Η λέξη σήμαινε αρχικά γαμικός ύμνος και ήταν το άσμα που τραγουδούσαν συγγενείς, φίλες και θεραπαινίδες της νύφης, καθώς τη συνόδευαν στο σπίτι του γαμπρού. Σταδιακά ο Υμέναιος απέκτησε υπόσταση ως ξανθομάλλης ωραίος νέος, τόσο που τον έπαιρναν για νεαρή κοπέλα. Σύντροφος του Έρωτα, θεοποιήθηκε και έγινε ο προστάτης του γάμου που οδηγούσε τη νυφική πομπή. Με αυτή τη μορφή απέκτησε γενεαλογικό δέντρο. Τον θεώρησαν γιο μιας Μούσας, της Ουρανίας ή της Τερψιχόρης ή της Καλλιόπης ή της Κλειώς, ενώ για πατέρα του έδωσαν τον Απόλλωνα ή τον επώνυμο ήρωα της Πιερίας και των Πιερίων, τον γιο του Μακεδόνα Πίερο· ή τον Μάγνητα, τον γενάρχη της Μαγνησίας· σε αυτή την τελευταία περίπτωση ήταν δισέγγονος του Φρίξου και του Άδμητου. Άλλοτε πάλι οι γονείς του είναι οι επιφανείς θεοί Διόνυσος και Αφροδίτη. Ίσως αυτός ο Υμέναιος να είναι ο ίδιος που αναφέρεται ως πατέρας του Τάνταλου και του Άσκαλου (Στεφ. Β., Εθν. 131.16-17). Γύρω από το όνομά του και τη σύνδεσή του με τον γάμο πλέχτηκαν διάφοροι μύθοι και παραλλαγές. Μυθολογούνταν ότι ανήκε σε ταπεινή κοινωνική τάξη, όμως αγάπησε μιαν ευγενή Αθηναία. Μη μπορώντας να την πατρευτεί την ακολουθούσε από μακριά. Μια μέρα που οι αιστοκράτισσες άγαμες νέες πήγαν στην Ελευσίνα για να προσφέρουν θυσία στη Δήμητρα, έγινε επιδρομή πειρατών. Οι πειρατές απήγαγαν όλες τις κοπέλες, ανάμεσά τους και την αγαπημένη του Υμέναιου και τον ίδιο τον Υμέναιο που τον πήραν για κορίτσι. Το μακρύ ταξίδι κούρασε τους πειρατές που άραξαν σε ερημική ακτή και αποκοιμήθηκαν· εκεί τους σκότωσε ο Υμέναιος. Έπειτα άφησε τις κοπέλες σε ασφαλές μέρος, επέστρεψε στην Αθήνα και ορκίστηκε να τις επαναφέρει με τον όρο να του δώσουν για γυναίκα το κορίτσι που αγαπούσε. Έτσι και έγινε. Από τότε επικαλούνταν τον Υμέναιο σε κάθε γάμο γιατί το θεωρούσαν καλό οιωνό.

Υπάρχουν και άλλες εκδοχές που αιτιολογούν τη σύνδεση του Υμέναιου με τον γάμο. Ο Υμέναιος, γιος του Μάγνητα, ήταν επιδέξιος μουσικός· με αυτή την ιδιότητα τον προσκάλεσαν στον γάμο του Διόνυσου και της Αριάδνης, όμως πέθανε ή έχασε τη φωνή του την ώρα της τελετής. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, το θανάτου του ή της απώλειας της φωνής, καθιερώθηκε είτε να τον επικαλούνται στο εξής σε όλους τους γάμους είτε για κάθε γάμο να συνθέτεται ιδιαίτερο τραγούδι του Υμέναιου. Παραλλαγή θέλει τον Υμέναιο να πεθαίνει την ώρα της τελετής του δικού του γάμου συνδέοντας έτσι οριστικά το όνομά του με τη γαμήλια τελετή· σε αυτή την εκδοχή ο Ασκληπιός τον επαναφέρει μετά από λίγο στη ζωή.

Μνημονεύεται ως εραστής του Άργυννου· ως γιος της Καλλιόπης και του Μάγνητα ο Υμέναιος δέχεται τον έρωτα του Θάμυρη (Σουίδ. Θάμυρις), αλλά και του Έσπερου, έρωτας που αιτιολογείται από το γεγονός ότι ο γάμος τελείται την ώρα που ανατέλλει ο Αποσπερίτης. Άλλη παράδοση θέλει τον ίδιο τον θεό της μουσικής ερωτευμένο μαζί του και όχι πατέρα του. Τον έρωτα αυτό, και το γεγονός ότι ο Απόλλωνας ώρες πολλές τριγυρνούσε στο σπίτι του Υμέναιου εκμεταλλεύτηκε, κατά μια εκδοχή, ο Ερμής και βρήκε την ευκαιρία να κλέψει τα βόδια του αδελφού του: «Μόλις ο Απόλλωνας είδε το αγόρι και τον κατέλαβε ο έρωτας γι’ αυτό και δεν άφηνε το σπίτι του Μάγνη, ο Ερμής έθεσε σε εφαρμογή σχέδιο για να πάρει την αγέλη των βοδιών του Απόλλωνα.» (Αντ. Λιβ., Μετ. 23.1-2).

Αυτονόητα λόγω της σύνδεσης του Υμέναιου με τον γάμο και τη μουσική, ως σύμβολα του Υμέναιου αναγνωρίζονται η δάδα, το στεφάνι με λουλούδια, ο αυλός. Ομώνυμο έργο με θέμα τον μύθο του έγραψε ο κωμικός ποιητής Αραρώς, ο γιος του Αριστοφάνη (Σουίδ. Αραρώς).

Ένας άλλος Υμέναιος εμπλέκεται με τον Διόνυσο ως ακόλουθος του θεού στην εκστρατεία του στην Ινδία. Σε μάχη ο νέος κινδύνευσε να σκοτωθεί αλλά τον έσωσε η Μούσα Ουρανία, επειδή είχε το ίδιο όνομα με τον γιο της. Σε άλλη μάχη, ο Υμέναιος πληγώθηκε, και ο Διόνυσος, απελπισμένος ότι μπορούσε να τον χάσει, προσπάθησε να τον σώσει. Την απελπισία του θεού αλλά και τη χαρά του, όταν ξαναείδε τον Υμέναιο υγιή περιγράφει γλαφυρότατα ο Νόννος (29.15-178). [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23]

Σχετικά λήμματα

ΑΔΜΗΤΟΣ, ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΑΡΙΑΔΝΗ, ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ, ΑΦΡΟΔΙΤΗ, ΕΡΜΗΣ, ΕΡΩΤΑΣ, ΕΣΠΕΡΟΣ, ΘΑΜΥΡΗΣ