Δες και το διαδραστικό δίκτυο που ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ πατώντας εδώ.
Ενεργητικά ρήματα, αμετάβατα και μεταβατικά
Ενεργητικά ρήματα ή ρήματα ενεργητικής διάθεσης είναι τα ρήματα που δηλώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί, π.χ.
1ο παράδειγμα
Ο ήλιος λάμπει |
Στο παράδειγμά μας έχουμε ένα ρήμα που μας δείχνει ότι ο ήλιος κάνει μια ενέργεια (λάμπει).
2ο παράδειγμα
Ο ήλιος φωτίζει τη γη |
Στο παράδειγμά μας έχουμε ένα ρήμα που μας δείχνει ότι ο ήλιος κάνει μια ενέργεια (φωτίζει).
Αν σκεφτούμε λίγο περισσότερο, θα πούμε ότι το ρήμα (φωτίζει) δείχνει πως το υποκείμενο (ήλιος) ενεργεί.
Ακόμη μπορούμε να πούμε ότι η ενέργεια του ήλιου πηγαίνει (μεταβαίνει) στη γη.
Από τα δύο προηγούμενα παραδείγματα βγάζουμε τα εξής συμπεράσματα:
ενεργητική διάθεση έχουν τα ρήματα που δείχνουν πως το υποκείμενο ενεργεί (λάμπει, φωτίζει).
Όταν έχουμε ρήματα που δηλώνουν απλώς ενέργεια, χωρίς η ενέργεια αυτή να μεταβαίνει (πηγαίνει) κάπου αλλού, τότε λέμε πως το ρήμα είναι ενεργητικό αμετάβατο.
Όταν έχουμε ρήματα που δηλώνουν ενέργεια, και η ενέργεια αυτή μεταβαίνει (πηγαίνει) σε κάποιον άλλον (γη), τότε λέμε πως το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.
Ρήματα ενεργητικά αμετάβατα έχουμε πολλά στη γλώσσα μας. Μερικά παραδείγματα θα φανούν χρήσιμα:
Κλαίει όλη τη μέρα και τα δάκρυα τρέχουν σαν νερό στο πρόσωπό του.
Στον ύπνο του ροχαλίζει δυνατά και δε μ' αφήνει σε ησυχία.
Πεινάω τόσο πολύ, γιατί κολυμπούσα από το πρωί!
Οι πρόσφυγες που ήρθαν το 1922 από τη Μ. Ασία εργάστηκαν σκληρά.
Βεβαίως έχουμε και πολλά ρήματα ενεργητικά μεταβατικά.
Ο γεωργός οργώνει το χωράφι.
Ο Γιώργος χτύπησε τον Παναγιώτη επειδή του μουτζούρωσε το βιβλίο.
Γράψε σε μια κόλλα χαρτί το όνομά σου.
Ο καθηγητής διδάσκει το μάθημα.
Γεμίζεις το ποτήρι με νερό;
Επειδή όμως η γλώσσα είναι μοναδικό και ευέλικτο εργαλείο, πολλές φορές διαπιστώνουμε ότι το ίδιο ρήμα άλλοτε εμφανίζεται ως ενεργητικό μεταβατικό και άλλοτε ως αμετάβατο.
αμετάβατο |
μεταβατικό |
Πλένομαι στον νιπτήρα. |
Πλένω τα χέρια μου. |
Συνεπώς, όταν εξετάζουμε ένα ρήμα για να διαπιστώσουμε αν είναι μεταβατικό ή αμετάβατο πρέπει πάντα να έχουμε στον νου μας όχι μόνο το ίδιο το ρήμα αλλά και τα συμφραζόμενα.
Δες κι ένα διαδραστικό βίντεο για το μεταβατικό ή αμετάβατο ρήμα που ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ
Τι χρησιμοποιείται ως αντικείμενο, η πτώση του, η παράλειψή του
Όπως είπαμε και παραπάνω σε ένα ενεργητικό μεταβατικό ρήμα το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια πηγαίνει κάπου αλλού. Το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου το ονομάζουμε αντικείμενο.
υποκείμενο |
ρήμα |
αντικείμενο |
Ο γεωργός |
οργώνει |
το χωράφι. |
Συνηθίζουμε επίσης να λέμε ότι το αντικείμενο συμπληρώνει την έννοια του ρήματος.
Αυτό σημαίνει ότι λέγοντας μόνο το ρήμα ο ακροατής μας δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς θέλουμε να πούμε και περιμένει να ακούσει κάτι ακόμη. Για παράδειγμα αν πούμε: "Ο καθηγητής διδάσκει" ο ακροατής μας περιμένει να μάθει "τι διδάσκει;" ο καθηγητής. Χρειάζεται δηλαδή το αντικείμενο "το μάθημα"
Τι χρησιμοποιείται ως αντικείμενο; Ως αντικείμενο χρησιμοποιείται μόνο το ουσιαστικό; |
Αυτά είναι κάποια εύλογα ερωτήματα, που για να δούμε την απάντηση θα μας βοηθήσουν κάποια παραδείγματα:
|
|
Από τα παραπάνω παραδείγματα γίνεται φανερό ότι ως αντικείμενο χρησιμοποιείται εκτός από ουσιαστικό και κάθε άλλο μέρος του λόγου (επίθετο, μετοχή, αντωνυμία, ρήμα, επιφώνημα, ολόκληρη πρόταση) με ή χωρίς το άρθρο μπροστά τους, όταν στον λόγο παίρνουν θέση ουσιαστικού.
Σε ποια πτώση μπαίνει το αντικείμενο; |
Το αντικείμενο μπαίνει μόνο στις πλάγιες πτώσεις, δηλαδή στη γενική και στην αιτιατική. Ποτέ δεν μπαίνει στην ονομαστική. Περισσότερο χρησιμοποιούμε το αντικείμενο στην αιτιατική. Το αντικείμενο στη γενική είναι αρκετά σπάνιο. Συνήθως αντί για τη γενική χρησιμοποιούμε εμπρόθετο αντικείμενο, δηλ. αντί να πούμε «Η Στέλλα μοιάζει του μπαμπά της» λέμε: «Η Στέλλα μοιάζει στον μπαμπά της.»
Παράλειψη αντικειμένου |
Πολλές φορές στον καθημερινό λόγο το αντικείμενο λείπει, γιατί το καταλαβαίνουμε εύκολα από τα συμφραζόμενα. Δες τα παραδείγματα:
|
Παραδείγματα |
α) |
- Χτύπησα την πόρτα αλλά δεν απάντησε κανείς. - Ξαναχτύπα (την πόρτα) - Είναι κάποιος μέσα, δεν ξέρω όμως γιατί δεν ανοίγει (την πόρτα). |
β) |
Σου γράφω αυτό το γράμμα, γιατί... |
Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο για το μονόπτωτο ή δίπτωτο ρήμα και για το άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο; © Κωνσταντίνα Σάιτ
Για να συμπληρωθεί η έννοια ενός ενεργητικού μεταβατικού ρήματος άλλοτε χρειάζεται ένα αντικείμενο κι άλλοτε δύο αντικείμενα. Ας δούμε τα παραδείγματα:
|
Παραδείγματα |
πτώση |
α) |
Η Ελένη μοιάζει του πατέρα της |
γενική |
β) |
Ο Γιώργος φίλησε την Ελένη. |
αιτιατική |
γ) |
Ο Γιώργος φίλησε την Ελένη και την Άννα. |
αιτιατική |
δ) |
Ο Γιώργος κλάδεψε την τριανταφυλλιά και τη λεμονιά. |
αιτιατική |
ε) |
Κάνεις κακό του εαυτού σου. |
αιτιατική - γενική |
στ) |
Μου αγόρασε μια τυρόπιτα. |
γενική - αιτιατική |
ζ) |
Με ρώτησε κάτι. |
αιτιατική - αιτιατική |
η) |
Με ρώτησε τι κάνω. |
αιτιατική - πρόταση |
Στα παραδείγματα α', β', γ' και δ' η έννοια του ρήματος συμπληρώνεται με αντικείμενο σε πτώση γενική ή αιτιατική.
Στα παραδείγματα ε', στ', ζ' και η' η έννοια του ρήματος συμπληρώνεται με δύο αντικείμενα σε πτώση γενική και αιτιατική ή αιτιατική και αιτιατική ή αιτιατική και πρόταση.
Μπορούμε τώρα να πούμε ότι:
Όταν η έννοια του ρήματος συμπληρώνεται με αντικείμενο σε μια πτώση, τότε το ρήμα λέγεται μονόπτωτο.
Όταν η έννοια του ρήματος συμπληρώνεται με δύο αντικείμενα σε δύο πτώσεις, τότε το ρήμα λέγεται δίπτωτο.
Ναι αλλά... θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος, πώς γίνεται στο γ' και δ' παράδειγμα που έχουμε δύο αντικείμενα (την Ελένη - την Άννα, την τριανταφυλλιά - τη λεμονιά) το ρήμα να είναι μονόπτωτο; Ακόμη, πώς γίνεται στο ζ' παράδειγμα που έχουμε επίσης δύο αντικείμενα (με - κάτι), το ρήμα να είναι δίπτωτο;
Η απάντηση είναι απλή! Στο παράδειγμα «Ο Γιώργος φίλησε την Ελένη και την Άννα» και τα δύο αντικείμενα βρίσκονται στην ίδια πτώση (αιτιατική) και δηλώνουν και τα δύο πρόσωπο. Παρομοίως στο παράδειγμα «Ο Γιώργος κλάδεψε την τριανταφυλλιά και τη λεμονιά» και τα δύο αντικείμενα βρίσκονται στην ίδια πτώση (αιτιατική) και δηλώνουν και τα δύο πράγμα. Από την άλλη στο παράδειγμα «Με ρώτησε κάτι» μπορεί και τα δύο αντικείμενα να βρίσκονται στην ίδια πτώση (αιτιατική) το ένα όμως δηλώνει πρόσωπο και το άλλο πράγμα.
|
Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι μονόπτωτο λέγεται το ρήμα που παίρνει για συμπλήρωμα της έννοιάς του ένα ή πολλά αντικείμενα της ίδιας ποιότητας (πρόσωπο ή πράγμα) σε μία πτώση.
Αντίστοιχα μπορούμε να πούμε ότι δίπτωτο λέγεται το ρήμα που παίρνει για συμπλήρωμα της έννοιάς του δύο ή και περισσότερα αντικείμενα σε δύο πτώσεις, ή στην ίδια πτώση αρκεί το ένα να δηλώνει πρόσωπο και το άλλο πράγμα.
Το αντικείμενο στα μονόπτωτα ρήματα
Στα μονόπτωτα ρήματα το αντικείμενο βρίσκεται ή σε γενική ή σε αιτιατική. Ποτέ σε ονομαστική.
Το αντικείμενο σε γενική.
Αντικείμενο σε γενική παίρνουν λίγα ρήματα στα νέα ελληνικά.
Παραδείγματα |
||
α) |
Ο Γιώργος μοιάζει του πατέρα του. |
γενική |
β) |
Του μοιάζει. |
γενική |
γ) |
Μη μιλάς του Γιώργου. |
γενική |
δ) |
Μη του μιλάς. |
γενική |
ε) |
Μου φτάνουν αυτά. |
γενική |
στ) |
Μου ξέφυγε μια καλή ευκαιρία. |
γενική |
ζ) |
Ο Γιώργος μοιάζει στον πατέρα του. |
σε + αιτιατική |
η) |
Ο Γιώργος μοιάζει με τον πατέρα του. |
με + αιτιατική |
θ) |
Από μένα ξέφυγε μια καλή ευκαιρία. |
από + αιτιατική |
Όπως φαίνεται από τα παραδείγματα α' έως στ' το αντικείμενο βρίσκεται σε πτώση γενική. Μπορεί να είναι ουσιαστικό ή πολύ συχνά να χρησιμοποιείται ο αδύνατος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας.
Στα παραδείγματα ζ', η' και θ' το αντικείμενο της γενικής αντικαταστάθηκε από εμπρόθετο αντικείμενο με τις προθέσεις σε, με, από + αιτιατική. (Δες τους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας)
Το αντικείμενο σε αιτιατική.
Τα περισσότερα ρήματα της Νέας Ελληνικής παίρνουν για συμπλήρωμα της έννοιάς τους αντικείμενο σε αιτιατική.
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
|||
1η ομάδα |
α) |
Ο Γιώργος φίλησε την Ελένη. |
αιτιατική |
β) |
Την φίλησε. |
αιτιατική |
|
γ) |
Αυτό δε με αφορά. |
αιτιατική |
|
δ) |
Ο νόμος αφορά όλους τους μαθητές. |
αιτιατική |
|
2η ομάδα |
ε) |
Αυτός έζησε τη ζωή του! |
αιτιατική |
στ) |
Παίζουμε ένα παιχνίδι; |
αιτιατική |
|
ζ) |
Είπα να γράψω ένα γράμμα. |
αιτιατική |
|
η) |
Κοιμήθηκε τον ύπνο του δικαίου. |
αιτιατική |
|
3η ομάδα |
θ) |
Χόρεψε τσάμικο χορό. |
αιτιατική |
ι) |
Χόρεψε τσάμικο. |
αιτιατική |
Τα αντικείμενα της πρώτης ομάδας λέγονται εξωτερικά αντικείμενα.
Τα αντικείμενα της δεύτερης ομάδας, επειδή α) έχουν την ίδια ρίζα με το ρήμα (ζω-ζωή, παίζω-παιχνίδι, γράφω-γράμμα) ή β) παρόλο που δεν έχουν την ίδια ρίζα έχουν συγγενική σημασία με το ρήμα (κοιμήθηκε-ύπνο), λέγονται σύστοιχα ή εσωτερικά αντικείμενα.
Πολλές φορές δίπλα σ' ένα αντικείμενο υπάρχει ένας επιθετικός προσδιορισμός (τσάμικο). Αρκετά συχνά παραλείπεται το σύστοιχο αντικείμενο και μένει μόνο ο επιθετικός προσδιορισμός ως σύστοιχο αντικείμενο (χόρεψε τσάμικο).
Το αντικείμενο στα δίπτωτα ρήματα
Στα δίπτωτα ρήματα τα αντικείμενα μπαίνουν στις εξής πτώσεις:
α) γενική - αιτιατική,
β) αιτιατική (προσώπου) - αιτιατική (πράγματος).
Από τα δύο αυτά αντικείμενα το ένα λέγεται άμεσο και το άλλο έμμεσο.
Λέγεται άμεσο εκείνο στο οποίο πηγαίνει άμεσα η ενέργεια του υποκειμένου ή γιατί αυτό σχετίζεται άμεσα με το ρήμα.
Λέγεται έμμεσο εκείνο στο οποίο πηγαίνει έμμεσα η ενέργεια του υποκειμένου.
Επειδή είναι πολύ φυσιολογικό να μην κατάλαβες τίποτα απ' όσα διάβασες παραπάνω για το άμεσο και το έμμεσο, και να νιώθεις λίγο αγχωμένος/η γι' αυτό ας τα δούμε σε παραδείγματα.
|
Παραδείγματα |
γενική έμμεσο | αιτιατική άμεσο |
α) Ο Γιώργος μου ζήτησε χρήματα |
μου |
χρήματα |
β) Του έδωσα το βιβλίο. |
Του |
το βιβλίο |
Όταν ακούμε ή λέμε παρόμοιες προτάσεις, καταλαβαίνουμε αμέσως το νόημά τους. Ας υποθέσουμε όμως ότι δεν ακούσαμε καλά και το μόνο που καταλάβαμε ήταν ότι ο Γιώργος ζήτησε. Τότε θα ρωτήσουμε:
-- Τι ζήτησε ο Γιώργος; χρήματα θα είναι η απάντηση.
Αλλά επειδή είμαστε περίεργοι θα ρωτήσουμε και πάλι:
-- Από ποιον τα ζήτησε τα χρήματα ο Γιώργος; Και θα μας απαντήσουν: από μένα (μου).
Να λοιπόν τι σημαίνει ότι το άμεσο αντικείμενο συμπληρώνει άμεσα την ενέργεια του υποκειμένου. Είναι αυτό που στην καθημερινή μας ζωή θέλουμε να μάθουμε πρώτο, η πρώτη πληροφορία που μας ενδιαφέρει.
Επειδή όμως αυτά τα ζητήματα τα έχουν μελετήσει ήδη δεκάδες γενιές καθηγητών και μαθητών, και επειδή είμαστε πολύ οργανωτικοί, γι' αυτό βγάλαμε και κάποιους κανόνες που μας κάνουν τη ζωή πιο εύκολη. Αυτούς τους κανόνες θα τους δούμε στη συνέχεια, αναλυτικά κατά περίπτωση:
1α. Το αντικείμενο σε γενική και αιτιατική.
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
έμμεσο |
αιτιατική άμεσο |
α) Έδωσα του Γιώργου το βιβλίο. |
του Γιώργου (γενική) |
το βιβλίο |
β) Του έδωσα το βιβλίο. |
Του (γενική) |
το βιβλίο |
γ) Έδωσα στον Γιώργο το βιβλίο. |
στον Γιώργο (εμπρόθετο) |
το βιβλίο |
δ) Έδωσα του Γιώργου και του Γιάννη το βιβλίο και το τετράδιο. |
του Γιώργου του Γιάννη (γενική) |
το βιβλίο, το τετράδιο |
ε) Έδωσα στον Γιώργο και στον Γιάννη το βιβλίο και το τετράδιο. |
στον Γιώργο στον Γιάννη (εμπρόθετα) |
το βιβλίο, το τετράδιο |
στ) Σ' το έδωσα. (Σου το έδωσα και όχι |
Σου (γενική) |
το |
ζ) Του ζήτησα χρήματα. |
Του (γενική) |
χρήματα |
η) Ζήτησα από τον Γιώργο χρήματα. |
από τον Γιώργο (εμπρόθετο) |
χρήματα |
Πρώτα απ' όλα στα παραπάνω παραδείγματα διαπιστώνουμε ότι:
Το ένα αντικείμενο βρίσκεται σε πτώση γενική και το άλλο σε αιτιατική.
Αυτό που βρίσκεται σε γενική είναι έμμεσο κι αυτό που βρίσκεται σε αιτιατική είναι άμεσο.
Στο παράδειγμα δ' έχουμε δύο αντικείμενα σε πτώση γενική και δύο σε πτώση αιτιατική. Το ρήμα εξακολουθεί να είναι δίπτωτο και όχι τετράπτωτο!
Στο παράδειγμα ε' τα αντικείμενα που στην πρόταση δ' ήταν σε γενική, αντικαταστάθηκαν από εμπρόθετο σε + αιτιατική.
Το ίδιο έγινε και στο παράδειγμα η' μόνο που η αντωνυμία αντικαταστάθηκε από εμπρόθετο από + αιτιατική.
Στο παράδειγμα στ' δεν έχουμε εμπρόθετο αλλά αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας σε γενική.
Συνοψίζοντας: όταν το ρήμα μας έχει αντικείμενο σε γενική και αιτιατική, το αντικείμενο της γενικής είναι έμμεσο και μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο.
|
1β. Το αντικείμενο σε γενική (προσώπου) και πρόταση.
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
γενική |
πρόταση |
α) Ο Γιώργος μου ζήτησε να πάμε στο γήπεδο. |
μου |
να πάμε στο γήπεδο |
β) Η Στέλλα μου είπε ότι της αρέσει ο Γιώργος. |
μου |
ότι της αρέσει ο Γιώργος |
Όταν έχουμε ένα αντικείμενο σε πτώση γενική και το δεύτερο αντικείμενο σε πρόταση, τότε η γενική θα είναι το έμμεσο αντικείμενο και η πρόταση το άμεσο.
Προσοχή. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή να μη γίνεται σύγχυση μεταξύ του τύπου της προσωπικής αντωνυμίας "σου" που ακολουθείται από τον αδύναμο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας "το" ή "τον" κ.ά. και του εμπρόθετου άρθρου "στο", "στον" κ.ά. Διάβασε τη σχετική θεωρία· δες την άσκηση εδώ.
|
2. Το αντικείμενο σε αιτιατική (προσώπου) και αιτιατική (πράγματος).
Στην περίπτωση με δύο αντικείμενα σε αιτιατική μπορούμε να βρούμε πολλές παραλλαγές. Ας τις δούμε αναλυτικά, πρόσεχε όμως τι δηλώνει η κάθε αιτιατική:
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
αιτ. προσώπου |
αιτ. πράγματος |
α) Η μάνα μου με τάιζε κάθε μέρα πατάτες. |
με |
πατάτες |
β) Ο φιλόλογος θα μας διδάξει το αντικείμενο. |
μας |
το αντικείμενο |
Από τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι όταν έχουμε δύο αντικείμενα σε αιτιατική άμεσο είναι το αντικείμενο που δηλώνει πρόσωπο.
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
αιτ. πράγματος άμεσο |
αιτ. προσώπου=εμπρόθετο έμμεσο |
γ) Η καθηγήτρια διδάσκει τους μαθητές χορό. |
χορό |
τους μαθητές |
δ) Η καθηγήτρια διδάσκει στους μαθητές χορό. |
χορό |
στους μαθητές |
Από τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι όταν έχουμε δύο αντικείμενα σε αιτιατική από τα οποία το ένα δηλώνει πρόσωπο και το άλλο πράγμα, άμεσο είναι το αντικείμενο που δεν μπορεί να αντικατασταθεί, ενώ έμμεσο αυτό που μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο.
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
αιτ. προσώπου άμεσο |
αιτ. προσώπου=εμπρόθετο έμμεσο |
γ) Παρουσίασε στους μαθητές τον διευθυντή. |
τον διευθυντή |
στους μαθητές |
γ) Παρέδωσε στον διευθυντή τον ταραξία. |
τον ταραξία |
στον διευθυντή |
Από τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι όταν έχουμε δύο αντικείμενα σε αιτιατική τα οποία δηλώνουν πρόσωπο, άμεσο είναι το αντικείμενο που δεν μπορεί να αντικατασταθεί, ενώ έμμεσο αυτό που μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο.
Διάβασε προσεκτικά τα παραδείγματα:
Παραδείγματα |
αιτ. πράγματος |
αιτ. πράγματος |
α) Ο Γιώργος γέμισε το συρτάρι χαρτιά. |
το συρτάρι |
χαρτιά |
β) Ο Γιώργος γέμισε το συρτάρι με χαρτιά. |
το συρτάρι |
με χαρτιά |
γ) Θα σπείρουμε τον κήπο λαχανικά. |
τον κήπο |
λαχανικά |
δ) Θα σπείρουμε τον κήπο με λαχανικά. |
τον κήπο |
με λαχανικά |
Από τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι όταν έχουμε δύο αντικείμενα σε αιτιατική τα οποία δηλώνουν πράγμα, άμεσο είναι το αντικείμενο που δεν μπορεί να αντικατασταθεί, ενώ έμμεσο αυτό που μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο.
Τώρα μπορούμε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα:
1ον. Όταν έχουμε δύο αντικείμενα το ένα σε γενική και το άλλο σε αιτιατική, τότε η αιτιατική είναι το άμεσο. 2ον. Όταν το ρήμα συντάσσεται (παίρνει ως αντικείμενο) δύο αιτιατικές, από τις οποίες η μία είναι πρόσωπο και η άλλη πράγμα, τότε η αιτιατική του προσώπου είναι το άμεσο και η αιτιατική του πράγματος το έμμεσο. 3ον. Όταν το ρήμα συντάσσεται (παίρνει ως αντικείμενο) δύο αιτιατικές, από τις οποίες η μία είναι πρόσωπο και η άλλη πράγμα, και η αιτιατική του προσώπου ή του πράγματος μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο, τότε αυτή είναι έμμεσο και η αιτιατική που παραμένει αμετάβλητη το άμεσο.
|
Μπορούμε να τα δούμε στον παρακάτω συγκεντρωτικό πίνακα.
|
Συγκεντρωτικός πίνακας δίπτωτων ρημάτων |
||
|
Περιπτώσεις |
άμεσο |
έμμεσο |
α) |
αιτιατική γενική |
αιτιατική |
γενική |
β) |
αιτιατική εμπρόθετο |
αιτιατική |
εμπρόθετο |
γ) |
πρόταση γενική |
πρόταση |
γενική |
δ) |
αιτιατική προσώπου αιτιατική πράγματος |
αιτιατική προσώπου |
αιτιατική πράγματος |
ε) |
αιτιατική πράγματος αιτιατική πράγματος = εμπρόθετο |
αιτιατική πράγματος |
αιτιατική πράγματος |
στ) |
αιτιατική προσώπου αιτιατική προσώπου = εμπρόθετο |
αιτιατική προσώπου |
αιτιατική προσώπου |
Ας το κάνουμε ακόμη πιο απλό:
Συγκεντρωτικός πίνακας δίπτωτων ρημάτων |
|
άμεσο |
έμμεσο |
αιτιατική |
γενική |
αιτιατική προσώπου |
αιτιατική πράγματος |
αιτιατική προσώπου/πράγματος |
αιτιατική προσώπου/πράγματος > εμπρόθετο |
Παρατήρηση
Όπως είδαμε πολλές φορές ως αντικείμενο χρησιμοποιείται ένας αδύναμος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας σε γενική. Αυτό όμως δε σημαίνει πως κάθε φορά που θα έχουμε για τέτοια γενική θα είναι και αντικείμενο.
Ας δούμε κάποια παραδείγματα.
Παραδείγματα |
υποκείμενο |
αντικείμενο |
α) Μου χρειάζεται ένα παυσίπονο. | παυσίπονο | |
β) Του φαίνεται ότι θα βρέξει. | ότι θα βρέξει | |
γ) Δεν του πρέπει τέτοια συμπεριφορά. | συμπεριφορά | |
δ) Σου είναι αδύνατο να το πιστέψεις; | να το πιστέψω | |
δ) Να μου φιλήσεις το μωρό. | εσύ | το μωρό |
3) Θα σου τον κανονίσω! | εγώ | τον |
Γενική προσωπική
Όταν δίπλα σε ένα απρόσωπο ρήμα (χρειάζεται, φαίνεται, πρέπει) ή σε μια απρόσωπη έκφραση (είναι αδύνατο) υπάρχει γενική πτώση της προσωπικής αντωνυμίας (μου, σου, του), τότε αυτή δεν έχει θέση αντικειμένου. Το ίδιο παρατηρούμε και σε ρήματα ενεργητικά μεταβατικά (φιλώ, κανονίζω).
Η γενική αυτή λέγεται γενική προσωπική, γιατί φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του ρήματος. Το ότι δεν είναι αντικείμενο φαίνεται από το ότι δε μεταβαίνει στη γενική αυτή καμιά ενέργεια του υποκειμένου.
Δύο αντικείμενα σε αιτιατική και η μια κατηγορούμενο της άλλης
Πολλά ρήματα ενώ φαίνεται πως έχουν δύο αντικείμενα σε αιτιατική, στην πραγματικότητα η μια αιτιατική λειτουργεί ως κατηγορούμενο της άλλης.
Παραδείγματα |
αντικείμενο |
κατηγορούμενο |
α) Ανακήρυξαν τον Γιώργο πρόεδρο. | τον Γιώργο | πρόεδρο |
β) Θεώρησαν τις εξετάσεις άκυρες. | τις εξετάσεις | άκυρες |
γ) Διόρισαν τον Γιώργο ως καθηγητή. | τον Γιώργο | ως καθηγητή |
δ) Διάλεξαν τον Γιώργο για εκπρόσωπο. | τον Γιώργο | για εκπρόσωπο |
ε) Με παρουσιάζεις σαν χαζό. | Με | σαν χαζό |
Από τα παραδείγματα γίνεται φανερό ότι η μια αιτιατική δίνει μια ιδιότητα στο αντικείμενο, γι' αυτό άλλωστε είναι και κατηγορούμενο. Πολύ συχνά η αιτιατική αυτή συνοδεύεται από τα μόρια: ως, για, σαν..
Μέθοδος για να βρίσκουμε το αντικείμενο
Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο, το αντικείμενο ή το κατηγορούμενο στα νέα ελληνικά;
Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο.
Συγκεντρωτικός πίνακας | ||||
άμεσο | έμμεσο | |||
μονόπτωτο | σε γενική | |||
σε αιτιατική | εξωτερικό | |||
εσωτερικό ή σύστοιχο | ||||
εμπρόθετο | ||||
δίπτωτο | γενική-αιτιατική | αιτιατική | γενική | |
αιτιατική-εμπρόθετο | αιτιατική | εμπρόθετο | ||
αιτ. προσώπου - αιτ. πράγματος | πρόσωπο | πράγμα | ||
αιτ. πράγματος - αιτ. πράγματος | αυτό που μετατρέπεται σε εμπρόθετο | |||
αιτ. προσώπου - αιτ. προσώπου | αυτό που μετατρέπεται σε εμπρόθετο |
Η θεωρία είναι καλή και απαραίτητη, εξίσου απαραίτητη όμως είναι και η μέθοδος. Αν δεν ακολουθήσουμε συγκεκριμένα βήματα, τότε είναι πολύ εύκολο να κάνουμε λάθη, παρόλο που ξέρουμε άριστα τη θεωρία. Γι' αυτό λοιπόν προσοχή.
Για να βρούμε το αντικείμενο σε μια πρόταση πρέπει να ακολουθούμε πιστά ένα συγκεκριμένο και απλό τρόπο, κάνοντας τα εξής βήματα:
1ο βήμα: Διαβάζουμε προσεκτικά την πρόταση και βρίσκουμε το ρήμα.
Υποθέτουμε ότι δεν ξέρουμε τίποτα άλλο παρά μόνο το ρήμα, γι' αυτό και αρχίζουμε τις ερωτήσεις.
2ο βήμα: Ρωτάμε ποιος (ή ποια ή ποιο) + το ρήμα για να βρούμε το υποκείμενο.
3ο βήμα: Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι απρόσωπο, συνδετικό ή μεταβατικό μονόπτωτο ή δίπτωτο.
4ο βήμα: Ρωτάμε τι ή ποιον ή σε ποιον ή από ποιον + το ρήμα + το υποκείμενο, για να βρούμε το αντικείμενο.
5ο βήμα: Επαναλαμβάνουμε την ερώτηση τι ή ποιον ή σε ποιον + το ρήμα + α’ αντικείμενο + το υποκείμενο, για να βρούμε και το δεύτερο αντικείμενο (αν υπάρχει).
6ο βήμα: Αφού βρήκαμε το αντικείμενο/α ελέγχουμε την πτώση τους.
7ο βήμα: Διαπιστώνουμε ποιο είναι το άμεσο και ποιο το έμμεσο.
Προσοχή
1. Δεν κάνουμε ποτέ την ερώτηση πού ή πώς, γιατί οι απαντήσεις που θα πάρουμε δε μας δίνουν αντικείμενο.
2. Το αντικείμενο, όπως έχουμε ξαναπεί, δε βρίσκεται ποτέ σε ονομαστική.
Ας εφαρμόσουμε τη θεωρία:
Οι Αθηναίοι μετέφεραν τα παιδιά τους στην Τροιζήνα. | απάντηση | είναι |
1ο βήμα: βρίσκουμε το ρήμα: | μετέφεραν | ρήμα |
2ο βήμα: βρίσκουμε το υποκείμενο ρωτώντας: ποιοι μετέφεραν; | Οι Αθηναίοι | υποκείμενο |
3ο βήμα: διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι μεταβατικό-μονόπτωτο (μεταφέρω κάποιον). | μετέφεραν | μεταβατικό |
4ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον μετέφεραν οι Αθηναίοι; | τα παιδιά | αντικείμενο |
5ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον μετέφεραν οι Αθηναίοι; | --- | --- |
6ο βήμα: Η πρόταση έχει ένα αντικείμενο σε πτώση | αιτιατική | |
7ο βήμα: Αφού έχουμε ένα αντικείμενο δε χρειάζεται έλεγχος |
Παρατήρηση: Στο 6ο βήμα στην ερώτηση "σε ποιον μετέφεραν οι Αθηναίοι;" ίσως θα θεωρούσαμε ως απάντηση "στην Τροιζήνα" και θα το παίρναμε ως αντικείμενο. Δεν είναι όμως γιατί την ίδια απάντηση την παίρνουμε με την ερώτηση πού.
Η Ελβίρα μου έδωσε το βιβλίο. | απάντηση | είναι |
1ο βήμα: βρίσκουμε το ρήμα: |
έδωσε | ρήμα |
2ο βήμα: βρίσκουμε το υποκείμενο ρωτώντας: ποιος έδωσε; |
Η Ελβίρα | υποκείμενο |
3ο βήμα: διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι μεταβατικό-δίπτωτο (δίνω σε κάποιον κάτι) |
έδωσε | μεταβατικό |
4ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον έδωσε η Ελβίρα; |
το βιβλίο | αντικείμενο |
5ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον έδωσε η Ελβίρα; |
μου | αντικείμενο |
6ο βήμα: Η πρόταση έχει δύο αντικείμενα σε πτώση |
αιτιατική | γενική |
7ο βήμα: Βρίσκουμε το άμεσο και το έμμεσο |
άμεσο | έμμεσο |
Να δώσεις χαιρετίσματα στον Κώστα. | απάντηση | είναι |
1ο βήμα: βρίσκουμε το ρήμα: | να δώσεις | ρήμα |
2ο βήμα: βρίσκουμε το υποκείμενο ρωτώντας: ποιος να δώσεις; | εσύ | υποκείμενο |
3ο βήμα: διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι μεταβατικό-δίπτωτο (δίνω σε κάποιον κάτι) | να δώσεις | μεταβατικό |
4ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον να δώσεις; | στον Κώστα | αντικείμενο |
5ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον να δώσεις; | χαιρετίσματα | αντικείμενο |
6ο βήμα: Η πρόταση έχει δύο αντικείμενα σε πτώση | αιτιατική | εμπρόθετο |
7ο βήμα: Βρίσκουμε το άμεσο και το έμμεσο | άμεσο | έμμεσο |
Αύριο θα σε εξετάσουμε (στη) φυσική. | απάντηση | είναι |
1ο βήμα: βρίσκουμε το ρήμα: | εξετάσουμε | ρήμα |
2ο βήμα: βρίσκουμε το υποκείμενο ρωτώντας: ποιοι θα εξετάσουμε; | εμείς | υποκείμενο |
3ο βήμα: διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι μεταβατικό-δίπτωτο (εξετάζω κάποιον σε κάτι) | εξετάσουμε | μεταβατικό |
4ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον θα εξετάσουμε; | σε | αντικείμενο |
5ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον θα εξετάσουμε; | φυσική | αντικείμενο |
6ο βήμα: Η πρόταση έχει δύο αντικείμενα σε πτώση | αιτιατική | αιτιατική |
7ο βήμα: Βρίσκουμε το άμεσο και το έμμεσο | άμεσο | έμμεσο=εμπρόθετο |
Εμένα θεωρείς ανάγωγο; | απάντηση | είναι |
1ο βήμα: βρίσκουμε το ρήμα: | θεωρείς | ρήμα |
2ο βήμα: βρίσκουμε το υποκείμενο ρωτώντας: ποιος θεωρείς; | εσύ | υποκείμενο |
3ο βήμα: διαπιστώνουμε ότι το ρήμα είναι μεταβατικό-μονόπτωτο (θεωρώ κάποιον) και συνδετικό. | θεωρείς | μεταβατικό |
4ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον θεωρείς; | εμένα | αντικείμενο |
5ο βήμα: Ρωτάμε τι, ποιον, σε ποιον θεωρείς; | ανάγωγο | κατηγορούμενο του αντικειμένου |
Βεβαίως μετά τη θεωρία χρειάζεται εξάσκηση, εξάσκηση και μετά λίγη εξάσκηση ακόμη.
Καλή δύναμη!
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011 |
|
Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941 |
|
Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999 |
|
Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005 |
|
Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα |
|
Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989 |
|
Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση |