Οι Γρύπες ήταν μειξογενή όντα, κατ’ εξοχήν ορνιθόμορφα, με κεφάλι και ράμφος αετού, δυνατά φτερά στη ράχη, μαύρα τα πίσω, κόκκινα τα μπροστινά, σώμα και πόδια λιονταριού και νύχια δυνατά και γαμψά, όμοια με του λιονταριού, μάτια απ’ όπου πετιούνται σπινθήρες· ενίοτε φέρουν ουρά φιδιού ή σκορπιού και το δέρμα τους είχε μπλε απόχρωση ή έφεραν στίγματα σαν τις λεοπαρδάλεις. Αφιερωμένοι στον Απόλλωνα, φύλαγαν τους θησαυρούς του από τους μονόφθαλμους Αριμασπούς στη χώρα των Υπερβορείων, τη Σκυθία, όπου ο θεός μετέβαινε πάνω σε άρμα που το έσερναν Γρύπες. Άλλοτε πάλι τοποθετούνται στην Αιθιοπία ή την Ινδία –σε κάθε περίπτωση, σε κόσμους μακρινούς, όπου επιτίθενται σε χρυσοθήρες, είτε γιατί είναι φύλακες των μεταλλείων χρυσού των Ινδών, όπως λένε οι Βάκτριοι, είτε γιατί θέλουν τα προστατεύσουν τα μικρά τους από κάθε κίνδυνο, μια και η φωλιά τους βρισκόταν στα χρυσοφόρα βουνά, όπως λένε οι ίδιοι οι Ινδοί. Και λέγεται ότι, από τον φόβο των Γρυπών, οι χρυσοθήρες δεν αναζητούσαν το χρυσάφι την ημέρα αλλά τη νύχτα. Και πήγαιναν πολλοί μαζί, χίλιοι ή και δυο χιλιάδες, οπλισμένοι, και τις νύκτες χωρίς φεγγάρι. (Αιλ., Περί ζώων 4.27) [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26]

Εκτός από τον Απόλλωνα, οι Γρύπες συνδέονται και με τον Διόνυσο περίπου σαν οινοχόοι του θεού, μια και φροντίζουν το ποτήρι του, τον κάνθαρο, να είναι πάντα γεμάτος κρασί. Ο Αισχύλος ισχυρίζεται ότι οι Γρύπες ήταν τα σκυλιά του Δία και ο Νόννος ότι ήταν ζώα της Νέμεσης. [Εικ. 27, 28, 29, 30]

Ποίηση και εικονογραφία

Τα Αριμάσπεια ήταν επικό ποίημα που αποδιδόταν στον ποιητή Αριστέα από την Προκόννησο της Προποντίδος, πρόσωπο μεταξύ ιστορίας και μύθου. Το ποίημα χωριζόταν σε τρία βιβλία που περιλάμβαναν τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του ποιητή από τη Σκυθία και τις βόρειες στέπες, περιοχές πέρα από τον Εύξεινο Πόντο, ανάμεσά τους και τις συγκρούσεις ανάμεσα στους χρυσοθήρες Αριμασπούς και στους χρυσοφύλακες Γρύπες. Σε ορειχάλκινο κάτοπτρο από το Κελερμές της νότιας Ρωσίας (πρώιμος 6ος αι. π.Χ.), κοντά στην υποτιθέμενη πατρίδα Αριμασπών και Γρυπών, εικονίζονται δύο τριχωτοί άνδρες που παλεύουν με ένα τέρας με κεφάλι αετού, μακριά αυτιά και κόμπο στο μέτωπο, σώμα λιονταριού και φτερά. Αν και οι άνδρες είναι γυμνοί και δεν επιτρέπεται η βέβαιη αναγνώριση που θα προσέφερε μια ενδυμασία, ωστόσο είναι πιθανό ότι πρόκειται για απεικόνιση της σύγκρουσης του μυθικού λαού και των μυθικών πλασμάτων. Σε υστερότερες απεικονίσεις της μάχης στην ελληνική τέχνη οι Αριμασποί ενίοτε είναι ντυμένοι σαν Πέρσες και όχι σαν Σκύθες, όπως συμβαίνει και με τις Αμαζόνες. Σε αττικό ερυθρόμορφο καλυκωτό κρατήρα του 4ου αι. π.Χ. (π. 375-350 π.Χ.) από την Ερέτρια παριστάνονται Σάτυρος, Γρύπας και ένας από τη φυλή των Αριμασπών. (Μουσείο Λούβρου CA491) Νωρίς πάντως οι Γρύπες χρησιμοποιήθηκαν ως διακοσμητικά μοτίβα, και ανεξάρτητα από τη διαμάχη τους με τους Αριμασπούς, και υπήρξαν το έμβλημα της πόλης των Αβδήρων, κοσμώντας και τα νομίσματά τους, τον εμπροσθότυπο ή τον οπισθότυπο. Η παρουσία τους εκεί είναι δηλωτική της προέλευσης των κατοίκων της πόλης. Πιο συγκεκριμένα: Μυθικός ιδρυτής της πόλης υπήρξε ο Ηρακλής που ονόμασε την πόλη από τον σύντροφό του Άβδηρο, τον οποίο κατασπάραξαν τα άλογα του Διομήδη. Ιστορικός ιδρυτής υπήρξε ο Κλαζομένιος Τιμήσιος κατά το 654 π.Χ. Η πόλη αποικίστηκε και πάλι από κατοίκους της ιωνικής Τέω το 545 π.Χ., όταν έφυγαν από την πατρίδα τους για να αποφύγουν την περσική υποδούλωση. Οι Τήιοι στην νέα τους πατρίδα έκοψαν νομίσματα, όμοια με εκείνα της Τέω, που έφεραν ως εμπροσθότυπο κεφαλή του Απόλλωνα και στον οπισθότυπο γρύπα. Άλλοτε πάλι ο γρύπας καταλάμβανε, ως έμβλημα της πόλης, τον εμπροσθότυπο, ενώ στον οπισθότυπο υπήρχε μεγάλη ποικιλία συμβόλων. [Εικ. 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49]

Η κυριαρχία των Γρυπών, χάρη στο σώμα τους, σε στεριά και αέρα δεν μπορούσε παρά να γίνει σύμβολο εξουσίας, θεϊκής και βασιλικής. Στη μινωική Κρήτη συχνές είναι οι απεικονίσεις τους, για παράδειγμα δεξιά και αριστερά του θρόνου στην ομώνυμη αίθουσα του ανακτόρου της Κνωσού (1700-1075 π.Χ.), και μάλιστα άπτεροι, ίσως με τον ίδιο συμβολισμό της Απτέρου Νίκης, δηλαδή μιας μόνιμης παρουσίας· ή σε σφραγιστικά δακτυλίδια, όπως ένα της περιόδου 1400-1450 π.Χ., όπου γρύπας, με σώμα λεπτό και μακρύ και γαμψό ράμφος που τονίζει το κεφάλι, με ανοιγμένα τα φτερά του και σε ιπτάμενο καλπασμό προς τα αριστερά και επάνω καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος, ενώ δίπλα του στέκεται μια θεά. [Εικ. 50, 51]

Σχετικά λήμματα

ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΑΡΙΜΑΣΠΟΙ, ΔΙΟΜΗΔΗΣ, ΗΡΑΚΛΗΣ