ΣΕΛ. 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Η ενότητα έχει στο εξώφυλλό της την εικόνα από το φυλλάδιο για το μετρό της Αθήνας: Παν μετρό άριστον! Η πρώτη συζήτηση που μπορεί να γίνει με τα παιδιά αφορά το παιχνίδι με τις λέξεις μέτρο – μετρό και τη σύνδεση με την αρχαία φράση.
Η ενότητα χωρίζεται στις εξής υποενότητες:
Η γειτονιά της πόλης
Πόλη και πολιτισμός, πόλη και διασκέδαση
Διαδρομές στην πόλη
Ο στόχος στη συγκεκριμένη ενότητα είναι η συνειδητοποίηση από τους μαθητές της ιδιαιτερότητας της δομής διαφόρων ειδών οδηγιών, που ανήκουν στα κατευθυντικά κείμενα.
Στόχος είναι, επίσης, η επιλογή και η χρήση των κατάλληλων γλωσσικών μέσων για την παραγωγή των συγκεκριμένων κειμένων σε διαφορετικό επικοινωνιακό πλαίσιο κάθε φορά, έτσι ώστε ο μαθητής να εμπεδώσει γραμματικά φαινόμενα που έχει ήδη διδαχθεί σε προηγούμενες τάξεις και τα οποία επισημαίνονται στη συγκεκριμένη ενότητα:
• εγκλίσεις του ρήματος, με εστίαση στη χρήση του ενεστώτα οριστικής για περιγραφή πράξεων, που ισοδυναμεί με τη χρήση ενεστώτα ή αορίστου υποτακτικής ή προστακτικής, στο πλαίσιο παροχής οδηγιών [αποτελεί το κεντρικό γραμματικό φαινόμενο της ενότητας]
• επιρρήματα που δηλώνουν χρόνο, τόπο, τρόπο
• σχηματισμός αριθμητικών
• κλίση θηλυκών ουσιαστικών σε -ος (λόγια κλίση)
• κλίση επιθέτων σε -ης, -ης, -ες (λόγια κλίση)
Όσον αφορά τα κείμενα, δίνονται:
• λογοτεχνική περιγραφή όψεων της ζωής στην πόλη
• οδηγίες
• περιγραφές εκδηλώσεων σε ενημερωτικά φυλλάδια
• χάρτες συγκοινωνιών και υπομνήματα
Σχετικά με τους γραμματικούς στόχους, ο μαθητής διαπιστώνει και συνειδητοποιεί, ασκούμενος μέσα σε κείμενο και όχι σε αποσπασματικές φράσεις, τις λειτουργίες των εγκλίσεων. Οδηγείται, με τη χρήση του λόγου εντός περίστασης επικοινωνίας, να ανακαλύψει ότι ο ενεστώτας οριστικής, εφόσον περιγράφει μια ενέργεια, μπορεί να παίξει και τον ρόλο της προστακτικής (και της υποτακτικής με λειτουργία προστακτικής) για να δίνουμε οδηγίες: περιγράφοντας στον συνομιλητή μας τι κάνουμε, του λέμε συγχρόνως τι να κάνει ή τι πρέπει να κάνει. Το δεν ακούμε τηλεόραση με τον ήχο στη διαπασών σημαίνει δεν πρέπει να ακούμε, άρα μην ακούτε / να μην ακούτε. Με τους μετασχηματισμούς που καλείται να κάνει ο μαθητής, συνειδητοποιεί και τη μορφολογική και συντακτική ιδιαιτερότητα των εγκλίσεων: παρατηρεί τη χρήση της άρνησης (δεν και μην), τη χρήση του να στην υποτακτική, την ύπαρξη μόνο του β΄ προσώπου στην προστακτική, τη θέση της αντωνυμίας-αντικειμένου μετά το ρήμα στην προστακτική. Συγχρόνως, ασκείται στην ορθογραφία της προστακτικής, συσχετίζοντάς τη με εκείνη της υποτακτικής.
Με εστίαση στη χρήση τους εντός συμφραζομένων υπενθυμίζεται ο σχηματισμός και η λειτουργία των χρονικών, τοπικών και τροπικών επιρρημάτων. Όσον αφορά την (υψηλού βαθμού δυσκολίας) κλίση των θηλυκών ουσιαστικών σε –ος και των επιθέτων σε -ης, -ης, -ες, εισάγεται ως βοηθητικό στοιχείο κλιτικός πίνακας παράλληλα με τις ασκήσεις συμπλήρωσης κενών, που μπορεί να έχουν παιγνιώδη μορφή, όπως η άσκηση της σελ. 32. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να επεκτείνει το μάθημα με αναφορά στο εγχειρίδιο της σχολικής γραμματικής και να δώσει και επιπλέον στοιχεία, όπως, π.χ., ότι στα ουσιαστικοποιημένα επίθετα αρσενικού γένους χρησιμοποιείται και η γενική σε -ή (του ευγενή).
Όταν για την επίτευξη κάποιου στόχου δίνονται περισσότερες από μία ασκήσεις, υπάρχει διαβάθμιση δυσκολίας. Η άσκηση με τις οδηγίες κατά της ηχορύπανσης είναι λιγότερο απαιτητική από την άσκηση με τις οδηγίες για τη χρήση του μετρό, που έχει τον ίδιο στόχο.
Η υποενότητα «Διαδρομές στην πόλη» προσφέρεται ιδιαίτερα για διαθεματικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, μπορεί να συνδυαστεί με αναζήτηση ιστορικών πληροφοριών. Θα μπορούσαν τα παιδιά να ψάξουν να βρουν την ιστορία του ονόματος του δρόμου στον οποίο μένουν μέσω του αρχείου του δήμου της περιοχής, της τοπικής εφημερίδας ή κάποιου ηλικιωμένου γείτονα. Για τα παιδιά που δεν ζουν σε πόλη προτείνονται δραστηριότητες στο Βιβλίο, τις οποίες μπορεί να εμπλουτίσει ο εκπαιδευτικός. Γενικά, συνιστάται να εμπλουτιστεί το υλικό της ενότητας με υλικό από την πόλη όπου μένουν οι μαθητές ή την οποία γνωρίζουν.
Και στο Βιβλίο του Μαθητή και στο Τετράδιο Εργασιών προτείνονται διαθεματικές δραστηριότητες, οι οποίες συνδέονται με διάφορα αντικείμενα του Α.Π., όπως με τη Γεωγραφία, την Ιστορία, τη Φυσική, τα Μαθηματικά, την Αισθητική Αγωγή.
Στο Τετράδιο Εργασιών ηρωίδα είναι η μαθήτρια Άλκηστη, η οποία ταξιδεύει σε πόλεις και έρχεται αντιμέτωπη με θέματα σχετικά με τη ζωή στην πόλη, τα οποία χρησιμεύουν για ασκήσεις εμπέδωσης της διδασκαλίας της δομής των
κειμένων της ενότητας, για ασκήσεις στα γραμματικά φαινόμενα (εγκλίσεις) και για λεξιλογικές ασκήσεις.
Παραπομπή στο Ανθολόγιο και συμπληρωματική βιβλιογραφία για το θέμα της ενότητας δίνονται στο Βιβλίο του Μαθητή.
Η γειτονιά της πόλης
Η παλιά γειτονιάΈκλεισα τα μάτια μου. Και τότε έγινε κάτι υπέροχο: σιγά σιγά έσβησε το σημερινό Κολωνάκι. Το δικό μου Κολωνάκι, η δική μου Δεξαμενή, η συνοικία των παιδικών μου χρόνων είναι αθάνατη! Οι δρόμοι γεμίζουν νεοκλασικά σπίτια, κάθε πόρτα κι ένας φίλος! Οι περισσότεροι δρόμοι είναι χωματόδρομοι. Οι πλανόδιοι πωλητές: Ο ψαράς με το πανέρι στο κεφάλι: «Φρέσκα ψάρια, πάρτε φρέσκα ψάρια!». Ο γαλατάς, πρωί και σούρουπο, με τα γιαούρτια ισορροπημένα δεξιά και αριστερά πάνω στη μακριά βέργα: «Γιαούρτι προοοόβειο!». Ο παγοπώλης στα σκαλιά της Λουκιανού. Οι φωνές των παιδιών που παίζουν ξένοιαστα στους δρόμους, μέχρι να σκοτεινιάσει, μέχρι ν' ακουστεί η φωνή της μητέρας: «Φροσούλα, Αννούλα, ελάτε, τρώμε!...».
Άννα Δεϊμέζη-Καλιότσου, Ξανθίππου 5, εκδ. Πατάκη, Aθήνα, 1999 |
1. Στο παραπάνω κείμενο διαβάζουμε περιγραφή της ζωής σε μια συνοικία στο κέντρο της Αθήνας το 1930. Προσέχοντας τις μαυρισμένες λέξεις και φράσεις, μπορείτε να συζητήσετε για τις διαφορές που υπάρχουν με τη ζωή σε μια πόλη σήμερα. Συμβουλευτείτε τον πίνακα και σκεφτείτε και άλλες διαφορές που μπορεί να υπάρχουν. Τι νομίζετε; Τι σας αρέσει και τι
δεν σας αρέσει περισσότερο στη ζωή σε μια σύγχρονη πόλη;
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| άλλοτε | τώρα |
| νεοκλασικά σπίτια (μονοκατοικίες) | |
| κάθε πόρτα κι ένας φίλος | |
| χωματόδρομοι | |
| πλανόδιοι πωλητές | |
| τα παιδιά παίζουν στους δρόμους | |
| (δεν περνάνε αυτοκίνητα) |
2. Ο θόρυβος που χαρακτηρίζει τη ζωή στην πόλη στη γλώσσα της επιστήμης ονομάζεται
ηχορύπανση. Στο παρακάτω κείμενο δίνονται οδηγίες για το τι πρέπει ή δεν πρέπει να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε την ηχορύπανση. Τα ρήματα που είναι μαυρισμένα μας λένε τι δεν πρέπει να κάνουμε. Μπορείτε να ξαναγράψετε το παρακάτω κείμενο με διαφορετικούς τρόπους, σύμφωνα με το παράδειγμα;
Μικρός οδηγός κατά της ηχορύπανσης
 |
Μην ακούτε μουσική με τον ήχο στη διαπασών. |
|
|
Χαμηλώνετε την ένταση του ήχου της τηλεόρασης. Μη βλέπετε τηλεόραση στο μπαλκόνι σας, γιατί ο θόρυβος ενοχλεί τους γείτονες. |
|
|
Μη φωνάζετε δυνατά όταν είστε σε χώρο με άλλους ανθρώπους. |
|
|
Τηρείτε τον κανονισμό για τις ώρες κοινής ησυχίας. |
Όταν δίνουμε οδηγίες, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε α) οριστική ενεστώτα, σαν να περιγράφουμε σε κάποιον τι να κάνει, και τότε πολύ ευγενικά τού ζητάμε να το κάνει, και β) εξακολουθητική ή συνοπτική προστακτική ή εξακολουθητική ή συνοπτική ή συντελεσμένη υποτακτική, οπότε με άμεσο τρόπο τού λέμε τι να κάνει.
3. Αφού γράψετε τα κείμενά σας, τοποθετήστε στην κατάλληλη θέση τα ρήματα στον παρακάτω πίνακα:
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| Οριστική Ενεστώτα | Εξακολουθητική προστακτική | Εξακολουθητική υποτακτική |
| δεν ακούμε | (να) μην ακούτε | |
Τι παρατηρείτε; Με ποια έγκλιση χρησιμοποιούμε το δεν και με ποια το μην;
Έγκλιση [Γραμματική Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού]
Συνταγές σε ενεστώτα οριστικής [πηγή: Συνταγές της Μαμάς]
4. Ας θυμηθούμε ότι, ενώνοντας δύο λέξεις, μπορούμε να φτιάξουμε μια καινούρια σύνθετη λέξη. Μπορείτε να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις με αυτές που σας δίνουμε παρακάτω και να γράψετε με απλά λόγια τη σημασία τους; Προσέξτε τις αλλαγές που χρειάζεται μερικές φορές να κάνουμε στη θέση του τόνου. Χρησιμοποιήστε το λεξικό σας:
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| α'συνθετικό | β'συνθετικό | σύνθετες λέξεις | και η σημασία της |
| ήχος | γράφω | ||
| ήχος | μόνωση | ||
| ήχος | χρώμα | ||
| ήχος | μέτρο | ||
| ήχος | λήπτης |
Σύνθεση [Γραμματική Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού]
Διαλέξτε από τις λέξεις που φτιάξατε αυτές που ταιριάζουν και συμπληρώστε το κείμενο:
Το στούντιο είναι ένας χώρος με πολύ καλή __ για να μην ακούγονται ήχοι από το περιβάλλον την ώρα της __. Ο __ είναι υπεύθυνος για την εγγραφή του ήχου μιας τηλεοπτικής εκπομπής ή μιας κινηματογραφικής ταινίας αλλά και για να __ έναν ψηφιακό δίσκο (σιντί) μουσικής προσέχοντας την ποιότητα του ήχου. Στη διάθεσή του έχει πολλά όργανα, όπως το __ , με το οποίο υπολογίζει το ύψος, την ένταση και τη διάρκεια του ήχου.
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
5. Χωριστείτε σε τρεις ομάδες. Βρείτε από το Ανθολόγιο τα ποιήματα:
Ο κορυδαλλός, σελ. 83,
Tα βουνά, σελ. 130, και
Οι γκιόνηδες, σελ. 143. Απαγγείλτε τα και ηχογραφήστε τα. Μπορείτε να ηχογραφήσετε ήχους πουλιών ή άλλους ήχους της φύσης ή της πόλης και να τους συνδυάσετε με την απαγγελία σας.
Απαγγελία του ποιήματος «Ο κορυδαλλός» από τον ποιητή του [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Παραμύθι: «Ο κορυδαλλός και τα σπίτια του» [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Πόλη και πολιτισμός
Πόλη και διασκέδαση
Η πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης
Έντονη είναι η πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης ολόκληρο τον χρόνο. Εκδηλώσεις του Μακεδονικού Μουσείου της Σύγχρονης Τέχνης, του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου, του Πολιτιστικού Κέντρου της Εθνικής Τράπεζας, συναυλίες της Κρατικής και Δημοτικής Ορχήστρας, παραστάσεις του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, οι Γιορτές Ανοιχτού Θεάτρου το καλοκαίρι, η συνάντηση χορευτικών σχημάτων στον Διεθνή Μήνα Χορού, τα Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Βιβλίου και Τραγουδιού, οι παραστάσεις της Όπερας Δωματίου, το Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου, το Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου, τα Δημήτρια, ένα μεγάλο φεστιβάλ μουσικών και θεατρικών, κυρίως, εκδηλώσεων που οργανώνει κάθε φθινόπωρο ο Δήμος Θεσσαλονίκης, είναι μόνο μερικά από τα καλλιτεχνικά γεγονότα που μπορεί να παρακολουθήσει κανείς στη συμπρωτεύουσα. Η πόλη, με τα σημαντικά μουσεία που διαθέτει, προβάλλει το πλουσιότατο και πολύχρωμο παρελθόν της.
φυλλάδιο της Νομαρχιακής Επιτροπής
για την τουριστική προβολή της Θεσσαλονίκης
1. Aπαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις:
|
|
Γιατί η έκθεση του Υπουργείου Πολιτισμού πήρε τον τίτλο «Παιχνίδια Πολιτισμού»; |
|
|
Πώς καταλαβαίνετε τη φράση «από τα χέρια των νέων δημιουργείται πολιτισμός»; |
|
|
Ποια γιορτή των αρχαίων Ελλήνων σάς θυμίζουν τα Δημήτρια; |
Δημήτρια [πηγή: Βικιπαίδεια]
Δημήτρια [πηγή: Θεογονία]
Δημήτρια Θεσσαλονίκης (επίσημος δικτυακός τόπος)
2. Συζητήστε στην τάξη:
|
|
Ποιος ενθαρρύνει και βοηθάει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις και πώς; |
|
|
Γιατί οι πολιτιστικές εκδηλώσεις έχουν μεγάλη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων, και ειδικότερα για τα παιδιά; |
3. Συλλέξτε υλικό από εγκυκλοπαίδειες, περιοδικά και ενημερωτικά φυλλάδια και γράψτε ένα κείμενο που να περιέχει όλες τις πληροφορίες για ένα πολιτιστικό κέντρο που υπάρχει στον τόπο σας ή στην ευρύτερη περιοχή σας, π.χ. ποιο είναι, πότε χτίστηκε, ποια η σημασία του για τον ελληνικό πολιτισμό.
Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (επίσημος δικτυακός τόπος)
Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο (επίσημος δικτυακός τόπος)
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (επίσημος δικτυακός τόπος)
4. Λύνουμε το σταυρόλεξο ψάχνοντας να βρούμε την οικογένεια της λέξης «πόλη».
σ.σ. για να λύσεις το σταυρόλεξο, πάτα εδώ.
1. Έτσι λέγεται ο επιστημονικός κλάδος που ασχολείται με τον σχεδιασμό και την οργάνωση των πόλεων.
2. O άγιος προστάτης μιας πόλης.
3. Με αυτήν ασχολείται ο πολιτικός.
4. Σε πολλές συνοικίες υπάρχει ... σύλλογος.
5. Λέγεται και έτσι η πόλη.
6. Κάτοικος πόλης.
7. Η πόλη στην καθαρεύουσα.
8. Μπορεί να είναι δημοκρατικό, ολιγαρχικό, τυραννικό ή μοναρχικό.
9. Bάζω υποψηφιότητα ως βουλευτής.
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Στο κείμενο για την πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης βρίσκουμε το επίθετο διεθνής. Ευκαιρία να θυμηθούμε την κλίση των επιθέτων σε -ης, -ης, -ες. Προσοχή: το αρσενικό και το θηλυκό κλίνονται με τον ίδιο τρόπο.
| αρσενικό - θηλυκό | ||
| Eνικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |
| Ονομαστική | (ο/η) διεθνής | (οι) διεθνείς |
| Γενική | (του/της) διεθνούς | (των) διεθνών |
| Αιτιατική | (τον/τη) διεθνή | (τους/τις) διεθνείς |
| Kλητική | ––––– | ––––– |
| ουδέτερο | ||
| Eνικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |
| Ονομαστική | (το) διεθνές | (τα) διεθνή |
| Γενική | (του) διεθνούς | (των) διεθνών |
| Αιτιατική | (το) διεθνές | (τα) διεθνή |
| Kλητική | ––––– | ––––– |
Παράλληλη αναζήτηση στα Σώματα κειμένων της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα
Για την κλίση των επιθέτων σε -ης, -ης, -ες μπορείς να διαβάσεις εδώ
5. Συμπληρώστε τα κενά βάζοντας
τον σωστό τύπο του επιθέτου:
Αν θες μπορείς να λύσεις την άσκηση πατώντας εδώ
|
|
Η συναυλία του __ (δημοφιλής) καλλιτέχνη αναβλήθηκε. |
|
|
Η ορχήστρα θα παίξει στην __ (πολυτελής) αίθουσα συναυλιών του Μεγάρου Μουσικής. |
|
|
Η διαφορά στην ποιότητα του ήχου ανάμεσα στα δύο βιολιά είναι __ (εμφανής). |
|
|
Πιστεύετε ότι οι μαθητές παίρνουν __ (επαρκής) μουσική παιδεία στη χώρα μας; |
|
|
Το ενδιαφέρον του για το θέατρο είναι βαθύ και __ (ειλικρινής). |
|
|
Θα ήμαστε __ (ευτυχής) αν βρίσκαμε εισιτήρια για την παράσταση! |
|
|
Το άκουσμα του πιάνου προκαλεί λεπτά και __ (ευγενής) συναισθήματα. |
|
|
Παρατηρήθηκε __ (συνεχής) προσέλευση επισκεπτών στην έκθεση ζωγραφικής στην Εθνική Πινακοθήκη. |
Επίθετα σε –ύς, -εία, -ύ και σε –ής, -ές [Γραμματική Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού]
3. Στο κείμενο της σελ. 28 είδαμε ότι στο πλαίσιο της έκθεσης με θέμα «Παιχνίδια Πολιτισμού» περιλαμβάνονται πολλές δραστηριότητες από όλες τις μορφές της τέχνης. Το παραπάνω κολάζ απεικονίζει εκδηλώσεις με μορφές σύγχρονης τέχνης. Ποιες είναι αυτές; Χωριστείτε σε ομάδες και φτιάξτε το δικό σας κολάζ με φωτογραφίες και κείμενα για εκδηλώσεις που γίνονται για παιδιά ή για μεγάλους στην πόλη σας ή σε γειτονική σας πόλη.
Google (αρχική σελίδα)
Διαδρομές στην πόλη
ιστοσελίδα του ΟΑΣΑ
1. Βρισκόμαστε στο κέντρο της Αθήνας. Ο χάρτης μάς δείχνει τις οδούς και τις λεωφόρους, τις συγκοινωνιακές γραμμές (μετρό και λεωφορεία).
Συμβουλευτείτε το υπόμνημα και βρείτε:
|
|
Ποιες γραμμές του μετρό φαίνονται στον χάρτη και ποιοι σταθμοί; |
|
|
Σε ποιον δρόμο βρίσκεται η αφετηρία της γραμμής 106; |
|
|
Ποιες οδοί έχουν ονόματα αρχαίων Ελλήνων ή αρχαίων θεών; |
2. Πάρτε ένα σχέδιο της πόλης όπου μένετε και βρείτε το σπίτι σας, το σχολείο σας, την πλατεία της περιοχής, την εκκλησία, το δημαρχείο και άλλα σημαντικά κτίρια και εγκαταστάσεις (π.χ. μουσείο, αν υπάρχει, θέατρο, γήπεδο κ.ά.).
Αν μένετε σε χωριό, βρείτε τον χάρτη του νομού σας και σημειώστε:
|
|
τη θέση του χωριού |
|
|
ποια είναι η πρωτεύουσα του νομού και σε πόση απόσταση βρίσκεται από το χωριό |
|
|
ποια είναι η πιο κοντινή πόλη από αυτό |
|
|
ποια είναι τα κοντινά χωριά |
Γράψτε ένα σύντομο κείμενο με οδηγίες για κάποιον που θέλει να έρθει να σας βρει στην πόλη όπου μένετε ή για κάποιον που θέλει να πάει από το χωριό σας στην πιο κοντινή πόλη.
Η ΛΕΞΗ ΟΔΟΣ
3. «Η λωρίδα εδάφους με κατάλληλο υπόστρωμα και σήμανση που επιτρέπει τη χερσαία επικοινωνία, τη μετακίνηση πεζών, οχημάτων και εμπορευμάτων... Είναι από τις πιο "παραγωγικές" λέξεις της ελληνικής σε όλη τη διαδρομή της από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα….» [Λεξικό Μπαμπινιώτη]
Η λέξη οδός σχηματίζει μια πολύ μεγάλη οικογένεια με τη βοήθεια της σύνθεσης.
Ας δούμε τη σύνθεση:
| α' συνθετικό | β' συνθετικό |
| οδηγός | άνοδος |
| οδοποιία | έξοδος |
| οδόστρωμα | αδιέξοδο |
Εκτός από αυτές, μπορούμε με τη βοήθεια του λεξικού μας να βρούμε και πολλές άλλες:
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
 | ||
| α' συνθετικό | β' συνθετικό | |
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Η οδός ανήκει στα θηλυκά ουσιαστικά σε -ος. Ας θυμηθούμε πώς κλίνεται:
| Eνικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |
| Ονομαστική | η οδός | οι οδοί |
| Γενική | της οδού | των οδών |
| Αιτιατική | την οδό | τις οδούς |
| Kλητική | οδέ | οδοί |
Β.3 Λόγια κλίση θηλυκών σε -ος [Γραμματική Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού]
4. Κλίνετε και εσείς το θηλυκό «η λεωφόρος»:
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| Eνικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |
| Ονομαστική | ||
| Γενική | ||
| Αιτιατική | ||
| Kλητική |
5. Συμπληρώστε με τον σωστό τύπο της λέξης οδός τα κενά στο κείμενο που ακολουθεί:
Έστριψα αριστερά στην __ Σόλωνος και προχώρησα προς την __ Ασκληπιού. Δεν άργησα να χαθώ, γιατί όλες οι __ έμοιαζαν ίδιες. Άλλωστε και οι πινακίδες που έλεγαν τα ονόματα των __ έλειπαν. Ευτυχώς βρέθηκε ένας περαστικός και μου εξήγησε πως η __ που έψαχνα ήταν η αμέσως επόμενη.
Σώματα κειμένων της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα
6. (αφετηρία, τέρμα, στάση, σταθμός, γραμμή, αστικός)
Βάλτε τις λέξεις μπροστά από τους ορισμούς τους:
__ = το σημείο από όπου ξεκινάει σε τακτά διαστήματα ένα μεταφορικό μέσο
__ = αυτός που έχει σχέση με την πόλη
__ = το καθορισμένο δρομολόγιο μεταφορικού μέσου
__ = το μέρος όπου σταθμεύει ένα μέσο μαζικής μεταφοράς για να επιβιβάσει ή να αποβιβάσει επιβάτες
__ = το να σταθεί για λίγο ένα όχημα κάπου, χωρίς να βγει ο οδηγός του, για να επιβιβάσει ή να αποβιβάσει κάποιον
__ = η τελευταία στάση που κάνει ένα μεταφορικό μέσο
|
|
Αναλύστε τις σύνθετες λέξεις που ανήκουν στην οικογένεια της λέξης οδός, προσπαθήστε να τις εξηγήσετε και ελέγξτε με τη βοήθεια ενός λεξικού τι καταφέρατε: |
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| λέξη | α' συνθετικό | β' συνθετικό | σημασία | √ | Χ |
| οδόστρωμα | |||||
| έξοδος | |||||
| άνοδος | |||||
| οδοκαθαριστής | |||||
| οδοποιία |
Υπόγειες διαδρομές
Πριν από 137 χρόνια κατασκευάστηκε στο Λονδίνο ο πρώτος υπόγειος σιδηρόδρομος του κόσμου. Άρχισε να λειτουργεί το 1863, με σκοπό να μεταφέρει επιβάτες από τα προάστια στην καρδιά της πόλης. Όμως, ο καπνός της ατμομηχανής έκανε το ταξίδι ιδιαίτερα επίπονο και προβληματικό. Ο καπνός ήταν αποπνικτικός και λέρωνε τους επιβάτες, αλλά το ταξίδι ήταν ταχύτερο και, παρ' όλα αυτά, πιο άνετο σε σύγκριση με άλλα μέσα μεταφοράς. Το 1890 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά τρένα και το πρόβλημα περιορίστηκε. Το 1900 ακολούθησαν το παράδειγμα του Λονδίνου η Βουδαπέστη και το Παρίσι, όπου εκεί, για πρώτη φορά, ο υπόγειος σιδηρόδρομος ονομάστηκε «μετρό». Το 1904 λειτούργησε το μετρό της Νέας Υόρκης. Μία μία όλες οι μεγάλες πόλεις υιοθέτησαν το μετρό, αναγνωρίζοντας τα πλεονεκτήματα της υπόγειας μετακίνησης των επιβατών: ταχύτητα, ακρίβεια δρομολογίων, μείωση κυκλοφοριακού φόρτου.
Ξέρετε πότε άρχισαν οι συζητήσεις για την κατασκευή του μετρό στην Αθήνα; Το 1955! Όμως η κατασκευή άρχισε 38 χρόνια αργότερα, τα ξημερώματα της Δευτέρας 28 Ιουνίου 1993, όταν ένα μεγάλο φορτηγό διέσχισε αργά τους δρόμους της Αθήνας μεταφέροντας τα πρώτα τμήματα του γνωστού μετροπόντικα, βάρους άνω των 200 τόνων. Εβδομήντα οκτώ μήνες αργότερα ένα μεγάλο τμήμα του έργου ολοκληρώθηκε. Η Αθήνα δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια. Το μετρό θα δώσει λύσεις στο κυκλοφοριακό πρόβλημά της.
Tο τρένο της Αθήνας λειτούργησε για πρώτη φορά το 1869. Τα εγκαίνια αποτέλεσαν το σημαντικότερο γεγονός της εποχής. Στις 28 Ιανουαρίου 2000 υποδεχτήκαμε το μετρό με τον ίδιο ενθουσιασμό.
Με το μετρό δύο νέες υπόγειες σιδηροδρομικές γραμμές συμπληρώνουν την παλιά γραμμή του Ηλεκτρικού (ΗΣΑΠ), που ενώνει την Κηφισιά με τον Πειραιά. Η γραμμή 2 ξεκινάει από τα Σεπόλια και, με ενδιάμεσους σταθμούς στην πλατεία Αττικής, στον σταθμό Λαρίσης, στο Mεταξουργείο, στην Ομόνοια και στο Πανεπιστήμιο, φτάνει στο Σύνταγμα. Η γραμμή 3 ξεκινάει από το Πεντάγωνο (Εθνική Άμυνα) και, με ενδιάμεσους σταθμούς στη λεωφόρο Κατεχάκη, στην Πανόρμου, στους Αμπελοκήπους, στο Μέγαρο Μουσικής και στον Ευαγγελισμό, φτάνει επίσης στο Σύνταγμα.
περιοδικό «Ερευνητές», Η Καθημερινή, 6/2/00 (διασκευή)
1. Aπαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις:
|
|
Πότε και πού κατασκευάστηκε ο πρώτος υπόγειος σιδηρόδρομος στον κόσμο; |
|
|
Πότε έγινε η αρχή για το μετρό της Αθήνας; |
|
|
Πότε ολοκληρώθηκε ένα μεγάλο τμήμα του έργου; |
|
|
Πόσες γραμμές υπάρχουν τώρα συνολικά; |
|
|
Πόσος χρόνος πέρασε από τότε που πρωτοσυζητήθηκε το έργο μέχρι τα εγκαίνιά του; Συζητήστε στην τάξη γιατί νομίζετε ότι καθυστέρησε τόσο. |
2. Στο άρθρο υπάρχουν πολλοί αριθμοί γραμμένοι ως ψηφία. Μπορείτε να τους γράψετε με λέξεις (απόλυτα αριθμητικά);
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| 137 | εκατόν τριάντα επτά |
| 1863 | |
| 1900 | |
| 1955 | |
| 200 | |
| 28 |
Όπως ξέρουμε, τα αριθμητικά επίθετα τα χωρίζουμε σε
απόλυτα, τακτικά, πολλαπλασιαστικά και αναλογικά.
Απόλυτα είναι αυτά που φανερώνουν πόσα είναι κάποια πράγματα ή πόσοι είναι κάποιοι άνθρωποι (δύο, τρία…).
Τακτικά είναι εκείνα που δείχνουν σε ποια σειρά βρίσκεται κάτι ή κάποιος (δεύτερος, τρίτος…).
Τα πολλαπλασιαστικά φανερώνουν από πόσα μέρη αποτελείται κάτι (διπλός, τριπλός…) και τα
αναλογικά πόσες φορές κάτι είναι μεγαλύτερο από ένα άλλο (διπλάσιος, τριπλάσιος…).
Για τα αριθμητικά μπορείς να διαβάσεις εδώ
Τα αριθμητικά [Γραμματική Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού]
Η γραφή των αριθμητικών [Ορθογραφικό – ερμηνευτικό λεξικό Δ΄, Ε΄, Στ΄ Δημοτικού]
3. Βρείτε τα τακτικά αριθμητικά που αντιστοιχούν στους παρακάτω αριθμούς και γράψτε τα και στα τρία τους γένη:
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| απόλυτα | τακτικά | πολλ/στικά | αναλογικά | |
| 6 | έξι | έκτος | εξαπλός | εξαπλάσιος |
| 7 | ||||
| 9 | ||||
| 20 |
4. Το προηγούμενο άρθρο είναι γραμμένο στις 6/2/2000. Δείτε τώρα τον χάρτη που ακολουθεί. Κοιτάξτε την ημερομηνία και βρείτε πόσος χρόνος έχει περάσει.
Σίγουρα τώρα που διαβάζετε το βιβλίο θα έχουν προστεθεί καινούριοι σταθμοί. Ίσως και καινούριες γραμμές. Βρείτε ένα χάρτη του μετρό και ελέγξτε τις αλλαγές. Μπορείτε να επισκεφθείτε και την ηλεκτρονική διεύθυνση www.ametro.gr, όπου υπάρχουν όλες οι πληροφορίες που θέλετε.
Χάρτες Μετρό [πηγή: Αττικό Μετρό Α.Ε.]
5. Η εταιρεία Αττικό Μετρό και το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών δίνουν οδηγίες στα παιδιά που χρησιμοποιούν το μετρό:
|
|
Όταν χρησιμοποιείτε τις κυλιόμενες σκάλες, προσέξτε: τα λυμένα κορδόνια των παπουτσιών, τα φαρδιά ρούχα και τα κασκόλ μπορεί να πιαστούν στα κινούμενα μέρη της σκάλας. Κοιτάξτε εμπρός, παρατηρήστε την κατεύθυνση της σκάλας προτού κάνετε το πρώτο βήμα και ποτέ μην τη χρησιμοποιείτε αντίθετα με την κατεύθυνση προς την οποία κινείται. Όταν τη χρησιμοποιείτε, να στέκεστε δεξιά και να κρατάτε το χέρι αυτού που σας συνοδεύει. Αν είστε μόνος, κρατηθείτε από τη μαύρη ταινία που κινείται. Μη σκαρφαλώσετε ποτέ επάνω σε αυτή την ταινία για να παίξετε.
|
|
|
Όταν περιμένετε το τρένο στις αποβάθρες, κατευθυνθείτε εκεί όπου δεν υπάρχει πολύς κόσμος μαζεμένος και να στέκεστε πάντοτε πίσω από τη διαχωριστική γραμμή του δαπέδου. |
|
|
Όταν ακούσετε την κόρνα του τρένου να ηχεί, σημαίνει ότι το τρένο μπαίνει στον σταθμό. Μόλις σταματήσει εντελώς στην αποβάθρα και ανοίξουν οι πόρτες, μη βιαστείτε να μπείτε μέσα. Περιμένετε πρώτα να αποβιβαστούν αυτοί που το επιθυμούν και κατόπιν μπορείτε με άνεση να μπείτε και εσείς στο βαγόνι. Αν ακουστεί ο χαρακτηριστικός ήχος που σημαίνει ότι κλείνουν οι πόρτες και δεν έχετε μπει στο τρένο, απομακρυνθείτε από αυτό και μην προσπαθήσετε να το προλάβετε τρέχοντας. Αφού μπείτε στο βαγόνι, προχωρήστε προς το κέντρο και αφήστε χώρο για τους υπόλοιπους επιβάτες. Αν δεν καθίσετε, κρατηθείτε από το χέρι του συνοδού σας ή από τις σταθερές χειρολαβές στις πλάτες των καθισμάτων. Μη στηρίζεστε στις πόρτες και απομακρυνθείτε από αυτές όταν κλείνουν. |
|
|
Σε περίπτωση που χωριστείτε από τον συνοδό σας ή χρειάζεστε καθοδήγηση, ζητήστε βοήθεια από τον Υπεύθυνο Σταθμού, τον Εκδότη Εισιτηρίων ή το Προσωπικό Ασφαλείας και Ελέγχου. |
Ξαναγράψτε το κείμενο στο τετράδιό σας βάζοντας τα μαυρισμένα ρήματα στον οριστική ενεστώτα και βάζοντας, όπου χρειάζεται, ορισμένα ρήματα στο α' πρόσωπο πληθυντικού, όπως στο παράδειγμα:
Γράψε την απάντησή σου στο παρακάτω γκρι πλαίσιο
Όταν χρησιμοποιούμε τις κυλιόμενες σκάλες, προσέχουμε: __
6. Στα κείμενα με οδηγίες, όπως το παραπάνω, βρίσκουμε πολλά επιρρήματα που μας φανερώνουν πότε γίνεται κάτι, πού γίνεται και με ποιον τρόπο γίνεται. Ανακαλύψτε τα και γράψτε τα στη σωστή θέση στον πίνακα που ακολουθεί:
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| πότε | πού | με ποιον τρόπο |
| πρώτα | εμπρός | αντίθετα |
Το επίρρημα, Γραμματική Ε΄, Στ΄ Δημοτικού]
Μαθαίνω περισσότερα για τη ζωή στην πόλη
Clément Jérôme, Συζητώντας με την κόρη μου για πολιτισμό, μετάφρ. Κ. Τζωρτζή, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003.
Κάιζερ Ρενέ και Μπερνάρ, Το βιβλίο της πόλης, μετάφρ. Χ. Παυλίδης - Θ. Σπύρου, εκδ. Ερευνητές, Αθήνα, 2001.
Καλλία Ελένη, Τα φωτισμένα παράθυρα διηγούνται ιστορίες, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1998.
Κοντολέων Μάνος, Γάντι σε ξύλινο χέρι, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2003.
Μια πόλη στη λογοτεχνία (σειρά με πόλεις, όπως: Καβάλα, Τρίπολη, Ηράκλειο, Φλώρινα κ. ά.), εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα.
Ξανθούλης Γιάννης, Ανέβα στη στέγη να φάμε το σύννεφο, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1994.
Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη, Στο τσιμεντένιο δάσος, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1996.
Ροντάρι Τζάνι, Παραμύθια από το τηλέφωνο, μετάφρ. Α. Παπασταύρου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003.
Ροντάρι Τζάνι, Παραμύθια σαν πλατύ χαμόγελο, μετάφρ. Α. Καμβύση, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003.
Σφήκας Γιώργος, Αττική 8000 π.Χ., εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003.
Ανθολόγιο:
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η πολιτεία της λίμνης, σελ. 24
Α. Βαρελλά, Δρακοπαραμύθι, σελ. 57
Διορθώνω το γραπτό μου
Κάθε φορά που γράφω ένα κείμενο το ξαναδιαβάζω. Προσέχω όλα τα παρακάτω και διορθώνω όσα χρειάζεται. (Μπορεί να χρειαστεί να ξαναγράψω κάποια μέρη του κειμένου μου.)
Ποιος ήταν ο σκοπός μου; Τον πέτυχα; (Συμβουλευτείτε τα σημεία που προτείνονται για ανάπτυξη στην εκφώνηση της εργασίας παραγωγής γραπτού λόγου.)
Τι μου άρεσε περισσότερο απ' όσα έγραψα;
Τι θα μπορούσα να έχω γράψει καλύτερα; Πώς μπορώ να το γράψω τώρα;
Τι θα μπορούσα να γράψω ακόμα;
Θα καταλάβουν το κείμενο οι συμμαθητές μου;
Ποια σημεία θα τους αρέσουν περισσότερο και ποια λιγότερο;
Οργάνωσα το γραπτό μου σε παραγράφους;
Πώς είναι η ορθογραφία; Χρησιμοποίησα το λεξικό μου;
Χρησιμοποίησα σωστά τις τελείες και τα κόμματα;
Χρησιμοποίησα πολλές διαφορετικές λέξεις ή χρησιμοποίησα πολλές φορές τις ίδιες λέξεις;
Πώς είναι η εμφάνιση του γραπτού μου; Μπορεί να το διαβάσει κανείς εύκολα;
