Για να περιγράψουμε ένα πρόσωπο ή καλύτερα έναν άνθρωπο οφείλουμε να ακολουθήσουμε τις γενικές αρχές της περιγραφής, δηλ. α) να δώσουμε τη γενική εντύπωση, β) να εστιάσουμε σ' ένα σημείο και γ) να ακολουθήσουμε μια συγκεκριμένη πορεία για να καταγράψουμε τις λεπτομέρειες.

 

Λέγοντας γενική εντύπωση θα πρέπει να πούμε πώς είναι ο άνθρωπος που μας ενδιαφέρει, ποια εικόνα βλέπουμε αντικρίζοντάς τον, δηλαδή είναι ψηλός ή κοντός, γεροδεμένος ή αδύνατος; Ακόμη μπορούμε να πούμε τι συναισθηματική εντύπωση μας δίνει, φαίνεται ήρεμος άνθρωπος ή άγριος, πονηρός ή καλοκάγαθος;

 

Είναι προφανές ότι για να περιγράψουμε έναν άνθρωπο θα εστιάσουμε σ' ένα σημείο και θα ακολουθήσουμε μια πορεία· ή θα ξεκινήσουμε από το κεφάλι προς τα πόδια ή το αντίθετο. Αν πρόκειται να περιγράψουμε μόνο το πρόσωπο θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τα μαλλιά και να κατέβουμε στο μέτωπο, τα φρύδια, τα μάτια, το στόμα, το σαγόνι. Όπως καταλαβαίνεις δεν είναι σωστό από τα μάτια να βρεθούμε ξαφνικά στο σαγόνι και μετά να μιλήσουμε για τα μάτια, έπειτα για τα αυτιά και στη συνέχεια για τα φρύδια. Μια τέτοια περιγραφή δε βοηθάει τον αναγνώστη ή τον ακροατή να καταλάβει εύκολα το πρόσωπο που περιγράφουμε. Άρα χρειαζόμαστε μια πορεία με μια προφανή λογική σειρά.

 

Περιγραφές προσώπων βρίσκουμε κυρίως στη Λογοτεχνία. Σ' ένα λογοτεχνικό κείμενο ο συγγραφέας πολλές φορές φροντίζει να μας δώσει αναλυτική περιγραφή του ήρωα. Άλλοτε πάλι δεν τον περιγράφει καθόλου, αφήνοντας σε μας να τον φανταστούμε πώς είναι, κι άλλοτε μας δίνει πολύ λίγα στοιχεία, τα απολύτως απαραίτητα.

 

---

 

Ας δούμε κάποια κείμενα από τη Λογοτεχνία κι ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι κάνει ο συγγραφέας και πώς το κάνει.

 

Ας διαβάσουμε στο παρακάτω κείμενο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι πώς περιγράφει τη Ρομάνοβα:

 

Η Ρομάνοβα ήταν πολύ όμορφη κοπέλα, ψηλή, λυγερή, γεροδεμένη, γεμάτη αυτοπεποίθηση, πράγμα που φαινόταν στην κάθε κίνησή της, χωρίς αυτό να αφαιρεί τίποτε από την απαλότητα και τη χάρη που είχαν οι κινήσεις της. Έμοιαζε με τον αδελφό της στο πρόσωπο, αυτή όμως ήταν σωστή καλλονή. Είχε καστανά μαλλιά, λίγο πιο ανοιχτόχρωμα απ’ τον αδελφό της. Τα μάτια της, μαύρα σχεδόν και αστραφτερά, έδειχναν περηφάνια, και σε στιγμές, απέραντη καλοσύνη. Ήταν χλομή, όχι αρρωστιάρα. Το πρόσωπό της έλαμπε από υγεία και φρεσκάδα. Το στόμα της ήταν μικρό και το κάτω χειλάκι, κατακόκκινο, πεταγόταν λίγο προς τα μπρος, το σαγόνι της. Ήταν η μοναδική ανωμαλία σ’ αυτό το ωραίο πρόσωπο, αλλά ταυτόχρονα της έδινε μια ιδιαίτερη αποφασιστικότητα, και μάλιστα κάποια υπεροψία. Η έκφρασή της ήταν πιο πολύ σοβαρή και σκεφτική, παρά εύθυμη. Αλλά πόσο ταίριαζε σ’ αυτό το προσωπάκι το χαμόγελο, το χαρούμενο, το νεανικό και ξέγνοιαστο γέλιο!

 

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία,

μτφρ. Σωτήρης Παταζής, Ελευθεροτυπία 2006

 

Τώρα θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε σε ποιο σημείο της παραγράφου δίνεται η γενική εντύπωση, σε ποιο σημείο εστιάζει ο συγγραφέας και ποια πορεία ακολουθεί, για να παρουσιάσει τις λεπτομέρειες:

 

 

Ας δούμε στη συνέχεια με ποιο τρόπο ο συγγραφέας παρουσιάζει την αρχική εντύπωση της Ρομάνοβας. Με άλλα λόγια πώς είναι αυτή η Ρομάνοβα;

Επίσης, ας δούμε ποιες λέξεις (ουσιαστικά, μετοχές, επίθετα ή επιθετικές φράσεις) χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να αποδώσει τα χαρακτηριστικά της.

 

Η Ρομάνοβα ήταν πολύ όμορφη κοπέλα, ψηλή, λυγερή, γεροδεμένη, γεμάτη αυτοπεποίθηση, πράγμα που φαινόταν στην κάθε κίνησή της, χωρίς αυτό να αφαιρεί τίποτε από την απαλότητα και τη χάρη που είχαν οι κινήσεις της.

 

 

Όπως διαπιστώνεις ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποίησε πολλά επίθετα αλλά και αρκετά ουσιαστικά (αυτοπεποίθηση, απαλότητα, χάρη) που λειτουργούν ως επίθετα κι όλα αυτά, για να μας βοηθήσει να σχηματίσουμε τη γενική εντύπωση της Ρομάνοβας.

 

 

Στη συνέχεια ας δούμε ποια διαδρομή ακολούθησε στην περιγραφή, ποιες λέξεις (ουσιαστικά, μετοχές, επίθετα ή επιθετικές φράσεις) χρησιμοποίησε:

 

Είχε καστανά μαλλιά, λίγο πιο ανοιχτόχρωμα απ’ τον αδελφό της. Τα μάτια της, μαύρα σχεδόν και αστραφτερά, έδειχναν περηφάνια, και σε στιγμές, απέραντη καλοσύνη. Ήταν χλομή, όχι αρρωστιάρα. Το πρόσωπό της έλαμπε από υγεία και φρεσκάδα. Το στόμα της ήταν μικρό και το κάτω χειλάκι, κατακόκκινο, πεταγόταν λίγο προς τα μπρος, το σαγόνι της. Ήταν η μοναδική ανωμαλία σ’ αυτό το ωραίο πρόσωπο, αλλά ταυτόχρονα της έδινε μια ιδιαίτερη αποφασιστικότητα, και μάλιστα κάποια υπεροψία. Η έκφρασή της ήταν πιο πολύ σοβαρή και σκεφτική, παρά εύθυμη. Αλλά πόσο ταίριαζε σ’ αυτό το προσωπάκι το χαμόγελο, το χαρούμενο, το νεανικό και ξέγνοιαστο γέλιο!

 

 

Κι εδώ ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποίησε πολλά επίθετα και ουσιαστικά που λειτουργούν ως επίθετα, π.χ. περηφάνια αντί για περήφανη, καλοσύνη αντί για καλή. Παρόμοια λειτουργία έχουν και τα ρήματα (οι ρηματικές φράσεις): πεταγόταν προς τα μπρος αντί πεταχτό.

 

Η διαδρομή που ακολούθησε για την περιγραφή της Ρομάνοβας ήταν:

μαλλιά → μάτια → στόμα → χειλάκι → σαγόνι,

άρα από πάνω προς τα κάτω.

 

 

Στο τέλος της περιγραφής μας δίνει και πάλι γενικά χαρακτηριστικά του προσώπου της Ρομάνοβας:

 

Η έκφρασή της ήταν πιο πολύ σοβαρή και σκεφτική, παρά εύθυμη. Αλλά πόσο ταίριαζε σ’ αυτό το προσωπάκι το χαμόγελο, το χαρούμενο, το νεανικό και ξέγνοιαστο γέλιο!

 

---

 

Ας διαβάσουμε στο κείμενο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι πώς περιγράφει τον Πορφύρη:

 

Ο Πορφύρης ήταν τριανταπέντε χρονών, με ανάστημα κάτω από το μέτριο, γεμάτος, με κοιλίτσα μάλιστα. Ούτε μουστάκια είχε ούτε φαβορίτες, και τα μαλλιά του ήταν κουρεμένα σύρριζα στο χοντρό και στρογγυλό κεφάλι του που φούσκωνε περίεργα στο σβέρκο. Το παχουλό, στρογγυλό και κάπως πλακομύτικο πρόσωπό του είχε ένα χρώμα αρρωστιάρικο, σκουροκίτρινο, αλλά είχε μια έκφραση αρκετά ζωηρή και μάλιστα παιχνιδιάρικη. Μπορούσες να πεις πως έδειχνε και κάποια καλοσύνη, αν δεν υπήρχε εκείνη η έκφραση που είχαν τα νερένια μάτια του με τα άσπρα σχεδόν τσίνορα, που τα μισόκλεινε πάντοτε και φαινόταν σαν να έκανε νοήματα σε κάποιον. Το βλέμμα του ερχόταν σε παράξενη αντίθεση με όλο του γενικά το σουλούπι, που είχε λίγο κάτι το γυναικείο και του ‘δινε μια έκφραση πιο σοβαρή απ’ αυτήν που θα περίμενε κανείς όταν τον πρωτόβλεπε.

 

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία,

μτφρ. Σωτήρης Παταζής, Ελευθεροτυπία 2006

 

Τώρα θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε σε ποιο σημείο της παραγράφου δίνεται η γενική εντύπωση, σε ποιο σημείο εστιάζει ο συγγραφέας και ποια πορεία ακολουθεί, για να παρουσιάσει τις λεπτομέρειες:

 

 

Ας δούμε στη συνέχεια με ποιο τρόπο ο συγγραφέας παρουσιάζει την αρχική εντύπωση του Πορφύρη. Με άλλα λόγια πώς είναι αυτός ο Πορφύρης;

Επίσης, ας δούμε ποιες λέξεις (ουσιαστικά, μετοχές, επίθετα ή επιθετικές φράσεις) χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να αποδώσει τα χαρακτηριστικά του.

Ο Πορφύρης ήταν τριάντα πέντε χρονών, με ανάστημα κάτω από το μέτριο, γεμάτος, με κοιλίτσα μάλιστα.

 

 

Όπως διαπιστώνεις ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποίησε επίθετα αλλά και αρκετά ουσιαστικά (ανάστημα κάτω από το μέτριο αντί για κοντός) που λειτουργούν ως επίθετα κι όλα αυτά, για να μας βοηθήσει να σχηματίσουμε τη γενική εντύπωση του Πορφύρη.

 

 

Στη συνέχεια ας δούμε ποια διαδρομή ακολούθησε στην περιγραφή, ποιες λέξεις (ουσιαστικά, μετοχές, επίθετα ή επιθετικές φράσεις) χρησιμοποίησε:

 

Ούτε μουστάκια είχε ούτε φαβορίτες, και τα μαλλιά του ήταν κουρεμένα σύρριζα στο χοντρό και στρογγυλό κεφάλι του που φούσκωνε περίεργα στο σβέρκο. Το παχουλό, στρογγυλό και κάπως πλακομύτικο πρόσωπό του είχε ένα χρώμα αρρωστιάρικο, σκουροκίτρινο, αλλά είχε μια έκφραση αρκετά ζωηρή και μάλιστα παιχνιδιάρικη. Μπορούσες να πεις πως έδειχνε και κάποια καλοσύνη, αν δεν υπήρχε εκείνη η έκφραση που είχαν τα νερένια μάτια του με τα άσπρα σχεδόν τσίνορα, που τα μισόκλεινε πάντοτε και φαινόταν σαν να έκανε νοήματα σε κάποιον. Το βλέμμα του ερχόταν σε παράξενη αντίθεση με όλο του γενικά το σουλούπι, που είχε λίγο κάτι το γυναικείο και του ‘δινε μια έκφραση πιο σοβαρή απ’ αυτήν που θα περίμενε κανείς όταν τον πρωτόβλεπε.

 

 

Κι εδώ ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποίησε πολλά επίθετα και ουσιαστικά που λειτουργούν ως επίθετα, π.χ. καλοσύνη αντί για καλή.

Παρόμοια λειτουργία έχουν και τα ρήματα (ή οι ρηματικές φράσεις): ερχόταν σε παράξενη αντίθεση αντί παράξενο.

Η διαδρομή που ακολούθησε για την περιγραφή του Πορφύρη ήταν:

μαλλιά → κεφάλι → σβέρκο → πρόσωπο → μάτια → τσίνορα, → βλέμμα → σουλούπι

άρα από πάνω προς τα κάτω.

 

 

 

Στην περιγραφή αυτή διαπιστώνουμε ότι η πορεία διακόπτεται για να μας δοθούν γενικότερες πληροφορίες, π.χ. κεφάλι, πρόσωπο, σουλούπι. Αυτό γίνεται, για να αποκτήσει η περιγραφή μια ιδιαιτερότητα, γιατί αν ο συγγραφέας έγραφε όλες τις περιγραφές με τον ίδιο τρόπο, θα τον κατηγορούσαμε για τυποποίηση, ότι δηλαδή επαναλαμβάνει συνέχεια τον ίδιο τύπο.

 

 

---

 

 

 

Στη συνέχεια θα βρεις διάφορες περιγραφές ανθρώπων ή προσώπων από Έλληνες και ξένους Λογοτέχνες, στις οποίες θα είναι με μαύρα γράμματα τα ουσιαστικά, με μπλε τα επίθετα ή οι επιθετικές φράσεις ή οι μετοχές και με κόκκινο τα ρήματα ή οι ρηματικές εκφράσεις. Επίσης το εικονίδιο θα σχολιάζει τα σημεία του κειμένου.

Θα διαπιστώσεις ότι οι περιγραφές ακολουθούν τις βασικές αρχές (γενική εντύπωση, εστίαση σ' ένα σημείο, λεπτομέρειες βάση μιας πορείας). Υπάρχουν βέβαια και παραδείγματα στα οποία διαταράσσεται αυτή η σειρά και σε κάποιες περιπτώσεις η παράγραφος αρχίζει πρώτα με την εστίαση σ' ένα σημείο, ακολουθούν οι λεπτομέρειες, για να δοθεί η γενική εντύπωση στο τέλος της παραγράφου.

 

Βικτόρ Ουκγό, «Οι Άθλιοι»

 

Είχε κάτι το ύποπτο ο άνθρωπός της, γιατί η εμφάνισή του ήταν ελεεινή. Μετρίου αναστήματος, γεροδεμένος, και στην ακμή της ηλικίας του, ως σαράντα οκτώ, το πολύ, χρονών, έκρυβε το ταλαιπωρημένο πρόσωπό του με την κατεβασμένη τραγιάσκα του. Φορούσε πουκάμισο από χοντρό ύφασμα, κιτρινισμένο, όπου ήταν καρφιτσωμένη της το λαιμό μια μικρή ασημένια άγκυρα, το οποίο άνοιγε στο τριχωτό του στήθος. Η γραβάτα του έμοιαζε με σκοινί, τόσο πολύ την είχε στρίψει. Γενικά, φαινόταν αξιολύπητος με το τρύπιο, λιωμένο και λερωμένο παντελόνι του και με την κουρελιασμένη του μπλούζα. Τα πόδια του ήταν γυμνά μέσα σε άρβυλα γεμάτα πρόκες από κάτω. Κρατούσε ένα ροζιασμένο ραβδί. Μακριά γένια και κουρεμένο κεφάλι συμπλήρωναν τη θλιβερή εικόνα του.

 

Βικτόρ Ουκγό, «Οι Άθλιοι», μτφρ. Γιάννης Κουχ

Λεοπόλδος Μάζοχ, Η μαύρη τσαρίνα

 

Ένα απλόχωρο φόρεμα από μαβί μεταξωτό, ένας χιτώνας φοδραρισμένος με μαύρο γουναρικό και γαρνιρισμένος με το ίδιο, περιτυλίγουν με το απαλό χάδι τη βασιλική καλλονή. Τα λυτά ξανθά μαλλιά της συγκρατούνται, καθώς πέφτουν από τις κόκκινες σειρές των θαλασσινών κοραλλιών και σχηματίζουν ένα φόντο χρυσό στο ντελικάτο μακρουλό πρόσωπό της. Τα χαρακτηριστικά είναι γλυκά, σχεδόν αιθέρια. Τα μεγάλα σκοτεινά μάτια, κάτω από τα μακρουλά μαύρα φρύδια, φαίνονται σαν να μη χαϊδεύουν παρά όνειρα και χίμαιρες. Μα τα ματοβαμμένα χείλη του μικροσκοπικού και καλλίγραμμου στόματός της είναι δυνατά σφιγμένα το ένα με το άλλο, και το μικρό πιγούνι τελειώνει το προφίλ με μια γραμμή σύντομη και αδρή. Το στρογγυλό της μπράτσο, που έχει φόρμα κλασική, και το διάφανο και γεμάτο φλέβες χέρι καταλήγουν σε δάχτυλα κοντά, που χαρακτηρίζουν τους δολοφόνους και τους τυράννους.

 

Λεοπόλδος Μάζοχ, Η μαύρη τσαρίνα, μτφρ. Κώστας Τρικογλίδης

Κόσμος, Ρούσσος Βρανάς

 

… σε έναν απότομο χειρισμό του οδηγού σήκωσα άξαφνα τα μάτια και έπεσαν πάνω σε μια όμορφη γυναίκα που καθόταν μπροστά μου, με το κεφάλι γερμένο πίσω, παραδομένη στην αγκαλιά του ύπνου. Το πιγούνι της και από κάτω η γραμμή του λαιμού σε όλο της το βάθος μέχρι τα στήθη αναδεύονταν σαν ωκεανός, άλλοτε γαλήνια σαν νηνεμία και άλλοτε ταραγμένα σαν κύμα που φούσκωνε από το γκάζι του οδηγού, άλλοτε στον αφρό της λιακάδας και άλλοτε στον βυθό από τον σκοτεινό ίσκιο των σπιτιών. … Σε μια στροφή είδα τα χείλη της γυναίκας να αναδεύονται ανάλαφρα και γοργά και άξαφνα μου πέρασε η νοσηρή σκέψη να σκύψω πάνω της σαν μεγάλος εξομολογητής: στον ύπνο του κανείς δεν μπορεί να πει ψέματα. Μα ύστερα πάλι την είδα να ησυχάζει, να ξαναπέφτει στη βαθιά σιωπή, με την επιδερμίδα της να τσιτώνεται σε μια στιλπνή ακινησία. … Το φρενάρισμα με έβγαλε απότομα από της σκέψεις μου. Σαν αναδυόμενη από τα βάθη του ωκεανού, με της ρίζες των μαλλιών της μουσκεμένες ακόμη, η όμορφη γυναίκα σήκωσε το κεφάλι, στάθηκε σαν άγαλμα στα δυο της πόδια και βαδίζοντας ανάλαφρα χωρίς να στηριχτεί πουθενά, χάθηκε στην ανοιχτή πόρτα του λεωφορείου σαν από θαύμα...

 

Κόσμος, Ρούσσος Βρανάς, χρονογράφημα στην εφ. ΤΑ ΝΕΑ

«Το ύψος των Περιστάσεων», Χ. Α. Χωμενίδης

 

Όταν εδέησε επιτέλους να σηκώσει το κεφάλι του κι αντίκρισα τη φάτσα του, έπαθα σοκ. Ο πλοίαρχος Ματθαίος Καβαλλάρης διέθετε μία από της πιο αλλόκοτες και αποκρουστικές φυσιογνωμίες που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Δε θα ’ταν δυνατόν να ξεμπερδέψεις χαρακτηρίζοντάς τον «άσχημο», «κακοσούλουπο» ή «στραβοχυμένο». Τα χαρακτηριστικά του είχαν, ίσα ίσα, μια περίεργη αρμονία, μια αυστηρή αρχιτεκτονική που σπάνια συναντάς σε ζωντανό οργανισμό, σε σημείο να μοιάζουν σχεδιασμένα με μοιρογνωμόνιο και διαβήτη στα άδυτα κάποιου μεσαιωνικού εργαστηρίου αλχημιστών. Κι αλήθεια, τώρα που το λέω, η μούρη του ως σύνολο θύμιζε περισσότερο πρόσοψη πύργου ή γοτθικού ναού, παρά ανθρώπινο πρόσωπο. Ανάμεσα στα βουρτσοειδή μαύρα μαλλιά και στ’ άγρια φρύδια του, παρεμβαλλόταν ένα κούτελο στενό και ζαρωμένο, στη μέση του οποίου υπήρχε ένα ολοστρόγγυλο σημάδι, παρόμοιο μ’ αποτύπωμα κέρματος. Αριστερά και δεξιά της ασυνήθιστα μικρής για άντρα κι ωστόσο ολόγαμψης μύτης του, έφεγγαν δύο τέλειοι κύκλοι, δυο μάτια καφεκίτρινα, που λειτουργούσαν, έλεγες, όχι ως οπτικά αισθητήρια μα ως παράθυρα για το κρανίο του, στο εσωτερικό του οποίου φαινότανε να καίει ένα λυχνάρι. Το στόμα του περνούσε σχεδόν απαρατήρητο. Με χείλη πανιασμένα και στενά, με δόντια μικροσκοπικά, που μόλις διακρίνονταν στο άνοιγμά του, δεν ήταν παρά μια υποδοχή για να τοποθετεί το τσιγάρο και να το βυζαίνει με βουλιμία, έως ότου η στάχτη έφτανε μέχρι το φίλτρο, οπότε το ’φτυνε σημαδεύοντας το τασάκι. Το μυτερό πιγούνι του σε απειλούσε σαν όπλο, ενώ ο ασυνήθιστα μακρύς λαιμός του στολιζόταν στα πλάγια από δυο πράσινες εξογκωμένες φλέβες που πάλλονταν με πανικό αιχμάλωτων φιδιών καθώς μιλούσε.

 

«Το ύψος των Περιστάσεων», Χ. Α. Χωμενίδης

Η φλέβα του λαιμού, Σωτ. Δημητρίου

 

Τις τελευταίες ημέρες της παραμονής μου, εμφανίστηκε στο μπαρ ένα ξεχωριστό κορίτσι, που πραγματικά με τράβηξε στο δρόμο του. Κατέβαινε απ' το λεωφορείο τελευταία και ερχόταν στο μπαρ με παράξενο λικνισμό. Σαν να ήταν λιγάκι κουτσή, αλλά δεν ήταν. Ψηλή, λεπτοφυής, με πυκνά σκουροκάστανα μαλλιά, κουρεμένα μοντέρνα, αγορίστικα. Ήταν πιο πολύ νόστιμη παρά όμορφη, με μια υπερήφανη λύπη. Έπιανα τον εαυτό μου, τ' απομεσήμερα στο σπίτι, να σκέφτεται το πρόσωπό της. Είχε μεγάλα μάτια, μουντά πράσινα, λιγάκι εξόφθαλμα. Κατέβαιναν τα ματόκλαδα παρακάτω απ' το κανονικό. Σαν να μισοκοιμόταν. Αντιθέτως, τα τόξα των φρυδιών της ήταν ζωηρά, καλογραμμένα. Πάντως, της πήγαινε πολύ το καλοκαίρι.

 

Η φλέβα του λαιμού, Σωτ. Δημητρίου, εκδ. Πατάκη, 1998

Έθιμα ταφής, Χάνα Κεντ

 

Πυκνές φακίδες στη μύτη και στο μέτωπό της σημάδευαν το χλωμό της δέρμα. Τα μάτια της ήταν καστανά, σε απόσταση το ένα από το άλλο, και είχε κενό ανάμεσα στα δυο μπροστινά της δόντια. Υπήρχε κάτι άχαρο πάνω της, αποφάσισε ο Μπλόνταλ.

 

Αλλά αυτή η γυναίκα δεν ήταν ούτε όμορφη ούτε άσχημη. Εντυπωσιακή ίσως, αλλά όχι με τον τρόπο που τραβάει τις πεινασμένες ματιές των νέων αντρών. Ήταν πολύ λεπτή, σαν νεράιδα, όπως θα έλεγαν οι άνθρωποι του νότου. Κανονικό ανάστημα. Στην κουζίνα το περασμένο βράδυ της είχε φανεί πως το πρόσωπο της γυναίκας ήταν μακρύ και αδύνατο. Είχε προσέξει τα ψηλά ζυγωματικά και την ίσια μύτη της. Εκτός από τις μελανιές το δέρμα της ήταν χλωμό και φάνταζε ακόμα πιο ανοιχτόχρωμο εξαιτίας των σκούρων μαλλιών της. Ασυνήθιστα μαλλιά. Σπάνια έχει μια γυναίκα τέτοια μαλλιά σ' αυτά τα μέρη, σκέφτηκε η Μαρκγρέτ. Τόσο μακριά, τόσο σκούρα, σαν μελάνι, σχεδόν μαύρα.

 

Έθιμα ταφής, Χάνα Κεντ, μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Ίκαρος, 2014

Ο Χάρι Πότερ και η φιλοσοφική λίθος, Τζ. Κ. Ρόουλιγνκ

 

Ίσως η εμφάνισή του να είχε σχέση με το ότι ζούσε και κοιμόταν σε μια σκοτεινή αποθήκη, αλλά ο Χάρι ήταν πάντα μικροκαμωμένος και αδύνατος για την ηλικία του. Έδειχνε, μάλιστα, ακόμη πιο μικρόσωμος και αδύνατος, γιατί φορούσε πάντα παλιά ρούχα του Ντάντλι κι ο Ντάντλι ήταν τουλάχιστον τέσσερις φορές πιο μεγαλόσωμος απ' αυτόν. Ο Χάρι είχε λεπτό πρόσωπο, κοκαλιάρικα γόνατα, μαύρα μαλλιά και λαμπερά πράσινα μάτια. Φορούσε γυαλιά με στρογγυλούς φακούς, στερεωμένα με σελοτέιπ, γιατί έσπαγαν κάθε φορά που ο Ντάντλι του έδινε μια γροθιά στη μύτη. Το μόνο πράγμα που άρεσε στον Χάρι απ' την εμφάνισή του, ήταν το λεπτό σημάδι σε σχήμα κεραυνού που είχε στο μέτωπό του. Το είχε σ' όλη του τη ζωή κι η πρώτη ερώτηση που θυμόταν να είχε κάνει στη θεία του Πετούνια, ήταν για το πώς το είχε αποκτήσει.

 

Ο Χάρι Πότερ και η φιλοσοφική λίθος, Τζ. Κ. Ρόουλιγνκ, μτφρ. Μάια Ρούτσου, εκδ. Ψυχογιός, 1998

Η κοιλάδα του φεγγαριού, Τζακ Λόντον

 

Αντάλλαξαν χειραψία και καθώς η Σάξον ένιωσε τη σκληρή και όλο κάλους παλάμη του, πρόλαβε να καταγράψει ένα σωρό πράγματα. Εκείνος πάλι, αυτό που κυρίως πρόσεξε ήταν τα μάτια της κι έμεινε με την αόριστη εντύπωση πως ήταν βαθιά γαλάζια. Μόνο πολύ πιο ύστερα, όταν η μέρα είχε προχωρήσει, κατάλαβε πως στην πραγματικότητα ήταν γκρίζα. Αντίθετα εκείνη με το πρώτο κιόλας κοίταγμα είχε δει πως τα δικά του ήταν καταγάλανα, μεγάλα, όμορφα και γεμάτα από μια καθαρά αγορίστικη αυθάδεια. Είδε ακόμα πως την κοίταζε κατάματα κι αυτό της άρεσε όπως της είχε αρέσει η όψη του και η αφή του χεριού του. Ταυτόχρονα δεν παράλειψε να παρατηρήσει την κοντή και γεροφτιαγμένη μύτη του, τη ροδαλότητα που έβαφε τα μάγουλά του και το στενό, όλο σιγουριά, πάνω χείλος του. Τέλος, το βλέμμα της είχε καταλήξει γοητευμένο στο ομορφογραμμένο φαρδύ του στόμα όπου ανάμεσα στα κόκκινα χείλη του αστραποβολούσαν ζηλευτής ασπράδας δόντια. «Ένα αγόρι, ένα μεγαλόσωμο αγόρι. Να τι είναι» σκέφτηκε και καθώς χαμογελούσαν ο ένας στον άλλο, ενώ τα χέρια τους χωρίζονταν, ξαφνιάστηκε από το φέγγος των μαλλιών του που κοντοκομμένα, τραχιά και άγρια, σκορπούσαν χρυσές ανταύγειες, μόλο που παραήταν αργυρόχρωμα για να θυμίζουν χρυσάφι. Πράγματι ήταν τόσο ξανθός που της έφερνε στο νου κάποιους τύπους που είχε δει κάποτε στη σκηνή του θεάτρου, τύπους δηλαδή σαν τον Όλε Όλσον και τον Τομ Γιόνσον. Μα η ομοιότητά του μ’ αυτούς σταματούσε εκεί, γιατί κατά τ’ άλλα τα μάτια του ήταν σκιασμένα από μεγάλες σκούρες βλεφαρίδες και το βλέμμα του ζεστό και βαρύ, χωρίς τίποτα το παιδιάστικο, ενώ το ανοιχτό καφετί κοστούμι του δεν ήταν ετοιματζίδικο, αλλά φτιαγμένο στα μέτρα του από ράφτη. Σύμφωνα με το γρήγορο υπολογισμό της, το κοστούμι του δε θα έπρεπε να κοστίζει ούτε σέντσι λιγότερο από πενήντα δολάρια. Επιπλέον δεν τον διέκρινε καμιά απ’ τις αδεξιότητες των Σκανδιναβών μεταναστών. Ίσα ίσα μάλιστα ήταν από κείνους που ακτινοβολούν μυϊκή χάρη παρόλα τ’ άχαρα που έχει επιβάλει ο πολιτισμός. Κάθε του κίνηση ήταν απαλή και φανερά προσεγμένη, πράγμα όμως που εκείνη ούτε το πρόσεξε ούτε το λεπτολόγησε. Το μόνο που είδε ήταν ένας καλοντυμένος και ευγενικός άντρας κι ένιωσε ενστικτωδώς τη μυϊκή ηρεμία και σιγουριά που ανάδινε ολόκληρος, καθώς και τη γαλήνη και τη βεβαιότητα που υποσχόταν σιωπηλά όλο του το είναι και που ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη για κάποια που έξι μέρες τη βδομάδα σιδέρωνε, μ’ όλη τη γρηγοράδα που μπορούσε, σκληρά κολάρα. Όσο λοιπόν της είχε αρέσει η αφή του χεριού του, άλλο τόσο της άρεσε η σωματική και πνευματική ρώμη που σκόρπιζε ολόγυρα η παρουσία του, αλλά μόνο όταν άπλωσε και της πήρε το πρόγραμμα που κρατούσε, βάλθηκε να χαριεντίζεται και να τη φλερτάρει με τον τρόπο που συνηθίζουν οι άντρες, συνειδητοποίησε απόλυτα την αμεσότητα της ευχαρίστησης που της προκαλούσε κι ήταν η πρώτη φορά στη ζωή της που αισθάνθηκε τόσο βαθιά εντυπωσιασμένη από σερνικό. Να ‘ναι άραγε αυτός; Αναρωτήθηκε.

 

Η Κοιλάδα του φεγγαριού, Τζακ Λόντον, μτφρ. Βαγγέλης Κατσάνης, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1989

Ο μικρός κύριος Φρήντεμαν

 

Φορούσε μια φαρδιά, τελείως ανοιχτόχρωμη ζακέτα· ακόμη και η φούστα ήταν ανοιχτόχρωμη. Κάτω από το μικρό στρογγυλό ψάθινο καπέλο της, με μια καφετιά δερμάτινη λουρίδα γύρω του, φούσκωναν τα κοκκκινόξανθα μαλλιά της, που ήσαν κομμένα πάνω από τ' αυτιά, και έπεφταν σαν χοντρός κόμπος βαθιά πίσω στο σβέρκο. Το χρώμα που είχε το δέρμα του οβάλ προσώπου της ήταν θαμπά λευκό και στις κόγχες των ασυνήθιστα σμιχτών καφετιών της ματιών σχηματίζονταν γαλαζωπές σκιές. Πάνω από τη μικρή, μα πολύ καλοσχηματισμένη μύτη της, είχαν κάνει την εμφάνισή τους οι φακίδες του καλοκαιριού που της πήγαιναν· το αν όμως και το στόμα της ήταν ωραίο, αυτό δεν μπορούσε να το επιβεβαιώσει κανείς, γιατί έτεινε το κάτω χείλος αδιάκοπα προς τα μπρος και ύστερα πάλι πίσω, τρίβοντάς το σαν βρεγμένο σφουγγάρι με το πάνω.

Ο Μάριο και ο Μάγος, Τόμας Μαν, μτφρ. Φώτης Βασινιώτης, εκδ. Ερατώ, Αθήνα, 1982

 

 

 

 

Είδαμε τις βασικές αρχές για την περιγραφή ανθρώπου - προσώπου και περιγραφές από τη Λογοτεχνία. Στη συνέχεια θα δούμε πώς περιγράφουν, ως συνήθως, οι μαθητές ένα πρόσωπο. Στόχος μας είναι να καταλάβουμε τα λάθη, ώστε να τα αποφύγουμε.

 

Ας δούμε πώς περιγράφουν οι μαθητές τα δύο πρόσωπα της φωτογραφίας τον Τζακ και τη Ρόουζ από την ταινία Τιτανικός

 

 

Αν προσπαθήσουμε να βρούμε τη γενική εντύπωση, την εστίαση σ' ένα σημείο και την πορεία της περιγραφής, θα διαπιστώσουμε ότι:

→ α) δεν υπάρχει η γενική εντύπωση,

→ β) η περιγραφή αρχίζει με τα μαλλιά και συνεχίζει με το μέτωπο, τα μάτια, τη μύτη, τα χείλη το πηγούνι.

→ Θα διαπιστώσουμε επίσης ότι χρησιμοποιούνται επίθετα, π.χ. μακρόστενο, ίσια, μεγάλο, μικρά στενό κ.ά. Να σημειώσουμε εδώ ότι τα επίθετα αυτά πολλές φορές επαναλαμβάνονται.

→ Εκείνο όμως που προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι η χρήση των ρημάτων. Ως συνήθως οι μαθητές χρησιμοποιούν τα ρήματα έχει και είναι, τα οποία τα επαναλαμβάνουν συνεχώς.

 

Αν λοιπόν οι μαθητές κάνουν αυτά τα λάθη, τότε θα πρέπει να μάθουμε να τα αποφεύγουμε. Θα χρειαστεί λοιπόν να έχουμε στο μυαλό μας μια πληθώρα επιθέτων που θα μας βοηθήσουν να αποδώσουμε τα χαρακτηριστικά του προσώπου ενός ανθρώπου, αλλά και μια πληθώρα ρημάτων ή ρηματικών εκφράσεων.

 

Αυτές τις λέξεις θα τις ξεσηκώσουμε από περιγραφές λογοτεχνών και θα μάθουμε να τις χρησιμοποιούμε.

 

Μια καλύτερη εκδοχή

 

Μια δεύτερη εκδοχή:

 

Ο Λεονάρντο έχει ένα νεανικό και φρέσκο πρόσωπο με ελαφρά τριγωνικό σχήμα. Ένα πλατύ μέτωπο στεφανώνεται από τα ξανθά του μαλλιά που είναι ίσια και φτάνουν στο ύψος των αυτιών. Τα γαλανά μάτια του, αν και είναι συνηθισμένα στο μέγεθος και στο σχήμα, κρύβουν όλη τη γοητεία του προσώπου του. Μοναδική παραφωνία ίσως να είναι το κόκαλο της μύτης του που είναι σχετικά μεγάλο, σε αναλογία βέβαια με το υπόλοιπο πρόσωπο. Το χαμόγελό του διαγράφεται από δύο ωραία χείλη, με το κάτω χείλος να είναι περισσότερο σαρκώδες. Το ελαφρά τριγωνικό πηγούνι του, με το ελαφρύ λακκάκι που σχηματίζεται, χαρίζει στο πρόσωπο μια αίσθηση αθωότητας και παιδικότητας. Είναι σε γενικές γραμμές ένα γλυκό πρόσωπο, που σε προδιαθέτει να τον χαρακτηρίσεις καλό παιδί, ενώ ποτέ δεν μπορείς να τον διανοηθείς να παίζει το ρόλο του σκληρού.

Το πρόσωπο της Κέιτ Γουίσλετ αποπέμπει μια αίσθηση μυστηρίου. Πλαισιώνεται από μακριά κοκκινωπά μαλλιά που πέφτουν σε μπούκλες, ξεπερνώντας κατά πολύ το ύψος των ώμων και τα οποία δημιουργούν την αίσθηση ενός κόκκινου καταρράκτη. Το πλατύ και καθάριο μέτωπό της κυριαρχεί σ’ αυτό το καλοσχηματισμένο πρόσωπο σε σχήμα οβάλ. Η λευκότητα του δέρματός της τονίζεται ακόμη περισσότερο από τα μάγουλά της που θυμίζουν το πρότυπο που είχαν για τη γυναικεία ομορφιά πριν γίνουν της μόδας τα λιπόσαρκα μοντέλα. Τότε που όμορφη γυναίκα θεωρούνταν αυτή που ήταν γεματούλα με λευκό δέρμα. Στο γοητευτικό της πρόσωπο κυριαρχούν δυο μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια, μ’ ένα βαθύ βλέμμα που σε μαγνητίζει. Από πάνω δυο καλοσχηματισμένα φρύδια, γαϊτανόφρυδα θα τα έλεγαν οι παλιοί γιατί το σχήμα τους θυμίζει το γιαταγάνι, το τούρκικο σπαθί, προστατεύουν αυτά τα μάτια και τα αναδεικνύουν. Η λεπτή μύτη της κατεβαίνει μέχρι που συναντά δυο αρκετά σαρκώδη χείλη. Το ελαφρό ανασήκωμα που σχηματίζεται στο πηγούνι της δηλώνει την αποφασιστικότητα του χαρακτήρα της. Ίσως η ομορφιά της λευκόσαρκης Γουίνσλετ να μην είναι ταιριαστή με τα σημερινά πρότυπα, δεν παύει όμως να είναι μια πανέμορφη γυναίκα. Πάντως, ήταν η ιδανικότερη επιλογή που θα μπορούσε να κάνει ο σκηνοθέτης για παρτενέρ του Λεονάρντο στη ταινία Τιτανικός.

 

 

 

 

Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθεται ένα βασικό λεξιλόγιο για την περιγραφή ανθρώπου - προσώπου.

Είναι προφανές ότι το λεξιλόγιο είναι πολύ πενιχρό, αφού η επινοητικότητα του καθένα είναι ανεξάντλητη.

Ελπίζουμε όμως ότι θα είναι μια καλή πρώτη αρχή.