Γιατί χρειαζόμαστε τα προσωπικά όρια;

Το να θέτουμε όρια είναι ουσιαστικής σημασίας για τη σωματική και συναισθηματική μας υγεία. Έχοντας υγιή όρια, ενδυναμώνουμε τον εαυτό μας, προστατεύουμε την αυτοεκτίμησή μας, διατηρούμε τον αυτοσεβασμό μας και απολαμβάνουμε υγιείς σχέσεις. Τα μη υγιή όρια επιφέρουν συναισθηματικό πόνο που μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, εξάρτηση, κατάθλιψη ή ψυχοσωματική ασθένεια.

Η έλλειψη ορίων είναι σα να αφήνεις ανοιχτή την πόρτα του σπιτιού σου ξεκλείδωτη, οπότε μπορεί να μπει μέσα όποιος θέλει, ακόμη και ανεπιθύμητοι επισκέπτες. Από την άλλη, το να έχεις πολύ αυστηρά όρια μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, σα να ζεις σ’ ένα φρούριο όπου κανένας δεν μπορεί να μπει μέσα αλλά ούτε εσύ μπορείς να βγεις έξω.

Το όριο είναι όπως μια γραμμή ιδιοκτησίας. Όταν δεις μια πινακίδα που λέει «Απαγορεύεται η καταπάτηση», είναι ξεκάθαρο ότι αν παραβιάσεις το όριο, θα υπάρξουν συνέπειες. Αυτό το είδος ορίου είναι εύκολο να το φανταστείς και να το κατανοήσεις γιατί βλέπεις την πινακίδα και το σύνορο που προστατεύει. Τα προσωπικά όρια είναι πιο δύσκολο να οριστούν γιατί οι γραμμές είναι αόρατες, μπορούν να αλλάξουν και είναι διαφορετικές για κάθε άτομο. Όπως ακριβώς η πινακίδα «Απαγορεύεται η καταπάτηση», τα προσωπικά όρια καθορίζουν που τελειώνεις εσύ και που αρχίζουν οι άλλοι και προσδιορίζονται από την έκταση σωματικού και συναισθηματικού χώρου που επιτρέπεις μεταξύ του εαυτού σου και των άλλων. Τα προσωπικά όρια σε βοηθούν να αποφασίσεις ποια είδη επικοινωνίας, συμπεριφοράς και συνδιαλλαγής είναι αποδεκτά για σένα.

Είδη προσωπικών ορίων

1.Σωματικά όρια

Τα σωματικά όρια παρέχουν ένα φράγμα μεταξύ του εαυτού σου και μιας απρόσκλητης εισβολής, όπως ένας επίδεσμος προστατεύει μια πληγή από τα βακτήρια. Τα σωματικά όρια αφορούν το σώμα, την αίσθηση του προσωπικού ζωτικού χώρου, την σεξουαλική προτίμηση και την ιδιωτικότητα. Αυτά τα όρια εκφράζονται μέσω των ρούχων, του καταφυγίου, της ανοχής στο θόρυβο, των λεκτικών οδηγιών και της γλώσσας του σώματος.

Ένας απλός τρόπος για να προσδιορίσουμε τα όριά μας σε σωματικό επίπεδο, είναι να ανοίξουμε τα χέρια μας σε έκταση. Ο κυκλικός χώρος που δημιουργείται γύρω από τον εαυτό μας, με διάμετρο την έκταση των χεριών μας, είναι ένας ασφαλής προσδιορισμός του προσωπικού μας χώρου.

Βέβαια τα όρια ποικίλουν από άτομο σε άτομο γιατί, η προσωπικότητα του καθενός, η ιστορία του, το σύστημα αξιών του και πολλά άλλα στοιχεία που ίσως δεν συνειδητοποιεί, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πόσο προσωπικό χώρο χρειάζεται για να νιώθει άνετα.

Παράδειγμα μια παραβίασης σωματικού ορίου είναι όταν κάποιος έρχεται πολύ κοντά σου για να σου μιλήσει. Η άμεση αντίδρασή σου είναι να κάνεις πίσω, προκειμένου να επαναφέρεις τον προσωπικό σου χώρο. Κάνοντας αυτό, στέλνεις ένα μη-λεκτικό μήνυμα πως όταν αυτό το άτομο στέκεται τόσο κοντά σου, νιώθεις μια εισβολή στον προσωπικό σου χώρο. Αν το άτομο συνεχίσει να έρχεται κοντά, μπορείς να προστατέψεις το όριό σου λεκτικά, λέγοντάς του να σταματήσει να σε στριμώχνει.

Άλλα παραδείγματα παραβίασης σωματικών ορίων είναι:

• Να σε αγγίζουν χωρίς τη θέλησή σου ή με μη αποδεκτό τρόπο.
• Να ψάχνεις τα προσωπικά πράγματα του άλλου.
• Να μην επιτρέπεις στους άλλους τον προσωπικό τους χώρο π.χ. να μπαίνεις στο γραφείο ενός συναδέλφου χωρίς να χτυπήσεις την πόρτα.

2.Συναισθηματικά και διανοητικά όρια

Τα συναισθηματικά και διανοητικά όρια προστατεύουν την αίσθηση της αυτοεκτίμησης και την ικανότητα να διαχωρίζεις τα συναισθήματά σου από τα συναισθήματα των άλλων. Όταν έχεις αδύναμα συναισθηματικά όρια, είναι σα να βρίσκεσαι στο κέντρο ενός τυφώνα χωρίς προστασία. Εκθέτεις τον εαυτό σου στην επιρροή των άλλων (στα λόγια, στις σκέψεις και στις πράξεις των άλλων) και καταλήγεις να νιώθεις πληγωμένος και κακοποιημένος.

Τα συναισθηματικά και διανοητικά όρια περιλαμβάνουν τις πεποιθήσεις, τις επιλογές, την αίσθηση υπευθυνότητας και την ικανότητά σου να έχεις οικειότητα με τους άλλους.

Παραδείγματα συναισθηματικών και διανοητικών παραβιάσεων:

• Να μην ξέρεις πώς να διαχωρίσεις τα συναισθήματά σου απ’ αυτά του συντρόφου σου και να επιτρέπεις στην διάθεσή του να υπαγορεύει τη χαρά σου ή τη λύπη σου (βλ. συνεξάρτηση).
• Να θυσιάζεις τα σχέδια, τα όνειρα και τους στόχους σου, προκειμένου να ευχαριστήσεις τους άλλους.
• Να μην παίρνεις την ευθύνη του εαυτού σου και να κατηγορείς τους άλλους για τα προβλήματά σου.

Προφανώς κανείς δεν θα ‘θελε να παραβιαστούν τα όριά του. Οπότε γιατί το επιτρέπουμε; Γιατί δεν επιβάλλουμε ή δεν υπερασπιζόμαστε τα όριά μας;

Ας δούμε μερικούς λόγους:

1.Φοβόμαστε την απόρριψη και τελικά την εγκατάλειψη.

2.Φοβόμαστε την αντιπαράθεση.

3.Από ενοχή.

4.Δεν έχουμε μάθει να έχουμε υγιή όρια.

Υγιή και μη υγιή όρια

Τα υγιή όρια είναι δυνατά αλλά και εύκαμπτα, ενθαρρύνοντας θετικές επιλογές. Τα μη υγιή όρια, είτε είναι πολύ άκαμπτα ή πολύ χαλαρά ή ανύπαρκτα και αυτό οφείλεται σε βλάβη που έχουν υποστεί από προηγούμενες εμπειρίες. Ένας λόγος για τον οποίο κάποιοι άνθρωποι μπαίνουν συνεχώς σε κακές ή κακοποιητικές σχέσεις είναι ότι τα όρια τους έχουν υποστεί βλάβη και χρειάζονται αποκατάσταση.

Ενδείξεις υγιών ορίων:

• Έχεις υψηλή αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό.
• Μοιράζεσαι σταδιακά τις προσωπικές πληροφορίες σε μια αμοιβαία σχέση μοιράσματος και εμπιστοσύνης.
• Προστατεύεις το ζωτικό σου χώρο (σωματικό και συναισθηματικό) από παραβιάσεις.
• Έχεις ισότιμες συνεργασίες όπου η ευθύνη και η ισχύς είναι μοιρασμένες.
• Είσαι αποφασιστικός. Λες ΝΑΙ ή ΟΧΙ με σιγουριά και ειλικρίνεια και είσαι εντάξει όταν οι άλλοι σου λένε ΟΧΙ. Μπορείς άνετα να λες ΟΧΙ όταν κάτι δεν σου ταιριάζει
• Διαχωρίζεις τις ανάγκες, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες σου απ’ αυτές των άλλων. Αναγνωρίζεις ότι τα όριά σου και οι ανάγκες σου είναι διαφορετικές από των άλλων.
• Ενθαρρύνεις τον εαυτό σου να κάνει υγιείς επιλογές και αναλαμβάνεις την ευθύνη για τον εαυτό σου και για όλα όσα σε αφορούν.
• Τιμάς τις προσωπικές σου αξίες και πεποιθήσεις, ακόμη κι αν αυτό δεν αρέσει στους άλλους.
• Σέβεσαι τον προσωπικό χώρο των άλλων και τα προσωπικά τους αντικείμενα και τους μιλάς με σεβασμό.
• Περιμένεις να αποκτήσεις οικειότητα με έναν άνθρωπο πριν τον πλησιάσεις σωματικά και αγγίζεις σεξουαλικά κάποιον μόνο με τη συγκατάθεσή του.
• Ενημερώνεις τους άλλους όταν έχουν παραβιάσει το όριό σου.

Ενδείξεις μη υγιών ορίων:

• Μοιράζεσαι πολλά προσωπικά σου στοιχεία πολύ γρήγορα ή κλείνεις τον εαυτό σου και δεν εκφράζεις τις ανάγκες και τα θέλω σου.
• Νιώθεις υπεύθυνος για την ευτυχία των άλλων.
• Δεν μπορείς να πεις ΟΧΙ, γιατί φοβάσαι την απόρριψη ή την εγκατάλειψη.
• Έχεις αδύναμη αίσθηση της δικής σου ταυτότητας. Το πώς νιώθεις για τον εαυτό εξαρτάται από το πως σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι.
• Αποδυναμώνεσαι. Επιτρέπεις στους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για σένα, οπότε νιώθεις αδύναμος και δεν παίρνεις την ευθύνη της ζωής σου.
• Πας ενάντια στις προσωπικές σου αξίες ή πεποιθήσεις για να ευχαριστήσεις κάποιον άλλο.
• Παίρνεις ευθύνη για πράγματα που δεν σε αφορούν.
• Ψάχνεις τα προσωπικά αντικείμενα των άλλων ή παραβιάζεις τον προσωπικό ζωτικό τους χώρο.
• Λειτουργείς πολύ παρορμητικά με τους άλλους (φιλικά ή σεξουαλικά) χωρίς να έχεις πρώτα αποκτήσει οικειότητα μαζί τους.

• Στέκεσαι πολύ κοντά στους άλλους ή τους αγγίζεις χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
• Βρίζεις, χλευάζεις ή εξευτελίζεις τους άλλους ή επιτρέπεις στους άλλους να κάνουν αυτά σε σένα.
• Δεν μπορείς να προστατέψεις τον ζωτικό σου χώρο.

Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων, www.psychotherapeia.net.gr