A B Γ Δ E T

Νέα ελληνική γλώσσα, Α' Γυμνασίου

3η ενότητα, TAΞIΔI ΣTON KOΣMO THΣ ΦYΣHΣ





40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

 

eik

A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

 

Με τα κείμενα και τις εργασίες-δραστηριότητες της ενότητας αυτής επιδιώκεται να έχουν οι μαθητές μια πρώτη επαφή με περιγραφικά και αφηγηματικά κείμενα, καθώς και με πολυτροπικά κείμενα και κείμενα επιχειρημάτων. Επειδή η περιγραφή και η αφήγηση θα διδαχθούν αναλυτικότερα σε επόμενες ενότητες, ενώ η επιχειρηματολογία θα διδαχθεί κλιμακωτά στη Β´ και στην Γ´ τάξη, είναι σημαντικό η διδασκαλία της ενότητας αυτής να επικεντρωθεί στην αναγνώριση των βασικών χαρακτηριστικών του περιγραφικού και αφηγηματικού λόγου. Παράλληλα, θα επιχειρηθεί μια πρώτη εισαγωγή στην έννοια του επιχειρήματος και στην παραγωγή λόγου, στην οποία ο μαθητής αιτιολογεί και τεκμηριώνει τις απόψεις του. Παράλληλα, σε κάθε είδος κειμένου θα επιδιωχθεί μια πρώτη προσέγγιση του περιληπτικού λόγου, με δεδομένο ότι η περίληψη θα διδαχθεί σταδιακά σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου. Τέλος, στην υποενότητα Ε συνεχίζεται η εισαγωγή των μαθητών στην έννοια της πολυτροπικότητας (άρχισε ήδη από την 1η ενότητα). Είναι μάλιστα σημαντικό να γίνει σαφές στο μάθημα ότι πολυτροπικό μπορεί να είναι είτε ένα περιγραφικό είτε ένα αφηγηματικό είτε ένα επιχειρηματικό κείμενο. Επομένως το πολυτροπικό δεν είναι ένα τέταρτο είδος κειμένου, αλλά μια νέα μορφή κειμένου.

Προτείνεται η διδασκαλία της ενότητας σε οκτώ (8) διδακτικές ώρες (από δύο ώρες ο περιγραφικός και ο αφηγηματικός λόγος, δύο ώρες τα κείμενα επιχειρημάτων και δύο τα πολυτροπικά).

Στo πλαίσιo του διατιθέμενου χρόνου θα εντάσσεται η μελέτη του κειμένου και η παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου από τους μαθητές.

 

Β. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

 

Β.1 Θεωρητικό μέρος

 

Τα περιγραφικά κείμενα είναι είδη κειμένων τα οποία μέσω της γλώσσας «αναπαριστούν» φαινόμενα, αντικείμενα, πρόσωπα ή καταστάσεις. Όλα αυτά ο συγγραφέας τέτοιων κειμένων τα αντιλαμβάνεται μέσω της εμπειρίας, τα επεξεργάζεται και τα οργανώνει με απλό ή σύνθετο τρόπο, με στόχο να πληροφορήσει, να ευαισθητοποιήσει, να πείσει κτλ. τον αναγνώστη.

Τα περιγραφικά κείμενα οργανώνονται με άξονα τον χώρο. O συντάκτης του κειμένου προσδιορίζει τι είναι αυτό που περιγράφει (φαινόμενο, αντικείμενο κτλ.), ποια είναι τα δομικά χαρακτηριστικά του και πώς οργανώνεται στον χώρο. Τέτοιου είδους κείμενα θα συναντήσουμε από τη λογοτεχνία και τον επιστημονικό λόγο έως τα καθημερινά χρηστικά κείμενα (οδηγούς διακοπών, διαφημίσεις αντικειμένων κτλ.).

 

XΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ KΕΙΜΕΝΩΝ

1. Η περιγραφή ως είδος κειμένου συνδέεται με τοv χώρο.

2. Περιγραφικά κείμενα συναντάμε σε διάφορους τομείς:

    λογοτεχνία

    επιστήμη

    σχολικά εγχειρίδια

    εφημερίδες

    πρακτικούς οδηγούς κτλ.

3. Είδη περιγραφής:

    τοπίου

    αντικειμένου

    κτιρίου

    προσώπου κτλ.

H περιγραφή διακρίνεται, επίσης, σε:

    υποκειμενική (π.χ. λογοτεχνία)

    αντικειμενική (π.χ. επιστήμη).

Η επιλογή του υλικού μιας περιγραφής συνδέεται-εξαρτάται:

    από την οπτική γωνία/θέση στον χώρο

    από την ιδιαίτερη προσωπικότητα, τον χαρακτήρα του ατόμου που περιγράφει

    από τη σκοπιά που αντιμετωπίζει τα γεγονότα.

Η δομή μιας περιγραφής τοπίου ειδικότερα:

– Έχει ως αφετηρία το γενικό (γενικές εικόνες) και προχωρά προς το ειδικό (πιο λεπτομερειακές εικόνες).

– Αναλυτικότερα η περιγραφή οργανώνεται:

    1. Mε βάση το σημείο περιγραφής, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από εκεί βλέπει τον χώρο.

    2. Mε βάση την κίνηση προς ένα τέρμα:

        από μακριά πάμε κοντά

        από βόρεια πάμε νότια κτλ.

        από κάτω πάμε πάνω και το αντίστροφο.

Σε άλλα είδη περιγραφής (προσώπου, ζώου, αντικειμένου κτλ.), η οργάνωση του κειμένου ακολουθεί μια πορεία από τα απλά στα σύνθετα ή από τα δευτερεύοντα στα κύρια-σημαντικά στοιχεία κτλ.

Τέλος, η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από:

    σαφήνεια-ακρίβεια

    χρήση επιθέτων (για σταθερές ιδιότητες) τα οποία προσδίδουν ζωντάνια και παραστατικότητα

    κυριαρχία του ενεστώτα και εξακολουθητικών ρημάτων

    συχνή χρήση βοηθητικών ρημάτων (είμαι, έχω)

    χρήση επιρρημάτων για προσωρινές ιδιότητες των περιγραφόμενων στοιχείων.

 

Β.2 Διδακτικές οδηγίες

Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών η περιγραφή θα διδαχθεί διεξοδικά στην επόμενη διδακτική ενότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο στην ενότητα αυτή η διδασκαλία είναι καλό να επικεντρωθεί:

• στη μελέτη και κατανόηση των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών και των βασικών στοιχείων οργάνωσης της περιγραφής τοπίου,

• στη μελέτη άλλων περιγραφικών κειμένων, με στόχο να κατανοήσουν οι μαθητές περιγραφές, όπως λ.χ. μια περιγραφή ζώου, προσώπου, κτιρίου, πειράματος, έργου τέχνης,

• στη σύνταξη ενός πρώτου απλού περιγραφικού κειμένου,

• στη γραφή της περίληψης ενός περιγραφικού κειμένου,

• στην οργάνωση μιας διαθεματικής εργασίας.

Τα κείμενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά. O εκπαιδευτικός σε συνεργασία με την τάξη μπορεί να επιλέξει κείμενα από τα άλλα μαθήματα και από άλλες πηγές.

 

Γ. ΑΦΗΓΗΣΗ

 

Γ.1 Θεωρητικό μέρος

 

Τα αφηγηματικά κείμενα είναι είδη κειμένων τα οποία μέσω της γλώσσας παρουσιάζουν-«εξιστορούν» μια σειρά γεγονότων-εξελίξεων-συμβάντων, είτε πραγματικών είτε φανταστικών. Τα γεγονότα αυτά οργανώνονται με άξονα τον χρόνο, αλλά οι καταστάσεις συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.

Η αφήγηση συναντάται με τρεις βασικές μορφές:

α. Η μυθοπλαστική αφήγηση, στην οποία κυριαρχεί ο κόσμος της φαντασίας και του μύθου.

Τέτοιου είδους αφήγηση θα συναντήσει κανείς στη λογοτεχνία.

β. Η ιστορική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την παρουσίαση γεγονότων του πρόσφατου ή απώτερου παρελθόντος και συναντάται κυρίως στην ιστορία.

γ. Η ρεαλιστική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την παρουσίαση με σαφή και πειστικό τρόπο γεγονότων του παρόντος, γι’ αυτό συναντάται στις καθημερινές συζητήσεις, στα ρεπορτάζ των ειδήσεων κ.ά.

 

ΔOΜΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚOΥ ΚΕΙΜΕΝOΥ

 

– Η αφήγηση βασίζεται σε δομικά πλαίσια συμβάντων ή καταστάσεων, τα οποία συνδέονται με κριτήριο τη χρονική συνάφεια ή την αιτιότητα.

 

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

 

Α. Πληροφορίες για τους «ήρωες», τον χώρο, τον χρόνο, την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση

Β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της

Γ. Η λύση: η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας

 

ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

 

– Κύριος χρόνος είναι ο αόριστος, αλλά υπάρχει και ο παρατατικός ή οι εξακολουθητικοί χρόνοι.

– Κύριο γραμματικό γνώρισμα της αφήγησης είναι οι συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν χρονική συνάφεια (ύστερα, στη διάρκεια, μετά κτλ.) ή πολλές φορές και αιτιολόγηση (επειδή, καθώς, αφού κτλ.).

 

Γ.2 Διδακτικές οδηγίες

 

Η αφήγηση θα διδαχθεί διεξοδικότερα σε επόμενη διδακτική ενότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο η διδασκαλία σε αυτή την ενότητα είναι χρήσιμο να επικεντρωθεί:

1. στην κατανόηση των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών και των βασικών στοιχείων οργάνωσης της αφήγησης,

2. στη μελέτη των παράλληλων αφηγηματικών κειμένων, ώστε οι μαθητές να διακρίνουν τη λογοτεχνική-μυθοπλαστική από τη ρεαλιστική αφήγηση. Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να συνδεθεί η διδασκαλία με το μάθημα της Ιστορίας, για την κατανόηση της μορφής της ιστορικής αφήγησης,

3. στην καλλιέργεια του αφηγηματικού λόγου των μαθητών και στη σύνταξη ενός πρώτου απλού αφηγηματικού κειμένου,

4. στη γραφή της περίληψης ενός αφηγηματικού κειμένου,

5. στη συμμετοχή των μαθητών σε μια διαθεματική εργασία.

 

Δ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 

Δ.1 Θεωρητικό μέρος

 

Γιατί διδάσκουμε την περίληψη

α. Γιατί είναι παρούσα σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής. Στις ειδήσεις σε 1’ στα ΜΜΕ, στις μικρές αγγελίες των εφημερίδων, στα οπισθόφυλλα των εκδόσεων κ.ά.

Άρα, η ικανότητα πύκνωσης και διάκρισης του αναγκαίου από το περιττό στον λόγο αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα στην πρόσληψη των μηνυμάτων της καθημερινότητας.

β. Γιατί καλλιεργεί, κατά συνέπεια, πολύ σημαντικές δεξιότητες, όπως:

– την ανάγνωση και κατανόηση ενός κειμένου ή μηνύματος σε μια εποχή καταιγιστικών πληροφοριών, στην οποία υπάρχει δυσκολία σύλληψης του νοηματικού κέντρου ενός κειμένου,

– τη σύνταξη-σύνθεση ενός συνεκτικού κειμένου,

– την επικοινωνία, με στόχο την πληροφόρηση των άλλων με λιτό και περιεκτικό τρόπο για το περιεχόμενο ενός κειμένου.

 

Παράγοντες που επηρεάζουν τη γραφή περίληψης

α. Τα χαρακτηριστικά του αρχικού κειμένου, όπως η έκταση, η πυκνότητα των νοημάτων, ο τύπος του κειμένου, η θεματική και η εξοικείωση των μαθητών με αυτά.

β. Η προετοιμασία της τάξης στη γραφή περίληψης και το επίπεδο της τάξης γενικότερα (Δαμιανού, Παπαϊωάννου και Πατούνα 2000).

 

Τα βασικά βήματα στη γραφή περίληψης

α. Ανάγνωση του κειμένου και σύλληψη του νοηματικού του κέντρου. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να δίνεται στον τίτλο του κειμένου που αποτελεί δείγμα περιληπτικού λόγου.

β. Δεύτερη ανάγνωση για παρακολούθηση της σειράς των γεγονότων ή των ιδεών.

γ. Μελέτη του κειμένου με δύο τρόπους:

Με την τεχνική των πλαγιότιτλων. Σε συνεργασία η τάξη και ο εκπαιδευτικός εργάζονται για τον εντοπισμό των δομικών στοιχείων της παραγράφου και την εξαγωγή του κατάλληλου πλαγιότιτλου, ο οποίος θα βασίζεται στις λέξεις-κλειδιά του κειμένου, αλλά θα είναι προϊόν νοητικής διεργασίας και θα φέρει τη γλωσσική σφραγίδα του μαθητή. Η τεχνική αυτή έχει ως θετικά στοιχεία την προσεκτική καταγραφή των ιδεών του κειμένου χωρίς ουσιώδεις παραλείψεις, αλλά χρειάζεται προσοχή, γιατί μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλης έκτασης περίληψη (ιδίως όταν το κείμενο χωρίζεται σε πολύ μικρές παραγράφους) ή σε καθήλωση των μαθητών στο λεξιλόγιο του αρχικού κειμένου.

Με την τεχνική της υπερδομής του κειμένου. Με την τεχνική αυτή επιχειρείται η γραφή περίληψης με βάση την «υπερδομή» του κειμένου, μια ενιαία δηλαδή δομή που χαρακτηρίζει όλα τα κείμενα ενός συγκεκριμένου κειμενικού είδους. Το αποτέλεσμα είναι η γραφή μιας περίληψης με κύρια χαρακτηριστικά την περιεκτικότητα και την πρωτοτυπία στη δομή και στον λόγο.

 

Η γραφή της περίληψης

Oι κατευθύνσεις για τη γραφή της περίληψης εμπεριέχονται τόσο στις Oδηγίες διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο), όσο και στις ειδικές οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου προς τους βαθμολογητές των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Θα σταθούμε μόνο σε μερικές επισημάνσεις, οι οποίες είναι χρήσιμο να τονίζονται:

– Τα είδη της περίληψης είναι πολλά. Εμείς αναφερόμαστε κυρίως στην πληροφοριακή περίληψη. Γι' αυτό η εκφώνησή της έχει πάντα επικοινωνιακό προσανατολισμό, ενώ το ύφος της συγκεκριμένης περίληψης είναι καθαρά πληροφοριακό χωρίς αξιολογικές κρίσεις.

– Η έκταση της περίληψης είναι καθορισμένη, οπότε ο μαθητής πρέπει να ασκηθεί σε αυτό. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι μαθητής και διδάσκων θα γίνουν καταμετρητές λέξεων. Εξάλλου, οι σχετικές οδηγίες επιτρέπουν μια μικρή υπέρβαση του ορίου των λέξεων (έως 20 λέξεις). Μέσα σε αυτό το πνεύμα, απορίες του τύπου αν προσμετρώνται τα άρθρα στον τελικό αριθμό των λέξεων είναι χωρίς νόημα, αφού κάθε λέξη έχει την αυτοτέλειά της και τη σημασία της για τη σύνταξη ενός κειμένου περίληψης.

– Η περίληψη που ζητάμε είναι ανάλογη των δυνατοτήτων και της εμπειρίας ενός μαθητή ορισμένης ηλικίας που φοιτά σε συγκεκριμένη σχολική βαθμίδα. Δε ζητάμε το ιδεατό κείμενο περίληψης που θα έγραφε ένας ασκημένος ενήλικας. ζητάμε από τον μαθητή ένα κείμενο το οποίο θα είναι προσωπική του δημιουργία, χωρίς να προδίδει το πνεύμα του συγγραφέα του αρχικού κειμένου (Γρηγοριάδης 1979).

– Ποιοι παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τη γραφή της περίληψης (Αργυροπούλου 2003).

 

Η αξιολόγηση της περίληψης

Ως λογική απόρροια των προηγούμενων θέσεων προβάλλουν ορισμένα βασικά κριτήρια για την αξιολόγηση των περιλήψεων των μαθητών στην τάξη αλλά και στις εξετάσεις (Αδαλόγλου 2000):

1. η κατανόηση του θεματικού κέντρου ή της κύριας θέσης του κειμένου,

2. η καταγραφή των βασικών ιδεών-επιχειρημάτων,

3. η χρήση του κατάλληλου πληροφοριακού ύφους,

4. η ορθή εφαρμογή των γλωσσικών κανόνων (ορθογραφία, σύνταξη, λεξιλόγιο κτλ.),

5. η ομαλή, αβίαστη ροή-συνοχή του κειμένου της περίληψης, με τη χρήση των κατάλληλων συνδετικών λέξεων ή φράσεων, με νοηματική σύνδεση κτλ.

 

Δ.2 Διδακτικές οδηγίες

Oι μαθητές γνωρίζουν ήδη από τη διδασκαλία της Γλώσσας στην E´ και ΣT´ τάξη του Δημοτικού σχολείου ορισμένα βασικά στοιχεία για την περίληψη ως είδος κειμένου. Στην A´ Γυμνασίου είναι καλό η διδασκαλία της περίληψης να ξεκινήσει με αργά και σταθερά βήματα από τον εντοπισμό του θεματικού κέντρου, να προχωρήσει στη μελέτη των παραγράφων (γραφή πλαγιότιτλων) και να καταλήξει στη σύνταξη περιληπτικού κειμένου. Aυτή η πορεία θα συνδέεται πάντα με τη διδασκαλία του συγκεκριμένου κειμενικού είδους που μελετά ο μαθητής (π.χ. αφήγηση, περιγραφή κτλ.).

 

Ε. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

 

Ε.1 Θεωρητικό μέρος

 

Τα κείμενα επιχειρημάτων είναι είδη κειμένων με πιο «λογικούς» τρόπους παρουσίασης της πραγματικότητας. Είναι κείμενα που δεν παρέχουν μόνο πληροφορίες, αλλά «επιχειρούν» να πείσουν τον δέκτη για την ορθότητα ή όχι μιας θέσης, μιας θεωρίας κτλ. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο είδη επιχειρηματολογίας:

«Όταν η επιχειρηματολογία στρέφεται γύρω από την υποστήριξη μιας επίμαχης κρίσης, είναι επαγωγικά προσανατολισμένη, γιατί στηρίζεται κυρίως σε αιτιολόγηση. Και τα αίτια δεν είναι τίποτε άλλο από επαγωγικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την εμπειρική βάση της προβληματικής κατάστασης. Για παράδειγμα, η αιτιολογική συσχέτιση των ρύπων των αυτοκινήτων με την ατμοσφαιρική μόλυνση και κατ' επέκταση με την ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας προκύπτει από την επαγωγική γενίκευση –αποτέλεσμα εμπειρικής τεκμηρίωσης– ότι ένας λίγο πολύ συγκεκριμένος, δηλαδή ελέγξιμος, αριθμός αυτοκινήτων αποτελεί καθημερινό ρυπαντή του περιβάλλοντος. Όταν αντίθετα υπεραμύνεται μιας πίστης ή πεποίθησης, είναι παραγωγικά προσανατολισμένη, γιατί στηρίζεται σε αξιολόγηση. Για παράδειγμα, η άποψη ότι δεν πρέπει να γίνεται ευθανασία σε καρκινοπαθείς τελευταίου σταδίου στηρίζεται όχι τόσο σε στατιστικά (= εμπειρικά) δεδομένα, ότι δηλαδή έστω και ένα μικρό ποσοστό ασθενών ενδέχεται να κρατηθεί στη ζωή για μεγάλο χρονικό διάστημα, όσο στην πίστη (= μια αξιωματική παραδοχή από την οποία προκύπτουν με παραγωγικό τρόπο επιμέρους ηθικά, άρα αξιολογικά, συμπεράσματα) ότι η ζωή του ανθρώπου έχει μεταφυσικό θεμέλιο».

 

Π. Πολίτης, «Επιχειρηματολογία», στον Ηλεκτρονικό Κόμβο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας

 

Μια ενδεικτική δομή ενός επιχειρηματολογικού κειμένου μπορεί να είναι η εξής:

 

Α. Eισαγωγή: θέση πάνω σε ένα θέμα.

Β. Δεδομένα: χρήση επιχειρημάτων και τεκμηρίων για τη στήριξη της θέσης.

Γ. Ανασκευή: αντικρούονται αντίθετες θέσεις-επιχειρήματα.

Δ. Κατάληξη: τελική θέση – συμπέρασμα – προϋποθέσεις-συνθήκες για να ισχύσει η θέση αυτή.

 

Στη γλώσσα των επιχειρηματολογικών κειμένων αξίζει να επισημανθεί σε πρώτη φάση:

1. η χρήση ρητορικών ερωτήσεων

2. η επανάληψη στοιχείων της δομής ή του περιεχομένου

3. η χρήση συνδετικών λέξεων-φράσεων:

α. που δηλώνουν ανάλογη σημασία: επίσης, συνεπώς, φυσικά, βέβαια…

β. που εκφράζουν πιθανότητα: μπορεί, ενδέχεται, είναι δυνατόν, πιστεύω, υποθέτω…

γ. που εκφράζουν δεοντολογία: πρέπει, χρειάζεται, επιτρέπεται, κρίνεται απαραίτητο…

 

Ε.2 Διδακτικές οδηγίες

Η γνωριμία των μαθητών με τα κείμενα επιχειρημάτων είναι σημαντικό να ξεκινήσει με απλά παραδείγματα επιχειρημάτων από το κείμενο του Λ. Παπαγιαννάκη (κείμ. 3). Στο κείμενο αυτό:

1. να προσεχτούν τα επιχειρήματα που αξιοποιούν τόσο τεκμήρια-παραδείγματα όσο και αιτίες,

2. παράλληλα να δοθεί έμφαση στη δομή του κειμένου, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο το κείμενο «αποκτά» συνοχή.

Eπίσης προτείνεται γενικότερα σε επιχειρηματολογικά κείμενα:

1. να ασκηθούν οι μαθητές στον περιληπτικό λόγο στα κείμενα επιχειρημάτων,

2. να εντοπίζουν τα επιχειρήματα σε ποικίλα κείμενα επιχειρημάτων (παράλληλα κείμενα),

3. να παράγουν προφορικό λόγο ή να γράφουν παραγράφους στις οποίες να αξιοποιούν επιχειρήματα,

4. να συλλέγουν είτε ειδικό είτε γενικό λεξιλόγιο από κείμενα επιχειρημάτων.

 

ΣΤ. ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΑ

 

ΣΤ.1 Θεωρητικό μέρος

 

Eίναι γνωστό ότι δεν επικοινωνούμε μόνο με τη γλώσσα, αλλά και με πολλούς άλλους τρόπους. Στην εποχή μας, η τεχνολογική ανάπτυξη έχει κάνει πιο εύκολη και επομένως πολύ διαδεδομένη τη διαμόρφωση κειμένων που δε χρησιμοποιούν μόνο τον λόγο, αλλά συνδυάζουν και άλλους τρόπους έκφρασης και μεταφοράς ενός μηνύματος. O μαθητής σήμερα έρχεται καθημερινά σε επαφή με ένα πλήθος κειμένων που χρησιμοποιούν –εκτός από γραπτό λόγο– μια σειρά από εικόνες, σχεδιαγράμματα, πίνακες, χάρτες και άλλα μέσα για να μεταδώσουν το νόημά τους. Πρόκειται δηλαδή για κείμενα πολυτροπικά, κείμενα που αποτελούν ένα πολλαπλό και ποικίλο σύστημα τρόπων (Kress και Van Leeuven 1996). Η κυριαρχία της τηλεόρασης στον ελεύθερο χρόνο μας, η ευρεία χρήση της εικόνας και των κάθε είδους συμβόλων στις νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας μάς υπαγορεύουν την ανάγκη να μη μελετήσουμε στο μάθημα της γλωσσικής διδασκαλίας αποκλειστικά και μόνο τον γραπτό λόγο, αλλά και τα άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη μετάδοση του μηνύματος. «Η γλώσσα ως γραπτός λόγος υπάρχει τώρα σε ένα πολυτροπικό τοπίο, δηλαδή σε ένα τοπίο όπου συνυπάρχουν διάφοροι τρόποι αναπαράστασης» (Kress 2000). Η συστηματική διδασκαλία πολυτροπικών κειμένων μπορεί να προετοιμάσει τους μαθητές να χειρίζονται ικανοποιητικά την πληθώρα τέτοιων κειμένων που προσλαμβάνουν καθημερινά από τη διαφήμιση, τον Τύπο, την τηλεόραση, το διαδίκτυο, τις αφίσες, ακόμα και τα σχολικά βιβλία. Oι παραγωγοί πολυτροπικών κειμένων, από τη μια, διαρκώς προβαίνουν –λόγω του παγκόσμιου ανταγωνισμού και της προόδου των τεχνικών μέσων που διαθέτουν– σε όλο και πιο περίπλοκες πολυτροπικές συνθέσεις, ενώ οι αναγνώστες, από την άλλη, δεν έχουν διδαχθεί συστηματικά να νοηματοδοτούν πολυτροπικά κείμενα (Στάμου, Τρανός και Χατζησαββίδης 2003). Η μελέτη και η κατανόηση της πολυτροπικότητας των κειμένων θα έκανε τους μαθητές πιο συνειδητούς στην επικοινωνία μεταξύ τους και θα τους διευκόλυνε στην πρόσληψη και αποκωδικοποίηση της πραγματικότητας που βιώνουν (Χοντολίδου 1999).

«Εάν κοιτάξουμε γύρω μας, θα διαπιστώσουμε ότι η κυριαρχία του γραπτού λόγου αμφισβητείται όλο και περισσότερο όχι μόνο λόγω του ειδικού βάρους της τηλεόρασης, αλλά και λόγω της πλατιάς χρήσης της εικόνας στη διαφήμιση, στα σύμβολα κάθε είδους, στις νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας. Στην αύξηση του ενδιαφέροντός μας για τα άλλα σημειωτικά μέσα συνέβαλαν και διάφοροι επιστημονικοί χώροι, όπως οι σύγχρονες θεωρίες της λογοτεχνίας, οι οποίες άλλαξαν την αντίληψή μας για το κείμενο, λογοτεχνικό και μη. Τα κείμενα σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλά πως είναι πολύσημα και δεν αποτελούν τη φυλακή ενός και μόνο νοήματος. Η πολυσημία είναι, εν μέρει, αποτέλεσμα και της πολυτροπικότητας του κειμένου. Ως κείμενο σήμερα η γλωσσολογία, οι θεωρίες της λογοτεχνίας αλλά και η εκπαιδευτική γλωσσολογία θεωρούν μια σύνθετη ποικιλία κοινωνικών καταστάσεων ή συμβάντων: γραπτά κείμενα και αφίσες, video-clips και κινηματογραφικές ταινίες, σχολικά μαθήματα και πολιτικοί λόγοι, θεατρικές παραστάσεις ή θεατρικά δρώμενα κ.ά.

Όταν λοιπόν θέλουμε να μελετήσουμε και να αναλύσουμε ένα κείμενο σήμερα, δεν εστιάζουμε μόνο στα γλωσσικά του στοιχεία αλλά εξίσου και στα μη-γλωσσικά. Εδώ είναι που η έννοια της πολυτροπικότητας είναι πολλαπλώς χρήσιμη. O όρος χρησιμοποιείται, όταν αναγνωρίσουμε ότι τα μηνύματα ενός κειμένου (λ.χ. σε σχολικό βιβλίο ή σε κινηματογραφική ταινία), ενός graffiti ή μιας διαφήμισης, τα οποία μπορούν να κατανοηθούν από τους φυσικούς του αποδέκτες, δομούνται με τη γλώσσα (γραπτή και προφορική), την εικόνα, τις κιναισθηματικές πράξεις (χειρονομίες, κινήσεις, πόζες, χειρισμός αντικειμένων) κ.λπ. Κάθε κείμενο, λοιπόν, σύμφωνα με τη θεωρία της πολυτροπικότητας είναι ένα πολλαπλό σύστημα τρόπων. Λ.χ. το θεατρικό έργο ή μια όπερα είναι εξαιρετικά σύνθετα πολυτροπικά κείμενα (ακόμη και στην έντυπη εκδοχή τους, πολύ περισσότερο ως δρώμενα). Σε κάθε κείμενο ένας ή περισσότεροι τρόποι μπορούν να είναι οι κυρίαρχοι αλλά ακόμη και σε κείμενα που καταρχήν φαίνεται να υπερισχύει ένας τρόπος έναντι άλλων, μια προσεκτικότερη μελέτη τους θα μας έδειχνε ότι και άλλοι τρόποι είναι εξίσου σημαντικοί.

Oι εισηγητές του όρου της πολυτροπικότητας (βλ. κυρίως Kress και van Leeuven 1996) θεωρούν την πολυτροπικότητα όχι ένα επιπλέον στοιχείο που πρέπει να επισυναφθεί στην ανάλυση της επικοινωνίας, αλλά ως ουσιαστική και θεμελιώδη παράμετρο κάθε κειμένου. Παρά το γεγονός ότι στις κοινωνικές επιστήμες οι πιο εμπεριστατωμένες αναλύσεις που γίνονται εστιάζουν στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τη γλώσσα προκειμένου να παραχθεί νόημα, ποτέ δε νοηματοδοτούμε μόνο με τη γλώσσα. O λόγος, σχεδόν πάντοτε, αναπτύσσεται παράλληλα με άλλα σημειωτικά μέσα, όπως λ.χ. τις κινήσεις, και, κατά τον ίδιο τρόπο, το γράψιμο πάντοτε παρατάσσει οπτικά γραφολογικά και τυπογραφικά σημειωτικά μέσα. Oι καλές εκδόσεις των λογοτεχνικών βιβλίων, για παράδειγμα, αυτήν ακριβώς την παράμετρο χρησιμοποιούν: τον τύπο των γραμματοσειρών, το είδος του χαρτιού, τον γενικό τρόπο παρουσίασης των κειμένων (ένα ποίημα σε κάθε σελίδα).

Αντίστοιχα, εξετάζοντας τον τρόπο που επιλέγουν να εκδώσουν τα προγράμματά τους δύο θίασοι, λ.χ. ένας “εμπορικός” και ένας “ποιοτικός”, δεν είναι μόνο τα καθαρά γλωσσικά μέρη (τα σημειώματα των σκηνοθετών/-τριών, κ.ο.κ.) αυτά που δίνουν τον τόνο και το στίγμα της εμπορικότητας ή αντίστοιχα του ποιοτικού. O τύπος των φωτογραφιών (φωτογραφίες συνόλου του θιάσου ή των πρωταγωνιστών/-στριών, έγχρωμες ή ασπρόμαυρες φωτογραφίες), ο τύπος της γραμματοσειράς, η ποιότητα του χαρτιού (οι εμπορικοί θίασοι προτιμούν τα πολυτελή χαρτιά, σε αντίθεση με τους ποιοτικούς που στρέφονται στα οικολογικά χαρτιά κ.ο.κ.), η ύπαρξη και το προβάδισμα των διαφημίσεων είναι μερικά από τα μη γλωσσικά σημειωτικά συστήματα που νοηματοδοτούν το θεατρικό πρόγραμμα και κατατάσσουν έναν θίασο στους εμπορικούς ή τους ποιοτικούς θιάσους. Αυτοί οι άλλοι τρόποι (εμφάνιση, lay out, είδος χαρτιού κ.ά.) δεν είναι δευτερεύοντες, ούτε παραπληρωματικοί. Συντελούν όλοι μαζί στην πολυτροπικότητα του κειμένου, η οποία, με τη σειρά της, οδηγεί στην πρόσληψη του κειμένου και στην απόλαυση του/της αναγνώστη/-στριας.

O τρόπος, ή μάλλον οι τρόποι, με τους οποίους τα διάφορα σημειωτικά μέσα (λόγος και γραφή, εικόνες και πράξεις) συμβάλλουν στις λειτουργίες της ρητορικής (του τρόπου δηλαδή με τον οποίο συγκροτείται ο λόγος σε κάθε κειμενικό είδος) είναι ακόμη προς διερεύνηση. Ωστόσο, ενώ σε θεωρητικό επίπεδο η πολυτροπικότητα έχει νόημα, η ανάλυση πολυτροπικών κειμένων δεν είναι ανεπτυγμένη ακόμη, καθώς τα μεθοδολογικά εργαλεία και οι πόροι που απαιτούνται (τεχνολογικά μέσα μεταγραφής των πολυτροπικών κειμένων, όπως μηχανή λήψης, video) δεν είναι διαθέσιμοι με την ίδια ευκολία που είναι διαθέσιμοι για τα μη πολυτροπικά κείμενα.

Σε τι μας είναι χρήσιμη η έννοια της πολυτροπικότητας στο σχολείο; Το ζήτημα μπορεί να ιδωθεί από δύο πλευρές: στο σχολείο διδάσκονται πλέον διαρκώς, ούτως ή άλλως, πολυτροπικά “κείμενα”: προσεγγίζονται και παράγονται λογοτεχνικά κείμενα, διδάσκονται και παράγονται ζωγραφικά έργα, οι μαθητές/-τριες δραματοποιούν, οι καθηγητές/-τριες διδάσκουν. Από την άλλη, το σχολείο θα όφειλε να ανοίξει τους ορίζοντές του στη συστηματική πλέον διδασκαλία και ανάλυση των πολυτροπικών κειμένων, προετοιμάζοντας έτσι τους/τις μαθητές /-τριές του να χειρίζονται ικανοποιητικά την πληθώρα των πολυτροπικών κειμένων που τους περιβάλλει (Τύπος, τηλεόραση, teletext, βιντεοκλίπ, Internet κ.λπ.). Μία συστηματική μελέτη και κατανόηση της πολυτροπικότητας αυτών των σχολικών πολυτροπικών “κειμένων” (από σχολικά βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες μέχρι τις εργασίες των μαθητών/-τριών) θα καθιστούσε τόσο τους/τις εκπαιδευτικούς όσο και τους/τις μαθητές/-τριες συνειδητότερους/-ες στην επικοινωνία μεταξύ τους (αλλά και με τους άλλους) και θα τους διευκόλυνε στην πρόσληψη και αποκωδικοποίηση της πραγματικότητας που βιώνουν. Κατά συνέπεια, θα έκανε την εκπαίδευση πιο ουσιαστική».

Ελένη Χοντολίδου, «Εισαγωγή στην έννοια της πολυτροπικότητας»

Γλωσσικός Υπολογιστής, τόμ. 1, 1999

 

ΣΤ.2 Διδακτικές οδηγίες

Στην ενότητα 3 της Α´ Γυμνασίου, όπου οι μαθητές έρχονται σε επαφή με τα τρία βασικά είδη λόγου, κρίναμε απαραίτητο, για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, να συμπληρώσουμε τη διδασκαλία με ένα ακόμα είδος, το πολυτροπικό κείμενο. Έτσι, στο Βιβλίο του Μαθητή γίνεται συστηματική μελέτη πολυτροπικών κειμένων και ταυτόχρονα καλείται ο μαθητής να παραγάγει τέτοια κείμενα. Με τη θεωρία, αλλά και με τις δραστηριότητες που παραθέτονται, γίνεται προσπάθεια να κατανοήσει ο μαθητής τη λειτουργία της εικόνας στο κείμενο. Τώρα, οι εικόνες έχουν μια ξεκάθαρη αναπαραστατική και επικοινωνιακή λειτουργία: δεν επαναλαμβάνουν όσα έχουν διατυπωθεί γραπτώς, αλλά εισάγουν με ανεξάρτητο τρόπο βασικά στοιχεία του μηνύματος που μεταδίδεται.

Συγκεκριμένα, επιδιώκουμε ο μαθητής:

• να καταλάβει ότι μερικές φορές μπορεί η εικόνα να αποτελεί τον κύριο φορέα του μηνύματος και ο λόγος τον επικουρικό,

• να συνειδητοποιήσει ότι η οπτικοποίηση του κειμένου κάνει το μήνυμα πολλές φορές πιο εύληπτο από τον αναγνώστη,

• να συλλάβει πόσο η εικόνα μπορεί να ενισχύσει το μήνυμα του κειμένου επηρεάζοντας, κυρίως συναισθηματικά, τον αναγνώστη.

Πολυτροπικά κείμενα ο καθηγητής μπορεί να βρει πολλά στην κοινωνική πραγματικότητα που μας περιβάλλει, όπως, για παράδειγμα, στο διαδίκτυο ή σε διαφημιστικά έντυπα.

Δραστηριότητες που να στρέφουν την προσοχή των μαθητών στους τρόπους με τους οποίους παρουσιάζεται το κείμενο μπορούν να οργανωθούν πολλές: π.χ. τι είδους φωτογραφίες υπάρχουν και πόσο χώρο καταλαμβάνουν σε σχέση με το κείμενο; Γιατί υπάρχουν οι φωτογραφίες; Τι είδους γραμματοσειρές χρησιμοποιούνται; Τι μέγεθος γραμμάτων;

Παράλληλα, θεωρούμε ότι το πολυτροπικό κείμενο μπορεί να αξιοποιηθεί διδακτικά και για έναν επιπλέον λόγο· εξαιτίας της σύνθετης φύσης του εξυπηρετεί και διευκολύνει τη διαθεματική προσέγγιση των γνωστικών αντικειμένων. Η χρήση κειμένων που συνδυάζουν το γραπτό λόγο με εικόνα, πίνακες και διαγράμματα και η ανάγκη παραγωγής τέτοιων κειμένων από τους μαθητές μπορεί να συνδέσει τη γλωσσική διδασκαλία με τα Μαθηματικά και την Πληροφορική. Η χρήση γεωγραφικών και ιστορικών χαρτών με τη Γεωγραφία και την Ιστορία. Φωτογραφίες έργων τέχνης που συνοδεύονται από σύντομο επεξηγηματικό σχόλιο μπορούν να συνδυάσουν το μάθημα της Γλώσσας με την Αισθητική Αγωγή ή την Ιστορία. Oι αναπαραστάσεις πειραμάτων δίνουν ευκαιρίες σύνδεσης του γλωσσικού μαθήματος με τη Φυσική και τη Χημεία.

 

Διαθεματική εργασία

 

Πρόκειται για ένα σύνθετο σχέδιο δράσης με πέντε σκέλη και τελικό προϊόν την κατασκευή αφίσας για την τάξη.

Το πρώτο αφορά διερεύνηση διάφορων πηγών από την πλευρά των μαθητών με την καθοδήγηση του φιλολόγου και συλλογή σχετικού υλικού. Το δεύτερο σκέλος αφορά επιλογή, οργάνωση και ταξινόμηση του υλικού που συγκεντρώθηκε καθώς και παραγωγή γραπτού λόγου κάτω από πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας (περιγραφικών κειμένων για την αφίσα που θα στολίσει την τάξη τους). Το τρίτο σκέλος αφορά παραγωγή και αξιολόγηση γραπτού λόγου επιχειρημάτων. Το τέταρτο απαιτεί τη συνεργασία των καθηγητών των Μαθηματικών και της Πληροφορικής. Περιλαμβάνει τη διενέργεια μιας μικρής έρευνας και την κατασκευή ενός πολυτροπικού κειμένου (στατιστικό διάγραμμα και συνοδευτικό κείμενο). Το πέμπτο σκέλος περιλαμβάνει την ενσωμάτωση των δύο οδηγών διακοπών, που έχουν ήδη φτιαχτεί από τους μαθητές, στην αφίσα.

 

 


 

 

 

40

 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Kείμενο 1 [Aς γνωρίσουμε τη Σαλαμίνα]

εικ

Στα νεότερα χρόνια η Σαλαμίνα είναι τόπος παραθερισμού μεγάλου αριθμού κατοίκων της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά. Σελήνια, Κακή Βίγλα, Περάνι, Περιστέρια, όλα τοποθετημένα στις ανατολικές ακτές, αποτελούν παραθεριστικούς οικσμούς με μια περίεργη αισθητική. Χαμηλοί λόφοι περιβάλλουν με στοργή ένα τοπίο που δέχτηκε την αυτοσχεδιαστική αρχιτεκτονική παρέμβαση των κατοίκων του. «Χειροποίητα» μικρά σπιτάκια ξεπροβάλλουν άναρχα κτισμένα, εξυπηρετώντας εγωιστικά τις ανάγκες των ενοίκων τους. Απομακρυσμένα το ένα από το άλλο, λες κι επιθυμούν να τραβήξουν την προσοχή του περαστικού, που αναγκαστικά κοντοστέκεται για να σχολιάσει τη συνύπαρξη –σε αρκετά σπίτια– της ελληνικής σημαίας με τη σημαία του Ολυμπιακού! Οι παραλίες, γραφικές, συνομιλούν αδιάκοπα με τις μελαγχολικές σιλουέτες των αγκυροβολημένων καραβιών στο βάθος. Τα καράβια χάνονται απ' το οπτικό πεδίο όσο κατεβαίνουμε νοτιότερα. 

Πινακίδες λίγες έως ανύπαρκτες προτρέπουν τον περιηγητή να εμπιστευτεί το ένστικτό του, ακολουθώντας διαδρομές που τον φέρνουν αντιμέτωπο με παλιές γνώριμες κι ωστόσο ξεχασμένες αγγελίες: «Ντομάτα ντόπια, κόβετε μόνοι σας» και πιο κάτω «Πουλάμε κουνέλι ζωντανό, το παίρνετε αμέσως, εδώ»

Η νότια πλευρά του νησιού ανταμείβει και τον πιο απαιτητικό. Το τοπίο γίνεται ξαφνικά άγριο με έντονη και πυκνή βλάστηση. Πλούσιος πευκώνας ξεδιπλώνεται δεξιά κι αριστερά του ασφαλτοστρωμένου δρόμου με αναζωογονητικές μυρωδιές, μελίσσια και τιτιβίσματα. Ο φιδίσιος δρόμος της καθόδου, που οδηγεί στους νότιους παραλιακούς οικισμούς, Κολώνες, Άγ. Δημήτριος, Σατερλί, Κανάκια, συμμετέχει στο κρυφτό που παίζουν οι αχτίδες του ήλιου με τις φυλλωσιές των δέντρων, αφήνοντας μικρά αναπάντεχα ξέφωτα, αγνάντι στο γαλάζιο του ουρανού και της θάλασσας. Οι ήσυχες κυματόβρεχτες ταβερνούλες στις βοτσαλωτές παραλίες προσκαλούν τον κολυμβητή να γευτεί το ψητό χταποδάκι και τα κάθε λογής όστρακα συνοδεία ούζου.

Πολύβουοι, ειδικά το καλοκαίρι, οι παραθεριστικοί οικισμοί, με τον σχεδόν αποκλειστικά ελληνικό τουρισμό, με τα παιδιά να παίζουν στους χωματόδρομους και τους μεγαλύτερους να εκκλησιάζονται τα απογεύματα ή να συζητούν σε πηγαδάκια, δημιουργούν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, κράμα νησιού και χωριού.

 

περ. «Γεωτρόπιο», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2003 (διασκευή)

 

1 Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (επίσημος δικτυακός τόπος)

2 «Η οριστική απομάκρυνση της περσικής επίθεσης» [πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου]

 

Eρώτηση κατανόησης

 Παρά την ανθρώπινη παρέμβαση, αυτή η φύση διατηρεί την ομορφιά της. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε τη θέση αυτή με στοιχεία από το κείμενο;


41

 

ΑΦΗΓΗΣΗ

Kείμενο 2 Iστορία μιας φώκιας w

εικ

Πάντοτε συμπαθούσα τις φώκιες, ιδίως από τότε που άκουσα στην Oλλανδία την ιστορία που θα σας διηγηθώ. Eίναι πραγματική, αν πιστέψει κανείς τους Oλλανδούς. Aυτά τα ζώα είναι τα σκυλιά των ψαράδων. Έχουν κεφάλι μολοσσού, μάτι βοϊδίσιο και μουστάκια γάτας. Tην περίοδο του ψαρέματος ακολουθούν τις βάρκες και κυνηγάνε το ψάρι, όταν ο ψαράς αστοχεί ή το αφήνει να του ξεφύγει. Tο χειμώνα είναι πολύ κρυουλιάρες και σε κάθε ιγκλού ψαρά βλέπεις να τριγυρνάει και μία, που συνήθως πιάνει την καλύτερη θέση μπροστά στη φωτιά, περιμένοντας το μερίδιό της απ' ό,τι βράζει στη χύτρα.

Ένας ψαράς και η γυναίκα του περνούσαν μεγάλες φτώχειες –η χρονιά ήταν πολύ κακή– και, όταν δεν υπήρχε πια λέπι, ο ψαράς λέει στη γυναίκα του: «Αυτό το βρομόψαρο τρώει την μπουκιά απ' το στόμα των παιδιών μας. Μου 'ρχεται να το πάρω και να το πετάξω στη θάλασσα· ας πά' να βρει τους όμοιούς του· αυτοί ξέρουν κάτι τρύπες και ξεχειμωνιάζουν, χωμένοι κάτω από φύκια κι όλο και ξετρυπώνουν κανένα ψάρι για φαΐ».

Η γυναίκα του ψαρά έπεσε γονατιστή μπροστά στον άντρα της και τον παρακαλούσε να λυπηθεί τη φώκια. Η σκέψη, όμως, των παιδιών της που 'χαν ξελιγωθεί από την πείνα κατεύνασε γρήγορα αυτή την κρίση μεγαλοψυχίας. Τα χαράματα ο ψαράς έβαλε τη φώκια μέσα στη βάρκα του κι αφού ξανοίχτηκε μερικές λεύγες την ξεμπάρκαρε σ' ένα ξερovήσι. Η φώκια άρχισε να παίζει xαζoxαρoύμεvα με τις άλλες φώκιες και ούτε που πήρε είδηση πως η βάρκα έφευγε.

Ο ψαράς γύρισε στην καλύβα του με την καρδιά ραγισμένη απ' τον χαμό της συντρόφου του. Μόλις μπήκε μέσα, βρήκε τη φώκια να στρογγυλοκάθεται μπροστά στη φωτιά και να στεγνώνει τη γούνα της. Άντεξαν την πείνα για λίγες μέρες ακόμα. Μετά ο ψαράς, αλαλιασμένος απ' τις φωνές των παιδιών του που ζητούσαν φαΐ, αποφάσισε να δράσει πιο δυναμικά. Αυτή τη φορά, ξανοίχτηκε πολύ βαθιά στη θάλασσα και πέταξε τη φώκια στο νερό, μακριά απ' τις ακτές. Η φώκια προσπαθούσε απεγνωσμένα να γαντζωθεί από την κουπαστή με τα πτερύγιά της που μοιάζουν με χέρια. Ο ψαράς, εκνευρισμένος, της κοπανάει μια με το κουπί, με αποτέλεσμα να της σπάσει το ένα πτερύγιο. Η φώκια έμπηξε κάτι τσιριχτά σαν άνθρωπος και χάθηκε μες στο νερό, που βάφτηκε κόκκινο απ' το αίμα της.

Ο ψαράς γύρισε σπίτι του ψυχικό ράκος. Αυτή τη φορά η φώκια δεν τον περίμενε κάτω απ' την καμινάδα. Την ίδια νύχτα, όμως, ακούστηκαν φωνές έξω στον δρόμο. Ο ψαράς νόμιζε ότι κάποιον σκοτώνουν και βγήκε να βοηθήσει το θύμα. Μπροστά στην πόρτα βρήκε τη φώκια που 'χε συρθεί μέχρι το σπίτι και φώναζε γοερά, υψώνovτας στον ουρανό το ματωμένo της πτερύγιο. Τη μάζεψαν, την περιποιήθηκαν κι ούτε που ξανασκέφτηκαν ποτέ να τη διώξουν απ' το σπίτι· άλλωστε, από εκείνη τη στιγμή, η ψαριά ήταν κάθε φορά και καλύτερη.

Zεράρ ντε Nερβάλ, στο Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία,

Ανθολόγιο μεταφράσεων, B' Eνιαίου Λυκείου (επιλογής), OEΔB, 2000

 

Eρωτήσεις κατανόησης

 

1 Για ποιο λόγο ο άνθρωπος-ψαράς επιδιώκει να απαλλαγεί από τη φώκια; Πώς επιδρά αυτό στην ψυχολογία του;

 

2 Πώς αντιδρά το ζώο - φώκια απέναντι σ' αυτή τη συμπεριφορά του ανθρώπου;

 

3 Το τέλος της «Ιστορίας μιας φώκιας» σε ποιες σκέψεις σάς οδηγεί για τη συνύπαρξη ανθρώπου και ζώου;

 

Ενότητα: «Οι φίλοι μας τα ζώα» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου, ενότητα 13]


42

 

EΠIXEIPHMATOΛOΓIA

 

Kείμενο 3 Aνανεώσιμοι φυσικοί και ενεργειακοί πόροι

Οι σημερινοί άνθρωποι καταναλώνουν πολλούς από τους φυσικούς πόρους τόσο γρήγορα, που η φύση δεν προλαβαίνει να τους ξαναδημιουργήσει. Πώς θα ζήσουν οι επόμενες γενιές ανθρώπων, αν εξαντληθούν αυτοί οι φυσικοί πόροι; Επιπλέον, όπως χρησιμοποιούμε αυτούς τους φυσικούς πόρους, ρυπαίνουμε το περιβάλλον. Πώς θα ζήσουμε εμείς καλά και οι επόμενες γενιές καλύτερα, αν καταστρέψουμε το φυσικό μας περιβάλλον;

Ας σκεφτούμε καλύτερα, λοιπόν, πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τι μπορούμε και πρέπει να κάνουμε, και ας αναρωτηθούμε γιατί δεν το κάνουμε ακόμη ή δεν το κάνουμε όσο γρήγορα πρέπει.

Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν ήταν πάντα έτσι. Για χιλιάδες χρόνια, σε ολόκληρο τον κόσμο, οι περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν φτωχικά σε μικρά χωριά και σε μέρη όπου υπήρχε τρεχούμενο νερό και φυσούσαν άνεμοι. Κατανάλωναν λίγα πράγματα, ικανοποιώντας τις πιο βασικές ανάγκες τους, και το έκαναν με τρόπο που δεν έκανε κακό στο φυσικό περιβάλλον τους, γιατί ανακύκλωναν σχεδόν τα πάντα και χρησιμοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά ανανεώσιμους πόρους.

Όμως, εδώ και δύο αιώνες περίπου άρχισε μια πολύ μεγάλη αλλαγή, γνωστή και ως βιομηχανική επανάσταση. Σε μερικές χώρες αρχικά, οι άνθρωποι ανακάλυψαν πρώτα τον ατμό και κατασκεύασαν τις ατμομηχανές, έπειτα τον ηλεκτρισμό και τις ηλεκτρικές μηχανές. Με τις μηχανές αυτές, που είχαν πολύ μεγαλύτερη δύναμη από τα ζώα, μπορούσαν να φτιάξουν πολύ περισσότερα, καλύτερα και φτηνότερα προϊόντα και να βελτιώσουν τη ζωή τους.

Για την παραγωγή, όμως, όλων αυτών των θαυμαστών πραγμάτων, που μεγάλωσαν και βελτίωσαν πάρα πολύ τη ζωή μας, απαιτούνται ολοένα περισσότερα μέταλλα και ενέργεια, που μάθαμε να τα παίρνουμε από μη ανανεώσιμους ορυκτούς φυσικούς πόρους. Bεβαίως, για τα μέταλλα δεν μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς. Aλλά εγκαταλείψαμε και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, γιατί δεν μπορούσαμε ή δεν θελήσαμε να αντιμετωπίσουμε την ιδιορρυθμία τους.

Για να βελτιώσουμε τη ζωή μας, μπορούμε και πρέπει να αλλάξουμε πολλά πράγματα στη χρήση των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων:

 

• Mπορούμε και πρέπει να περιορίσουμε τη σπατάλη και να καταναλώνουμε μόνο όσα προϊόντα έχουμε πραγματικά ανάγκη. Γιατί να επηρεαζόμαστε από τις διαφημίσεις ή από το τι κάνουν οι άλλοι (φίλοι, συγγενείς, γείτονες…); Γιατί να αγοράζουμε πράγματα που δεν τα χρειαζόμαστε ή να πετάμε εκείνα που μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για αρκετό καιρό ακόμα;

• Mπορούμε και πρέπει να ανακυκλώνουμε όσα υλικά γίνεται –όπως το γυαλί ή το χαρτί– και κυρίως τα μέταλλα που τα παίρνουμε από μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Γιατί να πετάμε τα μεταλλικά κουτιά, τα γυάλινα μπουκάλια, τα χάρτινα είδη (εφημερίδες, περιοδικά…), αντί να τα επιστρέφουμε για να ξαναχρησιμοποιηθούν; Γιατί να μη φτιάχνουμε όλα τα προϊόντα έτσι, ώστε όλα τα υλικά τους να μπορούν να ανακυκλωθούν;

 

H ζωή μας μπορεί να γίνει πολύ καλύτερη. Tο κακό είναι ότι οι άνθρωποι παγιδεύονται σε αυτό που έχουν δημιουργήσει και φοβούνται τις αλλαγές. Aλλά οι νέοι και οι νέες, που έχουν τη ζωή μπροστά τους και μπορούν να καταλάβουν καλύτερα τους κινδύνους που μας απειλούν, οφείλουν να δείξουν μεγαλύτερη τόλμη και αποφασιστικότητα και να απαιτήσουν από τους μεγαλύτερους να κάνουν το ίδιο.

 

Λευτέρης Παπαγιαννάκης, στο Ανιχνεύοντας το Σήμερα, Παιδαγωγικό Iνστιτούτο, 2002 (διασκευή)

 

1 «Φυσικοί πόροι και ενεργειακή κατάσταση» [πηγή: Οικιακή Οικονομία Β΄ Γυμνασίου]

1 «Φυσικοί πόροι» [πηγή: Γεωλογία - Γεωγραφία Α΄ Γυμνασίου]

2 Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (επίσημος δικτυακός τόπος)

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια ερωτήματα θέτει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του κειμένου σχετικά με τους φυσικούς πόρους και το περιβάλλον;

 

2 Προς ποιες κατευθύνσεις κινούνται οι προτάσεις του κειμένου, για να «διορθωθούν τα πράγματα»;

 


43

 

B ΠEPIΓPAΦH

 

 

 

B1 Στοιχεία περιγραφής

Ακούω και μιλώ

1. Για ποιο μέρος της Σαλαμίνας (βόρειο, νότιο, ανατολικό, δυτικό) δίνει πληροφορίες η πρώτη παράγραφος του κειμένου 1 και για ποιο η τρίτη παράγραφος;

 

2. Μελετήστε όλο το κείμενο 1. Ο συγγραφέας του σας δίνει την εντύπωση ότι μένει ακίνητος σε ένα σημείο και από εκεί περιγράφει ή κινείται στον χώρο (π.χ. από μακριά-κοντά, από βόρεια-νότια, από πάνω-κάτω κτλ.); • Σχεδιάστε με μικρά βέλη πάνω στον χάρτη της Σαλαμίνας που βρίσκεται δίπλα στο κείμενο 1 την πορεία που διαγράφει η περιγραφή του.

 

3. «Η νότια πλευρά… συνοδεία ούζου»: Βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο. • Υπογραμμίστε τα επίθετα. • Είναι πολλά ή λίγα; • Διαβάστε το τώρα χωρίς τα επίθετα. • Μιλήστε στην τάξη για την εντύπωση που σας δημιουργεί τώρα το απόσπασμα. • Συγκρίνετε τις δύο εκδοχές (αυτή που δίνει το κείμενο και την άλλη χωρίς τα επίθετα). • Ποια από τις δύο σάς κάνει να φανταστείτε πιο εύκολα και με περισσότερες λεπτομέρειες την εικόνα της νότιας πλευράς του νησιού; • Τα επίθετα παίζουν διακοσμητικό ρόλο ή δίνουν ουσιαστικές πληροφορίες στον αναγνώστη;

 

4. Υπογραμμίστε τα ρήματα στην τρίτη παράγραφο του κειμένου. • Σε ποιο χρόνο βρίσκονται; • Τι προσδίδει αυτός ο χρόνος στην περιγραφή;

 

5. Ποιος είναι ο σκοπός του κειμένου 1; • Ποιο είναι το ύφος του (οικείο, επίσημο, φιλικό, απόμακρο, απότομο, τυπικό);

 

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για την περιγραφή

Mε τον όρο περιγραφή εννοούμε την αναπαράσταση μέσα από τον λόγο χώρων, προσώπων, αντικειμένων, φαινομένων κτλ.

◗ Όπως φάνηκε από όσα είδαμε παραπάνω:

• Η περιγραφή ως είδος κειμένου συνδέεται κυρίως με τον ΧΩΡO.

• Ακολουθεί πορεία από το γενικό στο ειδικό, από γενικές εικόνες σε λεπτομερειακές.

• Το σημείο περιγραφής μπορεί να είναι σταθερό, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από εκεί περιγράφει τον χώρο, ή μπορεί να κινείται μέσα στον χώρο.

• Η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, ακρίβεια, ζωντάνια και παραστατικότητα.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο 1, παρουσιάστε σε 2-3 γραμμές το θέμα του.

 

2. Ξαναδιαβάστε το κείμενο 1 και, παρακολουθώντας την πορεία της περιγραφής σε κάθε παράγραφο, εντοπίστε:

α. τη θεματική πρόταση της παραγράφου,

β. τις σημαντικές λεπτομέρειες για την ανάπτυξή της.

Στη συνέχεια γράψτε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο, ο οποίος να αποδίδει σύντομα το περιεχόμενό της, χωρίς να επαναλαμβάνετε αυτούσια τμήματα του κειμένου.

44

 

3. Φτιάξτε ένα διάγραμμα του κειμένου σε δύο στήλες. Στην πρώτη στήλη θα γράψετε τους πλαγιότιτλους, ενώ στη δεύτερη θα γράψετε με τίτλους (βλέποντας και τον χάρτη) την πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στην περιγραφή της Σαλαμίνας.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
1ος πλαγιότιτλος:
 
Εκκίνηση από τα ανατολικά: οι οικισμοί, οι λόφοι, οι παραλίες
 

4. Aξιοποιώντας όσα γράψατε στις ασκήσεις 2 και 3, προσπαθήστε τώρα να γράψετε μια πρώτη μορφή περίληψης του κειμένου σε 80 λέξεις και συζητήστε τη στην τάξη.

 

 

B2 Eίδη περιγραφής

 

Kείμενο 4 [Πάνω από τη Mυτιλήνη]

 

εικ

Aφήνοντας πίσω μας τις αφροστεφανωμένες ακτές της Xίου, ξαναβρεθήκαμε πάνω από το Aιγαίο, το οποίο στο σημείο αυτό ήταν ονειρωδώς γαλήνιο. Πάνω από την αρυτίδωτη επιφάνειά του, που τη γλαυκότητά* της την ξεθώριαζε ο έντονος ήλιος, σχηματίζονταν εδώ κι εκεί μεγάλες γυαλιστερές πλάκες, σαν να είχε χυθεί λάδι πάνω στα νερά. Ένα βαπόρι, το μόνο που συναντήσαμε σ' όλο μας το ταξίδι, αυλάκωνε μακριά τη γαλήνια θάλασσα. […]

Tα βουνά της Mυτιλήνης ερχόντουσαν τώρα καταπάνω μας κι ύστερ' από ένα λεπτό βρισκόμαστε πάνω απ' αυτά, αγγίζοντάς τα σχεδόν. Κατάφυτα από ελιές, φάνταζαν τώρα σαν ασημένια μέσα στο φως του ήλιου… Στο βάθος των πτυχώσεών τους τα μάτια μας, μαγεμένα, έβλεπαν να γυαλίζει μια τεράστια πλάκα νερού, που την παίρναμε για λίμνη, γιατί την περιτριγύριζαν βουνά από παντού. Όταν περάσαμε πάνω της, είδαμε πως ήταν ένας κόλπος, ο κόλπος της Γέρας, που η στενή και γραφική του έξοδος, όμοια με λαιμό φιάλης, δεν είχε μεγαλύτερη διάσταση από όση οι όχθες ενός ποταμού. Tο θέαμα του κόλπου, με τις κατάφυτες ακρογιαλιές του, που γυάλιζε κάτω μας πάμφωτος και ακίνητος, ήταν αληθινά ονειρώδες – κι ένα από τα ωραιότερα που έχω δει στη ζωή μου.

 

γλαυκότητα: το αστραφτερό γαλάζιο χρώμα.

 

Kώστας Oυράνης, Ταξίδια: Ελλάδα, εκδ. βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998

 

1 Αεροφωτογραφία Λέσβου [πηγή: wikimedia commons]

2 Ενότητα: «Ταξιδιωτικά κείμενα» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου, ενότητα 7


45

 

Kείμενο 5 [Eλάτε να δούμε από κοντά τον μπούφο]

εικ

Έχουμε και λέμε: μήκος 65 με 70 εκατοστά, με άνοιγμα φτερών που φτάνει τα 1,70 μέτρα! Πρόκειται για το μεγαλύτερο και δυνατότερο νυχτόβιο αρπακτικό πουλί. Τα ολοστρόγγυλα λαμπερά μάτια του είναι πορτοκαλοκόκκινα. Με φτέρωμα κιτρινοκάστανο ή κιτρινόμαυρο, στολισμένο με μεγάλες καφετιές κηλίδες και δύο μυτερές φούντες σαν λοφία στο κεφάλι, είναι άκρως εντυπωσιακός. Βάζοντας δίπλα του μια κοινή κουκουβάγια Αθηνά, καστανόλευκη, κοντόχοντρη και μόλις 21 με 23 εκατοστά, δεν τίθεται, όπως καταλαβαίνετε, θέμα σύγκρισης. Αν και στη φύση όλα τα πλάσματα είναι διαφορετικά και ίσα μεταξύ τους, μ' έναν αξιοθαύμαστο και συχνά ακατανόητο για μας τους ανθρώπους τρόπο.

περ. «Eρευνητές», εφημ. H KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2003

 

1 Ενότητα: «Οι φίλοι μας τα ζώα» (βρείτε περιγραφές ζώων ή περιγράψτε τα ζώα που αναφέρονται στα κείμενα της ενότητας) [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου]

 

Kείμενο 6 [Ένα από τα ωραιότερα ψηφιδωτά]

εικ

Ένα από τα ωραιότερα και πιο γνωστά ψηφιδωτά που βρέθηκαν στην Πέλλα, το οποίο είναι έργο του Γνώση και εικονίζει κυνήγι ελαφιού. Το ψηφιδωτό αυτό, που χρονολογείται στις αρχές της ελληνιστικής εποχής, χαρακτηρίζεται από τους σαφείς πλαστικούς όγκους των μορφών.

Λάμπρος Tσακτσίρας – Mιχάλης Tιβέριος,

Ιστορία των αρχαίων χρόνων ως το 30 π.Χ., A'Γυμνασίου, OEΔB, 2004

1 Η αίθουσα των αρχαϊκών έργων (περιγραφή του αετώματος του αρχαϊκού Παρθενώνα ή Εκατόμπεδου) [πηγή: Μουσείο Ακρόπολης]

 

 

 

Aκούω και μιλώ

Διαβάστε τώρα προσεκτικά την περιγραφή του κειμένου 4.

 

1. Είναι κι αυτή περιγραφή από κάποιο είδος τουριστικού οδηγού; • Από ποιο είδος κειμένου μπορεί να προέρχεται; • Από ποια στοιχεία του βγάλατε τα συμπεράσματά σας;

 

2. Προσπαθήστε να συγκρίνετε το κείμενο αυτό με το απόσπασμα του τουριστικού οδηγού (κείμ. 1) που μελετήσατε παραπάνω. Το θέμα είναι περίπου κοινό. Και στα δύο περιγράφεται ένας τόπος. Ποιος είναι, όμως, ο σκοπός κάθε περιγραφής; • Ποιο από τα δύο κείμενα σας φαίνεται πιο προσωπικό, πιο βιωματικό;

Όπως είδαμε, περιγραφικά κείμενα δεν συναντάμε μόνο σε τουριστικούς οδηγούς αλλά και στη λογοτεχνία, στον προφορικό και γραπτό λόγο της καθημερινής ζωής.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Δείτε προσεκτικά τα κείμενα 45 και 6 που σας δίνονται παραπάνω και απαντήστε στα ερωτήματα:

α. Πού αλλού μπορούμε να βρούμε περιγραφικά κείμενα; • Σε τι είδους βιβλία;

β. Και επιπλέον: μόνο τοπία περιγράφονται; • Μήπως, εκτός από την περιγραφή τοπίου, υπάρχουν κι άλλα είδη περιγραφής; • Tι άλλο μπορεί να περιγράφεται;

γ. Συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί:

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

KEIMENO Σε τι είδους βιβλίο βρίσκεται; Tι περιγράφει;
4    
5    
6    

 


46

 

B3 Λεξιλόγιο περιγραφής

1. Στην τρίτη παράγραφο του κειμένου 1 προσπαθήστε να αντικαταστήσετε τα επίθετα με άλλα που έχουν αντίθετη σημασία. • Στη συνέχεια, διαβάστε το κείμενο στη νέα αυτή εκδοχή του.

2. Καταγράψτε τα επίθετα του κειμένου 4. • Μπορείτε να τα αντικαταστήσετε με άλλα ίδιας ή παρόμοιας σημασίας;

     Μπορείς να λύσεις την άσκηση πατώντας εδώ.

3. Στο κείμενο 5 υπάρχουν αρκετά επίθετα σύνθετα, που έχουν δηλαδή προέλθει από τη σύνθεση δύο λέξεων (π.χ. καστανόξανθος). Γράψτε τα σύνθετα επίθετα του κειμένου αυτού και από ποιες λέξεις έχουν προέλθει / είναι σύνθετα.

     Μπορείς να λύσεις την άσκηση πατώντας εδώ.

 

• Μ' αυτές τις ασκήσεις συγκεντρώσατε πολλές λέξεις που αφορούν την περιγραφή. Σημειώστε τες, γιατί θα σας φανούν χρήσιμες στις δραστηριότητες που ακολουθούν.

 

B4 Δραστηριότητες παραγωγής λόγου

Aκούω και μιλώ

Δείτε προσεκτικά το σκίτσο. Περιγράψτε στην τάξη με λεπτομέρειες τι βλέπετε.

περ. «Eρευνητές» εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2003

 

eik

 

Διαβάζω και γράφω

1. Γράψτε έναν τίτλο ή έναν υπότιτλο για το σκίτσο αυτό.

2. Σε μια παράγραφο περιγράψτε τι βλέπετε στο σκίτσο.

KYP, Ημερολόγιο του 1999 με τον ΚΥΡ, εκδ. Καστανιώτη

eik

 

 


 

47

 

Γ AΦHΓHΣH

Γ1 Στοιχεία αφήγησης

 

Aκούω και μιλώ

1. Τι αφηγείται ο συγγραφέας στο κείμενο 2;

 

2. Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα τον τόπο (όπως στην περιγραφή) ή με βάση κάποια άλλη διάσταση; • Ποια;

 

3. Σε ποιους χρόνους βρίσκονται κυρίως τα ρήματα του κειμένου; • Τι κοινό έχουν οι χρόνοι αυτοί μεταξύ τους;

     Μπορείς να λύσεις την άσκηση πατώντας εδώ.

 

4. Υπογραμμίστε λέξεις και φράσεις στο κείμενο που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων (π.χ. ύστερα, στη συνέχεια κτλ.) και την αιτιολόγηση κάποιων ενεργειών (π.χ. επειδή, καθώς, αφού κτλ.).

 

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για την αφήγηση

 Mε τον όρο αφήγηση εννοούμε την προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότος ή μιας σειράς γεγονότων, πραγματικών ή φανταστικών.

◗ Από όσα είδαμε, λοιπόν, παραπάνω συμπεραίνουμε ότι:

• Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα τον χρόνο, αλλά οι καταστάσεις συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.

• Η αφήγηση ακολουθεί τη δομή που δίνεται στο παρακάτω σχήμα:

Α. Πληροφορίες για τους ήρωες, τον χώρο, τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση

Β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της

Γ. Η λύση: η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας.

• Κύριος χρόνος της αφήγησης είναι ο αόριστος, αλλά χρησιμοποιείται και ο παρατατικός.

• Κύριο γνώρισμα της αφήγησης είναι οι συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων και την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1.

α. Μετά την ανάγνωση του κειμένου 2, γράψτε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο, που να αποδίδει καλύτερα το θέμα του.

β. Αφού διαβάσετε πάλι το κείμενο και παρατηρήσετε την εξέλιξη της αφήγησης, γράψτε σύντομους πλαγιότιτλους σε κάθε παράγραφο του κειμένου.

γ. Με βάση τα προηγούμενα διαμορφώστε ένα διάγραμμα του κειμένου, συμπληρώνοντας τα εξής στοιχεία:

48

 

Τόπος – Χρόνος

Πρόσωπα-«ήρωες»

Το πρόβλημα – O στόχος

Η δράση – Tα αποτελέσματα

Η λύση

 

δ. Τώρα με βάση αυτή την οργάνωση γράψτε μια πρώτη μορφή περίληψης σε 70-80 λέξεις.

 

2. Ένας συμμαθητής σας έγραψε την παρακάτω περίληψη για το κείμενο «Iστορία μιας φώκιας». Μελετήστε την περίληψη αυτή, εντοπίστε τις «αρετές» και τις «αδυναμίες» της και σχολιάστε τες. • Προκειμένου να την αξιολογήσετε, συμβουλευτείτε τη θεωρία της αφήγησης που σας δόθηκε και της περίληψης που δίνεται παρακάτω.

«Ο συγγραφέας διηγείται μια ιστορία που άκουσε στην Ολλανδία για τη σχέση μιας οικογένειας ψαράδων και μιας φώκιας. Στην αρχή, αφού περιγράφει τη φώκια, αναφέρει ότι το ζώο βοηθάει τους ψαράδες στο ψάρεμα, αλλά τον χειμώνα μπαίνει στο σπίτι τους και ζητάει φαγητό. Στη συνέχεια, παρουσιάζει μια τέτοια φώκια, την οποία ο ψαράς ήθελε να ρίξει στη θάλασσα, επειδή στερούσε το φαγητό από τα παιδιά του. Η γυναίκα του προσπαθεί να τον αποτρέψει, αλλά στο τέλος πείστηκε ότι δεν γινόταν αλλιώς. Τότε ο ψαράς πήγε τη φώκια σε ένα ξερονήσι, αλλά γυρίζοντας στενοχωρημένος τη βρήκε στο σπίτι. Σε λίγο καιρό προσπάθησε να τη διώξει ρίχνοντάς τη στο πέλαγος και χτυπώντας τη με το κουπί. Τη νύχτα, όμως, η φώκια γύρισε τραυματισμένη και από τότε οι ψαράδες την κράτησαν μαζί τους, γιατί άρχισαν να πιάνουν όλο και περισσότερα ψάρια».

3. Nα βρείτε ένα μύθο του Αισώπου, όπου πρωταγωνιστούν ζώα. • Διαβάστε τον προσεκτικά και σημειώστε τη δομή του, τα μέρη του, όπως παρουσιάζονται στο σχήμα που σας δίνεται στη θεωρία παραπάνω.

wiki Αίσωπος (στην πρώτη παραπομπή θα βρείτε μύθους του)

 

 

Mαθαίνω για την περίληψη

• Η περίληψη είναι ένα σύντομο κείμενο το οποίο συμπυκνώνει το βασικό περιεχόμενο ενός μεγαλύτερου κειμένου και μας πληροφορεί γι' αυτό.

• Η περίληψη μπορεί να λάβει πολλές μορφές: μπορεί να είναι ο τίτλος ενός κειμένου ή μιας παραγράφου, όπως επίσης και η σύντομη απόδοση του περιεχομένου ενός βιβλίου. Εξάλλου, συναντάμε τον περιληπτικό λόγο καθημερινά σε τίτλους ειδήσεων, διαφημίσεις, αγγελίες κτλ.

• Σ' αυτή την ενότητα θα μάθουμε τα βασικά βήματα για την περίληψη, τα οποία είναι:

α. Η προσεκτική ανάγνωση του αρχικού κειμένου.

β. O εντοπισμός του κεντρικού θέματος (θεματικού κέντρου) του κειμένου.

γ. Η μελέτη της δομής των παραγράφων του κειμένου και η υπογράμμιση των βασικών λέξεων.

δ. Η γραφή σύντομων πλαγιότιτλων σε κάθε παράγραφο.

ε. Η γραφή της περίληψης με ιδιαίτερη προσοχή:

– να ξεκινά είτε με αναφορά στο κείμενο/συγγραφέα είτε απευθείας·

– να αξιοποιεί με προσοχή τις απαραίτητες συνδετικές λέξεις·

– να περιέχει την κύρια θέση και τις βασικές ιδέες του κειμένου·

– να έχει πληροφοριακό ύφος και να μη σχολιάζει το κείμενο·

– να μην υπερβαίνει τον αριθμό λέξεων που έχει οριστεί.


49

 

Γ2 Eίδη αφήγησης

Kείμενο 7

Μόλις το πλήρωμα του Νισίν Μάρου απέκτησε την παράνομη έγκριση, έβαλε πλώρη για την Ανταρκτική κι όλα έδειχναν ότι τίποτα και κανένας δεν θα κατάφερνε να εμποδίσει τον αφανισμό αυτών των ζώων που απειλούνται με πλήρη εξαφάνιση.

   Για καλή τύχη όλων, τα πράγματα δεν ήταν έτσι, γιατί μόλις ο κυβερνήτης Τοσίρο Τανιφούτζι έδωσε τη διαταγή να σηκώσουν τις άγκυρες, οι μυρμηγκιές του οικολογικού κινήματος άρχισαν να κινητοποιούνται. Kι έτσι, το πρωί της 21ης Δεκεμβρίου 1987 τέσσερα ταχύπλοα σκάφη, που έπλεαν με τη σημαία του «Ουράνιου Τόξου», μπλόκαραν την έξοδο στην προκυμαία Μιτσουμπίσι της Γιοκοχάμα με μια φάλαινα φουσκωτή σε φυσικό μέγεθος.

   Ο κυβερνήτης Τανιφούτζι σκέφτηκε ότι θα του ήταν εύκολο να διαλύσει το μουσαμαδένιο κήτος* και να συνεχίσει τη ρότα του**, αλλά τα ταχύπλοα γυρνούσαν σαν υδρόβιες σφήκες συνέχεια γύρω απ' το σκάφος, εμποδίζοντας τις μανούβρες για το βιράρισμα*** και χωρίς να τ' αφήνουν να κουνήσει ρούπι, εκτός κι αν ο Ιάπωνας ναυτικός τολμούσε να περάσει πάνω απ' τα φουσκωτά.

   Ο σκοπός ήταν να κερδηθεί χρόνος. Τα ταχύπλοα ζάλιζαν τον γιαπωνέζικο κολοσσό στη Γιοκοχάμα, ενώ στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες τα μέλη της Greenpeace κατόρθωναν να γίνουν δεκτά από τις κυβερνήσεις κι εξασφάλιζαν την επανεξέταση της άδειας που είχε χορηγηθεί.

   Η περιπέτεια αυτή κράτησε τριάντα ώρες. Τα ταχύπλοα άλλαζαν βάρδιες για να ανεφοδιαστούν με καύσιμα και τα πληρώματα έτρωγαν και έπιναν στο πόδι. Στις 22 Δεκεμβρίου, τρεις η ώρα το απόγευμα, η μάχη κερδήθηκε ειρηνικά: η Διεθνής Επιτροπή για τις Φάλαινες CBI ακύρωνε την άδεια και εφιστούσε την προσοχή στην Iαπωνία να σεβαστεί τη διεθνή νομοθεσία.

 

* κήτος: θηλαστικό μεγάλων διαστάσεων που ζει στο νερό, π.χ. η φάλαινα

** ρότα: η πορεία του πλοίου και (μεταφορικά) ο προσανατολισμός

*** βιράρισμα: το σήκωμα της άγκυρας του πλοίου

Louis Sepùlveda, «O κόσμος του τέλους του κόσμου», στο Ελληνική Γλώσσα, Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας Αττικής,
Iνστιτούτο Διαρκούς Eκπαίδευσης Eνηλίκων / YΠEΠΘ, 2000

eik


50

 

Kείμενο 8

Δεν είχε καν τον λόγο του τελειώσει κι έπεσε μέγα κύμα πάνω του

σαρωτικό που ταρακούνησε και τη σχεδία.

Βρέθηκε ξαφνικά μακριά της, του ξέφυγε απ' το χέρι το  τιμόνι.

Η θυμωμένη θύελλα με τους μεικτούς ανέμους σύντριψε το  κατάρτι,

πανί κι αντένα σφενδονίστηκαν πέρα στο πέλαγο.

Κι έμεινε αυτός ώρα πολλή μέσα στη δίνη,

κεφάλι δεν μπορούσε να σηκώσει

μπρος στην ορμή των φοβερών κυμάτων. Τον βάρυναν  ακόμα

και τα ρούχα, αυτά που η θεία Καλυψώ τού είχε φορέσει.

Κάποια στιγμή ωστόσο ανάβλεψε, φτύνει από το στόμα του πικρή την άρμη

– σαν χείμαρρος κελάρυσε καθώς του βγαίνει απ' το κεφάλι.

Όμως και τη σχεδία του θυμάται κι ας είχε πια αποκάμει.

Βρήκε ξανά τη δύναμη κι αρπάζεται

μέσα απ' τα κύματα επάνω της και, καθισμένος τώρα

εκεί στη μέση, δοκίμαζε πώς να ξεφύγει το τέλος του  θανάτου.

 

Oμήρου Οδύσσεια, ραψωδία ε, στ. 313-326, μτφρ. Δ. N. Mαρωνίτης, OEΔB, 2001

eik

 

εικ Ομήρου «Οδύσσεια», ε 311-420/ <282-381> [πηγή: Αρχαία Ελληνικά (μτφρ.) Ομηρικά έπη: Οδύσσεια. Α΄ Γυμνασίου]

 

Aκούω και μιλώ

Μελετήστε προσεκτικά τα κείμενα 7 και 8 και απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις:

• Παρουσιάζουν γεγονότα πραγματικά ή φανταστικά (που μοιάζουν δηλαδή με παραμύθι);

• Σε ποιους χρόνους βρίσκονται κυρίως τα ρήματα του κειμένου 7; • Για ποιο λόγο;

     Μπορείς να λύσεις την άσκηση πατώντας εδώ.

 

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Γράψτε από έναν τίτλο για τα κείμενα 7 και 8 που διαβάσατε.

 

2. Ποια αφήγηση από αυτές (κείμ. 7, 8) σας άρεσε περισσότερο; • Για ποιους λόγους; • Αιτιολογήστε την προτίμησή σας σε μια σύντομη παράγραφο.

 

 

Γ3 Λεξιλόγιο αφηγηματικών κειμένων

 

1. Βρείτε και καταγράψτε τα ρήματα των κειμένων 7 και 8 σε δύο χωριστές στήλες. Διαβάστε τα προσεκτικά και πείτε ποια από τα ρήματα αποδίδουν την ένταση της περιπέτειας.

2. Βρείτε στο κείμενο 7 τις συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων και τις αιτιολογικές σχέσεις μεταξύ τους.


51

 

Γ4 Δραστηριότητες παραγωγής λόγου

 

Aκούω και μιλώ

1. Αν ξέρετε κάποια ιστορία που να δείχνει τέτοια σχέση ανθρώπου - ζώου, παρόμοια με αυτή του εισαγωγικού κειμένου, αφηγηθείτε τη στην τάξη.

 

2. Αφηγηθείτε στους συμμαθητές σας ένα περιστατικό από μια εκδρομή στη φύση που σας έχει εντυπωσιάσει. • Προσέξτε τη δομή της αφήγησής σας, όπως και τις συνδετικές λέξεις ή φράσεις που θα χρησιμοποιήσετε.

 

3. Σας άρεσε η αφήγηση που ακούσατε από τον συμμαθητή σας; • Ποια στοιχεία της σας άρεσαν περισσότερο; • Ποιες θεωρείτε αδυναμίες της αφήγησης αυτής;

 

4. Δείτε προσεκτικά την εικονογραφημένη ιστορία του Quino στη διπλανή εικόνα. Μπορείτε να αφηγηθείτε με λόγια όσα δείχνουν οι εικόνες;

 

eik

Quino, Ο κόσμος ανάποδα, εκδ. Ars Longa

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Σας δίνεται η αρχή μιας ιστορίας: «Το πλοίο ξεκίνησε, αν και ο καιρός ήταν πολύ κακός. Από την πρώτη στιγμή άρχισα να φοβάμαι. Κοιτούσα γύρω μου…». Συνεχίστε την ιστορία περιγράφοντας ένα φανταστικό επεισόδιο σε φουρτουνιασμένη θάλασσα.

 

2. Αφηγηθείτε μια δραστηριότητα στη φύση, στην οποία συμμετείχατε στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Το κείμενό σας θα δημοσιευτεί στο μαθητικό περιοδικό του σχολείου σας.

 

3. Είναι καλή η αφήγηση που κάνατε στην προηγούμενη άσκηση; • Γράψτε τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία θα την αξιολογούσατε. • Αφού σημειώσετε σε συνεργασία με τον καθηγητή σας τα κριτήρια αυτά, συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με ένα ενδεικτικό ✓ στην αντίστοιχη στήλη.

 

ΠINAKAΣ AYTOAΞIOΛOΓHΣHΣ

Κριτήρια Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ
1          
2          
3          
4          
5          

 

Γράψτε στη συνέχεια ένα σύντομο σχόλιο - κρίση για το κείμενό σας (2-3 σειρές).

 

 


52

 

Δ EΠIXEIPHMATOΛOΓIA

Δ1 Στοιχεία του επιχειρήματος και μελέτη επιχειρημάτων

 

Aκούω και μιλώ

1. Αφού διαβάσετε το κείμενο 3, παρουσιάστε τρεις από σας το πρόβλημα στο οποίο αναφέρεται. • Οι υπόλοιποι επισημάνετε την πιο εύστοχη παρουσίαση, αιτιολογώντας την επιλογή σας.

 

2. Προσέξτε πώς οργανώνει ο συγγραφέας το κείμενό του.

α. Τι περιέχει ο πρόλογος-εισαγωγή του κειμένου; • Παρουσίαση του προβλήματος μόνο ή και προαναγγελία των όσων θα αναλυθούν παρακάτω; • Tι ρόλο παίζουν οι ερωτήσεις που θέτει ο συγγραφέας;

β. Εξηγήστε με βάση την 4η και την 5η παράγραφο πώς μετά τη βιομηχανική επανάσταση άρχισε η μεγάλη παραγωγή προϊόντων. • Ποια στοιχεία-παραδείγματα αναφέρονται στο κείμενο;

γ. Ποιες συνδετικές λέξεις και φράσεις χρησιμοποιεί ο συγγραφέας τόσο μεταξύ των προτάσεων όσο και μεταξύ των παραγράφων;

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Μετά την προηγούμενη συζήτηση, καταγράψτε σε 3-4 γραμμές το σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα με το οποίο ασχολείται ο συγγραφέας στο κείμενό του.

 

2. Γράψτε πλαγιότιτλους σε όλες τις παραγράφους του κειμένου.

 

3. Με βάση τις προηγούμενες δραστηριότητες, συμπληρώστε το διάγραμμα του κειμένου που ακολουθεί επιλέγοντας φράσεις-κλειδιά από το κείμενο.

 

 

 

Α' ΠΡΟΛΟΓΟΣ

– Παρουσίαση προβλήματος →

– Προαναγγελία θεμάτων που θα αναλυθούν →

Β' ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ

1. Αναφορά στο παρελθόν: αιτιολόγηση →

2. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση:

3. Tι πρέπει να κάνουμε και πώς; →

 

Γ' EΠIΛOΓOΣ

 

 

 

4. Ο συγγραφέας έδωσε το κείμενο 3 να δημοσιευτεί σε γνωστό οικολογικό περιοδικό, συνοδευόμενο από την παρακάτω περίληψη:

53

 

«Το κείμενο αναφέρεται στη μεγάλη κατανάλωση φυσικών πόρων σήμερα, η οποία βλάπτει το φυσικό περιβάλλον και επιβάλλει τη λήψη άμεσων μέτρων. Πιο συγκεκριμένα, στην αρχή παρουσιάζεται η κατάσταση στο παρελθόν, όταν οι άνθρωποι ζούσαν κοντά στη φύση και χρησιμοποιούσαν μόνο ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση όμως και την εγκατάσταση σε μεγάλες πόλεις, ανακαλύφτηκαν ποικίλες μηχανές γρήγορης παραγωγής προϊόντων, ιδρύθηκαν εργοστάσια και φτιάχτηκαν λιπάσματα και φυτοφάρμακα για αύξηση των αγροτικών προϊόντων. Τότε η βιομηχανία στράφηκε στους ορυκτούς πόρους, που δίνουν εύκολη και φτηνή ενέργεια, και εγκατέλειψε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που δίνουν λιγότερη ενέργεια. Tο κείμενο ολοκληρώνεται με την παρουσίαση προτάσεων για περιορισμό της σπατάλης πόρων, την ανακύκλωση και τη χρήση περισσότερων ανανεώσιμων φυσικών πόρων».

• Προσέξτε στην περίληψη αυτή την εισαγωγή και τους τρόπους με τους οποίους το κείμενο αποκτά συνοχή.

 

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για το επιχείρημα

• Σε μια συζήτηση ή σε ένα κείμενο, για να υποστηρίξουμε τις θέσεις μας ή για να αντικρούσουμε τις θέσεις άλλων, χρησιμοποιούμε επιχειρήματα. H χρήση επιχειρημάτων μάς βοηθάει να κατανοήσουμε ποιες θέσεις είναι ορθότερες ή πιο σημαντικές από άλλες και κυρίως να πείσουμε τους άλλους για την ορθότητα των θέσεών μας.

• Ξεκινήσαμε με είδη απλών επιχειρημάτων, όπως τα επιχειρήματα διά μέσου παραδειγμάτων και τα επιχειρήματα με αιτίες, που είναι συνηθισμένα τόσο στις καθημερινές συζητήσεις όσο και στα «επίσημα» κείμενα, ιδιαίτερα στον χώρο των κοινωνικών και φυσικών επιστημών, όπου ανήκει το κείμενο που μελετήσαμε εδώ.

 

 

Kείμενο 9 [Πώς μπορείτε να αγοράζετε τη γη;]

[Tο κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από την απάντηση που έδωσε ο Σιατλ, αρχηγός μιας φυλής Iνδιάνων, προς τον πρόεδρο της Aμερικής Φραγκλίνο Πιρς (1853-1857), όταν ο τελευταίος ζήτησε από το Σιατλ να πουλήσει στην κυβέρνηση τη γη του. Tο κείμενο μετέφρασε ο Zήσιμος Λορεντζάτος και το δημοσίευσε στο BHMA στις 16 Iανουαρίου 1977].

 

Πώς μπορείτε να αγοράζετε ή να πουλάτε τον ουρανό – τη ζέστα της γης; Για μας μοιάζει παράξενο. Η δροσιά του αγέρα ή το άφρισμα του νερού ωστόσο δεν μας ανήκουν. Πώς μπορείτε να τα αγοράσετε από μας; Κάθε μέρος της γης αυτής είναι ιερό για τον λαό μου. Κάθε αστραφτερή πευκοβελόνα, κάθε αμμούδα στις ακρογιαλιές, κάθε θολούρα στο σκοτεινό δάσος, κάθε ξέφωτο και κάθε ζουζούνι που ζουζουνίζει είναι στη μνήμη και στην πείρα του λαού μου ιερό.

Ξέρουμε πως ο λευκός δεν καταλαβαίνει τους τρόπους μας. Τα μέρη της γης, το ένα με το άλλο, δεν κάνουν γι' αυτόν διαφορά, γιατί είναι ένας ξένος που φτάνει τη νύχτα και παίρνει από τη γη όλα όσα του χρειάζονται. Η γη δεν είναι αδερφός του αλλά εχθρός που πρέπει να τον κατακτήσει και αφού τον κατακτήσει πηγαίνει παρακάτω. Με το ταμάχι* που έχει θα καταπιεί τη γη και θα αφήσει πίσω του μια έρημο.

* ταμάχι: απληστία, πλεονεξία.

 

Ινδιάνος Σιάτλ, «Ένα παλιό μήνυμα για τον σύγχρονο κόσμο» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου]


54

 

Εικόνα Kείμενο 10 [Tι κρίμα!]

mafalda

 

* μειοδοτικός διαγωνισμός: ο διαγωνισμός που διεξάγει το κράτος και στον οποίο εξετάζονται οι προτάσεις των εργολάβων για την εκτέλεση ενός έργου με βασικό κριτήριο τη μικρότερη τιμή – χαμηλότερη σε κόστος προσφορά.

 

wiki Μαφάλντα

 

Kείμενο 11 [Tο περιβαλλοντικό κόστος των μεταφορών]

Μια μακροχρόνια ευρωπαϊκή έρευνα (από τη χώρα μας συμμετείχε το Εργαστήριο µιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου) υπολόγισε το περιβαλλοντικό κόστος των μεταφορών, το οποίο είναι τεράστιο (οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία κατέχουν το 95% των συνολικών επιπτώσεων).

Το περιβαλλοντικό κόστος των μεταφορών στην Αθήνα είναι υψηλότερο από παντού. Το μεταφορικό μέσο με το υψηλότερο περιβαλλοντικό κόστος είναι το πετρελαιοκίνητο ταξί· για κάθε χιλιόμετρο που διανύει ο επιβάτης του επιβαρύνεται με 0,60 ευρώ! Ακολουθούν το συμβατικό αυτοκίνητο με 0,15 ευρώ ανά επιβατοχιλιόμετρο, το πετρελαιοκίνητο λεωφορείο με 0,06 ευρώ, το βενζινοκίνητο καταλυτικό αυτοκίνητο με 0,014 ευρώ, το αυτοκίνητο υγραερίου με 0,013 ευρώ, το μετρό με 0,004 ευρώ, ενώ το τρόλεϊ έχει σχεδόν μηδενικό κόστος.

περ. «OΙΚO», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2002

 

1 «Οι μεταφορές οι επικοινωνίες και οι άλλες υπηρεσίες στην Ευρώπη» [πηγή: Γεωλογία - Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου]

2 Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής [επίσημος δικτυακός τόπος]

 

Aκούω και μιλώ

1. Υποθέστε ότι είστε ο αρχηγός των Ινδιάνων και απευθύνεστε στον πρόεδρο της Αμερικής (ΗΠΑ). Με ποια επιχειρήματα, τα οποία υπάρχουν στο κείμενο 9, θα αρνιόσαστε την παραχώρηση-πώληση της γης σας; • Προσέξτε το είδος - προσανατολισμό των επιχειρημάτων αυτών.

 

2. Κάποιοι συμμαθητές σας παρατηρούν το σκίτσο με τη Μαφάλντα, αλλά δυσκολεύονται να κατανοήσουν την τελευταία εικόνα. Μπορείτε να τους εξηγήσετε τι εννοεί η Μαφάλντα ότι «εδώ τον μειοδοτικό διαγωνισμό τον κέρδισε άλλος»;

 

3. Με βάση όσα διαβάσατε στο κείμενο 11, προσπαθήστε να πείσετε τους γονείς σας να μην επιλέξουν το αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις τους, αλλά ένα μέσο μαζικής μεταφοράς.

 

4. Επισκέπτεστε ένα κατάστημα τροφίμων για να αγοράσετε αναψυκτικά και νερό. Ο πωλητής σάς δίνει τα προϊόντα σε πλαστικά κουτιά ή αλουμινένια. Εξηγήστε του γιατί προτιμάτε τις επιστρεφόμενες συσκευασίες από αυτές της μιας χρήσης. • Mπορείτε, αν θέλετε, να υποδυθεί κάποιος από εσάς τον ρόλο του πωλητή κι ένας άλλος τον ρόλο του αγοραστή.

 

1Παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον» [πηγή: Βιολογία Γ΄ Γυμνασίου] 

2 Γνωρίζετε πόσα χρόνια χρειάζονται για να διαλυθούν στη θάλασσα; [πηγή: Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος]

3 Ανακύκλωση

5 Ανακύκλωση (βίντεο, 11:56min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]

 

55

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Υποθέστε ότι ως πρόεδρος των ΗΠΑ απαντάτε στα επιχειρήματα του αρχηγού των Ινδιάνων. Γράψτε μία παράγραφο (60-70 λέξεις) με επιχειρήματα που θα «απαντούν» στις σκέψεις του Ινδιάνου αρχηγού.

 

2. Παρατηρώντας τις τέσσερις εικόνες του κειμένου 10, καταγράψτε πόσα και ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί η μητέρα της Mαφάλντα.

 

3. Γράψτε μία παράγραφο (70-80 λέξεις) με την παρακάτω θεματική πρόταση. Στην ανάπτυξη (λεπτομέρειες) χρησιμοποιήστε στοιχεία και από το κείμενο 11. (βλ. και «Ακούω και μιλώ», άσκηση 4 )

Θεματική πρόταση: Ποιο μεταφορικό μέσο συμφέρει να χρησιμοποιήσω για να μη βλάπτεται το περιβάλλον;

 

4. Γράψτε μία παράγραφο (80 λέξεις) στην οποία θα εξηγείτε στους γονείς σας γιατί πρέπει να αγοράζουν ποτά, αναψυκτικά κτλ. σε γυάλινη συσκευασία.

 

 

Δ2 Λεξιλόγιο επιχειρηματολογίας

1. Εντοπίστε και καταγράψτε λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται στα παραπάνω κείμενα επιχειρημάτων για τη σύνδεση των προτάσεων και των παραγράφων.

2. Συνεχίστε τη συλλογή λεξιλογίου, όπως στην προηγούμενη ενότητα.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

Γενικό λεξιλόγιο για τη φύση Eιδικό λεξιλόγιο για φυσικούς πόρους-ενέργεια
   

 

Δ3 Δραστηριότητες παραγωγής λόγου

Aκούω και μιλώ

1. Mιλώντας προς τους συμμαθητές σας προτείνετέ τους τρόπους περιορισμού της σπατάλης προϊόντων, ανακύκλωσης υλικών και χρησιμοποίησης ανανεώσιμων φυσικών πόρων, μετατρέποντας σε αποφαντικές τις ερωτηματικές προτάσεις που βρίσκονται στο τέλος του κειμένου 3.

 

2. Σε ποιο συμπέρασμα-πρόβλεψη για το μέλλον βλέπετε να καταλήγει ο συγγραφέας; • Συμμερίζεστε την αισιοδοξία του για το μέλλον ή όχι; • Υποθέστε ότι απαντάτε στον καθηγητή σας, που έχει ανάλογες απόψεις με αυτές του κειμένου.

 

 

Διαβάζω και γράφω

Στην περιοχή σας οργανώνεται από τον Δήμο και διάφορες οικολογικές ομάδες μια εκστρατεία διαφώτισης των πολιτών για τη μείωση της ρύπανσης και των σκουπιδιών. H τάξη σας ανέλαβε να γράψει ένα κείμενο τεσσάρων παραγράφων, το οποίο θα απευθύνεται στους μεγαλύτερους συμπολίτες σας. Aφού περιγράψετε την κατάσταση, να τους προτείνετε τρόπους με τους οποίους θα βοηθήσουν να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ρύπανσης και των σκουπιδιών στην πόλη σας.

 

1 Διαχείριση απορριμμάτων [πηγή: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μουζακίου]

 

 


56

 

E ΠOΛYTPOΠIKOTHTA

Πολυτροπικό κείμενο (συνδυάζει εικόνα και λόγο)

Kείμενο 12 [Ένας λύκος… στον υπολογιστή σας]

eik

http://www.arcturos.gr


57

 

Kείμενο 13 [Oδηγός εναλλακτικών διακοπών]

eik

 

περ. «OΙΚO», εφημ. H KAΘHMEPINH, 2002

 

Aκούω και μιλώ

1. Για ποιους λόγους τα κείμενα αυτά είναι πιο πετυχημένα με τις εικόνες που τα συνοδεύουν από ό,τι θα ήταν χωρίς αυτές;

 

2. Tο κείμενο 12 είναι μια σελίδα του διαδικτύου. Ποιας εταιρείας την ιστοσελίδα επισκεφτήκαμε και βρήκαμε το κείμενο; • Τι είδους εταιρεία είναι αυτή; • Ποιες άλλες πληροφορίες για την εταιρεία αυτή είναι διαθέσιμες στην ίδια ιστοσελίδα;

 

3. Ποιο ρόλο παίζει η κεντρική φωτογραφία του κειμένου 12; • Για ποιο λόγο νομίζετε ότι την έβαλαν οι δημιουργοί της ιστοσελίδας; • Για ποιο λόγο έγραψαν τις λέξεις «λύκος», «μαζί», «μέλλον» με μεγαλύτερα γράμματα;

 

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για την πολυτροπικότητα

Όπως είδαμε στην πρώτη ενότητα, στην εποχή μας υπάρχουν πολλά κείμενα που συνοδεύονται από εικόνες, χωρίς τις οποίες δεν έχουν νόημα μερικές φορές ή δεν μεταφέρουν αποτελεσματικά το μήνυμά τους. Η εικόνα, δηλαδή, συχνά συμπληρώνει το νόημα των λέξεων (ιδιαίτερα όταν το κείμενο μας δίνει πληροφορίες) ή ενισχύει το μήνυμα που επιδιώκει να μεταφέρει το κείμενο (συνήθως σε διαφημίσεις ή αφίσες ευαισθητοποίησης σε κοινωνικά ζητήματα) ή κάνει απλώς πιο ελκυστικό το κείμενο. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση οι λέξεις να επεξηγούν απλώς την εικόνα, οπότε η εικόνα παίζει τον κύριο ρόλο, ενώ το κείμενο τον βοηθητικό.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Ποιες από τις λειτουργίες της εικόνας, τις οποίες διαβάσατε παραπάνω (Οι πρώτες μου γνώσεις για την πολυτροπικότητα), επιτελεί κάθε εικόνα από αυτές που συνοδεύουν τα κείμενα 12 και 13;

 

2. Βρείτε φωτογραφίες και χάρτη μιας ήσυχης παραλίας από τη μια και ενός πολυσύχναστου τουριστικού θέρετρου από την άλλη. • Γράψτε τα αντίστοιχα κείμενα και φτιάξτε δύο αποσπάσματα οδηγών διακοπών που να έχουν τη μορφή του κειμένου 13. Τα κείμενά σας θα ενσωματωθούν σε πόστερ που φτιάχνει η τάξη σας (βλ. Διαθεματική εργασία στο τέλος της ενότητας).

 


58

 

Διαθεματική εργασία

 

 

«Ήσυχες γραφικές παραλίες ή πολυσύχναστα τουριστικά θέρετρα;»

 

◗ Από περιοδικά, εφημερίδες, τουριστικούς οδηγούς, λογοτεχνικά έργα, εγκυκλοπαίδειες, το διαδίκτυο, σχολικά βιβλία Iστορίας και Γεωγραφίας, βρείτε κείμενα και εικόνες, φωτογραφίες και σκίτσα που να αφορούν ήσυχες παραλίες από τη μια και παραθαλάσσια μέρη με μεγάλη τουριστική κίνηση από την άλλη. Xωριστείτε σε ομάδες.

 

1η ομάδα: Οργανώστε το υλικό που θα βρείτε, βάλτε τίτλους, προσθέστε σχόλια στις εικόνες, γράψτε τις δικές σας περιγραφές στα τοπία και φτιάξτε ένα πόστερ / μία αφίσα για την τάξη σας.

 

2η ομάδα: Γράψτε ένα κείμενο 2-3 παραγράφων με επιχειρήματα υπέρ των διακοπών σε ήσυχες γραφικές παραλίες και ένα άλλο υπέρ των διακοπών σε πολυσύχναστα τουριστικά θέρετρα.

• Στη συνέχεια αξιολογήστε τα κείμενα αυτά, διαλέξτε τα δύο πιο αποτελεσματικά, με βάση κριτήρια τα οποία θα συμφωνήσετε με τον καθηγητή σας, και προσθέστε τα στην αφίσα.

 

3η ομάδα: Ρωτήστε 100 ανθρώπους από το σχολικό, το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό σας περιβάλλον αν προτιμούν διακοπές σε μια ήσυχη γραφική παραλία ή σε ένα πολυσύχναστο τουριστικό θέρετρο. Αποδώστε το αποτέλεσμα σχηματικά είτε με ένα ραβδόγραμμα είτε με μία πίτα είτε με οποιαδήποτε άλλη μαθηματική παράσταση θέλετε, αξιοποιώντας γνώσεις και υλικό από το μάθημα της Πληροφορικής. Εξηγήστε με ένα σύντομο συνοδευτικό κείμενο τι παρουσιάζει η παράσταση που θα φτιάξετε και προσθέστε τη στην αφίσα.

 

◗ Mην ξεχάσετε, επίσης, να βάλετε τους δύο οδηγούς διακοπών (Πολυτροπικότητα, Διαβάζω και γράφω, ερώτ. 2) που φτιάξατε.

 

1 «Γραφήματα και Παρουσιάσεις» [πηγή: Πληροφορική Β΄ Γυμνασίου]

 

 

AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTHΝ THN ENOTHTA

Δες εδώ

 


 

Τετράδιο εργασιών

24

 

Περιγραφή

 

Kείμενο 1 [Tο Άγιον Όρος]

Περάσαμε τις απόκρημνες άκρες του Άθω και ακολουθήσαμε γιαλό γιαλό τη νοτιοδυτική του ακτή. Σε λίγο το τοπίο άρχισε πάλι να ημερώνει κάπως. Είδαμε απέξω το αμφιθεατρικό χωριό της σκήτης της Αγίας Άννας, ύστερα τη Νέα Σκήτη και τραβήξαμε για τη μονή Διονυσίου.

Είναι ένα αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα που καταπλήσσει μόλις το αντικρίζεις. Πρέπει να φανταστεί κανείς έναν πελώριο βράχο, στημένο στο κύμα, σαν πολλούς άλλους που είδαμε σ’ αυτή την περιήγηση. Στην κορυφή του ορθώνεται ένα θεόρατο φρούριο και απάνω από το φρούριο βρίσκονται χτισμένα τα πατώματα των κελιών. Τούτα σχηματίζουν εξώστες στηριγμένους σε δοκάρια και κρεμασμένους απάνω από τη θάλασσα, σε μεγάλο ύψος. Ακόμα πιο ψηλά ξεπετιέται από τα κτίσματα ο πύργος με τις πολεμίστρες. Αποκάτω κοιταγμένο το σύνολο έχει έναν αέρα παραμυθένιο, έτσι καθώς τεντώνεται απέναντι στο ανοιχτό πέλαγος, στο στόμιο μιας ρεματιάς που σκίζει πίσω του το βουνό. Αξίζει να σημειώσω εδώ το ωραίο ποιητικό όνομα της ρεματιάς αυτής: Αεροπόταμος.

Αποβιβαστήκαμε στο λιμανάκι της μονής, ίσια κάτω από τη μεγάλη της μορφή, κι ανεβήκαμε ως την πύλη της από ένα γυριστό πλακόστρωτο μονοπάτι. Είναι μονή πυκνά χτισμένη σε στενό χώρο, με πολλούς ορόφους προς τα απάνω και προς τη θάλασσα. Για τον ξένο είναι λαβύρινθος σωστός. Χάνεται κανείς εύκολα σε σκάλες ατέλειωτες και σε μυστηριώδεις, έρημους διαδρόμους, όπου αναπάντεχα συναντά μικρά παρεκκλήσια, ιστορημένα με τοιχογραφίες του 16ου και του 17ου αιώνα.

 

Γεώργιος Θεοτοκάς, Tαξίδια στη Mέση Aνατολή και το Άγιον Όρος, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1995

 

1 Μπορείτε να πείτε αν ο συγγραφέας στέκει ακίνητος και περιγράφει ή αν κινείται στον χώρο; • Αν κινείται, ποια πορεία ακολουθεί;

 

 Το απόσπασμα αποτελείται από τρεις παραγράφους. Μπορείτε να γράψετε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά;

 

Απάντηση:

 

α' παράγραφος:

β' παράγραφος:

γ' παράγραφος:

 

 Τώρα που γράψατε τους πλαγιότιτλους, μπορείτε να βρείτε πώς οργανώνει ο συγγραφέας την περιγραφή του;

 

3 Βρείτε τα ρήματα και τα επίθετα της 2ης παραγράφου.

α. Καταγράψτε τα σε δύο στήλες.

β. Ποια από αυτά ταιριάζουν μόνο σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, όπως είναι αυτό που μελετάτε, και ποια θα ταίριαζαν και σε ταξιδιωτικούς οδηγούς;

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

ΕΠΙΘΕΤΑ
Λογοτεχνικό έργο
ΕΠΙΘΕΤΑ
Τουριστικός οδηγός
ΡΗΜΑΤΑ
Λογοτεχνικό έργο
ΡΗΜΑΤΑ
Τουριστικός οδηγός
       

 

4 Βρείτε τα αντίθετα των επιθέτων του κειμένου και καταγράψτε τα στο τετράδιό σας.


25

 

Kείμενο 2 [Ροδιά]

α. Το κείμενο που ακολουθεί είναι χαρακτηριστικό περιγραφής φυτού με τη λογοτεχνική ευαισθησία του Στράτη Μυριβήλη.

εικ

 

Οι ροδιές… Πρέπει να δείτε τις ροδιές. Είναι από τα πιο όμορφα πλάσματα της ελληνικής εξοχής.

Η κλάδωσή τους είναι λεπτή, η φυλλωσιά τους έχει τόσο άφθονο το πράσινο φως, που γεμίζει τρυφεράδα το τοπίο. Τα λουλούδια τους είναι εξαίσια σύνθεση ενός ειδικού κόκκινου με το τρυφερό πράσινο της ροδιάς. Τώρα τα λυγερά κλωνιά τους λυγάνε απ’ τον καρπό. Τα ρόδια κρέμονται χοντρά, στρογγυλά, τσιτωμένα απ’ τις σφιχτές «ροδοπαππούδες», που ζουλιούνται αλύπητα στριμωγμένες μέσα στον ίδιο κορσέ. Το ντόπιο παραμάντεμα έτσι ορίζει το ρόδι: «Χίλιοι μύριοι καλογέροι σ’ ένα ράσο τυλιγμένοι». Μερικά ρόδια σκάνουν απ’ τ’ ασυγκράτητο σφρίγος τους. Σκάνουν ψηλά σαν ειρηνικές χειροβομβίδες και σε ραντίζουν με τους τριανταφυλλιούς σπόρους τους, που αστράφτουν στον ήλιο. Σαν να σου ρίχνουν κατακέφαλα μία φούχτα ρουμπίνια.

περ. «OIKO», εφημ. H KAΘHMEPINH, 2003

 

β. Ένα ακόμα κείμενο περιγραφής του ίδιου φυτού αλλά με άλλη οπτική

 

Αειθαλές ή ημιαειθαλές μικρό δένδρο ή θάμνος με αγκαθωτούς κλάδους. Τα φύλλα του έχουν φωτεινό πράσινο χρωματισμό και είναι στενά και γυαλιστερά. Η ανθοφορία παρατηρείται από τον Μάιο έως τον Ιούλιο, είναι ανά διαστήματα και είναι πανοραμική. Στη Βίβλο αναφέρεται ότι τα άνθη της αποδίδουν τον ερχομό και την ομορφιά της άνοιξης. Τα άνθη σχηματίζονται στις άκρες των βλαστών, έχουν πολύ όμορφο χωνοειδές σχήμα και εντυπωσιακό κόκκινο-πορτοκαλί χρώμα.

Μετά την ανθοφορία, η καρπόδεση! Tο φρούτο της ροδιάς είναι στρογγυλό και μεγάλο σαν μήλο, γεμάτο με ζουμερούς και πολύ εύγευστους σπόρους. Οι καρποί ωριμάζουν αρχές φθινοπώρου.

περ. «OIKO», εφημ. H KAΘHMEPINH, 2003

 

1 Ποιο από τα δύο κείμενα (το κείμενο ή το ) είναι πιο προσωπικό, πιο βιωματικό; • Από ποια στοιχεία του το καταλάβατε;

 

2 Ποιο από τα δύο κείμενα έχει πιο επιστημονική γλώσσα; • Υπογραμμίστε λέξεις ή εκφράσεις του κειμένου αυτού που αποδεικνύουν τον επιστημονικό του χαρακτήρα.

 

3 Ποιο είναι το κοινό στοιχείο των δύο κειμένων; • Ποιες είναι οι διαφορές τους; • Οργανώστε την απάντησή σας πάνω στους εξής άξονες:

α. θέμα β. σκοπός γ. αποδέκτες δ. γλώσσα – ύφος

 

4 Ποιο από τα δύο κείμενα σας αρέσει πιο πολύ; • Για ποιους λόγους;

 

5 Ποιο από τα δύο κείμενα περιγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια και σαφήνεια τη ροδιά και τα ρόδια της; • Αιτιολογήστε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο.

 

6 Περιγράψτε κι εσείς ένα φυτό, δέντρο ή λουλούδι που σας αρέσει. • Κάποιοι από σας βρείτε στοιχεία από βιβλία βιολογίας ή εγκυκλοπαίδειες και γράψτε μια επιστημονική περιγραφή. • Άλλοι περιγράψτε σε έναν φίλο σας ένα φυτό που σας εντυπωσιάζει.


26

 

Kείμενο 3 [Η ενηλικίωση]

Eίχαν βαριές φυσιγγιοθήκες περασμένες σταυρωτά στο στήθος, που φούσκωναν γύρω στην περιοχή της κοιλιάς φορτωμένες με αμέτρητα φυσίγγια, μεγάλα μαχαίρια στους μηρούς μέσα σε κεντητές δερμάτινες θήκες, κρεμασμένους φακούς στο ύψος των γοφών, ξύλινα παγούρια, δίχτυα, κιάλια και όπλα γυαλιστερά. Είχαν φέρει και ένα παράξενο όπλο για μένα. Άτομα οχτώ και εγώ ο ένατος κυνηγός.

Ανδρέας Μήτσου, Σφήκες, εκδ. Καστανιώτη, Aθήνα 2002

 

1 Πώς περιγράφονται οι κυνηγοί; • Αν έλειπε η τελευταία λέξη, τι θα νομίζατε ότι περιγράφεται;

 

2 Γιατί περιγράφει ο συγγραφέας τους κυνηγούς με τέτοιο τρόπο; • Τι εντύπωση γι’ αυτούς υποβάλλει στους αναγνώστες;

 

3 Βρείτε επίθετα και ουσιαστικά που δείχνουν τον εξοπλισμό των κυνηγών, π.χ. βαριές φυσιγγιοθήκες.

 

4 Μπορείτε να αντικαταστήσετε τα επίθετα του αποσπάσματος με άλλα ίδιας ή παρόμοιας σημασίας;


Aφήγηση

Kείμενο 4 [Η θάλασσα]

Μια μέρα άκουσα τον καπετάνιο να φωνάζει σαν τρελός. Οι ναύτες έτρεχαν σαν δαιμονισμένοι απάνω κάτω να μαζέψουν τα πανιά.

– Τι τρέχει, μωρέ; ρωτάω έναν που βρέθηκε δίπλα μου.

– Δεν βλέπεις; μου λέει εκείνος, κίτρινος απ’ τον φόβο του. Ο σίφουνας!

Ο σίφουνας! Ακουστά είχα για τούτο το θεριό της φύσης που σκίζει πανιά και σπάζει τα κατάρτια σαν να είναι τίποτα σπιρτόξυλα. Τώρα ήρθε η ώρα να τόνε δω κι εγώ με τα μάτια μου. Δεν ήταν ένας, ήτανε τρεις τέσσερις. Οι δύο ξεμάκρυναν πέρα, κατά το Βατούμ. Ο τρίτος, όμως, ερχόταν ίσια πάνω μας. Από πίσω του δέσποζε ο Καύκασος. Το αγέρωχο βουνό έβρεχε τα πόδια του στη θάλασσα.

– Μάινα, μάινα τα πανιά! ακούστηκε γεμάτη αγωνία η φωνή του καπετάνιου. Στη στιγμή οι ναύτες κατέβασαν τα πανιά και τα έδεσαν καλά, να μην τα σκίσει ο σίφουνας στο πέρασμά του. Ο ουρανός είχε σκοτεινιάσει, το πρόσωπο της θάλασσας έτρεμε σαν να είχε ανατριχίλα κι ο σίφουνας, σταχτόμαυρος σαν κορμός λεύκας, ολοένα πλησίαζε απειλητικός. Ο ναύκληρος γέμισε βιαστικά το σκουριασμένο τρομπόνι με παλιόκαρφα, μολύβια και στουπιά και άλλα τέτοια παλιοπράματα.

– Βάρα! τον πρόσταξε ο καπετάνιος, όταν ο σίφουνας έφτασε δίπλα μας.

Τρεμούλιασε τότε ο σίφουνας, κοντοστάθηκε σαστισμένος κι απέ πέρασε δίπλα μας και γλιτώσαμε. Ανοίξαμε γρήγορα τα πανιά και το πλοίο έπιασε πάλι τη γραμμή του.

Ανδρέας Καρκαβίτσας, Η θάλασσα (διασκευή Κώστας Πούλος), εκδ. Παπαδόπουλος, 2000

 

1 Ποιες πληροφορίες δίνονται στον αναγνώστη στην πρώτη παράγραφο του αποσπάσματος για τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα της αφήγησης;

 

2 Σε ποιους χρόνους βρίσκονται τα ρήματα του αποσπάσματος (εκτός από αυτά των διαλόγων); • Ποιο κοινό στοιχείο έχουν οι χρόνοι αυτοί μεταξύ τους;


27

 

 

3 Σε ποιους χρόνους βρίσκονται τα ρήματα στους διαλόγους του αποσπάσματος; • Γιατί διαφέρουν από τα υπόλοιπα; • Κερδίζει τίποτε το κείμενο από την αλλαγή αυτή στους χρόνους των ρημάτων;

 

4 Η αφήγηση κυλά γρήγορα ή αργά; • Αιτιολογήστε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου. • Το γεγονός ότι οι περισσότερες προτάσεις είναι σύντομες παίζει ρόλο στον ρυθμό με τον οποίο κυλά η αφήγηση;

 

5 Ο ρυθμός της αφήγησης (αργός ή γρήγορος) που επιλέγει ο συγγραφέας ταιριάζει στο θέμα του συγκεκριμένου αποσπάσματος;

 

6 «Θάλασσα, φουρτούνα, πλοίο, ναυαγός, δελφίνι, κύμα»: Χρησιμοποιήστε τις λέξεις αυτές για να γράψετε μια αστεία φανταστική περιπέτεια.

 


Kείμενο 5 Φώκια Mοnachus monachus

Η φώκια είναι δεινή κολυμβήτρια. Xάρη στο υδροδυναμικό σχήμα του σώματός της και τη φυσιολογία της, η μεσογειακή φώκια μπορεί να καταδυθεί σε μεγάλα βάθη και να παραμείνει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας για αρκετή ώρα. Μπορεί να μειώσει τις ανάγκες της σε οξυγόνο, ώστε ακόμα και να κοιμηθεί μέσα στο νερό. Όταν χρειαστεί να αναπνεύσει, αναδύεται ενστικτωδώς, χωρίς να διακόψει τον ύπνο της. Αν και περνά μεγάλο μέρος της ζωής της στο νερό, η φώκια βγαίνει συχνά στην ξηρά για να ξεκουραστεί και να γεννήσει. Παλαιότερα ζούσαν σε κοπάδια και μπορούσε κανείς να βλέπει συχνά φώκιες που έβγαιναν στις ανοιχτές παραλίες. Σήμερα όμως τα ζώα καταφεύγουν σε απόμερες σπηλιές, βραχώδεις ακτές και ακατοίκητες βραχονησίδες, μακριά από την ενοχλητική ανθρώπινη παρουσία.

Μέχρι τον Β´ Παγκόσμιο πόλεμο οι άνθρωποι κυνηγούσαν τη μεσογειακή φώκια για το δέρμα της, με το οποίο έφτιαχναν παπούτσια και ζώνες, και για το λίπος της, από το οποίο έφτιαχναν σπαρματσέτα και σαπούνι. Στις μέρες μας το κυνήγι της για εμπορικούς σκοπούς έχει σταματήσει, αλλά η μεσογειακή φώκια απειλείται περισσότερο παρά ποτέ. Κυριότερα αίτια είναι η καταστροφή των βιότοπων του ζώου, καθώς και η εκ προθέσεως θανάτωσή του.

Η υπεραλίευση καθώς και η παράνομη αλιεία (π.χ. με χρήση δυναμίτη) έχουν οδηγήσει σε σημαντική μείωση των ιχθυαποθεμάτων. Οι φώκιες, ανήμπορες πλέον να εξασφαλίσουν αρκετή τροφή από το φυσικό τους στοιχείο, στρέφονται ολοένα και συχνότερα στα δίχτυα των ψαράδων αφαιρώντας την «ψαριά» και προξενώντας ζημιές στα αλιευτικά εργαλεία. Οι αλιείς, οργισμένοι, φτάνουν σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και στη θανάτωση των ζώων.

http://www.wwf.gr

 

1 Σε τι είδους βιβλίο θα μπορούσαμε να βρούμε το παραπάνω κείμενο; • Παρουσιάζει γεγονότα πραγματικά ή φανταστικά;

 

2 Στο εισαγωγικό κείμενο της αφήγησης που υπάρχει στο βιβλίο της Νεοελληνικής Γλώσσας και σε αυτό το κείμενο πρωταγωνιστεί μια φώκια. Παρ’ όλα αυτά τα δύο κείμενα έχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Μπορείτε να τις βρείτε; • Ποιος είναι ο σκοπός του κάθε κειμένου;

 

3 Στο κείμενο παρουσιάζονται και οι λόγοι για τους οποίους οι ψαράδες κυνηγούν τις φώκιες τόσο παλιότερα όσο και στις μέρες μας, αλλά και οι λόγοι για τους οποίους οι φώκιες καταστρέφουν τα αλιευτικά εργαλεία των ψαράδων. Μπορείτε να βρείτε τα κίνητρα δράσης κάθε πλευράς;

 

4 Bρείτε ειδικές λέξεις στο κείμενο που να αφορούν τη θάλασσα, τη φώκια και το ψάρεμα.


28

 

Kείμενο 6 Μεταλλαγμένα

Χάπενινγκ της Greenpeace στο άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας

25 ΥΠOΥΡΓOΙ, 2 ΔΡOΜOΙ, 1 ΕΠΙΛOΓΗ

Τα μεταλλαγμένα οδηγούν τη γεωργία σε αδιέξοδο.

 

Κέρκυρα, 12-5-2003

25 «ακτιβιστές-υπουργοί» μπήκαν στο δίλημμα «Μεταλλαγμένα ή Ποιοτική Γεωργία» και αποφάσισαν να απορρίψουν ομόφωνα και κατηγορηματικά τα μεταλλαγμένα ως πιθανή εκδοχή για το μέλλον της γεωργίας. Οι «ακτιβιστές-υπουργοί» δεν ήταν άλλοι από μέλη της Greenpeace που διαμαρτυρήθηκαν μ’ αυτό τον τρόπο στο κέντρο της Κέρκυρας, με αφορμή το άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας που πραγματοποιείται στο νησί.

Οι ακτιβιστές της Greenpeace παρατάχτηκαν μπροστά σε ένα σταυροδρόμι, κρατώντας τις σημαίες των κρατών-μελών της ΕΕ και παριστάνοντας τους 25 Ευρωπαίους Υπουργούς Γεωργίας. Οι «ακτιβιστές-υπουργοί» κλήθηκαν να επιλέξουν ανάμεσα στον δρόμο της ποιοτικής γεωργίας και αυτόν των μεταλλαγμένων, όπως ανέφεραν και οι χαρακτηριστικές ενημερωτικές πινακίδες. Ένας τελάλης ενημέρωνε τους «ακτιβιστές-υπουργούς» για τους κινδύνους που ενέχουν τα μεταλλαγμένα για το περιβάλλον, την υγεία, αλλά και για το εισόδημα των αγροτών. Η δράση της Greenpeace είχε αίσιο τέλος, αφού όλοι οι «ακτιβιστές - υπουργοί» επέλεξαν τελικά τον δρόμο της ποιοτικής γεωργίας.

http://www.greenpeace.gr

1 Με στοιχεία από το κείμενο συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί:

 

  Γράψτε τις απαντήσεις σας στις παρακάτω γραμμές.
Τόπος 
Χρόνος 
Πρόσωπα 
Δράση 
Τελική έκβαση 

 

2 Ποιες πληροφορίες δίνει ο τίτλος του κειμένου στον αναγνώστη;

 

3 Τι παρουσιάζεται στην πρώτη παράγραφο του κειμένου και τι στη δεύτερη; • Ποια σχέση έχουν οι δύο παράγραφοι μεταξύ τους;

 

4 «αποφάσισαν να απορρίψουν ομόφωνα και κατηγορηματικά»

«πιθανή εκδοχή για το μέλλον»

«ενημέρωνε… για τους κινδύνους που ενέχουν»

«είχε αίσιο τέλος»

Bρείτε τις φράσεις μέσα στο κείμενο. • Aντικαταστήστε τες με άλλες φράσεις, χωρίς να αλλάξει το περιεχόμενό τους και να αλλοιωθεί το νόημα του κειμένου.


29

 

Eπιχειρηματολογία

Kείμενο 7 Η συμμορία του αέρα

εικ

Συναντώντας παντού το μονοξείδιο του άνθρακα

– Eγώ είμαι το μονοξείδιο του άνθρακα. Στη χημεία με συμβολίζουν CO. Bρίσκομαι παντού στον αέρα, αλλά δεν μπορείτε να με δείτε, ούτε να με μυρίσετε. Eίμαι ένα από τα πιο βλαβερά αέρια της ατμόσφαιρας. Bρίσκομαι στα καυσαέρια των αυτοκινήτων και στον καπνό από τις σόμπες που καίνε ξύλο και πετρέλαιο. Σε όσους με αναπνέουν, προκαλώ πονοκέφαλο, κούραση και προβλήματα στην καρδιά. Tο ίδιο και στα ζώα. Παρ’ όλα αυτά, όμως, είμαι λιγότερο σκληρός από τον επόμενο της παρέας.

Tο «σκληρό» διοξείδιο του θείου

– Tο διοξείδιο του θείου, δηλαδή εγώ, είμαι πραγματικά κακός. Tαξιδεύω πολλά χιλιόμετρα μακριά για να προκαλέσω προβλήματα. Yπάρχω χάρη στα άφθονα εργοστάσια που καίνε λιγνίτη σε όλο τον κόσμο. Mε συμβολίζουν SO2. Eίμαι πολύ ικανός στη δουλειά μου. Προκαλώ δυσκολίες στην αναπνοή σας και, όταν ανακατεύομαι με το νερό της βροχής, σχηματίζω την τρομερή όξινη βροχή που σκοτώνει όλα τα ζώα στις λίμνες και τα ποτάμια, καταστρέφει τα δάση και «τρώει» τα μέταλλα, τις πέτρες και τα μάρμαρα. Iδιαίτερα νόστιμη, μάλιστα, βρίσκω την Aκρόπολη. Σκεφτείτε πως έχω «φάει» όλα τα πρόσωπα των Kαρυάτιδων χωρίς να βαρυστομαχιάσω!

Tο κατεργάρικο οξείδιο του αζώτου

– Eπιτέλους, ήρθε και η σειρά μας να μιλήσουμε. Eμείς είμαστε τα οξείδια του αζώτου και μας συμβολίζουν NOX . Σε μικρές ποσότητες είμαστε πολύ χρήσιμα για την ανάπτυξη των φυτών. Όταν συγκεντρωθούμε όμως πολλά, μεταμορφωνόμαστε σε αληθινούς δράκους! Zούμε στα καυσαέρια των αεροπλάνων, των αυτοκινήτων και στον καπνό των εργοστασίων. Όταν αναπνέετε μεγάλες ποσότητες από εμάς, αρρωσταίνετε σοβαρά. Δημιουργούμε κι εμείς όξινη βροχή και παίρνουμε μέρος στον σχηματισμό του επόμενου της παρέας.

Όζον πάνω από τις πόλεις

– Πόλεις! Πόσο τις λατρεύω. Mου προσφέρουν ό,τι ακριβώς χρειάζομαι για να είμαι ζωντανό και δυνατό. Eίμαι το βλαβερό όζον (O3), που ζει κοντά στο έδαφος. Πιο ψηλά υπάρχει το ωφέλιμο όζον, που φιλτράρει τις επικίνδυνες ακτίνες του ήλιου. H συνταγή για να με φτιάξετε είναι: οξείδια του αζώτου + ήλιος + μερικά άλλα αέρια. Όλα μαζί αποτελούμε το αόρατο μέρος του «νέφους», που ροκανίζει την υγεία σας και κάνει ασθενικά τα ζώα και τα φυτά.


30

 

 

Eξολοθρεύοντας τους κακούς

Oι επιστήμονες προσπαθούν με πολλούς τρόπους να περιορίσουν τη ρύπανση του αέρα. Eσύ και η οικογένειά σου θα μπορούσατε να βοηθήσετε σ’ αυτή την προσπάθεια. Tι μπορείτε να κάνετε:

• να χρησιμοποιείτε λιγότερο το αυτοκίνητό σας·

• να σβήνετε τα φώτα και την τηλεόραση όταν βγαίνετε από κάποιο δωμάτιο·

• να αγοράζετε ηλεκτρικές συσκευές που καταναλώνουν λιγότερο ρεύμα·

• να χρησιμοποιείτε ηλιακή ενέργεια.

Mε αυτούς τους απλούς τρόπους ίσως κάποτε καταφέρουμε να βγάλουμε τους κακούς από τη μέση.

 

περ. «Eρευνητές», εφημ. H KAΘHMEPINH, 2002

 

1 Βρείτε φράσεις που δηλώνουν τις συνέπειες πολλών βλαβερών ουσιών στον άνθρωπο και το περιβάλλον, όπως τα παρακάτω παραδείγματα.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γραμμές.

 

• προκαλώ πονοκέφαλο
• σχηματίζω την όξινη βροχή

• Στη συνέχεια, χρησιμοποιήστε όσο γίνεται πιο πολλές από τις φράσεις αυτές σε μία παράγραφο με την εξής θεματική πρόταση:

«Πολλές ουσίες που υπάρχουν στον αέρα είναι βλαβερές για μας και το περιβάλλον».

 

2 Στον παρακάτω πίνακα συγκεντρώστε στην πρώτη στήλη τα επίθετα του κειμένου που δηλώνουν αρνητικές ιδιότητες ορισμένων ουσιών, φαινομένων κτλ. και στη δεύτερη στήλη γράψτε τα αντίθετά τους.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές.

 

επικίνδυνες ιδιότητες ωφέλιμες ιδιότητες
   

 

• Σκεφτείτε ένα στοιχείο του αέρα που μας ωφελεί. Υποθέστε ότι υποδύεστε το στοιχείο αυτό και μιλήστε χρησιμοποιώντας τα αντίθετα των επιθέτων που βρήκατε.


31

 

 

3 Στο κείμενο «Eξολοθρεύοντας τους κακούς» υπογραμμίστε τα ρήματα που δηλώνουν «τι μπορείτε να κάνετε». • Αναζητήστε συνώνυμα ρήματα ή φράσεις.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές.

 

Ρήματα Συνώνυμα ρήματα ή φράσεις
   

 

• Στη συνέχεια, αξιοποιώντας τα ρήματα που συγκεντρώσατε παραπάνω, γράψτε μία παράγραφο στην οποία θα προτείνετε στους φίλους σας άλλους τρόπους για να περιοριστεί η ρύπανση του περιβάλλοντος.

 


Kείμενο 8 Το κλίμα αλλάζει

Aυτό το καλοκαίρι διέψευσε το όνομά του. Εκτεταμένες καταστροφές από πρωτοφανείς πλημμύρες στην Πράγα, στη Δρέσδη, στην κεντροανατολική Ευρώπη. Δεκάδες νεκροί και ζημιές δισεκατομμυρίων ευρώ. Τους χίλιους έφτασαν οι νεκροί στην ανατολική Ασία, ενώ δέκα εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα απειλούνται από πλημμύρες. Νερό καλύπτει ήδη μέρος του Βόρειου Πόλου, στη θέση των αιώνιων πάγων. Την ίδια ώρα, η ξηρασία στεγνώνει εκτεταμένες ζώνες στην Αφρική. Τυχαία όλα αυτά; Όσο κι αν τα καιρικά φαινόμενα εκδηλώνονται με ασύμμετρο τρόπο, δεν μπορεί κανείς να προσπεράσει το γεγονός ότι τα λεγόμενα «ακραία καιρικά φαινόμενα» εκδηλώνονται τέσσερις φορές συχνότερα τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου, η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων θεωρεί ότι ο «κακός μας ο καιρός» οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, στην άνοδο της μέσης θερμοκρασίας της Γης, ως αποτέλεσμα κυρίως των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Βιβλία ολόκληρα δεν αρκούν για να χωρέσουν οι προειδοποιήσεις οργανισμών και επιστημόνων. Όλα όμως συνοψίζονται στο «Δεν πάει άλλο!». Τόσο απλό. Κι όμως τόσο δύσκολο. Δύσκολο, γιατί απαιτεί ρήξεις με μεγάλα συμφέροντα. Συμφέροντα που έχουν επιβάλει την πολιτική τους.

περ. «OΙΚO», εφημ. H KAΘHMEPINH, 2002

Δες ανάλυση του επιχειρήματος από τη Σοφία Ξενογιάννη εδώ

 

1 «Εκτεταμένες», «πρωτοφανείς», «ασύμμετρο», «ρήξεις»: Αναζητήστε στο λεξικό την ετυμολογία και την ερμηνεία των λέξεων αυτών. • Χρησιμοποιήστε σε προτάσεις συνώνυμές τους λέξεις.

 

2 Αναζητήστε στο κείμενο φράσεις (ουσιαστικό + επίθετο) που δηλώνουν αρνητικά φαινόμενα τα οποία συνέβησαν το καλοκαίρι.

π.χ. πρωτοφανείς πλημμύρες,

• Στη συνέχεια, γράψτε μία παράγραφο (αξιοποιώντας το λεξιλόγιο αυτό), στην οποία θα αποδεικνύεται ότι «τα ακραία καιρικά φαινόμενα αυξάνονται τα τελευταία χρόνια» (θεματική πρόταση).


32

 

Kείμενο 9 [Να προστατεύονται οι υγρότοποι]

eik

Στη βορειοανατολική γωνιά της Eλλάδας, κοντά στην Aλεξανδρούπολη, βρίσκεται ο Έβρος.

Mε 530 χιλιόμετρα μήκος, τα 204 από τα οποία βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, ο Έβρος αποτελεί τον μεγαλύτερο ποταμό των Bαλκανίων και τον δεύτερο στη νοτιοανατολική Eυρώπη μετά τον Δούναβη.

Tο Δέλτα του ποταμού είναι ένας από τους δέκα υγρότοπους της Eλλάδας που προστατεύονται από τη Διεθνή Σύμβαση Pαμσάρ, που αφορά τους υγρότοπους διεθνούς σημασίας. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό οικοσύστημα με πλήθος διαφορετικών στοιχείων, που πρέπει να διατηρηθούν.

Eδώ βρίσκουν καταφύγιο πολλά ζώα και φυτά της Eλλάδας, ενώ έχουν παρατηρηθεί τα 304 από τα 423 είδη πουλιών της χώρας.

Όμως η ανεξέλεγκτη ανθρώπινη δραστηριότητα θέτει σε κίνδυνο την αρμονία του: η υπερβόσκηση, η ρύπανση του νερού και το παράνομο κυνήγι αποτελούν απλώς… δείγματα γραφής.

 

Tο WWF Eλλάς εφαρμόζει προγράμματα προστασίας στο Δέλτα του Έβρου

• Γιατί ο Έβρος είναι και πρέπει να παραμείνει ένα σύμβολο ζωής.

• Γιατί οι υγρότοποι πάνω απ’ όλα είναι πηγή ζωής. Eίναι αποθήκες πόσιμου και αρδευτικού νερού και είναι δεμένοι με την επιβίωσή μας.

• Γιατί αυτή η γη είμαστε εμείς. Eίναι η φυσική μας κληρονομιά, που αξίζει να γνωρίσουμε και να διατηρήσουμε.

«Yγρότοποι: οι τράπεζες της φύσης», περ. National Geographic, 2002

33

 

 

1 «Υγρότοπους», «οικοσύστημα», «υπερβόσκηση», «ανεξέλεγκτη»: Αναζητήστε στο λεξικό την ετυμολογία των λέξεων και προσπαθήστε μετά διαβάζοντας πάλι το κείμενο να δώσετε μια απλή ερμηνεία για κάθε λέξη.

 

2 «Πηγή ζωής», «επιβίωση», «φυσική κληρονομιά», «αποθήκες νερού»: Mε βάση τις λέξεις και τις φράσεις αυτές, γράψτε σε λίγες γραμμές ένα σύντομο μήνυμα για την προστασία ενός υγρότοπου τον οποίο έχετε επισκεφτεί.

 


Πολυτροπικότητα

Kείμενο 10 [Oι αργυροπελεκάνοι στην Ελλάδα]

eik

 

1 Παρατηρώντας την εικόνα και διαβάζοντας το κείμενο που τη συνοδεύει, εντοπίστε στο κείμενο και σκεφτείτε δικά σας επίθετα, ουσιαστικά και ρήματα που περιγράφουν τους αργυροπελεκάνους και τη ζωή τους σήμερα.

(Το κείμενο:

ΑΡΓΥΡΟΠΕΛΕΚΑΝΟΙ Δύο από τους 300…

Στην Κερκίνη, στη Μικρή Πρέσπα και τις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού έχουν βρει καταφύγιο τα 150 από τα περίπου 900 ζευγάρια αργυροπελεκάνων που ζουν παγκοσμίως. Ο αργυροπελεκάνος ήταν κάποτε ευρέως εξαπλωμένος στην Ευρώπη και τη Ασία. Το ανελέητο κυνήγι όμως και η αποξήρανση των υγρότοπων τον περιόρισαν σε ελάχιστες περιοχές των Βαλκανίων. Φοβισμένοι από τον άνθρωπο, φωλιάζουν σε απρόσιτες περιοχές. Το σπανιότατο αυτό πουλί διαλέγει υγρότοπους που μπορούν να εξασφαλίσουν άφθονη τροφή για τα μικρά τους. Οι νεοσσοί μέχρι την ηλικία των 2,5 μηνών τρέφονται κατευθείαν μέσα από τον σάκο κάτω από το ράφμος των γονέων τους. Η ενόχληση από τον άνθρωπο μπορεί να αποβεί μοιραία. Οι αργυροπελεκάνοι επωάζουν τα αυγά με το πέλμα τους, έτσι, αν πανικοβληθούν, υπάρχει ο κίνδυνος τα συνθλίψουν. Έπειτα από μια τέτοια δυσάρεστη συνάντηση, το ζευγάρι μπορεί να εγκαταλείψει για πάντα την περιοχή. [Πηγή: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία])

34

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

Επίθετα Ουσιαστικά Ρήματα
     

 

2 «Φωλιάζουν», «τρέφονται», «επωάζουν», «συνθλίψουν», «εγκαταλείψει»: Χρησιμοποιήστε αυτά τα ρήματα σε ένα μικρό κείμενο μιας οικολογικής οργάνωσης για τη σωτηρία των αργυροπελεκάνων.

 


Kείμενο 11 [Μια… επίσκεψη στο Περιβαλλοντικό Κέντρο Αρκτούρου]

eik

 

1 Bλέποντας την ονομασία, τους βασικούς σκοπούς και τις δραστηριότητες της οργάνωσης στο πάνω μέρος της ιστοσελίδας, συντάξτε ένα άλλο κείμενο σε μορφή ιστοσελίδας, στο οποίο θα γράψετε τον τίτλο, τους σκοπούς και τις δραστηριότητες μιας άλλης οικολογικής οργάνωσης, που θα ιδρύσετε εσείς, για την προστασία ενός άλλου είδους ζώου ή πτηνού, που απειλείται με εξαφάνιση.

35

 

 

2 «Tαλαιπωρημένες αρκούδες», «πολυέξοδη διατροφή», «ιατρική περίθαλψη», «αξιοπρεπής διαβίωση», «υιοθεσία»: Αξιοποιώντας τις λέξεις αυτές, αφηγηθείτε μια φανταστική ιστορία που να αφορά τη διάσωση μιας αρκούδας. • Υποθέστε ότι θα στείλετε την ιστορία αυτή στο περιοδικό της οργάνωσης «Αρκτούρος».

 

3 Επιλέξτε για υιοθεσία μία από τις αρκούδες της φωτογραφίας και δώστε της ένα όνομα, αιτιολογώντας την επιλογή σας με βάση στοιχεία της περιγραφής του ζώου. • Mε την υπόλοιπη τάξη δώστε νέα ονόματα στις αρκούδες των φωτογραφιών, βασισμένοι σε στοιχεία που σας δίνουν οι φωτογραφίες. • Προσπαθήστε τα ονόματα να είναι πρωτότυπα.

 

Kείμενο 12 Σύρος

eik

 

Ξενοδοχεία και
ενοικιαζόμενα δωμάτια
υπάρχουν πολλά και για
κάθε βαλάντιο, στην
Ερμούπολη και σε όλο
το νησί. Για περισσότερες
πληροφορίες
απευθυνθείτε στην
Ένωση Ξενοδόχων
στο τηλ. 80356 και
84868 και στην Ένωση
Ενοικιαζόμενων
Δωματίων στο τηλ. 84356.

 

 

 

eik

 

 

 

 

ΤΙ ΝΑ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ

Λουκούμια και χαλβαδόπιτες από τα καταστήματα στο λιμάνι, στην αγορά και στην πλατεία Μιαούλη, ντόπια τυριά (Σαν Μικάλη, γραβιέρα, μυζήθρα κλπ.) νωπό βούτυρο, λουκάνικα με μάραθο, λούζα, κάππαρη, λιαστές ντομάτες, παστελαριές και θυμαρίσιο μέλι.

 

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ

Ακριβώς στο λιμάνι βρίσκεται η αφετηρία των λεωφορείων που συνδέουν την Ερμούπολη με όλα τα χωριά. Για περισσότερες πληροφορίες, Σταθμός Λεωφορείων ΚΤΕΛ: 22810-82575. Επί του λιμανιού, στο ύψος της πλατείας Μιαούλη, βρίσκεται η πιάτσα ταξί με την οποία μπορείτε να επικοινωνήσετε στο 22810-86222. Αν πάλι επιθυμείτε να γνωρίσετε το νησί από θαλάσσης: Σταθμοί ενοικίασης σκαφών: 22810-83400, 83388.

 

 

ΠΑΡΑΛΙΕΣ

Στην Ερμούπολη οι πολύ μικρές και μη οργανωμένες Κύματα, πίσω από το ξενοδοχείο «Ερμής», Αγίου Νικολάου, Τάλληρα και Βαγγελίδη, η μία δίπλα στην άλλη, στα Βαπόρια. • Στη ραγδαία αναπτυσσόμενη τουριστικά Αζόλιμνο βρίσκεται η κοντινότερη στην πόλη αμμουδιά. • Ο κλειστός όρμος της Βάρης διαθέτει οργανωμένη, ρηχή -κατά συνέπεια πολύ οικογενειακή- αλλά όμορφη παραλία και γύρω της οι ήσυχες μικρότερες Φάμπρικα και Αχλάδι και οι βοτσαλωτοί και βαθύτεροι Σαντορινιοί. • Κοντά στον αμμουδερό Μέγα Γιαλό η ήσυχη μικρή παραλία της Αμπέλας. • Στην Ποσειδωνία η πιο κοσμική παραλία του νησιού, οι Αγκαθωτές, και στα δύο χλμ. το πιο νεανικό Κόμητα. Μετά την κεντρική παραλία του Φοίνικα τα ήσυχα Κόκκινα. • Το τουριστικό θέρετρο του Γαλησσά προσφέρει δύο ακραίες εναλλακτικές. Την οργανωμένη, μεγάλη αλλά πολύ ρηχή ομώνυμη παραλία και με λίγο δύσκολη πρόσβαση με τα πόδια αυτή του Αρμεού, που συχνάζουν αποκλειστικά γυμνιστές και λίγο πιο κάτω του Αγίου Στέφανου.

 

 

περ. Ταξιδεύω, Ιούνιος 2003

36

 

 

eik

 

1 Φτιάξτε στον υπολογιστή ένα είδος καταλόγου, στον οποίο θα υπάρχουν τρεις στήλες. Στη μία καταγράψτε τα τοπικά προϊόντα που θα αγοράσετε στη Σύρο και στη δεύτερη περιγράψτε αναλυτικότερα από τι φτιάχνονται αυτά. • Στην τρίτη στήλη αναφέρετε τοπικά παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής σας.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

τοπικά προϊόντα της Σύρου από τι φτιάχνονται προϊόντα της περιοχής σας
     

 

2 Παρατηρήστε τον χάρτη της Σύρου και εντοπίστε τις παραλίες που αναφέρονται στο κείμενο. Aν ήσαστε επισκέπτες στη Σύρο, σε τι θα σας βοηθούσε ο παραπάνω χάρτης του νησιού;

 

3 Αντικαταστήστε τα επίθετα που περιγράφουν τις παραλίες του νησιού με τα αντίθετά τους.

 

Επίθετα - Αντίθετα
μικρές #
μη οργανωμένες #
ραγδαία #
κοντινότερη #
κλειστός #
ρηχή #
οικογενειακή #
όμορφη #
ήσυχες #
μικρότερες #
βοτσαλωτοί #
βαθύτεροι #
αμμουδερό #
ήσυχη #
μικρή #
κοσμική #
νεανικό #
κεντρική #
ήσυχα #
τουριστικό #
ακραίες #
μεγάλη #
ρηχή #
ομώνυμη #
δύσκολη #