ ΠAPAΓPAΦOΣ – ΠΛAΓIOTITΛOI

Aκούω και μιλώ

1. Τα κείμενα 3 και 4 διακρίνονται σε επιμέρους «ενότητες» οι οποίες ονομάζονται, όπως μάθατε στο Δημοτικό σχολείο, παράγραφοι. Πόσες και ποιες είναι οι παράγραφοι στα κείμενα αυτά;

 

2. Προσέξτε την εισαγωγή της πρώτης παραγράφου στο κείμενο 4. • Ποιο είναι το περιεχόμενό της; • Προαναγγέλλει αυτό που θα αναλυθεί στη συνέχεια; • Ελέγξτε τα ίδια πράγματα στην τρίτη παράγραφο του κειμένου 3.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Είδατε ότι η εισαγωγική πρόταση ή περίοδος μιας παραγράφου συνήθως προαναγγέλλει τι θα αναλυθεί παρακάτω, γι' αυτό ονομάζεται θεματική πρόταση. Διαβάστε ξανά τις προηγούμενες παραγράφους. • Στο υπόλοιπο μέρος τους αναλύεται αυτό που προαναγγέλλεται με τη θεματική πρόταση;

108

 

2. Πώς ολοκληρώνονται οι παράγραφοι αυτές; • Υπάρχει πρόταση που συνοψίζει όσα αναλύθηκαν ή όχι; • Γιατί συμβαίνει αυτό;

 

Διαπιστώνω ότι:

 

◗ Mία παράγραφος αποτελείται από τρία μέρη:

α. τον πρόλογο - θεματική πρόταση, την κύρια ιδέα της παραγράφου,

β. την ανάπτυξη της θεματικής πρότασης, δηλαδή τις λεπτομέρειες.

γ. τον επίλογο-πρόταση κατακλείδα, η οποία συνοψίζει όσα αναλύθηκαν σχετικά με την κύρια ιδέα της παραγράφου.

• H πρόταση - κατακλείδα δεν είναι πάντα απαραίτητη.

 

 

3. Σε κάθε παράγραφο του κειμένου 4 υπογραμμίστε τις βασικές λέξεις, λέξεις-κλειδιά, όπως θα τις λέμε αποδώ και πέρα, και μετά σε μία πρόταση συμπυκνώστε το νόημα κάθε παραγράφου.

 

 

◗ H πρόταση που γράψατε δίπλα σε κάθε παράγραφο αποδίδοντας σύντομα και περιεκτικά το νόημά της λέγεται πλαγιότιτλος.

 

 

4. Στο κείμενο 2 εντοπίστε τα βασικά μέρη κάθε παραγράφου και γράψτε τον πλαγιότιτλό της.

 

5. Γράψτε πλαγιότιτλους και διακρίνετε τα βασικά μέρη των παραγράφων στις αντίστοιχες ενότητες του μαθήματος της Iστορίας και της Γεωγραφίας που έχετε να διαβάσετε αυτή την εβδομάδα.

 

 


 

Δ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Χωρισμένοι σε ομάδες αναζητήστε στο λεξικό παράγωγα ουσιαστικά με βάση τις παραγωγικές καταλήξεις-επιθήματα που σας δίνονται. Σε διπλανές στήλες καταγράψτε τη σημασία τους (τι δηλώνουν τα παράγωγα αυτά) και από ποια μέρη του λόγου προέρχονται (ουσιαστικό, ρήμα ή επίθετο).

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

Παραγωγική κατάληξη
- επιθήματα		 Παράγωγη λέξη Σημασία Παράγονται από
-έας
 -ιάρης
 -ίτης
 -ιστής
 -τήρι
 -τήριο
 -εία
 -ιμο
 -μός
 -μη
 -ειο
 -ότητα
 -άρα
 -ούλα

 


109

 

ΣΤ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY

Aκούω και μιλώ

Στο πολιτιστικό κέντρο "Ελληνικός Κόσμος" παρουσιάζεται η έκθεση "Υπάρχει σε όλα λύση; Ταξίδι στον Κόσμο των Αρχαίων Ελλήνων Μαθηματικών". Μέσα από μια πρωτότυπη και σαγηνευτική συνάντηση της αρχαίας με τη σύγχρονη τεχνολογία αναδεικνύει τον θεμελιώδη χαρακτήρα των μαθηματικών στις επιστήμες και την εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή. Η έκθεση ζωντανεύει με εύληπτο τρόπο καίριες "στιγμές" από τη γέννηση και την ανάπτυξη των μαθηματικών στην Αρχαιότητα, εξοικειώνοντας τον επισκέπτη με φαινόμενα που καθόρισαν τη πορεία της επιστήμης για αιώνες.

 

Ενημερωτικό φυλλάδιο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού

 

1. Έχετε κάποια αγαπημένη δημιουργική απασχόληση (κάποιο παιχνίδι που γεμίζει ευχάριστα τις ώρες σας, κάποιο μουσικό όργανο που μαθαίνετε) ή συμμετέχετε σε κάποια περιβαλλοντική ή άλλη ομάδα εξορμήσεων στη φύση; • Οποιαδήποτε κι αν είναι η αγαπημένη σας ασχολία, συζητήστε στην τάξη: α. Πότε και πώς αρχίσατε να ασχολείστε με αυτή; β. Τι σας προσφέρει; γ. Γιατί σας αρέσει;

 

2. Φέρτε στην τάξη 4-5 βιβλία με ποιήματα. • Αφού χωριστείτε σε ομάδες, διαβάστε ένα ποίημα που θα επιλέξετε στην ομάδα. • Συζητήστε με τα άλλα μέλη της ομάδας σας γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο ποίημα. • Tέλος, κάθε ομάδα θα διαβάσει στην τάξη το ποίημα που διάλεξε και θα εξηγήσει, όσο καλύτερα μπορεί, γιατί το επέλεξε.

 

3. Είδατε αυτή την ανακοίνωση για την έκθεση που διοργανώνει το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Συζητήστε στην τάξη γιατί θα άξιζε να επισκεφτείτε αυτή την έκθεση. • Τι θα είχατε να κερδίσετε από μια τέτοια δραστηριότητα;

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Βρείτε διάσημους πίνακες ζωγραφικής από βιβλία τέχνης ή το διαδίκτυο ή αρχαία ελληνικά αγάλματα από το βιβλίο της Ιστορίας σας και περιγράψτε τι απεικονίζουν. • Διαβάστε τις περιγραφές σας στους συμμαθητές σας, οι οποίοι θα πρέπει να φανταστούν τον πίνακα. • Στη συνέχεια, δείξτε τους το έργο τέχνης που περιγράψατε. • Προσέξτε πολύ καλά τα συνδετικά ρήματα που θα χρησιμοποιήσετε, όπως και τα κατηγορούμενα. • Προσοχή επίσης αξίζει στους προσδιορισμούς με ουσιαστικό (ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους) που θα επιλέξετε για να κάνετε παραστατική την περιγραφή σας.

 

1 Εθνική Πινακοθήκη (επίσημος δικτυακός τόπος)

2 The Metropolitan Museum of Art (επίσημος δικτυακός τόπος. Αγγλόγλωσσος)

3 Tate: British and international modern and contemporary art (επίσημος δικτυακός τόπος. Αγγλόγλωσσος)

4 Pergamon. Panorama of the Ancient Metropolis: Media (αγγλόγλωσσος δικτυακός τόπος)

5 Εικαστικά [πηγή: Α΄ Γυμνασίου]

 

2. Συμμετείχατε σε μια δημιουργική δραστηριότητα (επίσκεψη σε μουσείο, εκδρομή στη φύση ή σε έναν αρχαιολογικό χώρο που σας άρεσε και σας συγκίνησε ιδιαίτερα, παρακολούθηση μιας μουσικής ή χορευτικής παράστασης, ενασχόληση με κάποιο παιχνίδι ομαδικό ή ατομικό κτλ.). Γράψτε ένα αφηγηματικό κείμενο δύο παραγράφων στο οποίο θα παρουσιάζετε τι έγινε στη δραστηριότητα αυτή και θα εξηγείτε στους συμμαθητές σας τους λόγους για τους οποίους σας ενθουσίασε. • Προσέξτε ιδιαίτερα τη δομή των δύο αυτών παραγράφων που θα γράψετε. Αφού γράψετε τα κείμενά σας, δώστε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο.

 

3. Διαβάσατε σε μια εφημερίδα ένα άρθρο που καταδικάζει τα ηλεκτρονικά παιχνίδια τονίζοντας τις αρνητικές πλευρές τους. • Γράψτε μια επιστολή-απάντηση στην εφημερίδα, υποστηρίζοντας την άποψη ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορούν να έχουν και θετική πλευρά και να ωφελούν τα παιδιά σε κάποιες περιπτώσεις.

 

110

 

Διαθεματική εργασία

«Από τα πήλινα παιχνίδια της Αρχαιότητας στα σύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια»

 

◗ Ποια είναι η ιστορία και η εξέλιξη του παιχνιδιού στους αιώνες;

Διερευνήστε το θέμα και φτιάξτε με τα στοιχεία, τα σκίτσα και τις φωτογραφίες, που θα συγκεντρώσετε, ένα άλμπουμ πολύ παιχνιδιάρικο!

 

◗ Εργαστείτε σε ομάδες:

Μια ομάδα θα αναζητήσει υλικό για το παιχνίδι στην Aρχαιότητα. Μια άλλη για το παιχνίδι στο Βυζάντιο. Η τρίτη ομάδα μπορεί να ασχοληθεί με το παιχνίδι στην Ευρώπη τον 19ο και 20ό αι. Μια τελευταία ομάδα θα μπορούσε να ασχοληθεί με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια και να παρουσιάσει κάποιο αντιπροσωπευτικό από αυτά.

 

Θα ήταν καλό κάθε ομάδα –με τη βοήθεια του καθηγητή της Τεχνολογίας– να προσπαθήσει να κατασκευάσει ή έστω να βρει και να φέρει στην τάξη ένα παιχνίδι της εποχής που μελετά.

◗ Υλικό για την έρευνά σας μπορείτε να βρείτε σε ιστορικά βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, έντυπες και ηλεκτρονικές, στο διαδίκτυο, στις ηλεκτρονικές σελίδες μουσείων:

 

Χρήσιμες ηλεκτρονικές διευθύνσεις

 

benaki.gr

e-history.gr

epirus.com/tolis (σ.σ. ανενεργή)

ime.gr

epirus.com/meligi (σ.σ. ανενεργή)

 

1 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο (επίσημος δικτυακός τόπος)

2 Χ. Μπουλώτης, «Μουσείο Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου στη Μύρινα» [πηγή: περ. Αρχαιολογία & Τέχνες]

 

 

AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTHΝ THN ENOTHTA

Δες εδώ

 


 

Τετράδιο εργασιών

52

 

Λειτουργίες – Χρήσεις των πτώσεων του ουσιαστικού

Kείμενο 1 Tο ποτάμι δεν γυρίζει πίσω

Από παιδιά στην Κόνιτσα ήμαστε εξοικειωμένοι με τον Αώο. Αρχές του ’70, οι Γερμανοί kayakers είχαν ήδη «ανακαλύψει» το ποτάμι, που είναι ένα από τα πιο δύσκολα αλλά και πιο εντυπωσιακά στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή ο αδερφός μου άρχισε μαθήματα kayak. Μια μέρα, περίπου ένα χρόνο μετά (1987), με πήρε μαζί του στο τελευταίο κομμάτι του ποταμού, που δεν είναι μεν δύσκολο, αλλά χρειάζεται τεχνική. Εγώ δεν ρώτησα τίποτα, εκείνος δεν με προειδοποίησε και κατέληξα... να πιω τον μισό Αώο! Από τότε άρχισα να ρωτάω και φυσικά να μαθαίνω. Το 1992, γνωρίζοντας πλέον kayak, αλλά χωρίς να έχω κάνει rafting, αγόρασα μια βάρκα και ένας φίλος Ελληνογερμανός ανέλαβε να μου δείξει τις «κινήσεις». Μέσα σε 15-20 ημέρες κατεβήκαμε το ποτάμι με φίλους και έκτοτε δεν σταμάτησα να ασχολούμαι με το άθλημα. Σήμερα, όταν βλέπω... αγχωμένους αρχάριους, προσπαθώ όσο μπορώ να τους καθησυχάσω – επηρεάζονται πολύ από τον εκπαιδευτή και τη στάση του. Έπειτα από ένα τέταρτο στο ποτάμι, αποκτούν πλέον εμπιστοσύνη στον οδηγό, καταλαβαίνουν ότι το άθλημα δεν είναι επικίνδυνο, χαλαρώνουν και απολαμβάνουν τη δράση αλλά και τη φύση. Για κάποιον που θα ήθελε να κάνει rafting ή kayaking θα πρότεινα να επισκεφθεί τον ποταμό Άραχθο. Έχει τέσσερις διαφορετικές διαδρομές, για όλα τα επίπεδα, ενώ το ευκολότερο κομμάτι είναι και το ομορφότερο.

 

περ. «View», εφημ. Η Καθημερινή, 2003

1 Για ποια αθλήματα γίνεται λόγος στο κείμενο; • Τα γνωρίζετε;

 

2 Γιατί αξίζει να ασχοληθεί κανείς με τα αθλήματα αυτά; • Τι έχει να κερδίσει σύμφωνα με τον συγγραφέα;

 

3 «Απολαμβάνουν τη δράση αλλά και τη φύση»: Ποιο είναι το ρήμα της πρότασης; • Ποιο είναι το υποκείμενό του που εννοείται; • Σε ποια πτώση το βάλατε; • Για ποιο λόγο;

 

4 Στην ίδια πρόταση προσπαθήστε να βρείτε τα αντικείμενα του ρήματος. • Σε ποια πτώση βρίσκονται;

 

5 «Mια μέρα… χρειάζεται τεχνική»: Στο απόσπασμα αυτό εντοπίστε ένα ουσιαστικό που να αποτελεί έναν ετερόπτωτο προσδιορισμό σε άλλο ουσιαστικό. • Σε ποια πτώση βρίσκεται ο προσδιορισμός και σε ποια το ουσιαστικό που προσδιορίζει;

 

6 «να επισκεφθεί τον ποταμό Άραχθο»: Ποια λέξη προσδιορίζει το υπογραμμισμένο ουσιαστικό; • Tι είδους προσδιορισμός είναι; • Στο κείμενο αυτό ο συγγραφέας μάς αφηγείται την εμπειρία του από μια αθλητική δραστηριότητα που διεξάγεται στη φύση. • Γράψτε κι εσείς ένα κείμενο, για να μοιραστείτε με τους συμμαθητές σας την εμπειρία και τα συναισθήματά σας από δραστηριότητες που σας αρέσουν στη φύση.

 

Μια μορφή δημιουργικής απασχόλησης που μπορεί να μας ψυχαγωγήσει είναι το γράψιμο. Εκεί θα καταλήξουμε, ξεκινώντας όμως από τη μελέτη ποίησης. Ας διαβάσουμε το ποίημα του Οδ. Ελύτη που ακολουθεί.

 

53

 

Kείμενο 2 Η Μάγια

Η Πούλια, πόχει εφτά παιδιά,

μέσ’ από τους ουρανούς περνά.

 

Κάποτε λίγο σταματά

στο φτωχικό μου και κοιτά:

 

– Γεια σας τι κάνετε; Καλά;

– Καλά. Πώς είναι τα παιδιά;

 

– Τι να σας πω; Εκεί ψηλά

τα τρώει τ’ αγιάζι κι η ερημιά

 

– Γι’ αυτό πικραίνεσαι, Κυρά

δε μου τα φέρνεις εδωνά;

 

– Ευχαριστώ μα ’ναι πολλά

θα σου τη φάνε τη σοδειά.

– Δώσε μου καν την πιο μικρή

τη Μάγια την αστραφτερή

 

– Πάρ’ τη λοιπόν κι έχε στον νου

πως θα ’σαι ο άντρας τ’ ουρανού.

Είπε. Και πριν βγάλω μιλιά

μου την καρφώνει στα μαλλιά

 

Λάμπουνε γύρω τα βουνά

τα χέρια μου βγάνουν φωτιά

 

Κι η Πούλια πόχει εφτά παιδιά

φεύγει και μ’ αποχαιρετά

Oδυσσέας Ελύτης, Τα ρω του έρωτα, εκδ. Ύψιλον, 1986

 

1 Καταλάβατε το παραμύθι που αφηγείται ο ποιητής;

 

2 Ποια είναι τα δύο πρόσωπα που συνομιλούν στο ποίημα;

 

3 Διαβάστε τα δύο πρώτα δίστιχα και υπογραμμίστε τα ρήματα που περιέχουν. • Ποιο είναι το υποκείμενό τους; • Σε ποια πτώση βρίσκεται;

 

4 «Θα σου τη φάνε τη σοδειά». Ποιο είναι το υποκείμενο του ρήματος; • Ποιο συντακτικό ρόλο παίζει η υπογραμμισμένη ΟΦ; • Σε ποια πτώση βρίσκεται;

 

5 «Θα ’σαι ο άντρας τ’ ουρανού». Ποιο συντακτικό ρόλο παίζει η υπογραμμισμένη ΟΦ; • Ποιου ρήματος αποτελεί συμπλήρωμα; • Τι είδους ρήμα είναι αυτό; • Μπορείτε να το αντικαταστήσετε με κάποιο άλλο χωρίς να αλλάξετε το νόημα του κειμένου;

 

6 Στην ίδια πρόταση να βρείτε τον ετερόπτωτο προσδιορισμό. Σε ποια πτώση βρίσκεται; • Ποια OΦ προσδιορίζει;

 

7 «Δώσε μου καν την πιο μικρή,

τη Μάγια την αστραφτερή».

Η υπογραμμισμένη ΟΦ προσδιορίζει την ΟΦ «την πιο μικρή». Τι είδους προσδιορισμός είναι; • Ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος; • Τι είδους πληροφορία προσθέτει;

54

 

8 Το ποίημα αυτό έχει μελοποιηθεί και έχει γίνει τραγούδι. • Πώς φαντάζεστε τη μουσική του (γρήγορη, αργή, χαρούμενη, λυπητερή);

 

9 Ακούστε το τώρα μελοποιημένο, πατώντας εδώ. • Ποια εντύπωση σας δημιουργεί;

 

10 Συνεχίστε το ποίημα, γράφοντας τι φαντάζεστε ότι έγινε στη συνέχεια, όταν η Πούλια έφυγε. • Προσπαθήστε να συνεχίσετε στον ίδιο ρυθμό με τον ποιητή. • Αν δεν τα καταφέρνετε, μπορείτε να γράψετε τις σκέψεις σας σε πεζό λόγο.

 

Kείμενο 3 [Παιχνίδια από άλλες εποχές]

εικ

Εκείνη την εποχή τα παιχνίδια ήταν συνήθως πήλινα. Τα έφτιαχναν ειδικοί τεχνίτες, οι κοροπλάθοι. Σε κάποιο κεντρικό μέρος στην αγορά της αρχαίας Αθήνας, υπήρχε το εργαστήριο - κατάστημα του κοροπλάθου γεμάτο παιχνίδια – μπάλες, σφυρίχτρες σε σχήμα ζώου, πήλινους ή κοκάλινους βόλους, μικρά έπιπλα από πηλό, αμαξάκια με ρόδες, κουμπαράδες και κούκλες πήλινες ή κοκάλινες με σκαλιστά ζωγραφιστά μαλλιά, ρούχα και παπούτσια. Πολλές φορές, βέβαια, τα ρούχα τους ήταν αληθινά, από ύφασμα. Τις κούκλες τις ονόμαζαν «κόρες» ή «πλαγγόνες». Κάποιες από αυτές ήταν καθισμένες σε θρόνο. Κάποιες άλλες κουνούσαν τα χέρια και τα πόδια τους· αυτές τις ονόμαζαν «νευρόσπαστες» ή «χορευτικές». Στην κορυφή του κεφαλιού τους υπήρχε ένα είδος κρίκου, απ’ όπου περνούσαν μια κορδέλα για να τις κουνούν, όπως σήμερα τις μαριονέτες.

Στα χρόνια του Βυζαντίου φτιάχτηκαν αυτόματα παιχνίδια με κίνηση. Μιμούνταν διάφορα φυσικά φαινόμενα (ανέμους, φουρτούνες, κεραυνούς, βροντές, αστερισμούς) με μηχανικά μέσα. Και αυτό, γιατί πολλοί γνωστοί μηχανικοί και μαθηματικοί της εποχής ασχολήθηκαν με την κατασκευή τους.

Περ. «Ερευνητές», εφημ. Η Καθημερινή, 2000

 

• Στο κείμενο 3 βρείτε και υπογραμμίστε δύο ομοιόπτωτους προσδιορισμούς σε ουσιαστικά. • Στη συνέχεια, γράψτε τι είδους είναι ο καθένας (παράθεση ή επεξήγηση). • Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

Παράγωγα ουσιαστικά

Kείμενο 4 [Ιδέες για αυτοσχέδια μουσικά όργανα]

• Γεμίστε κουτάκια από αναψυκτικά με μικρά βοτσαλάκια ή χαλικάκια, κλείστε τα καλά και κουνήστε τα. Έχετε κιόλας έτοιμο ένα οργανάκι. • Χτυπήστε δύο κουταλάκια μεταξύ τους ή ένα απ’ αυτά σε ποτηράκια που τα έχετε γεμίσει με διαφορετική ποσότητα νερού. Μπορείτε να συνθέσετε τώρα το πρώτο μουσικό σας κομμάτι.

Βλέπω τον σημερινό κόσμο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2001 (διασκευή)

55

 

1 Στο κείμενο 4, τι είδους παράγωγα ουσιαστικά εμφανίζονται πολλές φορές και ποια είναι η σημασία τους;

 

2 Στο ίδιο κείμενο, αλλάξτε τις καταλήξεις όσων παράγωγων ουσιαστικών μπορείτε από αυτά που εντοπίσατε με άλλες που να δηλώνουν μεγέθυνση.

 

Παράγραφος – πλαγιότιτλοι

Kείμενο 5 [Παίξε με μια ζωγραφιά στην οθόνη σου]

εικ

Σου αρέσει η ζωγραφική; Θα ήθελες να δεις έναν πίνακα ζωγραφικής να προβάλλεται στην οθόνη του υπολογιστή σου; Πήγαινε στο ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ κάτω από τη λέξη ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, διάλεξε το ΠΑΙΧΝΙΔΙ και ο πίνακας θα εμφανιστεί.

Το έργο ανήκει στον ζωγράφο Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Να λοιπόν και μια ευκαιρία να γνωριστείς με τον σπουδαίο Έλληνα καλλιτέχνη!

Η ζωγραφιά –όπως γρήγορα θα ανακαλύψεις– έχει μεταμορφωθεί σε παιχνίδι, σχήματα και χρώματα, που μπορείς να τα συνδυάσεις, σέρνοντας το ποντίκι πάνω στη μουσική και ακολουθώντας σωστά τις οδηγίες του παιχνιδιού. Δες τις εικόνες που ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια σου.

Στο τέλος, η ηλεκτρονική ζωγραφιά-παιχνίδι σού επιφυλάσσει μια έκπληξη: θα γίνεις και εσύ ένας ζωγράφος δημιουργώντας τη δική σου σύνθεση, αλλά… χωρίς πινέλο!!! Διάλεξε τα σχήματα που σου αρέσουν, «χρωμάτισέ» τα, μίκρυνε ή μεγάλωσέ τα. Μπορείς ακόμα και να τα αντιστρέψεις, να τα «κινήσεις», όπως θέλεις, επάνω στον ηλεκτρονικό καμβά σου!

Καλή διασκέδαση! Και μην ξεχάσεις! Υπάρχουν κάποιοι, εδώ, στα προγράμματα του Μουσείου Μπενάκη, που θα ήθελαν πολύ να δουν το έργο σου.

 

Iστοσελίδα του Mουσείου Mπενάκη (http://www.benaki.gr)

 

1 Στο κείμενο εντοπίστε τα παράγωγα ουσιαστικά και καταγράψτε:

α. τις παραγωγικές καταλήξεις που έχουν προστεθεί σε αυτά,

β. αν προέρχονται από άλλα ουσιαστικά ή ρήματα ή επίθετα.

 

2 Περιγράψτε σε μια παράγραφο τα παιχνίδια που βλέπετε στον πίνακα του N. Xατζηκυριάκου-Γκίκα. • Οργανώστε προσεκτικά τη δομή της παραγράφου: θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα.

 

56

 

Kείμενο 6 [Όλοι μας μπορούμε να αισθανθούμε το ωραίο!]

Μια χαρούμενη συντροφιά από αγόρια και κορίτσια παίζουν στην ακροθαλασσιά μια όμορφη καλοκαιρινή μέρα. Ένα αγόρι, ο Παύλος, κουβαλάει μέσα σ’ ένα δίχτυ μερικά όστρακα που ψάρεψε κάνοντας βουτιές και τ’ απλώνει μπροστά στους φίλους του. Ένα κορίτσι, η Λήδα, μόλις τα βλέπει, αναφωνεί: «Τι όμορφα που είναι, κοιτάξτε τι ωραία σχήματα που έχουν και τι χρώματα! ρόδινα, μοβ, κίτρινα, λευκά. Θα μου δώσεις μερικά, Παύλο, να στολίσω το γραφείο μου;» Η Αλίκη διαφωνεί: «Όχι, να μαζέψουμε κι άλλα να τα πάμε στη μητέρα. Θα μας κάνει ένα υπέροχο ριζότο το βράδυ με θαλασσινά». Ο Γιώργος πάλι έχει ένα απ’ αυτά στο χέρι του και το περιεργάζεται: «Κοιτάξτε τι τέλειο σχήμα που έχει! Σαν να το σχεδίασε κάποιος με γεωμετρικά όργανα. Εγώ θα ’θελα να σπουδάσω, για να καταλάβω πώς η φύση δημιουργεί τόσο τέλειες μορφές».

Κάθε παιδί εκφράζει μια διαφορετική στάση μπροστά στα όστρακα που είναι απλωμένα πάνω στη χρυσή άμμο. Αν θέλαμε να δώσουμε ένα όνομα στις διαφορετικές αυτές απόψεις, θα λέγαμε ότι η Λήδα έχει κλίση καλλιτεχνική, θα μπορούσε να γίνει καλλιτέχνιδα. Η στάση της μπροστά στις όμορφες αχιβάδες είναι αισθητική, γιατί ενδιαφέρεται πιο πολύ για το ωραίο. Η Αλίκη, όμως, που θέλει να δει τα όστρακα να γίνονται ένα νόστιμο ριζότο, είναι φύση πρακτική, σκέφτεται μόνο τη χρησιμότητα. Ο Γιώργος πάλι, που θέλει να μελετήσει τα όστρακα για να καταλάβει πώς πήραν αυτή τη μορφή, εκφράζει μια στάση που μπορούμε να την ονομάσουμε γνωστική ή θεωρητική. Η Λήδα θα μπορούσε να γίνει ζωγράφος, η Αλίκη έμπορος, ο Γιώργος επιστήμονας, φυσιοδίφης. Σε καθέναν από τους τρεις υπερισχύει μια ικανότητα. Όλοι μας, όμως, διαθέτουμε και τις τρεις αυτές ικανότητες του πνεύματος. Όλοι μας μπορούμε να αισθανθούμε το ωραίο, να θαυμάσουμε ένα φλογερό ηλιοβασίλεμα, ένα ωραίο τοπίο, ένα γοητευτικό πρόσωπο. Και φυσικά, όλοι μπορούμε να απολαύσουμε μια όμορφη ζωγραφιά, ένα γλυπτό, δηλαδή ένα έργο τέχνης.

 

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, στο Aνιχνεύοντας το Σήμερα, προετοιμάζουμε το Aύριο, Παιδαγωγικό Iνστιτούτο, 2001

 

Kείμενο 7 [Eυτύχησα να δω να παίζεται το σύνολο των συνθέσεών μου]

Είναι περίεργο πάντως ότι χάρη στην εκτίμηση που μου έδειξαν τότε όλοι σχεδόν οι παράγοντες της μουσικής μας ζωής, καθηγητές, μαέ στροι, μουσικοί, ευτύχησα να δω να παίζεται το σύνολο των συνθέσεών μου από το 1946 έως το 1950. Έργα μουσικής δωματίου και έργα συμφωνικά. Τα τελευταία από την ΚΟΑ και τη Συμφωνική του Ραδιοφώνου. Τότε είχα και τις πρώτες μου παραγγελίες για χοροδράματα και μουσική για τον κινηματογράφο και ραδιοφω νικά σκετς. Έτσι, ήμουν πια υποχρεωμένος να εγκαταλείψω τις προσωπικές μου ανα ζητήσεις στον χώρο της σύνθεσης και να προσαρμόσω τη μουσική μου στις απαιτήσεις των παραγγελλόντων, που φυσικά κάθε άλλο παρά τα συμφωνικά μου γυμνάσματα θα ήθελαν.

 

Μίκης Θεοδωράκης, στο ανιχνεύοντας το Σήμερα, προετοιμάζουμε το αύριο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2001

 

1 Στα κείμενα 6 και 7 διακρίνετε τα δομικά στοιχεία κάθε παραγράφου (θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα).

 

2 Σε κάθε παράγραφο αυτών των κειμένων, εντοπίστε τις βασικές ιδέες, υπογραμμίζοντας τις λέξεις - κλειδιά. • Στη συνέχεια, γράψτε τον πλαγιότιτλο της κάθε παραγράφου. • Συγκρίνετε τον πλαγιότιτλο αυτό με τους πλαγιότιτλους των συμμαθητών σας.