Ο ατομισμός έχει θετική διάσταση ως συνώνυμο του αυτοσεβασμού και της ευθιξίας και συνδέεται με το αίσθημα της αξιοπρέπειας, της προσωπικής αξίας και της υπερηφάνειας. Έτσι, ο άνθρωπος υπερασπίζεται τα συμφέροντά του , διατηρεί την αυτονομία του, χωρίς να γίνεται έρμαιο στερεοτυπικών αντιλήψεων και χωρίς να υποδουλώνεται σε αποχαυνωτικά πρότυπα.

Αντίθετα, ο ατομικισμός αποτελεί στάση ζωής που συνίσταται στην υπερβολική και αποκλειστική ενασχόληση με τον εαυτό μας και στην αδιαφορία μας για τους άλλους. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, προτάσσεται το στενά εννοούμενο ατομικό συμφέρον σε βάρος του κοινού καλού.

Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΠΡΟΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ  

1. 1. Ατομισμός

Σύμφωνα με την άποψη αυτή, ο άνθρωπος επιλέγει την εξυπηρέτηση του συμφέροντός του για τους εξής λόγους:

•  Το άτομο έχει αυταξία, αποτελεί αυθύπαρκτη οντότητα.
•  Είναι αυτόνομη, ανεξάρτητη προσωπικότητα.
• Έχει προσωπικά οράματα και στόχους.
• Διαθέτει γνώμη, προσωπική άποψη  για τα πράγματα.

Επομένως, η κοινωνική συμβίωση δεν μπορεί να τον οδηγήσει σε καταρράκωση της προσωπικότητάς του, απώλεια της αυτονομίας και υποδούλωσή του, προκειμένου να υπηρετηθεί το κοινό συμφέρον. Αντίθετα, στο πλαίσιο της κοινωνίας αγωνίζεται για την καταξίωση, την προάσπιση των δικαιωμάτων του, τη μόρφωση, την επαγγελματική εξέλιξη και γενικότερα την ατομική του ευδαιμονία.

2.  Ατομικισμός

Όταν ο άνθρωπος στο βωμό του προσωπικού του συμφέροντος, υπερβεί τα  όρια της ελεύθερης δράσης, τότε υπονομεύεται το κοινό καλό, γιατί  κατισχύει ο ατομικισμός με τις εξής συνέπειες:

€   Διαστρεβλώνεται η έννοια του ανθρωπισμού, γιατί ενισχύεται η ιδιοτέλεια, που επιφέρει την αδικία, την εκμετάλλευση και την αδιαφορία για τους άλλους.

€   Προλειαίνεται το έδαφος για την επικράτηση βάρβαρων συναισθημάτων (ζηλοφθονία, μίσος, αναλγησία).

€   Υποβαθμίζεται η συνύπαρξη και η ειρηνική συμβίωση ατόμων, ομάδων και λαών, γιατί επικρατεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός, που υπονομεύει τη συνεργασία, επιτρέπει την παραβίαση των νόμων και την καταπάτηση των δικαιωμάτων.

€   Ισοπεδώνεται η ηθική, αφού κυριαρχεί η απληστία και η υποδούλωση στο εγώ, με επακόλουθο την αδυναμία ενδοσκόπησης, αυτογνωσίας και αυτοβελτίωσης.

€   Αποδυναμώνεται η δημοκρατία, γιατί οι πολίτες ιδιωτεύουν, ενώ ενισχύονται η αυθαιρεσία, ο λαϊκισμός και η αναξιοκρατία.

€   Συντελείται οικονομική κρίση (παραοικονομία, σκληρός ανταγωνισμός), ενώ τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα χρησιμοποιούνται σε βάρος της ανθρωπότητας.

€   Εντείνεται η οικολογική καταστροφή.

€   Προωθείται η εμπορευματοποίηση της τέχνης και η έκπτωση του αθλητικού ιδεώδους.

€   Απομακρύνεται ο άνθρωπος από τις παραδόσεις και υπονομεύεται η  προσπάθεια για τη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας.

3.       Γόνιμος συγκερασμός

Καθώς οι προηγούμενες απόψεις εμφανίζουν δείγματα ακρότητας, η ενδεδειγμένη προαίρεση συμφέροντος βρίσκεται στο μέσο και αυτό επιδιώκει, δηλαδή την εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος μόνον, όταν δεν αντιστρατεύεται το κοινό καλό. Στην πραγματικότητα, μέσω της ευημερίας του συνόλου, της κοινωνικής προόδου, διασφαλίζεται βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα το ατομικό συμφέρον των μελών της κοινωνίας, ενώ,  όταν νοσεί το σώμα της κοινωνίας, αποδυναμώνεται βαθμιαία κάθε μέλος της. Έτσι, γίνονται πραγματικότητα τα εξής:

• €Περιορίζεται η μαζοποίηση, αφού διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες.
• € Καλλιεργείται πνεύμα ελευθερίας και αυτοδιάθεσης.
• € Προστατεύονται τα ατομικά δικαιώματα.
• € Επικρατούν οι ηθικές αξίες (σεβασμός, πειθαρχία, υπευθυνότητα ) και όχι ο αριβισμός.
• € Ενισχύεται η συνεκτικότητα των κοινωνιών, το συλλογικό πνεύμα και η κοινωνική συνείδηση, αφού υποχωρεί ο ατομικισμός.
• € Διασφαλίζεται η δημοκρατία, η ειρήνη και ο διεθνισμός, εφόσον υπάρχει ανεκτικότητα και ισχυροποιείται η αντίληψη ότι χρειαζόμαστε τους άλλους, γιατί εδραιώνεται η κοινωνική γαλήνη.
• € Η επιστήμη και η τεχνολογία τίθενται στην υπηρεσία του ανθρώπου, βελτιώνοντας το βιοτικό του επίπεδο.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ

Προκειμένου να υποχωρήσει ο ατομικισμός και να υπάρξει αρμονική συνεργασία των ατόμων, με στόχο την κοινωνική πρόοδο, απαιτούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

Α. ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΦΟΡΕΙΣ

Ανθρωπιστική αγωγή-παιδεία και θετική κοινωνικοποίηση, για ουσιαστική και ενεργό ένταξη του ατόμου στο σύνολο, από τους φορείς:

Οικογένεια

      Οι γονείς οφείλουν να αποτελούν υγιή πρότυπα, να μεταγγίζουν ηθικές αρχές στα νεαρά μέλη, να μην καταπιέζουν, αλλά να σέβονται την προσωπικότητα του παιδιού.

        Χρειάζεται να καλλιεργούν το γόνιμο διάλογο.

Σχολείο

        Είναι αναγκαία η πολύπλευρη μόρφωση των μαθητών και όχι η στείρα συσσώρευση γνώσεων, αλλά η μύηση στο πνεύμα της συλλογικότητας μέσα από δημιουργικές πρωτοβουλίες (π.χ. μαθητικές κοινότητες).

        Ο δάσκαλος έχει καθήκον να είναι παιδαγωγός και να εμπνέει τους μαθητές.

       Το σχολείο οφείλει να είναι ανοικτό στην κοινωνία, ενώ ειδικά το Λύκειο δεν αξίζει να αποτελεί προθάλαμο για το Πανεπιστήμιο.

Μ.Μ.Ε.

   Επιβάλλεται βελτίωση του προγράμματος με ποιοτική αναβάθμιση των προβαλλόμενων εκπομπών και αμερόληπτη ειδησεογραφία.

   Είναι αναγκαία η τήρηση της δεοντολογίας, με περιορισμό του καταναλωτικού οράματος και η άσκηση ελέγχου στην εξουσία.

Πολιτεία

   Κράτος δικαιοσύνης, πρόνοιας, αξιοκρατίας.

   Ενίσχυση της δημοκρατίας και καθολική εφαρμογή της στην κοινωνία.

   Τήρηση των νόμων, χωρίς εξαιρέσεις και επιβολή ποινών στους παραβάτες.

   Η πολιτική ηγεσία οφείλει να αποτελεί ζωντανό παράδειγμα για τους πολίτες με τη διαλλακτικότητα, τη σύνεση, τη φρόνηση και το ήθος.

         Πνευματική ηγεσία

      Έχει καθήκον να διαφωτίζει την κοινή γνώμη, να υπερασπίζεται την αλήθεια και τα δικαιώματα των πολιτών με παρρησία.

      Επιβάλλεται να αναλαμβάνει ενεργό δράση και να διαθέτει αγωνιστική παρουσία.

        Β.ΑΤΟΜΟ

Γενικότερα, χρειάζεται προσπάθεια για αλλαγή του συμβατικού και αδιεξόδου τρόπου ζωής, αντίσταση στις τεχνοκρατικές αντιλήψεις και υλιστικά πρότυπα, στροφή στον άνθρωπο και στο συνάνθρωπο, ουσιαστικές επαφές, δεσμοί φιλίας, σχέσεις αγάπης. Κάθε μέλος μιας κοινωνίας οφείλει να γίνει ενεργός πολίτης και να διέπεται από τα εξής:

• Έμφαση στην πνευματικότητα, γιατί με την κριτική ματιά και τη γνώση αποφεύγονται τα φαινόμενα μαζοποίησης και φανατισμού.
•  Κοινωνική συνείδηση και συμμετοχή στα κοινά, που αντιπαλεύουν τον ατομικισμό και την ιδιοτέλεια.
•  Αυτοκριτική και αυτογνωσία, υπευθυνότητα και αξιοπρέπεια , που ενισχύουν τον αυτοσεβασμό και τον αλληλοσεβασμό.
•  Γόνιμη διάθεση του ελεύθερου χρόνου: η ενασχόληση με την τέχνη, με τον αθλητισμό και η συντροφικότητα ενισχύουν την κοινωνικότητα του ατόμου.
•  Εργατικότητα και φιλοπονία, αποστροφή της φυγοπονίας.
•  Πνεύμα ανεκτικότητας και αποδοχή της διαφορετικότητας.
•  Τήρηση των νόμων.

Πηγή: Σοφία Κανιάκα