ΣΕΛ. 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Η ενότητα αρχίζει με ένα απόσπασμα από τη ραψωδία π της Οδύσσειας του Ομήρου που αφορά τη συνάντηση Τηλέμαχου και Οδυσσέα. Ενδεικτικές ερωτήσεις επεξεργασίας θα μπορούσαν να αποτελέσουν οι παρακάτω:
1) Τι γνωρίζετε για τον Τηλέμαχο και τον Οδυσσέα; Γιατί συναντιούνται μετά από πολλά χρόνια;
2) Ποια είναι τα συναισθήματα των δύο ηρώων, πατέρα και γιου;
Ο στόχος στη συγκεκριμένη ενότητα είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τις ιδιαιτερότητες της δομής αφηγηματικών και περιγραφικών κειμένων.
Στόχος είναι, επίσης, η επιλογή και η χρήση των κατάλληλων γλωσσικών μέσων για την παραγωγή των συγκεκριμένων κειμένων σε διαφορετικό επικοινωνιακό πλαίσιο κάθε φορά, έτσι ώστε οι μαθητές να εμπεδώσουν το κύριο γραμματικό φαινόμενο που διδάσκεται στη συγκεκριμένη ενότητα:
• παρατακτική – υποτακτική σύνδεση
• ασύνδετες προτάσεις
και να επαναλάβουν γραμματικά φαινόμενα που έχουν ήδη διδαχθεί και επισημαίνονται στη συγκεκριμένη ενότητα:
• παρατακτική σύνδεση με αντιθετικούς συνδέσμους
• εναντιωματικές προτάσεις
• λειτουργίες της γενικής πτώσης
Όσον αφορά τα κείμενα, δίνονται:
• λογοτεχνικές αφηγήσεις (Ώρες με τη μητέρα μου, Πρέπει να φανώ γενναίος)
• άρθρο (Μια οικογένεια ανάμεσα στις άλλες)
Επίσης προτείνονται ευρύτερες δραστηριότητες με οριζόντιους στόχους (διαθεματικές), οι οποίες συνδέονται με διάφορα αντικείμενα του Α.Π.
Θεωρία
- Περιγραφή, γενικά
- Περιγραφή προσώπου
- Η επιρρηματική σημασία των πτώσεων
- Σύνδεση των προτάσεων
- Αντιθετική σύνδεση των προτάσεων (στο Περισσότερες πληροφορίες για την παρατακτική σύνδεση))
- Τα είδη των εξαρτημένων προτάσεων
- Κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις
Ασκήσεις
- Να εντοπίσετε το είδος της σύνδεσης μεταξύ των παρακάτω προτάσεων (με δικαιολόγηση) (1η)
- Να εντοπίσετε το είδος της σύνδεσης μεταξύ των παρακάτω προτάσεων (με δικαιολόγηση) (2η)
- Να εντοπίσετε το είδος της σύνδεσης μεταξύ των παρακάτω προτάσεων (με δικαιολόγηση) (3η)
- Να εντοπίσετε το είδος της σύνδεσης μεταξύ των παρακάτω προτάσεων (με δικαιολόγηση) (4η)
- Άσκηση για τη διαδοχική υπόταξη (1η)
- Άσκηση για τη διαδοχική υπόταξη (2η)
- Άσκηση για τη διαδοχική υπόταξη (3η)
- Άσκηση για τη διαδοχική υπόταξη (4η)
- Τηλεπαιχνίδι-παρατακτική σύνδεση, υποτακτική σύνδεση, ασύνδετο σχήμα © Νίκος Αστέριος
- Άσκηση για τη σύνδεση των προτάσεων, © Γεωργία Μουντράκη
- Περισσότερες ασκήσεις θα βρείτε εδώ
Συνάντηση Τηλέμαχου - Οδυσσέα
«Αλλιώτικος φαντάζεις τώρα, ξένε, παρότι πριν·
ανίσως είσαι ένας θεός απ’ όσους τον απέραντο ουρανό κρατούν,
σπλαχνίσου μας...»
Πήρε τον λόγο τότε κι αποκρίθηκε βασανισμένος ο Οδυσσέας:
«Όχι, θεός δεν είμαι· πώς με φαντάστηκες αθάνατο;
Είμαι ο πατέρας ο δικός σου· που εσύ για χάρη του στενάζεις
και πολλά υποφέρεις...»
Μιλώντας φίλησε τον γιο του κι άφησε να κυλήσουν από τις παρειές*
στο χώμα τα δάκρυά του, που πριν με τόση επιμονή τα συγκρατούσε.
.........................
Tότε τους συνεπήρε και τους δυο του θρήνου ο ίμερος*
σπαραχτικά θρηνούσαν πιο δυνατά κι από πουλιά...
τόσο πικρό και το δικό τους δάκρυ από τα βλέφαρά τους κύλησε.
Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία π (μετάφρ. Δημήτρης Μαρωνίτης)
*παρειές: μάγουλα
*ίμερος: πόθος, λαχτάρα
Με τι θα ασχοληθούμε:
- Πώς περιγράφουμε ένα πρόσωπο
- Πώς λειτουργεί η γενική πτώση
Ώρες με τη μητέρα μου
Η μαμά μου ήταν πάντα ξεχωριστή. Με τον μπαμπά παντρεύτηκαν από έρωτα στο άψε σβήσε. Και οι ευχές που τους έδωσε ο παπάς όταν τους πάντρεψε πραγματοποιήθηκαν. Απόχτησαν «καρπόν κοιλίας», δηλαδή εμένα και τον αδερφό μου.
Η μαμά δεν είχε περάσει τα σαράντα. Τα μάτια της σκούρα γαλάζια, έμοιαζαν με τα μη με λησμόνει* που φυτρώνουν την άνοιξη. Φαινόταν κοριτσάκι όταν την έβλεπες από πίσω, με την κομψή κορμοστασιά της και την ξανθιά κοτσίδα στην πλάτη. Το πιο όμορφο πάνω της όμως ήταν οι κινήσεις των χεριών της, και ό,τι έκανε το έκανε με χάρη.
Δεν ήξερα καμιά γυναίκα στο νησί να φοράει λουλούδια στα μαλλιά. Λάτρευε τις γαρδένιες, είχαμε τρεις γλάστρες στην αυλή. Τις φρόντιζε σαν να ήταν παιδιά της κι όταν άνθιζαν έπλεκε τα λουλούδια τους μαζί με την κοτσίδα της. Άλλες φορές πάλι τις περνούσε σε κλωστή κι έφτιαχνε βραχιόλια. Σε κάθε κίνηση των χεριών της οι γαρδένιες μοσχοβολούσαν. Από τότε μαμά και γαρδένια είναι ένα στο μυαλό μου.
Κάθε απόγευμα μετά τη δουλειά, χειμώνα καλοκαίρι, φορούσε αθλητική φόρμα και παπούτσια και χανόταν. Παραλία παραλία, έφτανε ως το ακρωτήρι με τον φάρο, που το δέρνουν τα κύματα. Καθόταν στον αγαπημένο της βράχο. Γύριζε πάντα με τα χέρια γεμάτα. Βότσαλα με παράξενα χρώματα, που η θάλασσα τούς έδινε πότε το σχήμα ενός πουλιού ή τη μορφή μιας γυναίκας, και ξύλα ξεβρασμένα στην άμμο, αργασμένα* από το κύμα και την αρμύρα. Με λίγες «καλλιτεχνικές επεμβάσεις», όπως έλεγε η ίδια, έφτιαχνε αριστουργήματα που στόλιζαν τον κήπο και την αυλή μας.
Μικρή πήγαινα κι εγώ μαζί της. Μου άρεσε να τσαλαβουτάω στην παραλία, να σκαρφαλώνω στα βράχια και να βρίσκω καβούρια και κοχύλια. Κι όλο κοίταζα πότε θα βγει η γοργόνα. Η μαμά δεν βαριόταν να μου λέει και να μου ξαναλέει παραμύθια. Από εκείνη έμαθα να διαβάζω λογοτεχνικά βιβλία. Το βράδυ αράζαμε κάτω από τη λεύκα τα καλοκαίρια ή δίπλα στο τζάκι τον χειμώνα, μ’ ένα βιβλίο στο χέρι. Τα παράγγελνε η ίδια στο βιβλιοπωλείο της πλατείας κι όσα έκρινε ότι μ’ ενδιέφεραν τα έδινε και σε μένα να τα διαβάσω.
Λίτσα Ψαραύτη, Όνειρα από μετάξι, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2002 (διασκευή)
* μη με λησμόνει: φυτό με γαλάζια και λευκά άνθη
* αργασμένα: σκαλισμένα, «φαγωμένα»
(αφίσα για τη γιορτή της μητέρας)
1. «Η μαμά μου ήταν ξεχωριστή»: πώς φαίνεται αυτό από το κείμενο;
2. Πώς αισθάνεται για τη μητέρα της η συγγραφέας; Ποιες φράσεις του κειμένου φανερώνουν τα αισθήματά της;
3. Στο κείμενο η συγγραφέας περιγράφει τη μητέρα της. Βάλτε τους τίτλους των παραγράφων στη σωστή σειρά.
_ Εξωτερική περιγραφή
_ Χειροτεχνήματα με υλικά της θάλασσας
_ Η αγάπη για τα λουλούδια
_ Οι ώρες μου με τη μητέρα
_ Πρόλογος - γενικός χαρακτηρισμός
Βλέπουμε λοιπόν ότι στην περιγραφή ενός ανθρώπου ακολουθούμε συνήθως μια συγκεκριμένη πορεία. Να ποια είναι τα βασικά της μέρη:
δίνουμε έναν γενικό χαρακτηρισμό του προσώπου και μιλάμε για τη σχέση μας μαζί του
περιγράφουμε την εξωτερική του εμφάνιση
• πρώτα τη γενική εντύπωση που δίνει
• μετά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του
περιγράφουμε τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του
• μιλώντας για τα προτερήματα και τα ελαττώματά του
• αναφέροντας χαρακτηριστικά επεισόδια
κλείνουμε με μια γενική κρίση για το πρόσωπο που περιγράψαμε
σε όλη τη διάρκεια της περιγραφής μπορούμε να αναφέρουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας
Η μαμά δεν βαριόταν να μου λέει παραμύθια.
Τα παράγγελνε η ίδια στο βιβλιοπωλείο της πλατείας.
Στις φράσεις αυτές παρατηρούμε ότι η γενική πτώση μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυρίως με δυο τρόπους:
στην πρώτη περίπτωση συμπληρώνει το νόημα του ρήματος και είναι δεύτερο (έμμεσο) αντικείμενο (βλέπε ενότητα Ατυχήματα):
μου λέει παραμύθια ⇒ λέει σε μένα παραμύθια
στη δεύτερη περίπτωση η γενική συμπληρώνει το νόημα ενός ουσιαστικού:
το βιβλιοπωλείο της πλατείας ⇒ η γενική δείχνει πού βρίσκεται το βιβλιοπωλείο
4. Από τις παρακάτω γενικές ξεχωρίστε ποιες συμπληρώνουν ένα ρήμα και ποιες ένα ουσιαστικό:
| Η γενική συμπληρώνει | ρήμα | ουσ. |
| η μορφή μιας γυναίκας | ||
| μου άρεσε να τσαλαβουτάω στην παραλία | ||
| η κοτσίδα της μητέρας | ||
| οι ευχές που τους έδωσε ο παπάς | ||
| το σχήμα ενός πουλιού | ||
| η θάλασσα τούς έδινε ένα σχήμα |
Όταν η γενική συνοδεύει ουσιαστικό, μπορεί να δηλώνει:
| σε ποιον ανήκει κάτι | --> το σπίτι του Άρη |
| τον τόπο | --> η μάχη της Κρήτης |
| τον χρόνο | --> η τέχνη της αρχαιότητας |
| μια ιδιότητα, ένα χαρακτηριστικό | --> σοκολάτα πολυτελείας |
| την αιτία | --> η χαρά της επιστροφής |
| το περιεχόμενο | --> σαλάτα λαχανικών |
| τη μέτρηση χώρου/χρόνου | --> απόσταση εκατό μέτρων |
| τον σκοπό | --> κουταλάκι του γλυκού |
| ένα σύνολο που διαιρείται | --> τα αγόρια της τάξης |
Για τη χρήση της γενικής ως προσδιορισμός μπορείς να διαβάσεις εδώ
6 Ένας νέος συμμαθητής ή μια νέα συμμαθήτριά σας σας έχει καλέσει να περάσετε μαζί λίγες μέρες από τις καλοκαιρινές διακοπές στο εξοχικό σπίτι του/της. Για να πείσετε τους γονείς σας, χρειάζεται να περιγράψετε τον φίλο ή τη φίλη σας, τονίζοντας ιδιαίτερα τα προτερήματα του χαρακτήρα του/της. Μπορείτε ακόμα να αναφέρετε χαρακτηριστικά περιστατικά που φανερώνουν την ξεχωριστή σχέση που σας ενώνει. Στην περιγραφή θα σας βοηθήσουν οι παρακάτω ιδέες:
Με τι θα ασχοληθούμε:
- Πώς συνδέονται οι προτάσεις μεταξύ τους (παρατακτική και υποτακτική σύνδεση, ασύνδετο σχήμα)
- Ποια είναι τα είδη των εξαρτημένων προτάσεων
Πρέπει να φανώ γενναίος
Σήμερα στο σπίτι, ρώτησα τη μητέρα μου πού θα πάμε διακοπές. Η μαμά μου με κοίταξε, έκανε μια περίεργη γκριμάτσα, μ’ αγκάλιασε, με φίλησε στο κεφάλι και μου είπε πως θα το κουβεντιάζαμε, «όταν ο μπαμπάς θα επιστρέψει, μωρό μου», και να πάω τώρα να παίξω στον κήπο.
Πήγα λοιπόν στον κήπο και περίμενα τον μπαμπά. Μόλις εκείνος έφτασε, έτρεξα στο μέρος του, εκείνος με πήρε στην αγκαλιά του, με πέταξε στον αέρα και τον ρώτησα πού θα πηγαίναμε διακοπές. Ο μπαμπάς μου απότομα έχασε το χαρούμενο ύφος, μ’ άφησε κάτω και μου υποσχέθηκε ότι θα το συζητούσαμε μέσα, εκεί που βρήκαμε τη μαμά καθισμένη να μας περιμένει.
– Νομίζω ότι η στιγμή είναι κατάλληλη, είπε ο μπαμπάς.
– Συμφωνώ, απάντησε η μαμά. Το συζητήσαμε πριν από λίγο.
Τότε ο μπαμπάς κάθισε στην πολυθρόνα, μ’ έπιασε από τα χέρια και με τράβηξε στα γόνατά του.
– Ο Νικόλας μου είναι ένα μεγάλο και λογικό αγόρι. Έτσι δεν είναι;
– Βεβαίως, βεβαίως! απάντησε η μαμά μου.
Εγώ δεν βλέπω με καλό μάτι ποτέ μου τέτοιες κουβέντες, ότι τάχα είμαι ένα μεγάλο αγόρι, γιατί συνήθως, όταν μου το λένε, θέλουν να κάνω πράγματα που δεν μου πολυαρέσουν.
– Κι είμαι σίγουρος, είπε ο μπαμπάς, ότι το μεγάλο μου αγόρι θα ήθελε πολύ να πάει διακοπές στη θάλασσα!
– Αχ ναι! είπα. Και θα μείνουμε σε ξενοδοχείο;
– Όχι ακριβώς, είπε ο μπαμπάς και κόμπιασε. Να... νομίζω πως θα κοιμάσαι σε σκηνή.
– Σε μια σκηνή όπως οι Ινδιάνοι; ρώτησα. Τέλεια! Και θα μ’ αφήσεις να σε βοηθήσω να στήσουμε τη σκηνή; Ν’ ανάψουμε φωτιά; Και θα μου μάθεις ψάρεμα για να φέρνω μεγάλα ψάρια στη μαμά; Αχ, αυτό θα ήταν σαν όνειρο!
Ο μπαμπάς σκούπισε το πρόσωπό του με το μαντίλι του, σαν να ζεσταινόταν πολύ, αν και δεν είχε καθόλου ζέστη εκείνη την ώρα, κι ύστερα μου είπε:
– Νικόλα, πρέπει να μιλήσουμε σαν μεγάλοι. Πρέπει να φανείς πολύ γενναίος.
– Και αν φανείς γενναίος και συμπεριφερθείς σαν ένα μεγάλο παιδί, είπε η μαμά, θα σου ετοιμάσω το βράδυ την αγαπημένη σου τούρτα σοκολάτα.
Τότε ο μπαμπάς καθάρισε τον λαιμό του με ένα ελαφρό βήξιμο, μ’ έπιασε απ’ τους ώμους και μου είπε:
– Δεν θα έρθουμε μαζί σου στις διακοπές. Θα πας μόνος σου σαν μεγάλος. Η μαμά σου κι εγώ αποφασίσαμε να πας σε μια κατασκήνωση. Θα σου κάνει πολύ καλό, θα είσαι με φίλους της ηλικίας σου και θα το χαρείς πάρα πολύ...
– Σίγουρα, είναι η πρώτη φορά που θα μείνεις μόνος σου, χωρίς εμάς, Νικόλα, αλλά είναι για το καλό σου, είπε η μαμά. Λοιπόν, τι λες, αγόρι μου;
– Απίθανο! φώναξα κι άρχισα να χοροπηδάω στο σαλόνι. Γιατί αλήθεια οι κατασκηνώσεις είναι καταπληκτικές. Κάνεις ένα σωρό φίλους, άπειρες βόλτες, παίζεις παιχνίδια, ανάβεις φωτιές και χορεύεις και τραγουδάς. Ήμουν τόσο χαρούμενος, που αγκάλιασα και φίλησα τον μπαμπά και τη μαμά.
Το βράδυ η τούρτα ήταν πολύ νόστιμη κι έφαγα πολλά κομμάτια, γιατί ο μπαμπάς κι η μαμά ούτε που τ’ αγγίξανε. Εκείνο που είναι περίεργο είναι που ο μπαμπάς κι η μαμά με κοιτάζανε με μάτια γουρλωμένα και φαίνονταν κάπως στενοχωρημένοι. Τους καταλαβαίνω, σίγουρα δεν έχουν συνηθίσει να μένουν μόνοι τους στις διακοπές.
Όμως εγώ δεν ξέρω, αλλά πιστεύω πως ήμουνα πολύ γενναίος και λογικός. Δεν ήμουνα;
Ρενέ Γκοσινί – Ζαν Ζακ Σανπέ, Οι διακοπές του μικρού Νικόλα, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα, 2000 (διασκευή)
Ζαν Ζακ Σεμπέ - Ρενέ Γκοσινύ, «Οι έλεγχοι» [Ανθολόγιο Ε΄-Στ΄ Δημοτικού]
1. Γιατί οι γονείς του μικρού Νικόλα δυσκολεύονται να του πουν πως θα πάει στην κατασκήνωση; Πώς φαίνεται αυτό μέσα στο κείμενο;
2. Οι γονείς του μικρού Νικόλα τον αντιμετωπίζουν άλλοτε σαν μικρό κι άλλοτε σαν μεγάλο. Γιατί νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό;
Ας δούμε με πόσους τρόπους μπορούν να συνδέονται οι προτάσεις.
• Πήγα λοιπόν στον κήπο και περίμενα τον μπαμπά.
Η φράση αποτελείται από δυο όμοιες προτάσεις (είναι και οι δυο ανεξάρτητες). Η σύνδεση αυτή ονομάζεται παρατακτική σύνδεση, διότι δύο όμοιες προτάσεις, ανεξάρτητες ή εξαρτημένες, «παρατάσσονται», δηλαδή βρίσκονται η μια δίπλα στην άλλη και συνδέονται μεταξύ τους με παρατακτικούς συνδέσμους.
Οι πιο χαρακτηριστικοί παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι: και, ή, είτε, ούτε, αλλά, όμως, μα.
• Ο μπαμπάς μου μου υποσχέθηκε ότι θα το συζητούσαμε.
Η φράση αποτελείται από δυο ανόμοιες προτάσεις (μια ανεξάρτητη και μια εξαρτημένη). Η σύνδεση αυτή ονομάζεται υποτακτική σύνδεση, διότι μια εξαρτημένη πρόταση «υποτάσσεται», δηλαδή συμπληρώνει το περιεχόμενο μιας άλλης πρότασης, εξαρτημένης ή ανεξάρτητης, και συνδέεται μαζί της με υποτακτικούς συνδέσμους.
Με τους υποτακτικούς συνδέσμους ξεκινούν εξαρτημένες προτάσεις:
→ Αιτιολογικές (γιατί, επειδή, αφού, διότι, μια και)
→ Τελικές (να, για να)
→ Αποτελεσματικές ή συμπερασματικές (ώστε, που)
→ Υποθετικές (αν)
→ Εναντιωματικές – παραχωρητικές (αν και, ενώ, μολονότι, παρ’ όλο που)
→ Χρονικές (όταν, καθώς, μόλις, πριν, αφού, προτού, ώσπου, όποτε, άμα)
→ Προτάσεις που συμπληρώνουν το ρήμα και έχουν ρόλο αντικειμένου (να, ότι, πως)
• Η μαμά μου με κοίταξε, έκανε μια περίεργη γκριμάτσα, μ’ αγκάλιασε, με φίλησε στο κεφάλι.
Η φράση αποτελείται από όμοιες προτάσεις που μπαίνουν η μια δίπλα στην άλλη χωρίς σύνδεσμο, μόνο με κόμματα.
Για τα είδη σύνδεσης των προτάσεων μπορείς να διαβάσεις εδώ
3. Μπορείτε να βρείτε ποιες προτάσεις συνδέουν οι μαυρισμένοι σύνδεσμοι και με τι είδος σύνδεσης (παρατακτική ή υποτακτική);
Φέραμε τον παππού να μείνει στο σπίτι μας, τον ταΐσαμε, του στρώσαμε το κρεβάτι που θα κοιμάται, τον βοηθήσαμε να ξαπλώσει, του είπαμε κι ένα τραγουδάκι πριν κοιμηθεί και, όταν άρχισε να νυστάζει πολύ και να κλείνουν τα μάτια του, τον φιλήσαμε και οι δυο –εγώ και η Μαρίνα, η αδερφή μου– και έσβησα εγώ το φως επειδή φτάνω πιο εύκολα τον διακόπτη.
Λότη Πέτροβιτς-Aνδρουτσοπούλου, Σπίτι για πέντε, εκδ. Πατάκη, Aθήνα, 1999 (διασκευή)
Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω σειρές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾
| α' πρόταση | σύνδεσμος | β' πρόταση | είδος σύνδεσης |
| να | |||
| πριν | |||
| όταν | |||
| και | |||
| επειδή |
Βρείτε ένα ή περισσότερα ασύνδετα σχήματα στο παραπάνω απόσπασμα.
Γράψε την απάντησή σου στο παρακάτω γκρι πλαίσιο
4. Ποια συναισθήματα σας δημιουργεί η φωτογραφία; Γιατί είναι σημαντική η σχέση ανάμεσα στον παππού, στη γιαγιά και στα εγγόνια;
Γράψε την απάντησή σου στο παρακάτω γκρι πλαίσιο
Παππούς και γιαγιά
Φοίβος Σταυρίδης, «Η γριά γιαγιά μου»
Με τι θα ασχοληθούμε:
- Πώς συνδέονται δύο προτάσεις που έχουν αντίθετο νόημα
Μια οικογένεια ανάμεσα στις άλλες
Με λένε Θανάση Παπαδόπουλο, πηγαίνω στην Τρίτη Δημοτικού και μένω στο σπίτι μου, στην Αθήνα, με τη μικρή μου αδερφή, τη μαμά μου και τον μπαμπά μου. Αυτή είναι η οικογένειά μου. Διάβασα κάπου πως όλες οι οικογένειες δεν είναι σαν τη δική μου και ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές οικογένειες όχι μόνο από χώρα σε χώρα κι από εποχή σε εποχή, αλλά και μέσα στην ίδια πόλη, στην ίδια γειτονιά. Για παράδειγμα, μια οικογένεια σαν τη δική μου, που αποτελείται από δυο γονείς και τα παιδιά, που μένουν όλοι στο ίδιο σπίτι, είναι αρκετά συνηθισμένη, αλλά έχει ένα ασυνήθιστο όνομα: λέγεται πυρηνική οικογένεια.
Αν ζούσαμε σε άλλη εποχή, θα μέναμε μάλλον όλοι μαζί, στο ίδιο σπίτι, στο χωριό του πατέρα του παππού, δηλαδή του προπάππου μου. Οι μεγάλοι θα δούλευαν όλοι μαζί στα χωράφια, στο περιβόλι και στον κήπο. Οι γυναίκες θα μαγείρευαν και θα έφτιαχναν ψωμί και τα παιδιά θα κοιμόμασταν όλα μαζί στρωματσάδα, στο ίδιο δωμάτιο. Σίγουρα θα ήμασταν μια μεγάλη ενδιαφέρουσα οικογένεια, που αλλιώς λέγεται και διευρυμένη, γιατί περιλαμβάνει περισσότερες από μία γενιές: τη γενιά του προπάππου, του παππού, του μπαμπά και τη δική μας.
Οι περισσότερες οικογένειες –τουλάχιστον στην Ευρώπη– είναι πυρηνικές. Και σ’ αυτό το είδος οικογένειας όμως υπάρχει ποικιλία. Για παράδειγμα, ο θείος μου είναι παντρεμένος και έχει με τη γυναίκα του –τη σύζυγό του, όπως λένε– ένα κοριτσάκι που του χρόνου θα πάει Πρώτη Δημοτικού. Αυτή η ξαδερφούλα μου, όταν ήρθε στο σπίτι του θείου μου, ήταν ακόμα πιο μικρή, αλλά δεν ήταν και τελείως μωρό. Τότε μου είπαν πως η ξαδερφούλα μου είναι δικό τους παιδί, μόνο που δεν το έχουν γεννήσει αλλά το έχουν υιοθετήσει. Νομίζω πως δεν υπάρχει καμία διαφορά, αν είσαι υιοθετημένος, αφού το ίδιο σε αγαπάνε όλοι.
Τα άλλα μου ξαδέρφια είναι παιδιά της θείας μου, της αδερφής του πατέρα μου δηλαδή. Έχουν δύο σπίτια και δύο δωμάτια το καθένα! Ο ξάδερφός μου είπε πως στην αρχή δεν του άρεσε καθόλου. Ωστόσο, τώρα συνήθισε. Βλέπετε, οι δικοί του γονείς, η θεία μου με τον άντρα της, πήραν διαζύγιο. Διαζύγιο παίρνουν τα ζευγάρια που παντρεύονται και το μετανιώνουν, δηλαδή μετά βλέπουν πως δεν ταιριάζουν κι αλλάζουν γνώμη. Τότε τα παιδιά ζουν με τον έναν από τους δύο γονείς, αλλά βλέπουν και τον άλλον όποτε θέλουν.
Ξέρω, βέβαια, ότι υπάρχουν και παιδιά που έχουν μόνο μπαμπά ή μόνο μαμά. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για διάφορους λόγους. Μπορεί να μη ζει ο ένας από τους δυο γονείς. Μπορεί, πάλι, να έχεις έναν μπαμπά και μια μαμά, αλλά να ζεις με τον έναν από τους δύο, κι έναν καινούριο μπαμπά, που λέγεται πατριός, ή μια καινούρια μαμά, που λέγεται μητριά. Αυτοί λέγονται θετοί γονείς.
Όταν μεγαλώσω και κάνω δική μου οικογένεια, δεν ξέρω ακόμα πώς θα μοιάζει. Η γιαγιά λέει πως καμιά φορά αποφασίζεις εσύ και καμιά φορά αποφασίζει η ζωή για σένα. Εγώ δεν καταλαβαίνω τελείως τι σημαίνει αυτό. Αν και είμαι ακόμα μικρός, πιστεύω ότι το πιο σημαντικό σε μια οικογένεια είναι να είναι όλοι καλά μεταξύ τους, να συζητάνε και να βοηθάνε ο ένας τον άλλον.
περιοδικό «Ερευνητές», Η Καθημερινή, τεύχος 224, 17/5/03 (διασκευή)
Ιστορίες χωρίς τέλος - Μια μάνα για μένα (βίντεο, 11:29min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]
1. Αφού διαβάσετε το άρθρο, σημειώστε Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) δίπλα στις παρακάτω προτάσεις:
| • Η πυρηνική οικογένεια αποτελείται από τους παππούδες, τους γονείς και τα παιδιά. | |
| • Οι διευρυμένες οικογένειες έχουν περισσότερα μέλη από τις πυρηνικές. | |
| • Σε μια οικογένεια είναι υποχρεωτικό να υπάρχουν και οι δύο γονείς. |
Τότε τα παιδιά ζουν με τον έναν από τους δύο γονείς,
αλλά / μα / όμως / ωστόσο
βλέπουν και τον άλλον.
→ Στο παράδειγμα βλέπουμε με ποιον τρόπο μπορούμε να συνδέσουμε με αντιθετικούς συνδέσμους δυο όμοιες ανεξάρτητες προτάσεις που έχουν αντίθετο νόημα.
→ Ακόμα, υπάρχουν εξαρτημένες προτάσεις που ξεκινούν με αντιθετικούς συνδέσμους (αν και, μολονότι, παρ’ όλο που, ακόμη κι αν) και το νόημά τους είναι αντίθετο από το νόημα της ανεξάρτητης πρότασης:
Αν και είμαι ακόμα μικρός, πιστεύω ότι το πιο σημαντικό σε μια οικογένεια είναι να είναι όλοι καλά μεταξύ τους.
Οι προτάσεις αυτές λέγονται εναντιωματικές ή παραχωρητικές.
→ Επίσης, χρησιμοποιούμε και μια άλλη μορφή αντιθετικής σύνδεσης για να τονίσουμε περισσότερο το δεύτερο μέρος της. Δείτε το παράδειγμα από το κείμενο:
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές οικογένειες όχι μόνο από χώρα σε χώρα κι από εποχή σε εποχή, αλλά και μέσα στην ίδια πόλη.
Για τη σύνδεση των όμοιων προτάσεων με αντιθετικούς συνδέσμους μπορείς να διαβάσεις εδώ στο «Περισσότερες πληροφορίες για την παρατακτική σύνδεση»
Για τη σύνδεση των εξαρτημέων προτάσεων με αντιθετικούς συνδέσμους μπορείς να διαβάσεις εδώ
2. Συνδυάστε τις προτάσεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β με τον κατάλληλο τρόπο, χρησιμοποιώντας αντιθετικούς συνδέσμους.
| Α | Β | |
| 1.Δεν τον ξέρω πολύ καλά... | Α. ... δεν έκλαψε. | |
| 2. Θα το αγοράσω... | Β. ... τον συμπαθώ. | |
| 3. Λυπήθηκε πολύ... | Γ. ... δεν το χρειάζομαι. |
3. Μια λέξη σε κάθε ομάδα δεν ανήκει στην ίδια οικογένεια με όλες τις υπόλοιπες. Μπορείτε να τη βρείτε;
απόγονος - γενιά - γονείς - ανταγωνιστής
παιδί - παιδαγωγικός - επίπεδο - παιδίατρος
τροφή - συνοικία - κάτοικος - οικότροφος
μητρόπολη - μητριαρχία - αρχοντικός - μητέρα
4. Μπορεί ένα κείμενο να μην έχει καθόλου δίψηφα; Κι όμως, μπορεί! Εκτός αν τα συμπληρώσετε εσείς.
Ποτέ μ_ δεν _χα ζήσ_ Πάσχα σε χωρ_ κ_ κάθε Μεγάλη Εβδομάδα ήταν το μεγάλο μ_ όν_ρο. Ακόμα θυμόμ_ν εκ_νη τη ζωγραφ_ στο βιβλίο τ_ σχολ_με το αρνάκι στη σ_βλα κ_ γύρω τριγύρω η _κογέν_α να χ_ρετ_ κ_να δ_σκεδάζ_. Π_δ_, γον_ς, παππ_δες και στο βάθος της ζωγραφ_ς να χορ_ν τσολ_δες. Σαν π_δί δεν _χα την τύχη να μπω στον πίνακα. Σκέφτηκα τη ζωγραφ_ _τή από το αναγνωστικό τ_ δημοτικ_ και το μυαλό μ_άρχισε να π_ρν_ μπροστά κ_ να σχηματίζ_ την πραγματικότητα.
Αντώνης Σουρούνης, Πάσχα στο χωριό, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1991 (διασκευή)
5. Η σχολική εφημερίδα ετοιμάζει αφιέρωμα για τη 15η Μαΐου, την Παγκόσμια Ημέρα της Οικογένειας, και θα δημοσιευτούν τα τρία καλύτερα κείμενα. Για τον σκοπό αυτό γίνεται στην τάξη σας διαγωνισμός γραπτών κειμένων.
Αφηγηθείτε σε 150-200 λέξεις ένα συγκεκριμένο οικογενειακό περιστατικό και κλείστε το κείμενό σας με την τελευταία φράση του κειμένου «Το πιο σημαντικό σε μια οικογένεια: να είναι όλοι καλά μεταξύ τους, να συζητάνε και να βοηθάνε ο ένας τον άλλον». Δώστε στο κείμενό σας έναν τίτλο και μπορείτε, αν θέλετε, να το συνοδέψετε με σχετικές εικόνες ή φωτογραφίες.
Ήρθε η ώρα για επανάληψη. Προσπάθησε να λύσεις το σταυρόλεξο
Επαναληπτικοί πίνακες της ενότητας για να διορθώσω το γραπτό μου
(κοίταξε πρώτα στη σελίδα 30 τον πίνακα: Διορθώνω το γραπτό μου)
Σημειώνω στη δεξιά στήλη του πίνακα ένα + για όσα νομίζω ότι έχω γράψει και ένα - για όσα δεν έχω γράψει. Στη συνέχεια συμπληρώνω όλα όσα λείπουν για να είναι το γραπτό μου πλήρες.
Πώς περιγράφουμε έναν άνθρωπο
Γράφουμε:
• Ποιο είναι το όνομά του και η ηλικία του.
• Με τι ασχολείται.
• Ποια είναι η σχέση μας μαζί του.
• Πώς μοιάζει (η εξωτερική εμφάνιση) – ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
• Πώς είναι ο χαρακτήρας του, οι συνήθειές του.
• Τι κάνουμε μαζί.
• Περιστατικά σχετικά με αυτόν ή αυτήν.
• Συναισθήματα και σκέψεις για το πρόσωπο αυτό.
Χρησιμοποιούμε:
• Ενεστώτα (συνήθως) ρημάτων.
• Επίθετα και επιθετικούς προσδιορισμούς.
Mπορείτε να διαβάσετε από το Aνθολόγιο:
Nικηφόρος Bρεττάκος, H μητέρα μου στην εκκλησία (σελ. 77)
Λευτέρης Παπαδόπουλος, H μάνα μου (σελ. 81)
Pοάλντ Νταλ, H καρδιά ενός ποντικού (σελ. 85)
Nαζίμ Xικμέτ, Nανούρισμα (σελ. 88)
Mάνος Kοντολέων, [Aποκριάτικη ιστορία] (σελ. 90)
Λότη Πέτροβιτς-Aνδρουτσοπούλου, H μαμά μας η θάλασσα (σελ. 95)
I. Δ. Iωαννίδης, [Tο καυκασιανό παραμύθι] (σελ. 99)
Διαβάστε
Kαλιότσος Παντελής, Πατέρας και γιος, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1995
Mανθόπουλος Δημήτρης, Mέρες της Aλκυόνης, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1993
Mάρρα Eιρήνη, Mια ιστορία για δυο, εκδ. Kαστανιώτη, Αθήνα, 1985
Mεταξά-Παξινού Mαίρη, Σώος και αβλαβής από… την οικογένεια, εκδ. Kέδρος, Αθήνα, 2003
Παναγιωτοπούλου Λίτσα, Ένας μπαμπάς για μένα, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, Αθήνα, 1990
Σαρή Zωρζ, Tο ψέμα, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1995
Δείτε
Ένα καλοκαιρινό παραμύθι, Oυλφ Mάλμρος, 2000
Ένας πατέρας με 25 παιδιά, Xουάνγκ Xονγκ, 2001
Δύσκολοι αποχαιρετισμοί: ο μπαμπάς μου, Πέννυ Παναγιωτοπούλου, 2002
Tο παιδί που ήθελε να γίνει αρκούδα, Γιάννικ Xάστρουπ, 2002
Aκούστε
H Mάγια, στίχοι O. Eλύτης (από τις Mικρές Kυκλάδες), μουσική M. Θεοδωράκης
Kοιμήσου, αγγελούδι μου, στίχοι K. Bίρβος, μουσική M. Θεοδωράκης
Nάνι του ρήγα το παιδί, στίχοι N. Γκάτσος, μουσική M. Xατζιδάκις
Oι δικοί μου, στίχοι Γ. Nεγρεπόντης, μουσική M. Λοΐζος
Το άτομο και η κοινωνία: Η οικογένεια [Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Στ΄ Δημοτικού]
Επισκεφτείτε - Hλεκτρονικές διευθύνσεις
Mουσείο και Kέντρο Mελέτης του Eλληνικού Θεάτρου, Aκαδημίας 50, Aθήνα
Mουσείο Kινηματογράφου, λιμάνι Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη
