112 113 114 115 116 117 118 119 120 58 59 60 61 62
Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
Στόχοι
Στην ενότητα αυτή, η οποία προτείνεται να διδαχθεί σε 4-5 διδακτικές ώρες, θα επιδιωχθεί οι μαθητές:
• Να αντιληφθούν τη διαφορά ανάμεσα στο οριστικό και στο αόριστο άρθρο, αλλά και να εξοικειωθούν μέσα από τα κείμενα με τους ποικίλους κλιτικούς τύπους των άρθρων.
• Να κατανοήσουν μέσα από ποικιλία κειμένων τους τρόπους παραγωγής των επιθέτων.
• Να συστηματοποιήσουν τις γνώσεις τους για την οργάνωση της περιγραφής στον άξονα του χώρου.
• Να ασκηθούν στην παραγωγή περιγραφικού προφορικού και γραπτού λόγου, κυρίως σε θέματα περιγραφής αντικειμένων, καταστάσεων, προσώπων κ.λπ.
Oι διδάσκοντες σε συνεργασία με τους μαθητές μπορούν να επιλέξουν και άλλα κείμενα. Tα κείμενα του Βιβλίου του Μαθητή είναι ενδεικτικά.
Β. ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΟ ΑΡΘΡΟ
Β.1 Θεωρητικό μέρος
Το άρθρο, σύμφωνα με τους Κλαίρη και Μπαμπινιώτη (2004: 89), «είναι το βασικό μέσο που χρησιμοποιεί η Ελληνική για να καθορίσει την αναφορά (αόριστη – οριστική, γενικευτική – ειδικευτική). O ομιλητής, δηλαδή, μέσω του άρθρου δηλώνει αν αναφέρεται σε μια ολόκληρη κατηγορία (γενικευτική αναφορά) ή σε έναν ή περισσότερους εκπροσώπους της κατηγορίας (ειδικευτική αναφορά)· στην περίπτωση της ειδικευτικής αναφοράς μπορεί να αναφέρεται σε συγκεκριμένο εκπρόσωπο της κατηγορίας, τον οποίο όμως δεν ενδιαφέρεται να καθορίσει (αόριστη αναφορά), ή σε έναν εκπρόσωπο, τον οποίο θέλει να καθορίσει (οριστική αναφορά):
– Παρά την εξάπλωση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, το μολύβι εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρύτερα. (γενικευτική αναφορά)
– Προτιμώ να γράφω με μολύβι. (γενικευτική αναφορά)
– Σου πήρα το μολύβι που σου άρεσε. (ειδικευτική οριστική αναφορά)
– Σου πήρα δώρο ένα μολύβι. (ειδικευτική αόριστη αναφορά)»
Το οριστικό και το αόριστο άρθρο, όμως, μπορεί και να απουσιάζουν· όταν η απουσία άρθρου είναι «συστηματική και χρησιμοποιείται για να επιτελέσει συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως η γενικευτική και η αόριστη αναφορά, θεωρείται από πολλούς ότι πρόκειται για ένα τρίτο είδος άρθρου» (ό.π.: 90), το οποίο ονομάζεται μηδενικό άρθρο (για το μηδενικό άρθρο, βλ. Θεοφανοπούλου κ.ά. 1998).
Το οριστικό άρθρο, σύμφωνα με τους Θεοφανοπούλου κ.ά. (1998: 16-19), «με σημασιολογικά -πραγματολογικά κριτήρια χρησιμοποιείται ως εξής:
1. Με ουσιαστικά αποκλειστικής αναφορικής σχέσης, όταν το οριστικό άρθρο χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η μοναδικότητα ύπαρξης στοιχείων ή φαινομένων του σύμπαντος και γενικότερα της ανθρώπινης εμπειρίας:
H σελήνη φωτίζεται από τον ήλιο.
2. Σε περιπτώσεις εξειδικευτικής αναφοράς σε συγκεκριμένο πρόσωπο ή αντικείμενο γνωστό ήδη από τον στενότερο ή ευρύτερο κόσμο της εμπειρίας του ομιλητή και του ακροατή ή από αναφορά που έχει προηγηθεί: […]
Άνοιξε την τηλεόραση […].
O Γιάννης αγόρασε μια τηλεόραση κι ένα ραδιόφωνο, αλλά επέστρεψε το ραδιόφωνο, γιατί ήταν χαλασμένο […].
3. Με γενικευτική σημασία. Πρόκειται για περιπτώσεις αναφοράς σε όλα τα μέλη ενός συνόλου ομοειδών στοιχείων στον ενικό αλλά και στον πληθυντικό (όταν τα ονόματα είναι αριθμητά):
Το άλογο / Τα άλογα είναι ωραία ζώα.
Η μουσική είναι ωραία.
Το σώμα δεν γερνάει, αν δεν γεράσει πρώτα η καρδιά.
4. Σε ποσοτικές εκφράσεις: […]
Κοστίζει δέκα δραχμές το κιλό.
Το ένα τρίτο των Ελλήνων καπνίζει.
Και οι τρεις υπουργοί παραιτήθηκαν.
5. […] για να δηλώσει έμφαση –κυρίως στον τύπο και στον προφορικό λόγο– με τη βοήθεια του επιτονισμού:
Έχουν ΤOΝ αθλητή.
Η προσφορά
6. Σε ελλειπτικές επιφωνηματικές εκφράσεις με επιτιμητικό περιεχόμενο:
Το κτήνος! Και του φέρθηκα τόσο καλά!
O αθεόφοβος! Έφυγε χωρίς να πληρώσει!.
Το αόριστο άρθρο, με βάση τα ίδια κριτήρια, χρησιμοποιείται:
1. Σε περιπτώσεις αόριστης και εξειδικευτικής αναφοράς:
Καθόταν ήσυχα σε μια γωνιά του δωματίου.
2. Σε περιπτώσεις αόριστης και μη εξειδικευτικής αναφοράς:
Ζητάει μια δεσποινίδα που να ξέρει από υπολογιστές.
3. Με γενικευτική σημασία, «οπότε αναφερόμαστε σε όλα ή σε καθένα από τα μέλη ενός συνόλου δηλώνοντας τι είναι κανονικό ή τυπικό για τα μέλη αυτού του συνόλου» (Θεοφανοπούλου κ.ά. 1998: 22):
Ένα λιοντάρι ποτέ δεν υποχωρεί.
4. Με εμφατική σημασία, με τον κατάλληλο επιτονισμό:
Έχω ΕΝΑΝ πονοκέφαλο…
B.2 Διδακτικές οδηγίες
Oι μαθητές θα ασκηθούν να αναγνωρίσουν στα κείμενα τους τύπους των άρθρων, να κατανοήσουν τη διαφορά του οριστικού από το αόριστο άρθρο. Να προσεχτεί ιδιαίτερα η διαφορά ανάμεσα στο ένας, μια, ένα ως άρθρο και ένας, μία, ένα ως αριθμητικό. Καλό είναι παράλληλα να ασκούνται οι μαθητές με τα κείμενα και τις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών.
Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
Γ.1 Θεωρητικό μέρος
Τα παράγωγα επίθετα σχηματίζονται με την προσθήκη στο θέμα μιας λέξης ενός παραγωγικού επιθήματος. Τα πιο συχνά από αυτά τα επιθήματα είναι τα: -ικός, -τος, -ένιος, -ινος, -ερός, -ακός, κ.ά. (βλ. Γραμματική Τριανταφυλλίδη, σ. 136 κ. εξ. και Σχολική Γραμματική).
«Ως βάση για την παραγωγή επιθέτων χρησιμοποιούνται στοιχεία όλων των γραμματικών κατηγοριών:
| ρήματα: | λυπώ | > | λυπηρός - λυπηρή - λυπηρό |
| χτίζω | > | χτιστός - χτιστή - χτιστό | |
| αφαιρώ | > | αφαιρετέος - αφαιρετέα - αφαιρετέο | |
| φουντώνω | > | φουντωτός - φουντωτή - φουντωτό | |
| νηστεύω | > | νηστήσιμος - νηστήσιμη - νηστήσιμο | |
| ονόματα: | πείσμα | > | πεισματάρης - πεισματάρα - πεισματάρικο |
| μαλλί | > | μαλλιαρός - μαλλιαρή - μαλλιαρό | |
| αγκάθι | > | αγκαθωτός - αγκαθωτή - αγκαθωτό | |
| Κυριακή | > | κυριακάτικος - κυριακάτικη - κυριακάτικο | |
| Γαλλία | > | γαλλικός - γαλλική - γαλλικό | |
| επίθετα: | μαύρος | > | μαυρούλης - μαυρούλα - μαυρούλικο |
| καλός | > | καλούτσικος - καλούτσικη - καλούτσικο | |
| κόκκινος | > | κοκκινωπός - κοκκινωπή - κοκκινωπό | |
| άσπρος | > | ασπριδερός - ασπριδερή - ασπριδερό | |
| φτωχός | > | φτωχικός - φτωχική - φτωχικό |
Κλαίρης, Χ. και Γ. Μπαμπινιώτης (σε συνεργασία με τους Α. Μόζερ, Αι. Μπακάκου, Σ. Σκοπετέα),
Γραμματική της Νέας Ελληνικής. Δομολειτουργική – επικοινωνιακή.
Ι.2.Τα Oνοματικά Στοιχεία (Άρθρα, Επίθετα, Αντωνυμίες).
Η Εξειδίκευση της Αναφοράς στον Κόσμο της Πραγματικότητας εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2004
Γ.2 Διδακτικές οδηγίες
Oι μαθητές πρώτα θα συνεργαστούν στις ασκήσεις προφορικού λόγου για να καταλάβουν σε πρώτη φάση τον τρόπο παραγωγής ορισμένων επιθέτων. Στη συνέχεια, μέσα από τα κείμενα του Βιβλίου του Μαθητή και του Τετραδίου Εργασιών, θα έλθουν σε επαφή με τρόπους παραγωγής των επιθέτων, καταγράφοντας με προσοχή σε σχετικούς πίνακες τη διαδικασία παραγωγής τους.
Δ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Δ.1 Θεωρητικό μέρος
Αντικείμενο της περιγραφής
«Αντικείμενο των περιγραφικών κειμένων είναι η γλωσσική αναπαράσταση (και ταυτόχρονα η ένταξη μέσα στο οργανικό τους περιβάλλον) αντικειμένων, φαινομένων ή καταστάσεων πραγμάτων, δηλαδή οντοτήτων με σχετικά σταθερή ταυτότητα και σύσταση, τις οποίες αντιλαμβανόμαστε καταρχήν μέσω της εμπειρίας, τις επεξεργαζόμαστε νοητικά και εν τέλει επιδιώκουμε (για ποικίλους λόγους, όπως η ενημέρωση ή γνωστοποίηση, η μεθοδική πληροφόρηση, η επιστημονική διερεύνηση, η πειθώ κ.ά.) να τις απεικονίσουμε για λογαριασμό του ακροατή ή του αναγνώστη μας. Η περιγραφή είναι “τέχνη” του χώρου και απαντά σε ερωτήματα του τύπου τι είναι το Χ αντικείμενο, φαινόμενο ή κατάσταση, ποια είναι τα στοιχεία που το συγκροτούν, πώς οργανώνεται στον χώρο, ποια μέθοδο ακολουθεί η οργάνωσή του.
Μορφές της περιγραφής
Μπορεί να διακρίνει κανείς δύο είδη περιγραφής, ανάλογα με τον βαθμό εμπλοκής σε αυτήν του ομιλητή/συγγραφέα (και ανεξάρτητα από την αυθεντικότητα ή την πλαστότητά της): την αντικειμενική και την υποκειμενική περιγραφή. Στην αντικειμενική περιγραφή, που προσιδιάζει σε κείμενα πληροφοριακά (λήμματα εγκυκλοπαιδειών, τεχνικά εγχειρίδια, ρεπορτάζ, δελτία καιρού κ.ά.) και επιστημονικά (περιγραφές οργάνων μέτρησης, ιστορικών τεκμηρίων, ταξινομήσεις πετρωμάτων, ανατομικές περιγραφές οργανισμών κ.ά.), η αναπαράσταση γίνεται με τρόπο που αντιστοιχεί στα πράγματα. O γράφων ή ο ομιλητής αποφεύγει να αναμειχθεί προσωπικά ή να υποδηλώσει τη στάση του απέναντι σε αυτό που περιγράφεται, γεγονός που εξηγεί και την κυριαρχία του τρίτου ρηματικού προσώπου, του προσώπου που εξαφανίζει το υποκείμενο από το προσκήνιο του λόγου, προκειμένου να αναδειχθεί το αντικείμενο της περιγραφής. Το κείμενό του καταγράφει και αναπαράγει μια “αληθινή” (στην πραγματικότητα, μια αληθοφανή) φέτα ζωής, αποκλείοντας σχεδόν τη διατύπωση γνωμών ή την έκφραση συναισθημάτων. Ακολουθεί παράδειγμα αντικειμενικής περιγραφής (δελτίο πρόγνωσης του καιρού), όπου είναι ευδιάκριτα τα “σήματα” της αναπαραστατικότητας (χρήση τρίτου προσώπου, παθητική σύνταξη, δείξη του χώρου και του χρόνου, χρήση επιστημονικών όρων, απουσία μεταφορικής γλώσσας):
Αβαθές βαρομετρικό χαμηλό στην Κρήτη κινείται ανατολικά. Ψυχρό μέτωπο στη Ν. Ιταλία κινείται αργά προς την περιοχή μας και θα επηρεάσει αύριο τη Δυτική, Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα. Τοπικές ομίχλες θα σημειωθούν κυρίως στα ηπειρωτικά. Υψηλές θερμοκρασίες σχεδόν σε όλη τη χώρα.
Στην υποκειμενική περιγραφή, που αφθονεί στη λογοτεχνία, οι λεπτομέρειες που επιλέγονται συνυπάρχουν με τα συναισθήματα που ανακαλεί στον συγγραφέα το αντικείμενο της περιγραφής και γι' αυτό είναι συχνά επίμονη η παρουσία του πρώτου ρηματικού προσώπου, του προσώπου που εισάγει στον λόγο τη διάσταση της γλωσσικής υποκειμενικότητας. Στο απόσπασμα που ακολουθεί από τη Ζωή εν τάφω του Στράτη Μυριβήλη (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α´ Λυκείου, OΕΔΒ, 1981), μέσα από μια ανθρωποποιητική μεταφορά, ο συγγραφέας προβάλλει πάνω στο περιγραφόμενο αντικείμενο, μια παπαρούνα, τα συναισθήματα που του ανακαλεί:
Ήταν ένα λουλούδι εκεί! Συλλογίσου. Ένα λουλούδι είχε φυτρώσει εκεί μέσα στους σαπρακιασμένους γεώσακους. Και μου φανερώθηκε έτσι ξαφνικά τούτη τη νύχτα που 'ναι γιομάτη θάματα. Απόμεινα να το βλέπω σχεδόν τρομαγμένος. Τ' άγγισα με χτυποκάρδι, όπως αγγίζεις ένα βρέφος στο μάγουλο. Είναι μια παπαρούνα. Μια τόσο δα μεγάλη, καλοθρεμμένη παπαρούνα, ανοιγμένη σαν μικρή βελούδινη φούχτα. Αν μπορούσε να τη χαρεί κανένας μέσα στο φως του ήλιου, θα 'βλεπε πως είναι άλικη, μ' ένα μαύρο σταυρό στην καρδιά, με μια τούφα μαβιές βλεφαρίδες στη μέση. Είναι καλοθρεμμένο λουλούδι, γεμάτο χαρά, χρώματα και γεροσύνη. Το τσουνί του είναι ντούρο και χνουδάτο. Έχει κι ένα κόμπο που δεν άνοιξε ακόμα. Κάθεται κλεισμένος σφιχτά μέσα στην πράσινη φασκιά του και περιμένει την ώρα του. Μα δεν θ' αργήσει ν' ανοίξει κι αυτός. Και θα 'ναι δυο λουλούδια τότες! Δυο λουλούδια μέσα στο περιβόλι του Θανάτου. Αιστάνουμαι συγκινημένος ξαφνικά ως τα κατάβαθα της ψυχής.
Περιττό να τονιστεί ότι τα δύο αυτά είδη περιγραφής συνιστούν τάσεις μάλλον παρά ξεχωριστές οντότητες, γι' αυτό και “αναμειγνύονται”, όταν οι επικοινωνιακές ανάγκες το απαιτούν (π.χ. σε ένα λογοτεχνικό δοκίμιο, που δεν είναι καθαρά πληροφοριακό είδος λόγου και όπου η περιγραφή μπορεί να είναι κατάστικτη από τα ίχνη του κειμένου).
Oργάνωση – Δομή των περιγραφικών κειμένων
Το συνηθέστερο οργανωτικό μοντέλο μιας ολοκληρωμένης περιγραφής είναι ο λεγόμενος σκελετός. Σκελετός είναι το δομικό σχήμα που περιλαμβάνει γνωστές και άγνωστες (στον αποδέκτη) πληροφορίες για μια κεντρική έννοια, την περιγραφόμενη. Oι σκελετοί δείχνουν γενικά ποια στοιχεία βρίσκονται σε συμπαράθεση, δεν δείχνουν με ποια σειρά θα γίνουν τα πράγματα ή με ποια σειρά αναφέρθηκαν πράγματα που έγιναν. Κι αυτό, γιατί η περιγραφή είναι “στατικός”, “φωτογραφικός” τύπος απεικόνισης του πραγματικού, σε αντιδιαστολή προς την αφήγηση, που είναι “δυναμικός” τύπος. Η περιγραφή αποδίδει το “είναι”, ενώ η αφήγηση το “γίγνεσθαι” της φυσικής / κοινωνικής πραγματικότητας.
Η περιγραφή ως «τέχνη του χώρου», αναπαριστά τα πράγματα μέσα σε ένα πλαίσιο πραγματικού (φυσικού, γεωγραφικού) ή συμβολικού (κοινωνικού) χώρου. Η “κάμερα” της περιγραφής εκτελεί, συνήθως, τρεις κινήσεις: προσεγγίζει το αντικείμενο, εστιάζει πάνω στο αντικείμενο και επιλέγει λεπτομέρειές του. Oι κινήσεις αυτές αντιστοιχούν σε λογικά βήματα: την κατηγοριοποίηση του αντικειμένου (σε ποια λογική βάση ανήκει), την υποκατηγοριοποίησή του (ποια άλλα ομοειδή ανήκουν στη βάση αυτή) και την περιγραφή καθεαυτή (τα γνωρίσματα που διαφοροποιούν το αντικείμενο από τα ομοειδή του). Η επιλογή των λεπτομερειών και η οργάνωσή τους καθορίζονται από την πρόθεση του συγγραφέα / ομιλητή και την επικοινωνιακή περίσταση. Για παράδειγμα, η περιγραφή από μια ξεναγό σε μια ομάδα τουριστών ενός αρχαίου ναού περιλαμβάνει στοιχειώδεις λεπτομέρειες, σε σύγκριση με τις λεπτομέρειες που δίνει ο ανασκαφέας-αρχαιολόγος, όταν σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό ανακοινώνει την ανακάλυψη του ναού και τον περιγράφει διεξοδικά. Τέλος, όταν η περιγραφή γίνεται στον πραγματικό χώρο, το σύνηθες οργανωτικό πρότυπο για τις λεπτομέρειες είναι αυτό της χωρικής ακολουθίας (από πάνω προς τα κάτω, από δεξιά προς αριστερά κ.ά.), και, όταν η περιγραφή γίνεται σε συμβολικό χώρο, προτιμάται το οργανωτικό πρότυπο της λογικής ακολουθίας (από τα απλά στα σύνθετα, από τα λιγότερο στα περισσότερο σημαντικά κ.ά.). Παραθέτουμε, στη συνέχεια, ένα δείγμα συστηματικής περιγραφής δύο αρχαίων ειδωλίων, όπου ο συγγραφέας οργανώνει χωροθετικά τις πληροφορίες, δηλώνοντας παράλληλα και τα μέρη της οργάνωσής της – από το βιβλίο των Λευτέρη Oικονόμου και Πέπης Ρηγοπούλου Σταθμοί στην ιστορία της ελληνικής τέχνης, Α’ τόμος, OΕΔΒ, 1985:
Η μινωική γλυπτική δεν είναι τόσο γνωστή, όσο οι τοιχογραφίες της ίδιας εποχής που έγιναν στην Κρήτη ή τα ειδώλια των Κυκλάδων που μελετήσαμε προηγουμένως. Τα έργα που έφτασαν ως εμάς είναι εξάλλου μικρά στο μέγεθος και λιγοστά. Αυτό ωστόσο δεν μειώνει ούτε την καλλιτεχνική αξία τους ούτε τη σημασία τους για τον πολιτισμό στον οποίο ανήκουν. Ας ξεκινήσουμε από μια αντιπαραβολή των ισταμένων γυναικείων και ανδρικών μορφών. Η μεγάλη θεά των όφεων (περίπου 1600 π.Χ.) και η μικρή θεά των όφεων (περίπου 1600-1580 π.Χ.) του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, είναι φτιαγμένες από χρωματιστή φαγεντιανή (ψημένο πηλό με υάλωση). Το κάτω μέρος του κορμιού τους μοιάζει με κόλουρο κώνο που η άνω –στενότατη– περιφέρεια συνιστά τη “δαχτυλιδένια” μέση της θεάς. O κορμός, λεπτός ως το θώρακα, διευρύνεται προς τα πάνω όπου σχηματίζεται το πλούσιο γυμνό στήθος, σημάδι γονιμότητας αλλά ίσως και πιστή απόδοση ενός ευρύτερα διαδεδομένου συρμού. Το κεφάλι έχει σχήμα καρδιάς ή ανεστραμμένου τριγώνου με τα πελώρια καθηλωτικά μάτια, την ίσια μύτη και το σαρκώδες στόμα, ενώ τα χέρια απλώνονται στον χώρο με αξιοπρόσεχτη τόλμη κρατώντας τα ιερά φίδια στον αέρα ή έχοντάς τα τυλιγμένα πάνω τους.
Η γλώσσα των περιγραφικών κειμένων
Αν ο όρος γλώσσα της περιγραφής ή περιγραφικό ύφος έχει κάποιο νόημα, δεν μπορεί παρά να αναφέρεται σε γραμματικά χαρακτηριστικά που απαντούν σε κάθε περιγραφικό κείμενο. Τα χαρακτηριστικά αυτά συγκεντρώνονται σε μια κυρίως λειτουργική κατηγορία, τους τροποποιητές. Αν τα περιγραφικά κατηγορήματα αποδίδουν στα πράγματα σταθερές ή προσωρινές ιδιότητες, τότε σε περιγραφικά κείμενα θα πρέπει να αφθονούν τροποποιητές ονοματικών φράσεων (επίθετα) για τις σταθερές ιδιότητες και τροποποιητές ρηματικών φράσεων (επιρρήματα) για τις προσωρινές ιδιό τητες των περιγραφομένων. Άλλα γραμματικά γνωρίσματα της περιγραφής θεωρούνται τόσο η κυριαρχία του ενεστώτα και της εξακολουθητικής ρηματικής όψης (που δηλώνει την αχρονική διάρκεια), αφού η περιγραφή δεν εξαρτάται από τη διάσταση του χρόνου όπως η αφήγηση, όσο και η συχνή χρήση βοηθητικών ρημάτων (κυρίως του είμαι) και ρημάτων με στοιχειώδη σημασιολογικά χαρακτηριστικά (κυρίως του έχω), που κάνουν τις συνάψεις των προσδιορισμών με αυτά που περιγράφονται. Γραμματικά χαρακτηριστικά της περιγραφής μπορούμε να αναγνωρίσουμε εύκολα στην παρουσίαση (από το ανωτέρω εγχειρίδιο των Oικονόμου-Ρηγοπούλου) του χάλκινου ελικοειδούς κρατήρα του Δερβενίου, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης:
H επιβλητική γαλήνη που μαρτυρεί το ζεύγος της Αριάδνης και του Διονύσου, ο οποίος μοιάζει να ανακλαδίζεται ατάραχος στο μέσο της τελετής των πιστών του, ισορροπεί με την πολύ βιαιότερη κίνηση των μαινάδων που χορεύουν προς τιμήν του. Ακόμη, το κάλλος του θεού, της συζύγου του και των μαινάδων εξισορροπείται σοφά από τα προσωπεία των σατύρων, όπου όμως τα ζωώδη χαρακτηριστικά συνυπάρχουν με ένα είδος έκστασης.
Πάντως, το ύφος συγκεκριμένων περιγραφικών κειμένων είναι απόρροια και άλλων παραγόντων: του είδους του λόγου και του βαθμού συμβατικότητάς του (σύγκρινε τον τρόπο περιγραφής ενός ακινήτου σε συμβολαιογραφικό κείμενο με τον τρόπο που περιγράφουν το ίδιο αντικείμενο οι διεκδικητές του σε μια υπόθεση κληρονομιάς), της περίστασης επικοινωνίας (σύγκρινε την περιγραφή ενός φορέματος από την πωλήτρια ενός καταστήματος στην πελάτισσα που ενδιαφέρεται να το αγοράσει και την περιγραφή του ίδιου φορέματος από τον σχεδιαστή του σε εκπομπή τηλεοπτικού σταθμού για τη μόδα) ή της πρόθεσης του συγγραφέα/ομιλητή (σύγκρινε μια καθαρά πληροφοριακή περιγραφή –τα τεχνικά γνωρίσματα ενός αυτοκινήτου– με μια περιγραφή στην υπηρεσία της πειθούς – γιατί συμφέρει να αγοράσει κανείς ένα αυτοκίνητο με τέτοια τεχνικά χαρακτηριστικά)».
Βασιλική Μητσικοπούλου, «Περιγραφή»,
στον Ηλεκτρονικό Κόμβο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, www.komvos.edu.gr, 2001
Δ.2 Διδακτικές οδηγίες
Καλό είναι οι μαθητές να ανατρέξουν στο υλικό για την περιγραφή στην 3η και 4η ενότητα. Στη συνέχεια, η διδασκαλία του περιγραφικού λόγου θα ξεκινήσει από την περιγραφή χώρου (ναός του Δία, κείμ. 2) και θα συνεχιστεί με την προσεκτική περιγραφή της φωτογραφίας (άσκ. 2, σελ. 119). Έπειτα θα ακολουθήσει η περιγραφή αντικειμένου (κινητού τηλεφώνου – με παραγωγική πορεία από τα γενικά χαρακτηριστικά του τηλεφώνου προς τα επιμέρους). Η διδασκαλία της περιγραφής θα ολοκληρωθεί με την προσέγγιση του τρόπου περιγραφής προσώπου ή σώματος στην άσκηση 3 της σελ. 119 (από τα γενικά χαρακτηριστικά έως τις πιο μικρές λεπτομέρειες).
Ε. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι μαθητές την ανάγκη επιλογής των κατάλληλων λέξεων στην περιγραφή και να ασκηθούν στη συλλογή λεξιλογίου από ποικίλα περιγραφικά κείμενα. Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στον ρόλο του επιθέτου στον περιγραφικό λόγο (άσκ. 2, σελ. 120).
ΣΤ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
Στις δραστηριότητες παραγωγής προφορικού λόγου, θα δοθεί η ευκαιρία σε πολλούς μαθητές να περιγράψουν τα πρόσωπα της τηλεόρασης ή άλλα πρόσωπα που θα προτείνουν οι ίδιοι. Η δεύτερη δραστηριότητα αποσκοπεί στην αξιολόγηση της ικανότητας των μαθητών να δικαιολογούν μια προτίμησή τους με προσχεδιασμένο προφορικό λόγο.
Αντίστοιχα, στις δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου, οι μαθητές σε συνεργασία και με τον καθηγητή των Καλλιτεχνικών θα μάθουν να συντάσσουν ένα κείμενο περιγραφής ζωγραφικού πίνακα. Στην άσκηση 2 που ακολουθεί, οι μαθητές θα αξιολογηθούν στην ικανότητα ερμηνείας-εξήγησης ενός κοινωνικού φαινομένου μέσα από την καταγραφή των αιτιών του. Και στα δύο θέματα ο εκπαιδευτικός είναι καλό να συνεργαστεί με τους μαθητές για την οργάνωση ενός βασικού διαγράμματος, τόσο για το περιγραφικό κείμενο όσο και για το κείμενο επιχειρημάτων.
Διαθεματική εργασία
Oι μαθητές μπορούν να επιλέξουν μία από τις δύο δραστηριότητες ή να προτείνουν άλλη στην ίδια θεματική ενότητα. Έχει ενδιαφέρον, όμως, να προσπαθήσουν σε συνεργασία με τον καθηγητή της Πληροφορικής να φτιάξουν ένα ηλεκτρονικό λεύκωμα. Επίσης, είναι σημαντικό να εργαστούν σε ομάδες για να απομυθοποιήσουν τις πλαστές ειδήσεις πολλών Μ.Μ.Ε. σήμερα.
- Η ενότητα στο σχολικό βιβλίο
- Υπηρεσία Τηλεκπαίδευσης του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου
- Διαδρομές στην Αρχαία Ολυμπία (συλλογή πολυμεσικών αναπαραστάσεων) [πηγή: ΙΜΕ]
- Από την Αρχαία Ολυμπία στην Αθήνα του 1896: Αναπαράσταση VRML του ναού του Διός [πηγή: ΙΜΕ]
- Αρχαία Ολυμπία (βίντεο, 14:48min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]
- Η γλυπτική και η ζωγραφική των κλασικών χρόνων» [πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου]
- Τέλλος Άγρας, «Το ξανθό παιδί» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου]
- Μιλτιάδης Μαλακάσης, «Ο Τάκη-Πλούμας» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας B΄ Γυμνασίου]
- Άγγελος Τερζάκης, «Ταξίδι με τον Έσπερο» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου]
- Σπ. Bασιλείου, O μικρόκοσμος της οδού Γουέμπστερ (δείτε τον πίνακα)
- Θ. Bρυζάκης, Πολεμική σκηνή (δείτε τον πίνακα)
- Εθνική Πινακοθήκη, επίσημος δικτυακός τόπος
- Τηλεόραση και διαδίκτυο, Φωτόδεντρο
Kείμενο 1 [Ένα παιχνίδι στο διαδίκτυο χωρίς νικητές!]
Έκανε κλικ με το ποντίκι και το παράθυρο άνοιξε περισσότερο, αποκαλύπτοντας τις πέντε επόμενες λέξεις:
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
ΚΕΡΔΗ ΕΝΑΡΞΗ
Μα ήταν δυνατόν η πρώτη ενότητα του σχολικού προγράμματος στο οποίο περίμενε να συμμετέχει, να ξεκίναγε με διαγωνισμό; Φαινόταν απίστευτο στον Μπεν! Τόσο, που ξαναγύρισε στην αρχή και ξαναέδωσε εντολές να ξαναμπεί στο συγκεκριμένο παράθυρο, για να ελέγξει έτσι μην τυχόν είχε προσπεράσει στη βιασύνη του τη συγκεκριμένη ηλεκτρονική σελίδα που ήθελε κι όλα αυτά τα ωραία δεν ίσχυαν. Κι όμως, έτσι ακριβώς ήταν. Μπορεί, βέβαια, να βρισκόταν εκεί για όποιον ήθελε να ασχοληθεί με τον διαγωνισμό, πέραν του τηλε-μαθήματος.
Ή να ήταν κι ένας διαγωνισμός - προσφορά από τις εταιρείες υπολογιστών και ηλεκτρονικών γενικότερα, που συμμετείχαν στο σχολικό αυτό πρόγραμμα, και χρεώνονταν τη μεγάλη του επιτυχία. Ποιος ξέρει…
Ο Μπεν αποφάσισε να συνεχίσει και να μπει κι αυτός στον διαγωνισμό. Έκανε κλικ στο ΕΝΑΡΞΗ, περίεργος να μάθει τη συνέχεια. Έμεινε κατάπληκτος! Τα ονόματα όσων έλυναν τον διαγωνισμό θα τυπώνονταν σε κοντομάνικα μπλουζάκια και καπέλα του μπέιζμπολ!
«Απ' ό,τι φαίνεται εδώ μάλλον έχουν βάλει και οι καθηγητές το χεράκι τους!» μονολόγησε ο Μπεν και θυμωμένος γύρισε πίσω και έκανε κλικ στους Κανόνες Παιχνιδιού.
Τότε ήταν που πετάχτηκε από τη θέση του. Η έκθεση της παιδαγωγικής σημασίας που είχε η σκέψη αυτού του διαγωνισμού ήταν διαθέσιμη, μπροστά στα μάτια του. Ειδικά το συμπέρασμα ότι σ' αυτόν τον διαγωνισμό ίσως δεν υπήρχαν νικητές! Οι δραστηριότητες και τα σκαλοπάτια προς τη λύση χρειάζονταν το μυαλό και την πρωτοβουλία όλων των συμμετεχόντων.
Γι' αυτό ακριβώς τον λόγο οι πρώτες ώρες του τηλε-μαθήματος ήταν στη διάθεσή τους για κουβέντα, ώστε να γνωριστούν, να ανταλλάξουν απόψεις, και να διατηρήσουν ομαδικό πνεύμα. Μόνο έτσι θα είχαν την αναμενόμενη απόδοση στους γρίφους που τους περίμεναν. Γι' αυτό και θεωρητικά δεν υπήρχαν νικητές ή χαμένοι του παιχνιδιού. Όλοι κέρδιζαν αυτή τη μοναδική εμπειρία και αντιμετώπιζαν το ίδιο πρόβλημα, που όμως έπρεπε όλοι μαζί να φέρουν εις πέρας.
Αντρέας Σλύτερ, Κυνηγητό στο Ίντερνετ, μτφρ. Ι. Αντωνοπούλου, εκδ. Πατάκη, 2003
Υπηρεσία Τηλεκπαίδευσης του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου
Eρωτήσεις κατανόησης
1 Ποια πράγματα προκάλεσαν εντύπωση στον Μπεν, όταν ξεκίνησε την πρώτη ενότητα των τηλε-μαθημάτων που θα παρακολουθούσε;
2 Για ποιο λόγο δεν θα δίνονταν βραβεία σε αυτόν τον διαγωνισμό;
Kείμενο 2 [Ψηφιακό ταξίδι στον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας]
|
Το τρίτο στη σειρά πρόγραμμα εικονικής πραγματικότητας —μετά την εικονική περιήγηση στην αρχαία Μίλητο και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την ελληνική ενδυμασία— έχει τίτλο «Ο Ναός του Δία στην Ολυμπία» και δημιουργήθηκε, όπως και τα προηγούμενα, εξ ολοκλήρου στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, από το τμήμα Τρισδιάστατων Αναπαραστάσεων. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα με μεγάλες εκπαιδευτικές δυνατότητες και αποτελεί την αρχή ενός μεγάλου έργου στο πλαίσιο της Ολυμπιάδας 2004. Ο Ναός του Δία στην Ολυμπία Η ψηφιακή αναπαράσταση του ναού είναι τόσο ακριβής, ώστε να διακρίνονται πολλές από τις αρχιτεκτονικές του λεπτομέρειες. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν το φημισμένο άγαλμα του Δία, δημιούργημα του γλύπτη Φειδία και ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, από το οποίο σήμερα δεν σώζεται τίποτε, αλλά και στις μετόπες από τις περίφημες αναπαραστάσεις των άθλων του Ηρακλή. Επίσης, κοντά στον οπισθόδομο έχει τοποθετηθεί μια αγριελιά, που αναπαριστά την «Καλλιστέφανο Ελαία», τα κλαδιά της οποίας χρησίμευαν για να φτιάχνονται τα στεφάνια των ολυμπιονικών. Το ψηφιακό μοντέλο του ναού του Δία πλαισιώνουν η τοποθεσία της αρχαίας Άλτης και το καταπράσινο τοπίο του Κρόνιου λόφου και της Ολυμπία, επιτυγχάνοντας μια ελεύθερη εικονική απόδοση του χώρου που περιέβαλλε τον ναό. |
Eρωτήσεις κατανόησης
1 Tι μπορεί να θαυμάσει ο επισκέπτης της ψηφιακής αναπαράστασης του ναού του Δία;
2 Συγκρίνοντας το κείμενο με τις εικόνες, βλέπετε να ταυτίζονται ή οι εικόνες περιέχουν πιο πολλά στοιχεία;
Διαδρομές στην Αρχαία Ολυμπία (συλλογή πολυμεσικών αναπαραστάσεων) [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
Από την Αρχαία Ολυμπία στην Αθήνα του 1896: Αναπαράσταση VRML του ναού του Διός [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
Αρχαία Ολυμπία (βίντεο, 14:48min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]
«Η γλυπτική και η ζωγραφική των κλασικών χρόνων» [πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου]
Kείμενο 3 [Oι σύγχρονες μαύρες τρύπες!]
Ενώ […] οι «μίνι» μαύρες τρύπες (του διαστήματος) δεν έχουν γίνει ακόμα αποδεκτές από την επιστημονική σκέψη, ο υποφαινόμενος* υποπτεύεται ότι πράγματι υπάρχουν. Δεν έχουν όμως ηλικία 20 δισεκατομμυρίων, αλλά μόνον είκοσι ετών· και ενεδρεύουν σε κάθε ελληνικό σπίτι, σε καφενεία χωριών και σε πλατείες. Οι μαύρες αυτές τρύπες έχουν μέγεθος 14, 21 ή και 27 ίντσες κι απορροφούν οτιδήποτε, ακόμα και μια φωτεινή σκέψη, αν πλησιάσει στον ορίζοντά τους. Χρόνος, αξίες, ανθρώπινη επικοινωνία εξαφανίζονται προς ένα άγνωστο εσωτερικό, που υπακούει σε νόμους όχι οικείους στην επιστήμη αλλά γνωστούς στην αγορά.
Ας σημειωθεί ότι οι σύγχρονες μαύρες τρύπες συνήθως εκπέμπουν το χυδαίο ή την παραμόρφωση της αλήθειας, την πολιτική ασημαντότητα και την αλαζονεία των ασήμαντων. Σπάνια να προβληθεί λόγος πολιτισμένος ή η γοητεία ενός προσώπου. Ευτυχώς ο τηλεθεατής –συγγνώμη, ο φυσικός– γνωρίζει ότι η ενέργεια που εκπέμπουν αυτές οι μαύρες τρύπες αναλώνεται εις βάρος της ίδιας τους της ύπαρξης. Λέγεται μάλιστα ότι μια πειραματική συσκευή, που στη διεθνή βιβλιογραφία απαντάται με το όνομα τηλεκοντρόλ, έχει τη δυνατότητα να μεταπηδά ταχύτατα από το ένα κανάλι –συγγνώμη, τη μία μαύρη τρύπα– στην άλλη· έτσι διαχέεται η ενέργεια της κάθε μαύρης τρύπας και γίνεται λιγότερο επικίνδυνη η παρουσία της.
Υπάρχει μάλιστα και μια νεότερη θεωρία, που διατυπώνεται σε μυημένους επιστημονικούς κύκλους και σε ώρες άλαλες και μυστικές. Η θεωρία αυτή επιμένει ότι ένα από τα κουμπιά, συνήθως το επάνω δεξιά, αυτής της σωτήριας πειραματικής συσκευής είναι σε θέση να εξαφανίσει ολότελα τη μαύρη τρύπα από τον ορίζοντά μας. Τότε ο άνθρωπος ανακαλύπτει πάλι τους άλλους και τον εαυτό του. Ανακαλύπτει τις εξαίσιες ή ταπεινές μουσικές του κόσμου και της ζωής, την πραγματική ζωή που μακράν από τις μαύρες τρύπες έχει άλλες πίκρες και περιεχόμενο.
* υποφαινόμενος: εγώ ο ίδιος ή αυτός που υπογράφει ένα κείμενο.
Γιώργος Γραμματικάκης, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 1995 (διασκευή)
Eρωτήσεις κατανόησης
1. Για ποιες μαύρες τρύπες 14, 21 ή και 27 ιντσών μιλάει ο συγγραφέας; • Πώς αυτές επηρεάζουν τη ζωή μας;
2. Πώς μπορεί ο τηλεθεατής να μειώσει τις βλαπτικές επιδράσεις της τηλεόρασης ή και να απαλλαγεί από αυτήν;
Kείμενο 4 [«Xάρι Πότερ» για όλες τις ηλικίες]
Όταν μια σειρά παιδικών βιβλίων έχει πουλήσει περισσότερα από εκατό εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο και έχει μεταφραστεί σε 47 γλώσσες, μπορούμε να μιλάμε για πρωτοφανές φαινόμενο. Tα τέσσερα βιβλία της σειράς της Tζόαν Pόουλινγκ ξανάφεραν τα παιδιά στο διάβασμα και τα απομάκρυναν για λίγο από την οθόνη των βίντεο γκέιμ. Tο φαινόμενο «Xάρι Πότερ» μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο με μία από τις πιο πλέον πολυδιαφημισμένες παραγωγές.
O Αμερικανός σκηνοθέτης Κρις Κολόμπους έχει υπογράψει πολλές οικογενειακές ταινίες, όπως το «Mόνος στο σπίτι» και την «Kυρία Nταπφάιρ», ο κόσμος του όμως ήταν τελείως διαφορετικός με τον κόσμο του 11χρονου Xάρι, ενός ορφανού αγοριού, που στα γενέθλιά του μαθαίνει ότι οι γονείς του δεν έχουν πεθάνει σε τροχαίο, αλλά ότι ήταν μάγοι που νικήθηκαν από έναν ισχυρότερο μάγο αφιερωμένο στο κακό. Στο Xάρι προσφέρεται μια θέση στο σχολείο των μάγων Xόγκγουαρτς, μπροστά του ανοίγεται ένας ολοκαίνουριος μαγικός κόσμος και μέσα σε αυτόν παρουσιάζεται η ευκαιρία να αντιμετωπίσει τον υπεύθυνο για τον θάνατο των γονιών του.
«Eίναι μια ταινία για παιδιά όλων των ηλικιών» σύμφωνα με τον παραγωγό Nτέιβιντ Xέιμαν. Στην ταινία μία από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνές είναι όταν ο Xάρι ανακαλύπτει σε μια κρυφή αίθουσα ένα μαγικό καθρέφτη, μέσα στον οποίο βλέπει τον εαυτό του μαζί με τους νεκρούς του γονείς. Προσπαθεί να καταλάβει τι σημαίνει και αργότερα μαθαίνει ότι ο καθρέφτης δείχνει την πιο ποθητή μας επιθυμία. Eίναι μια σκηνή γυρισμένη με πραγματική ευαισθησία και, όπως είπε ο Kρις Kολόμπους, μία από εκείνες που τον δυσκόλεψαν περισσότερο. Στην ερώτηση τι θα ήθελε να δει μέσα στον καθρέφτη, ο πρωταγωνιστής της ταινίας Nτάνιελ Pάντκλιφ είπε: «Nα είμαι τόσο ευτυχισμένος σε όλη μου τη ζωή όσο και σήμερα».
ένθετο «Tέχνες και Γράμματα», εφημ. H KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2004
Χάρι Πότερ
Eρωτήσεις κατανόησης
1 Tι κατάφερε η συγγραφέας Tζόαν Pόουλινγκ με τα βιβλία της;
2 Ποια σκηνή της ταινίας περιγράφεται στο άρθρο που διαβάσατε; Γιατί χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνές της ταινίας;
