6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η διαμόρφωση του έθνους των Ρώσων, σ. 43

Η ηγεμονία του Κιέβου και οι αποτυχημένες επιθέσεις κατά της Κωνσταντινούπολης, σ. 43

Εκχριστιανισμός των Ρώσων, σσ. 43-44

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, Eμπορικές διαδρομές Βαράγγων, Βικιπαίδεια: εδώ

-«Η ιεραποστολή στη Ρωσία», Θεματικές κατηγορίες, Ιστορικά θέματα, Ιστορικές μελέτες της Ιεράς Μονής, Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

- Με βάση τις πληροφορίες της ενότητας για τις σχέσεις Βυζαντίου-Ρώσων, αλλά και τα αποτελέσματα του εκχριστιανισμού των Ρώσων στις σχέσεις των δύο λαών, προσπαθήστε να μαντέψετε τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Άννας στη διάρκεια του ταξιδιού της στη Χερσώνα για να παντρευτεί τον Βλαδίμηρο και γράψτε τη σχετική αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο.

 1 ώρα 

Διδακτικοί στόχοι

1. Να παρακολουθήσουν οι μαθητές τη διαδικασία διαμόρφωσης του έθνους (εθνογένεση) των Ρώσων και την πορεία τους προς τη συγκρότηση κρατικής οντότητας.

2. Να κατανοήσουν τη βαθύτερη σχέση μεταξύ της σύναψης εμπορικών σχέσεων μεταξύ Βυζαντίου και Ρωσίας και του εκχριστιανισμού των Ρως.

3. Να παρακολουθήσουν τη διαδικασία του εκχριστιανισμού και να αντιληφθούν τη σημασία του για τον πνευματικό και υλικό πολιτισμό του Ρωσικού Έθνους.

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

Με αφορμή τις παραδοσιακές φιλικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ελλήνων κυρίως στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μπορούμε να διεγείρουμε το ενδιαφέρον των μαθητών για τις απαρχές της Ρωσικής Ιστορίας: την εθνογένεση των Ρώσων, την ίδρυση του Ρωσικού Κράτος και την καθοριστική συμβολή του Βυζαντίου στον εκχριστιανισμό της Ρωσίας, η οποία εξηγεί άλλωστε και τις φιλικές αυτές σχέσεις.

Οι μαθητές πρέπει να αντιληφθούν ότι στην διαδικασία διαμόρφωσης του λαού των Ρώσων συμμετείχαν τόσο οι Σκανδιναβοί έποικοι Βάραγγοι όσο και το γηγενές ανατολικό σλαβικό στοιχείο (πρώτος διδακτικός στόχος).

Το δίπτυχο πόλεμος - εμπόριο χαρακτηρίζει τις σχέσεις Ρωσίας- Βυζαντίου μέχρι τον εκχριστιανισμό των Ρως (989). Ο εκχριστιανισμός προετοιμάστηκε από το εμπόριο. Η παρακολούθηση των ρωσοβυζαντινών εμπορικών σχέσεων εξυπηρετείται τόσο από τα παραθέματα που αναφέρονται στις εμπορικές συνθήκες του 911 και του 944 και προσφέρονται για συγκριτική εξέταση, όσο και από τη μελέτη του χάρτη.

Επειδή το παράθεμα για το περιεχόμενο της συνθήκης του 911 υπάρχει μόνο στο παρόν βιβλίο του καθηγητή, προτείνεται η φωτοτύπησή του και η διανομή των φωτοτυπιών στους μαθητές. Από τη σύγκριση του κειμένου αυτού με τους όρους της συνθήκης του 944, οι μαθητές θα διαπιστώσουν ότι οι όροι της συνθήκες του 944 ήταν λιγότερο ευνοϊκοί για τους Ρώσους από τους όρους της συνθήκης του 911. Μια εξήγηση γι' αυτό μας παρέχει η στρατιωτική ήττα των Ρώσων λίγο πριν από την υπογραφή της συνθήκη του 944. Το συμπέρασμα είναι ότι υπήρχε μια διαρκής αλληλεπίδραση ανάμεσα στο εμπόριο και τον πόλεμο (πρώτος διδακτικός στόχος).

Με τη βοήθεια του τετάρτου παραθέματος του βιβλίου, οι μαθητές μπορούν να παρακολουθήσουν το τελευταίο στάδιο στη διαδικασία εκχριστιανισμού των Ρος στα τέλη του 10^ου αι. να συζητήσουν τις κολοσσιαίες μεταβολές που αυτό έφερε στον υλικό και πνευματικό πολιτισμό και τις ιστορικές τύχες της Ρως (δεύτερος διδακτικός στόχος).

Πρόσθετα παραθέματα

1. Οι όροι της βυζαντινορωσικής εμπορικής συνθήκης του έτους 911

Οι Ρώσοι έμποροι εξασφάλισαν ολική απαλλαγή από τους δασμούς, τους παραχωρήθηκε ένας ειδικός χώρος διαμονής στο προάστειο του Αγίου Μάμαντος (σημερινό Μπεσίκτας στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου) και θα τους δινόταν δωρεάν τροφή για έξι μήνες, μια περίοδο διπλάσιας διάρκειας από το σύνηθες χρονικό όριο παραμονής των ξένων εμπόρων στην πόλη. Ειδικός όρος όριζε ρητά ότι θα είχαν όσα λουτρά επιθυμούσαν […] Αρκετά άρθρα της συνθήκης όριζαν τις ποινές που θα επιβάλλονταν σε περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ Βυζαντινών και Ρώσων και παραπτωμάτων όπως η κλοπή, ο τραυματισμός και ο φόνος. Κάθε συμβαλλόμενο μέρος αναλάμβανε την υποχρέωση να βοηθά τους εμπόρους του άλλου μέρους που θα ναυαγούσαν. Ένας άλλος όρος επιβεβαίωνε το δικαίωμα των Ρώσων να υπηρετούν ως μισθοφόροι στον στρατό του αυτοκράτορα.

D. Obolensky, Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία. Η Ανατολική Ευρώπη, 500-1453,
μετ. Γ. Τσεβρεμές, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, 308-309

2. Η σημασία της συνθήκης του 911

Η συνθήκη του 911 δείχνει ότι οι Βάραγγοι, οι αυθέντες της Ρωσίας, και οι Σλάβοι, οι υποτελείς τους, έλκονταν όλο και περισσότερο στην οικονομική και πολιτική τροχιά του Βυζαντίου, μέσω του εμπορίου, της διπλωματίας και της ανθρώπινης επαφής. Αυτές οι επαφές δεν θα μπορούσαν να μην ενθαρρύνουν τις πολιτιστικές σχέσεις. Γιατί οι ρώσοι έμποροι και μισθοφόροι και οι διπλωματικοί απεσταλμένοι των δύο χωρών που ταξίδευαν συνεχώς μεταξύ Κιέβου και Κωνσταντινούπολης, δρούσαν ως φορείς ιδεών, πεποιθήσεων και τρόπων. Από την άλλη μεριά οι βυζαντινοί ιθύνοντες είχαν σοβαρούς λόγους να επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις σχέσεις τους με τους Ρώσους, για να φέρουν αυτό το βαρβαρικό και ακόμη σε μεγάλη έκταση ειδωλολατρικό λαό υπό τον διπλό έλεγχο της Αυτοκρατορίας και της Εκκλησίας της Ανατολικής Ρώμης.

D. Obolensky, Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία. Η Ανατολική Ευρώπη, 500-1453,
μετ. Γ. Τσεβρεμές, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, 308

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα προέρχεται από τον Άραβα γεωγράφο Ιμπν Χορνταντμπέ που μας δίνει εξαιρετικές πληροφορίες για το Βυζάντιο και τις διεθνείς σχέσεις του στα μέσα του 9^ου αι. Περιγράφονται τα εμπορικά ταξίδια των Ρως πάνω στον Ντον προς τον Εύξεινο και το Βυζάντιο, προς την πρωτεύουσα των Χαζάρων Κhαmlig, την Κασπία θάλασσα και μέσω αυτής προς την πρωτεύουσα του Χαλιφάτου Βαγδάτη. Ο χάρτης στο τέλος της διδακτικής ενότητας στηρίζεται ακριβώς στα δεδομένα του παραθέματος και γι' αυτόν τον λόγο το παράθεμα πρέπει να μελετηθεί σε συνδυασμό με τον χάρτη αυτό.

Το δεύτερο παράθεμα προέρχεται από το λεγόμενο Παλαιο-Ρωσικό Χρονικό και μας δίνει ορισμένους από τους όρους της ρωσοβυζαντής εμπορικής συνθήκης του 944.

Το τρίτο παράθεμα προέρχεται από το έργο του D. Obolensky για τις σχέσεις Βυζαντίου και Ανατολή Ευρώπης. Σ' αυτό ο ιστορικός αξιοποιώντας διάφορες πηγές μας δίνει έναν κατάλογο από τα προϊόντα που ανταλλάσσονταν μεταξύ Ρως και Βυζαντινών.

Το τέταρτο παράθεμα αναφέρεται στις ρωσοβυζαντινές σχέσεις, από τη στιγμή που ο Βασίλειος Β' αθέτησε την υπόσχεση του να δώσει την αδελφή του σύζυγο στον ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδίμηρο. Όπως αφηγείται το Χρονικό, ο Βλαδίμηρος, οργισμένος από την προσβλητική στάση του Βασιλείου Β', πολιόρκησε και κατέλαβε την πόλη της Χερσώνας στα βόρεια παράλια του Ευξείνου που είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία για το Βυζάντιο και έτσι υποχρέωσε τον αυτοκράτορα να τηρήσει την υπόσχεσή του, αφού όμως πρώτα εξασφάλισε την αποδοχή του Χριστιανισμού από τους Ρώσους. Το επιχείρημα που επικαλέστηκε ο Βασίλειος ήταν ότι η αδελφή του δεν θα μπορούσε να παντρευτεί ένα ξένο ηγεμόνα, εφόσον αυτός δεν ήταν χριστιανός. Η εκδοχή του Χρονικού δεν σημαίνει ότι τα πράγματα εξελίχτηκαν οπωσδήποτε έτσι. Η απόφαση του εκχριστιανισμού είναι πιθανό ότι ελήφθη από τον ίδιο τον Βλαδίμηρο που θέλησε έτσι να εκσυγχρονίσει και να αναβαθμίσει το κράτος του μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και εκχριστιανιζόμενο διεθνές περιβάλλον.

Το πρώτο πρόσθετο παράθεμα προέρχεται επίσης από το Παλαιο-Ρωσικό Χρονικό και περιλαμβάνει ορισμένους από τους όρους της ρωσοβυζαντινής εμπορικής συνθήκης του 911.

Στο δεύτερο πρόσθετο παράθεμα ο D. Obolensky αξιολογεί τη σημασία αυτής της συνθήκης.

Το εικονογραφικό υλικό της ενότητας αποτελείται από την εικόνα με την παρθένο του Βλαδιμίρ και την παράσταση χριστιανικού ναού από το Σουζντάλ και πιστοποιεί το μέγεθος της πολιτιστικής επιρροής που άσκησε το Βυζάντιο στη Ρωσία μετά τον εκχριστιανισμό της.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Στην περίπτωση της εθνογένεσης των Ρως, όπως και στην περίπτωση της εθνογένεσης των Βουλγάρων, μια ξένη κυρίαρχη ομάδα (Πρωτοβούλγαροι και Ρως) που έρχεται έξωθεν συγχωνεύεται με το υπόστρωμα του ιθαγενούς σλαβικού πληθυσμού. Η κυρίαρχη αυτή ομάδα δίνει στον νέο λαό το όνομα και την κρατική οργάνωση, το πολυάριθμο σλαβικό στοιχείο τη γλώσσα και τη λαϊκή βάση (πρώτη ερώτηση).

68

Οι περιορισμοί, στους οποίους υπόκεινταν η παρουσία των Ρως στην Κωνσταντινούπολη, είναι τριών ειδών: Αφορούν τον τρόπο εισόδου των εμπόρων στην Πόλη (ανά ομάδες αποτελούμενες από 50 άοπλους κάθε φορά εμπόρους), τον τόπο διαμονής (στο προάστειο του Αγίου Μάμαντα, σημερινό Μπεσίκτας) και τη διάρκεια της παραμονής στην πρωτεύουσα του Βυζαντινού Κράτος (τρεις μήνες) (δεύτερη ερώτηση).

Οι Ρώσοι μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη γούνες, ξίφη, σκλάβοι, μέλι και κερί και εισήγαν στη χώρα τους από το Βυζάντιο μεταξωτά, χρυσάφι, κρασί, φρούτα και διάφορα στολίδια (τρίτη ερώτηση).

Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων παρουσιάζεται ως βασική προϋπόθεση του βασιλικού γάμου Άννας - Βλαδιμήρου, επειδή τα μέλη της βυζαντινής αυτοκρατορικής οικογένειας δεν επιτρεπόταν να συνάψουν γάμους με εθνικούς (τέταρτη ερώτηση).