Θέση ζωγραφιάς

Στο κέντρο

1. Φυσιολογικό και ασφαλές άτοµο.

2. Ανασφάλεια και ακαµψία όταν βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο, ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές σχέσεις.

3. Τάση για εmκέντρωση στον εαυτό.

4. Τάση για συναισθηµατική συµπεριφορά

Στη δεξιά πλευρά της σελίδας

1. Σχετικά σταθερή και ελεγχόµενη συµπεριφορά.

2. Πιθανές τάσεις διανοητικοποίησης που πιθανόν αναστέλλουν τη συναισθηµατική έκφραση.

Στην αριστερή πλευρά

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αφορούν στα παιδιά.

Ψηλά στη σελίδα

Πιθανόν υψηλά επίπεδα τάσης επίτευξης.

Χαµηλά στη σελίδα

1. Συναισθήµατα ανασφάλειας και ανεπάρκειας.

2. Πιθανή νεύρωση.

Στην πάνω αριστερή γωνία

1. Νοητική καθυστέρηση.

2. Συχνά στα παιδιά χρησιµοποιείται κατά τις πρώτες τάξεις του Δηµοτικού.

Πάνω δεξιά γωνία

Δεν υπάρχουν στοιχεία για παιδιά.

Στην άκρη του χαρτιού κάτω ή πάνω (κέντρο)

Πιθανή νοητική υστέρηση.

Πίεση στο χαρτί

Φυσιολογική στα παιδιά και µάλιστα τα αγόρια συνήθως τείνουν να πιέζουν πολύ περισσότερο από τα κορίτσια.

Ασυνήθιστα ελάχιστη πίεση, αχνές γραµµές

1. Χαµηλό επίπεδο ενέργειας.

2. Παλινδρόµηση.

3. Πιθανό ιστορικό στέρησης ή απόρριψης.

Μέγεθος σχεδίου

Ασυνήθιστα µεγάλα σχέδια

Φυσιολογικό και αναµενόµενο από τα παιδιά, εκτός εάν είναι πάνω από εννέα ίντσες σε χαρτί µε µάξιµουµ µέγεθος τις 11. Σε αυτήν την περίπτωση πιθανόν υπάρχει ένα συναισθηµατικό πρόβληµα.

Ασυνήθιστα µικρά σχέδια

1. Άγχος.

2. Τάσεις απόσυρσης, ντροπαλότητας.

3. Φυσιολογικό για τα πολύ µικρά παιδιά, αν και µπορεί να συνδέονται µε δυσκολίες στην ανάγνωση. Εάν η ανθρώπινη φιγούρα είναι µικρότερη σε ύψος από 2 ίντσες, τότε ίσως υπάρχει ένα συναισθηµατικό πρόβληµα.

Υπερβολική σκίασn

Προβλήµατα συναισθηµατικής προσαρµογής, αν και θεωρείται φυσιολογικό στα πολύ µικρά παιδιά.

Λεπτοµέρειες

Οι περίεργες λεπτοµέρειες στα παιδιά υποδηλώνουν αποδιοργάνωση της προσωπικότητας.

Μικρή διαταραχή της συμμετρίας

Συναντάται στα παιδιά που βρίσκονται σε συνθήκες πίεσης και θεωρείται φυσιολογικό, ενώ συναντάται και στα παιδιά µε φτωχή προσαρµογή και φτωχή σχολική επίδοση

Aξιoσηµείωτn διαταραχή της συµµετpία

Φανερή επιθετικότητα µε πιθανή νευρολογική διαταραχή.

Διαφάνειες (Φτωχή σύνδεση µε την πραγµατικότητα)

Φυσιολογικές για µικρά παιδιά, αν και σε µεγαλύτερα παιδιά υποδηλώνουν ανωριµότητα και προβλήµατα προσαρµογής. Έχουν εµφανιστεί και σε παιδιά µε οργανικά συµπτώµατα.

Το σχέδιο του ανθρώπου πρόσωπο / κεφάλι

Τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου λειτουργούν ως βασική πηγή αισθητικής ικανοποίησης ή αντίθετα αισθητικής δυσαρέσκειας, ενώ αποτελεί και το µέσο για τη διαπροσωπική επικοινωνία.

Το κεφάλι θεωρείται ως το µέρος της διανοητικής δράσης και της φαντασίας και συνδέεται µε τον έλεγχο των ορµών και των συναισθηµάτων, µε τις ανάγκες της αλληλεπίδρασης µε άλλους, την επικοινωνία. Με όρους αναλυτικούς το κεφάλι συµβολίζει το εγώ. Φυσιολογικοί ενήλικες δίνουν συνήθως µικρότερη έµφαση στο κεφάλι από ό,τι σε άλλα µέρη του σώµατος.

Τα στοιχεία που αξιολογούνται είναι τα εξής:

Ασυνήθιστα µεγάλα κεφάλια

1. Επιθετικές τάσεις.

2. Φτωχή συναισθηµατική και κοινωνική προσαρμογή σε παιδιά µε σχολικές δυσκολίες.

3. Πιθανόν άγχος.

Τα ασυνήθιστα µεγάλα κεφάλια είναι αναµενόµενο φαινόμενο στα σχέδια σε παιδιά µικρότερα των 7 ετών.

Ασυνήθιστα µικρά κεφάλια

Είναι µια πιθανή ένδειξη προβλήµατων προσαρµογής στο περιβάλλον.

Άλλα στοιχεία σε σχέση µε το πρόσωπο είναι τα εξής:

Ο αποκλεισµός χαρακτηριστικών του προσώπου ενώ το υπόλοιπο σώµα είναι ζωγραφισµένο επαρκώςαποτελεί ένδειξη φτωχής προσαρµογής µε πιθανούς καταναγκασµούς και άγχος.

Η έλλειψη µατιών δείχνει φτωχή προσαρµογή µε πιθανούς καταναγκασµούς και άγχος, ενώ έχει βρεθεί σε περιπτώσεις κατάθλιψης.

Η σχεδίαση κλειστών µατιών αποτελεί ένδειξη συναισθηµατικής διαταραχής για παιδιά ηλικίας µεγαλύτερης των 5 ετών.

Η έµφαση στη µύτη είναι φυσιολογική και αναµενόµενη για τα παιδιά της προσχολικής και σχολικής ηλικίας.

Η έµφαση στο πρόσωπο γενικότερα είναι αναµενόµενη από τα παιδιά και ιδιαίτερα από εκείνα της µικρής ηλικίας. Αποτελεί µια ένδειξη της φυσιολογικής εξάρτησης των παιδιών από τους ενήλικες και ένα στοιχείο που µαρτυρά τη συναισθηµατική τους ανωριµότητα ως αποτέλεσµα της νεαρής τους ηλικίας.

Η έλλειψη στόµατος αποτελεί ένδειξη πιθανών καταναγκασµών και άγχους ή αλλιώς φανερώνει µια ντροπαλότητα και τάσεις για κοινωνική απόσυρση.

Τα δόντια είναι πιθανόν να εµφανιστούν σε παιδιά µε επιθετική συµπεριφορά.

Η έλλειψη λαιµού είναι αναµενόµενη στα παιδιά της µικρής ηλικίας και αποτελεί µια ένδειξη της φτωχή ς προσαρµογής όταν εµφανίζεται σε παιδιά µεγαλύτερης ηλικίας.

Η έντονη σκίαση στο λαιµό σε σχέδια παιδιών ηλικίας µεγαλύτερης των 5 ετών αποτελεί µια ένδειξη συναισθηµατικής διαταραχής.

Κορµός

Ο κορµός στο σχέδιο συνδέεται µε τις βασικές ορµές. Η έλλειψη σηµαντικών λεπτοµερειών (ώµοι, στήθος, µέση κ.λ.π.) αποτελεί µια ένδειξη φτωχής προσαρµογής του παιδιού στο περιβάλλον που βρίσκεται τη δεδοµένη χρονική περίοδο.

Τα στοιχεία που αξιολογούνται είναι τα εξής:

Η έλλειψη ολόκληρου του κορµού στα παιδιά της σχολικής ηλικίας αποτελεί µια ένδειξη φτωχής προσαρµογής και φτωχής σχολικής επίδοσης.

Η σχεδίαση των γεννητικών οργάνων µε τρόπο εµφανή αποτελεί ένδειξη µιας φανερής επιθετικότητας του παιδιού, ενώ έχει σχεδιαστεί και από παιδιά µε σοβαρή ψυχική διαταραχή.

Τα µακριά, δυνατά µπράτσα αποτελούν µια ένδειξη ανταγωνιστικών φιλοδοξιών, ανάγκης για επίτευξη ή ανάγκη για σωµατική δύναµη. Επίσης, αποτελούν µια ένδειξη ενεργητικής επαφής µε το περιβάλλον που πιθανόν να έχει και στοιχεία επιθετικότητας.

Αντίθετα, η έλλειψη µπράτσων αποτελεί µια ένδειξη ύπαρξης παθητικών τάσεων σε παιδιά µε φτωχή προσαρµογή.

Οµοίως, τα πολύ κοντά µπράτσα δηλώνουν φτωχή προσαρµογή του παιδιού στο περιβάλλον του.

Ως προς τα δάχτυλα τα παιδιά σχολικής ηλικίας συνήθως ζωγραφίζουν τα δάχτυλα και µάλιστα τον ακριβή αριθµό αυτών. Τα παιδιά µε οργανική διαταραχή έχει βρεθεί να ζωγραφίζουν λιγότερα από 5 δάχτυλα και αυτό αποτελεί µια ένδειξη συναισθηµατικής ανεπάρκειας που σχετίζεται µε το οργανικό πρόβληµα που αντιµετωπίζουν.

Τα πόδια συνήθως λείπουν σε σχέδια παιδιών τα οποία είναι ντροπαλά, επιθετικά ή παρουσιάζουν κάποια συναισθηµατική διαταραχή. Τα ενωµένα πόδια ή αυτά που δεν είναι χωρισµένα µε κενό ανάµεσα τους αποτελεί µια ένδειξη πιθανής συναισθηµατικής διαταραχής.

Η έµφαση που δίνεται στα κουµπιά αποτελεί µια φυσιολογική αντίδραση στα παιδιά µικρής ηλικίας, ενώ στα µεγαλύτερα φανερώνει εξάρτηση από τη µητέρα.

Στο σχέδιο του ανθρώπου από παιδιά δεν αναµένονται στοιχεία διάκρισης του φύλου. Ωστόσο, τα περισσότερα παιδιά ζωγραφίζουν µεγαλύτερο το γυναικείο σχέδιο.

Ερµηνεία του σχεδίου της ανθρώπινης φιγούρας, βάσει των Κρότι και Μάνι (2003)

Μικρό σχέδιο (διάσταση) δηλώνει χαµηλή αυτοεκτίµηση. Το παιδί φοβάται τη σύγκριση µε τους άλλους και το περιβάλλον του γενικότερα.

Μεγάλη διάσταση (αν καλύπτει περισσότερο από το µισό της σελίδας) δηλώνει σιγουριά και εµπιστοσύνη στον εαυτό, εξωστρέφεια, πληθωρικότητα.

Κανονική διάσταση (από 8 έως 18 εκατοστά). Η αύξηση των διαστάσεων στα κορίτσια παραµένει σταθερή, ενώ στα αγόρια παρουσιάζει δύο κρίσιµες περιόδους, αυτές της ηλικίας 5-6 και της εφηβείας που έχουν άµεση σχέση µε την αναζήτηση ταυτότητας.

Μεγάλο κεφάλι είναι ένδειξη τάσεων αυτοπροβολής.

Μικρό κεφάλι είναι ένδειξη επώδυνων εµπειριών κατά την περίοδο της πρώτης διατροφής και απογαλακτισµού, όπως τροφικές ιδιαιτερότητες, επιβεβληµένες δίαιτες, γαστρεντερικές διαταραχές

Μακρύς λαιµός είναι ένδειξη ανάγκης εξερεύνησης των όσων περιβάλλουν το παιδί για να µπορέσει στη συνέχεια µε τη φαντασία του να δηµιουργήσει έναν κόσµο γεµάτο από ικανοποιήσεις των ορµών του.

Μακριά µπράτσα είναι ένδειξη ανάγκης για επικοινωνία, αλλά και συναισθηµατικής πληθωρικότητας και διαλλακτικού χαρακτήρα, στο βαθµό που απουσιάζουν στοιχεία ενδεικτικά µιας επιθετικής τάσης (κλειστές γροθιές, δόντια, στόµα κόκκινο και έντονα σχεδιασµένο).

Κοντά µπράτσα είναι ένδειξη ανασφάλειας και ντροπαλότητας ως προς την επαφή του µε τους άλλους

Μεγάλα χέρια είναι ένδειξη ανάγκης για έντονη και συχνή (κοινωνική) ανταλλαγή. Πιθανόν, όµως, αποτελεί και µια ένδειξη επιθετικότητας (άσκηση σωµατικής βίας).

Μακριά πόδια (σκέλη) είναι ένδειξη ανάγκης σταθερότητας και ασφάλειας. Αν είναι πολύ µακριά µπορεί να σηµαίνουν την επιθυµία του παιδιού να µεγαλώσει γρήγορα για να φτάσει κάποιον ενήλικα που θαυµάζει.

Κοντά πόδια είναι ένδειξη ευρωστίας, σιγουριάς και φυσικής αντοχής.

Μεγάλα µάτια είναι ένδειξη επιθυµίας για κυριαρχία, περιέργεια ακόµα και για τα συναισθήµατα των άλλων. Το παιδί πιθανόν λαµβάνει αρνητικά µηνύµατα από τους γύρω του.

Καµπύλες γραµµές παρατηρούνται στα παιδιά µε ικανότητες προσαρµογής, εξωστρεφή διάθεση, αλλά και εξάρτηση από την αποδοχή του περιβάλλοντός τους.

Αιχµηρές γραµµές και γωνίες, καθώς το παιδί υπογραµµίζει το περίγραµµα είναι ένδειξη ότι η θέληση και η επιµονή υπερισχύουν του αυτοσχεδιασµού και του αυθορµητισµού που mθανόν να οφείλεται σε διαπαιδαγώγηση που δίνει σηµασία στην τάξη. Πιθανόν, όµως να αποτελεί και ένδειξη µιας επιθετικής ιδιοσυγκρασίας. Η τάση αυτή µπορεί να έρθει στην επιφάνεια και από γεγονότα ή καταστάσεις που υπονοµεύουν το status quo του παιδιού.

Ελάχιστη πίεση αποτελεί ένδειξη µιας ευαισθησίας ανταπόκρισης στα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος τα οποία µε ευκολία ενσωµατώνονται στην πορεία ανάπτυξης του παιδιού, στοιχείο σηµαντικό για την εξέλιξή του, αλλά και ανασταλτικό ως προς την ικανότητά του να αντιµετωπίζει τις µαταιώσεις.

Μέτρια πίεση αποτελεί µια ένδειξη εξισορρόπησης των δυνάµεων του παιδιού που προορίζονται για την επίτευξη των στόχων του.

Συνεχής και στρωτή διαχείριση (όλο το σχέδιο έχει την ίδια πίεση και την ίδια σκίαση) είναι ένδειξη ότι το παιδί είναι διαθέσιµο και σίγουρο για τα συναισθήµατά του. Ικανότητα προσαρµογής και χαρακτήρας ανοικτός, κοινωνικός και ήρεµος.

Εναλλαγή στη διαχείριση είναι ένδειξη εύκολης κόπωσης και τάσης του παιδιού για αφηρηµάδα.

Ερµηνεία του σχεδίου της οικογένειας

Το πρόσωπο που εµφανίζεται πρώτο στο σχέδιο είναι και αυτό για το οποίο το παιδί αισθάνεται µεγάλο θαυµασµό, ταυτίζεται µαζί του και προσπαθεί να το µιµηθεί. Όταν στην πρώτη θέση τοποθετεί τον εαυτό του, σηµαντικό είναι να δει κανείς την ηλικία του παιδιού. Για παράδειγµα, όταν το παιδί είναι στην ηλικία 4-6, η οποία είναι µια φάση έντονου εγωκεντρισµού, είναι αναµενόµενο να συµβεί. Σε άλλη περίπτωση, εκδηλώνει µια επιθυµία του παιδιού να το αγαπούν η οποία παραµένει ανικανοποίητη ή δεν έχει επαρκώς ικανοποιηθεί.

Αντίθετα, η τοποθέτηση του εαυτού του στην τελευταία θέση µπορεί να σηµαίνει µια υποτίµηση του εαυτού ή µε αυτόν τον τρόπο να αισθάνεται ότι αυτή είναι η θέση που κατέχει µέσα στην οικογένεια.

Η παράλειψη κάποιου προσώπου δηλώνει την µη αποδοχή του από το παιδί. Ενώ η προσθήκη κάποιου άλλου ανθρώπου µε τους οποίους το παιδί δεν έρχεται σε καθηµερινή επαφή, υποδηλώνει την ανάγκη για επικοινωνία µε στόχο να καλύψει ένα συναισθηµατικό κενό που δηµιουργούν οι υπάρχουσες οικογενειακές σχέσεις.

Η παράλειψη του ίδιου του εαυτού φανερώνει εκτός από τη χαµηλή αυτοεκτίµηση του παιδιού, και την αποµόνωσή του από την οικογένεια.

Η απεικόνιση ενός προσώπου µε διαστάσεις µικρότερες από τις κανονικές υποδηλώνει ότι το παιδί θέλει να τον µειώσει, καθώς τρέφει αρνητικά συναισθηµάτα απεναντί του και κυρίως φθόνο ή φόβο.

Η αυξηµένη απόσταση κάποιου προσώπου σε σχέση µε την εγγύτητα που παρουσιάζουν τα άλλα έχει σχέση µε τη θέση αυτού του προσώπου στην οικογένεια, όπως τουλάχιστον την αντιλαµβάνεται το παιδί που σχεδιάζει.

Όταν το χέρι κάποιου αγκαλιάζει το παιδί κοντά στο λαιµό εκφράζει την αίσθηση του παιδιού ότι το συγκρατούν και αισθάνεται περιορισµένο.

Τα κουµπιά στα ρούχα κάποιου µπορεί να συνδεθούν µε τη συναισθηµατική σπουδαιότητα που έχει αυτό το πρόσωπο για το παιδί.

Το σβήσιµο ενός προσώπου φανερώνει µια συναισθηµατική σύγκρουση του παιδιού σε σχέση µε αυτό το πρόσωπο: από τη µια αισθάνεται δυσφορία και αντιπαλότητα και από την άλλη φόβο να εκφράσει αυτά τα συναισθήµατά του.

Όταν κάποιο πρόσωπο έχει υπερβολικά µεγάλες διαστάσεις σε σχέση µε τα άλλα βιώνεται από το παιδί ως η κυρίαρχη φιγούρα στην οικογένεια ή και στην καρδιά του παιδιού.

Η παράλειψη είτε χεριών, είτε µπράτσων είναι ένας τρόπος για να τιµωρήσει το παιδί κάποιον που θεωρεί απειλητικό. Αποτελεί ίσως και ένα σηµάδι σεξουαλικότητας που δεν βιώνεται ελεύθερα.

Η προσθήκη καπέλου σε κάποιο από τα πρόσωπα υποδηλώνει την καταπίεση που αισθάνεται ότι του ασκεί αυτό το πρόσωπο και τη δυσφορία που αισθάνεται το παιδί σε σχέση µε αυτό.

Η προσθήκη ζώων που δεν υπάρχουν στο σπίτι ίσως σηµαίνει την τάση του παιδιού να αποκρύψει την επιθετικότητα που αισθάνεται σε σχέση µε κάποια πρόσωπα του περιβάλλοντός του.

Η απεικόνιση του εαυτού µε διαφορετικό φύλο µπορεί να είναι µια ένδειξη ότι ο σεξουαλικό ς του ρόλος δεν γίνεται αποδεκτός και το ίδιο δεν αισθάνεται καλά µε τη σεξουαλική του ταυτότητα.

Η σχεδίαση µιας οικογένειας ζώων αντί ανθρώπων φανερώνει ότι το παιδί δεν αισθάνεται µέλος αυτής της οικογένειας ή ότι βιώνει έναν έντονο ψυχικό πόνο σε σχέση µε την οικογένειά του και δεν θέλει να τον αναβιώσει ¬προτιµά ένα καµουφλαρισµένο σχέδιο.

Η άρνηση του παιδιού να ζωγραφίσει την οικογένεια γενικά αποτελεί ένδειξη της δυσφορίας του σε σχέση µε αυτήν και την πιθανή απουσία συναισθηµατικής επικοινωνίας που την χαρακτηρίζει.

Η απεικόνιση της οικογένειας µέσα σε µια κορνίζα δείχνει ότι το παιδί βιώνει πολύ αυστηρή τη διαπαιδαγώγηση που δέχεται και πολύ έντονο τον έλεγχο πάνω στον ψυχικό του κόσµο (συναισθήµατα, παρορµήσεις, σκέψεις).