Τα παραθετικά των επιθέτων

1. Ο Γιώργος είναι έξυπνος.

2. Ο Γιώργος είναι πιο έξυπνος (ή εξυπνότερος) από τον Πέτρο.

3. Ο Γιώργος είναι ο πιο έξυπνος (ή ο εξυπνότερος) απ’ όλα τα αγόρια της τάξης.

4. Ο Γιώργος είναι πολύ έξυπνος (ή πάρα πολύ έξυπνος ή εξυπνότατος ή πανέξυπνος).

Προσέχοντας τα παραπάνω παραδείγματα, μπορούμε να καταλάβουμε πολύ εύκολα τι σημαίνει βαθμοί του επιθέτου και ποια η λειτουργία τους στον λόγο.

Στο πρώτο παράδειγμα το επίθετο έξυπνος δίνει απλώς μια ιδιότητα στο υποκείμενο «Γιώργος». Λέμε πως το επίθετο είναι θετικού βαθμού, άρα, θετικός είναι ο βαθμός που δηλώνει απλώς το χαρακτηριστικό, την ποιότητα ή την ιδιότητα ενός ουσιαστικού.

Είναι εντελώς διαφορετική η λειτουργία του επιθέτου στο δεύτερο παράδειγμα. Εδώ έχουμε μια σύγκριση ανάμεσα σε δύο πρόσωπα (τον Γιώργο και τον Πέτρο) από την οποία βγαίνει νικητής ο Γιώργος, αφού είναι πιο έξυπνος ή εξυπνότερος. Αφού λοιπόν με τη βοήθεια του επιθέτου συγκρίνουμε, ονομάζουμε τον βαθμό του επιθέτου συγκριτικό, άρα συγκριτικός είναι ο βαθμός που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από ένα άλλο ουσιαστικό.

Στο τρίτο παράδειγμα γίνεται πάλι σύγκριση. Αυτή τη φορά ο Γιώργος (το υποκείμενο) συγκρίνεται με όλα τα αγόρια της τάξης, δηλαδή συγκρίνεται με όλα τα όμοιά του. Από τη σύγκριση αυτή βγαίνει και πάλι νικητής! Αφού ξεπέρασε όλους τους συμμαθητές του σε εξυπνάδα πάει να πει πως έχει μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό, γι’ αυτό μιλάμε για υπερθετικό, άρα, υπερθετικός είναι ο βαθμός που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε βαθμό μεγαλύτερο από όλα τα άλλα ουσιαστικά του ίδιου είδους.

Και στο τέταρτο παράδειγμα αποδεικνύεται ότι ο Γιώργος έχει μια ιδιότητα στον μεγαλύτερο βαθμό. Άρα ο βαθμός του επιθέτου είναι υπερθετικός.

Σε τι διαφέρουν όμως το τρίτο και το τέταρτο παράδειγμα; Στο τρίτο έχουμε σύγκριση με όλα τα όμοια, ενώ στο τέταρτο δεν έχουμε σύγκριση. Γι’ αυτό στο τρίτο παράδειγμα το υπερθετικό ονομάζεται σχετικό υπερθετικό, ενώ στο τέταρτο απόλυτο υπερθετικό, άρα σχετικός υπερθετικός είναι ο βαθμός που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε βαθμό μεγαλύτερο από όλα τα άλλα ουσιαστικά του ίδιου είδους, ενώ απόλυτος υπερθετικός είναι ο βαθμός που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα στον μεγαλύτερο βαθμό.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός ονομάζονται παραθετικά των επιθέτων.

Αυτά σχηματίζονται είτε μονολεκτικά είτε περιφραστικά (με περισσότερες λέξεις).

Σχηματισμός των παραθετικών

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται με δύο τρόπους, οι οποίοι όμως δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα επίθετα:

α) περιφραστικά: Με το πιο και το επίθετο σε θετικό βαθμό. Είναι ο τρόπος που χρησιμοποιείται περισσότερο, τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σε ύφος τυπικό, χρησιμοποιείται στη θέση του πιο το πλέον, π.χ.

• Το αεροπλάνο είναι πιο γρήγορο μέσο συγκοινωνίας από το τρένο.

• Ο υπουργός αποδείχτηκε πλέον ενημερωμένος όλων των παρισταμένων.

β) μονολεκτικά: Με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τερος, -η, -ο και σπανιότερα του -έστερος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ.

• Η άνοιξη είναι ομορφότερη εποχή από το φθινόπωρο.

• Το Ιόνιο πέλαγος είναι βαθύτερο από το Αιγαίο.

• Οι οδηγίες της Αλίκης ήταν σαφέστερες από τις οδηγίες του Γιάννη.

Ορισμένα επίθετα σχηματίζουν και μονολεκτικό και περιφραστικό τύπο, π.χ. πλουσιότερος και πιο πλούσιος, άλλα μόνο μονολεκτικό, π.χ. ανώτερος, και άλλα, που είναι και τα περισσότερα, μόνο περιφραστικό, π.χ. πιο τεμπέλης.

Είναι δυνατό, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον να σχηματίζουν μονολεκτικό τύπο στον συγκριτικό βαθμό, π.χ. ο δεισιδαίμων - ο δεισιδαιμονέστερος.

Όλοι οι μονολεκτικοί τύποι του συγκριτικού βαθμού κλίνονται σύμφωνα με το παράδειγμα των επιθέτων σε -ος, -η, -ο.

Ο σχετικός υπερθετικός σχηματίζεται όπως και ο συγκριτικός βαθμός με την προσθήκη του άρθρου, π.χ.

• Σήμερα θα παρουσιαστούν τα πιο σημαντικά γεγονότα της χρονιάς που πέρασε.

• Έζησε την ωραιότερη ημέρα της ζωής του.

Τα επίθετα που διαθέτουν δύο τύπους στον συγκριτικό βαθμό (μονολεκτικό και περιφραστικό) διαθέτουν δύο τύπους και στον σχετικό υπερθετικό.

Ο απόλυτος υπερθετικός σχηματίζεται:

α) Μονολεκτικά, με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ.

• Τα γραπτά των μαθητών της Α΄ τάξης ήταν μετριότατα.

Στα δικατάληκτα επίθετα σε -ής, -ής, -ές και σε -ων,-ων, -ον σχηματίζεται με την προσθήκη του επιθήματος -έστατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ.

• Τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της θέσης του ήταν σαφέστατα.

Ο μονολεκτικός σχηματισμός του απόλυτου υπερθετικού δεν είναι πολύ συχνός και δεν σχηματίζεται από όλα τα επίθετα. Χρησιμοποιείται συνήθως σε τυπικό ύφος.

β) Περιφραστικά, με την προσθήκη του επιρρήματος πολύ, πάρα πολύ, π.χ.

• Τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της θέσης του ήταν πολύ σαφή.

Πολλά συχνόχρηστα επίθετα δεν σχηματίζουν τον συγκριτικό και υπερθετικό σύμφωνα με τους τρόπους που παρουσιάστηκαν παραπάνω. Τα επίθετα αυτά έχουν ανώμαλα παραθετικά, τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα Α.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Υπάρχει επίσης στη νέα ελληνική μια ομάδα παραθετικών επιθέτων τα οποία δεν προέρχονται από επίθετα θετικού βαθμού, αλλά από άλλα μέρη του λόγου. Τα παραθετικά αυτά παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Δεν σχηματίζουν παραθετικά

Τα επίθετα σε:

• -ής, -ιά, -ί π.χ. σταχτής, σταχτιά, σταχτί

• -ης, -α, -ικο π.χ. γκρινιάρης, γκρινιάρα, γκρινιάρικο

• -ής, ή -ά -ού, -άδικο, ή –ούδικο, ή –ήδικο, π.χ. πλακατζής, πλακατζού, πλακατζήδικο, φωνακλάς, φωνακλού, φωνακλάδικο

• -ούρης, -ούρα, -ούρικο, π.χ. λιγούρης, λιγούρα, λιγούρικο

Όσα δηλώνουν:

• ύλη, π.χ. ασημένιος, μάλλινος, τενεκεδένιος, κ.ά.

• καταγωγή, π.χ. ελληνικός, γαλλικός, κ.ά.

• συγγένεια, π.χ. πατρικός, μητρικός, κ.ά.

• τόπο, π.χ. θαλασσινός, ουράνιος, κ.ά.

• χρόνο, π.χ. χθεσινός, κυριακάτικος, κ.ά.

• κατάσταση που δεν αλλάζει, π.χ. μισός, αθάνατος, κ.ά.

Ασκήσεις

• Να σχηματίσετε τα μονολεκτικά παραθετικά των παρακάτω επιθέτων

• Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των παραθετικών που προέρχονται από άλλα μέρη του λόγου

• Συμπλήρωσε τα μονολεκτικά παραθετικά των ανώμαλων επιθέτων

• Μετατροπή των περιφραστικών παραθετικών των επιθέτων σε μονολεκτικά.

• Μετατροπή των μονολεκτικών παραθετικών σε περιφραστικά

Βιβλιογραφία

	Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011
	Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941
	Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999
	Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005
	Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα
	Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989
	Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση
	Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Β' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006