χημεία από τον Σταυρακαντωνάκη Γιώργο Χημικό -Λύκειο Γαζίου Ηράκλειο mailto:stayrakant@sch.gr
|
χημεία από τον Σταυρακαντωνάκη Γιώργο Χημικό -Λύκειο Γαζίου Ηράκλειο mailto:stayrakant@sch.gr |
 
|
The
History of Chemistry απο το
|
Παράκελσος (δεξιά)συσχετίζεται με τον Ερμή τον Τρισμέγιστο (Θωτ των Αιγυπτίων, αριστερά). Στο κέντρο ο άνθρωπος, εικόνα του μικρόκοσμου, που συνδέεται με τη φύση (νεαρή γυναίκα).
Στο τετράγωνο κάτω αριστερά παριστάνονται τα τέσσερα βασικά στοιχεία της δομής του Σύμπαντος (Γη, Νερό, Αέρας, Φωτιά), ενώ στο τρίγωνο κάτω δεξιά, τα τρία βασικά στοιχεία των αλχημιστών (Υδράργυρος, Θειάφι και Αλας).
Μέθοδοι που χρησιμοποιεί η σημερινή Χημεία ή αυτή της Αναγέννησης σίγουρα είχαν χρησιμοποιηθεί και παλιότερα σε τομείς όπως η μεταλλουργία, η κατασκευή γυαλιού, στην οινοποιία κ.λπ. Με την έννοια αυτή χημικές μέθοδοι ήταν σε χρήση σ’ όλο σχεδόν το ιστορικό κομμάτι της πορείας της ανθρωπότητας. Η μελέτη όμως των θεωρητικών αρχών που αιτιολογούσαν τις χημικές διεργασίες μπορεί να τοποθετηθεί στον 15ο αι. και οφείλεται εν μέρει στην ανάπτυξη της μεταλλουργίας.
Ήδη οι πρώτες μεταφράσεις αρχαίων κειμένων χαρακτηρίζουν την Χημεία σαν “μυστική επιστήμη” και θεμελιώδη επιστήμη για την κατανόηση της Φύσης. Η μελέτη των τεσσάρων θεμελιωδών φυσικών στοιχείων (γη, νερό, αέρας, φωτιά) που προέρχεται απ’ τον αρχαίο κόσμο περνάει και στην Αναγέννηση. Οι σοφοί του Ισλάμ κατά τον 8ο αι. δίδασκαν ότι τα μέταλλα συντίθενται από “υδράργυρο” και “θειάφι” (αλχημικά στοιχεία κι όχι τα σημερινά χημικά), τα οποία αν υπάρχουν σε τέλεια αναλογία προκύπτει ο χρυσός.
Σπουδαίο ρόλο παίζει στην αρχή της Αναγέννησης ο Φίλιππος Αυρήλιος Θεόφραστος Βομβάστος του Χοχενχάιμ, γνωστός ως “Παράκελσος” (Ζυρίχη 1493 - Σάλτσμπουργκ 1541). Σπούδασε κοντά στον αλχημιστή Γιοχάνες Τριθέμιους (1462-1516) και ασχολήθηκε με την Αλχημεία, αλλά και με την Αστρολογία, την Ιατρική και τη Βοτανολογία. Τα πρώτα επιτεύγματα του Παράκελσου προέρχονται απ’ τον χώρο της Ιατρικής και το 1527 βρίσκεται να διδάσκει στη Βασιλεία. Περιφρονεί όμως το ακαδημαϊκό κατεστημένο της εποχής του - το οποίο δεν τον αποδέχεται - καθώς και τους γιατρούς, κάτι που τον κάνει μισητό και τον αποκλείει από πανεπιστημιακές έδρες και τιμές.
Επηρεασμένος φανερά απ’ την αρχαία Ερμητική διδασκαλία (σχ. 11) εγκαθίδρυσε μια Χημική Φιλοσοφία (ή για άλλους μια Χημική Ιατρική). Πίστευε ότι η Αλχημεία παρείχε “την κατάλληλη εξήγηση των τεσσάρων στοιχείων” και σαν μια μέθοδος μελέτης των αναλογιών που συνδέουν τον μικρόκοσμο με τον μακρόκοσμο, θα μπορούσε να χρησιμεύσει στην κατανόηση της Φύσης και των Νόμων που την διέπουν. Σύμφωνα με τον Παράκελσο υπάρχουν πέντε σφαίρες που επηρεάζουν τον άνθρωπο: το Θείο Ον (Θεία Βούληση), το Αστρικό Ον (κοσμικές επιρροές), το Δηλητηριώδες Ον (τα βλαβερά στοιχεία απ’ το περιβάλλον), το Φυσικό Ον (ζωτικότητα) και το Πνευματικό Ον (συναισθηματικός κόσμος). Οσο για τον άνθρωπο, αυτός αποτελούνταν απ’ τα τρία θεμελίωση στοιχεία των αλχημιστών της Αναγέννησης: Θειάφι, Υδράργυρο και Άλας.
Με βάση τα παραπάνω, η αντιμετώπιση του ανθρώπου απ’ τον Παράκελσο και τους οπαδούς του είναι εντελώς διαφορετική απ’ τη συνήθη της εποχής. Υποστήριζαν ότι απαιτούνταν νέα, πιο ισχυρά φάρμακα απ’ τα γαληνιακά βότανα για να θεραπευτούν νέες ασθένειες (π.χ. αφροδίσια νοσήματα). Η λύση ήταν τα δικά τους χημικά φάρμακα, παρασκευασμένα από μέταλλα και ορυκτά. Ο ίδιος ο Παράκελσος απορρίπτοντας τη θέση του Γαληνού ότι “τα αντίθετα θεραπεύουν” και υποστηρίζοντας ότι “τα όμοια θεραπεύουν όμοια” έθετε τις βάσεις της Ομοιοπαθητικής Ιατρικής. Έτσι η τάση του να μελετά δηλητήρια για την θεραπεία δηλητηριάσεων, προκαλεί την επίθεση άλλων επιστημόνων, όπως του Τόμας Έρασμους (1524-1583) που τον κατηγόρησε ότι προωθούσε τη χρήση φονικών δηλητηρίων.
Τελικά ο Παράκελσος και οι οπαδοί του οραματίζονταν μια Ιατρική επιστήμη όπου καθοριστικό ρόλο θα έπαιζε η Χημεία τόσο ως βάση για την κατανόηση της Φυσιολογίας όσο και σαν πηγή για ιατρικά παρασκευάσματα. Η σύγκρουσή τους με το κατεστημένο της εποχής οδήγησε σε ένα είδος συμβιβασμού. Όταν το 1618, τυπώθηκε ο κατάλογος της φαρμακοποιίας απ’ το Βασιλικό Κολέγιο των Ιατρών του Λονδίνου, ο μεγαλύτερος όγκος του ήταν αφιερωμένος στα γαληνιακά φάρμακα, αλλά και πολλές ενότητες αφορούσαν τα νέα, χημικά παρασκευάσματα την χρήση των οποίων είχαν προτείνει οι Παρακελσιανοί.
Συμβολισμός των χημικών στοιχείων ανά τους αιώνες. Φαίνεται η σχέση αστρονομίας (και αστρολογίας) με την σύγχρονη ονοματολογία.
Περίπου ένα αιώνα μετά η Χημεία αρχίζει να αποκτά τη διατύπωση που έχει στη μέρες μας, απομακρυνόμενη από τον χώρο της Αλχημείας. Όπως και σε άλλους τομείς της έρευνας αποκτά αξία το πείραμα. Πρωτεργάτες στον τομέα αυτό μπορούν να θεωρηθούν ο Μπόιλ και ο Τζον Μέιοου (17ος αι.).
Θεμελιωτής όμως της σύγχρονης Χημείας θεωρείται ο Λαβουαζιέ (1743-1794). Αυτός ήταν που διατύπωσε το νόμο “διατήρησης της μάζας” [7] στις χημικές αντιδράσεις καθιερώνοντας την συστηματική και ακριβή μέτρηση των ποσοτήτων με ζυγό. Μελέτησε ακόμα τα φαινόμενα της οξείδωσης και της καύσης.
Στα επόμενα χρόνια το μέλλον της Χημείας σχετίζεται άμεσα με τη γνώση για την ύπαρξη των στοιχειωδών κομματιών ύλης, των ατόμων. Οι ιδιότητες ενός χημικού στοιχείου γίνονται πλέον αλληλένδετες με την φύση του ατόμου του στοιχείου. Η θεωρία του Δημόκριτου έρχεται στην επιφάνεια το 1803, απ’ τον Άγγλο χημικό Τζον Ντάλτον(1766-1844) ο οποίος αποδέχεται την ύπαρξη των ατόμων διατυπώνοντας τη δική του ατομική θεωρία. Έτσι ο Ντάλτον μπόρεσε να μελετήσει τις ιδιότητες των στοιχείων, τα ατομικά βάρη και τις ιδιότητες των αερίων.
Πολύτιμη επίσης στην εξέλιξη της Χημείας ήταν η συμβολή του Αβογκάντρο που υπολόγισε τον αριθμό των ατόμων που περιέχονται σε 12 γραμμάρια του άνθρακα 12 [8]. Ο ίδιος επίσης διατύπωσε το 1811 την υπόθεση ότι ίσοι όγκοι αερίων, μετρημένοι σε ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης, περιέχουν τον ίδιο αριθμό μορίων. Η πρόταση αυτή αποδείχθηκε πειραματικά και αποτέλεσε τον Νόμο του Αβογκάντρο.
Την υπόθεση-νόμο του Αβογκάντρο χρησιμοποίησε στα μέσα του 19ου αι. ο Ιταλός Κανιτσάρο για να λύσει το πρόβλημα του ατομικού βάρους και της χημικής σύστασης. Επίσης καθορίστηκε η σύσταση του νερού σαν H2O κι όχι σαν HO όπως θεωρούνταν μέχρι τότε. Λίγο αργότερα ο Γερμανός Κεκουλέ αποκάλυψε ότι η δομή των οργανικών ενώσεων βασίζεται πάνω σε εναλλασσόμενους χημικούς δεσμούς του βενζολικού δακτυλίου.
Ο Γερμανός Λ. Μάγιερκι ο Ρώσος Ντ. Μεντελέγιεφ εκπονούν τον Περιοδικό Πίνακα των Στοιχείων περιγράφοντας τις ιδιότητες όχι μόνο γνωστών στοιχείων, αλλά προβλέποντας τις ιδιότητες άγνωστων μέχρι τότε στοιχείων που θα ανακαλύπτονταν και θα ονομάζονταν αργότερα (σχήμα 12).
Στον 20ο αι. η Χημεία είναι πλέον άρρηκα συνδεδεμένη με την Ατομική και Πυρηνική Φυσική, απ’ τη στιγμή που παρουσιάστηκε η δομή του ατόμου απ’ τον Ράδερφορντ και ανακαλύφθηκε η ραδιενέργεια απ’ το ζεύγος Κιουρί. Σήμερα, σε θεωρητικό επίπεδο έχει πιο πολύ αξία να μιλάμε για την Χημειοφυσική, παρά για την Χημεία σαν αυτόνομο κλάδο της γνώσης.
Παράλληλα αναπτύχθηκαν κλάδοι της Χημείας που έχουν πλέον ένα πιο συγκεκριμένο και εφαρμοσμένο πεδίο δράσης, όπως η Βιοχημεία (απ’ το 1900 και μετά) που μελετά τις ουσίες που βρίσκονται στους ζωντανούς οργανισμούς καθώς και της μεταβολές που υφίστανται οι ουσίες αυτές κατά την ανάπτυξη και τη ζωή του οργανισμού. Προχωρώντας ακόμα πιο πέρα αντικείμενο μελέτης της Βιοχημείας είναι η σύνθεση των γονιδίων, του DNA και του RNA καθώς και η προέλευση και εξέλιξη της ζωής.
Χημεία ή Αλχημεία
της Ε. Καπούλα
21/01/2005
Μέ ένα τόσο προκλητικό τίτλο σίγουρα αυτό το άρθρο θα μπορούσε να παραπλανήσει τον αναγνώστη και να τον οδηγήσει σε δαιδάλους γρίφων ανακολουθιών και ασύμβατων συμπερασμάτων, όπως γίνεται συνήθως με τέτοια θέματα, όπου η ημιμάθεια παντρεύεται με τον φανατισμό με αποτέλεσμα να σου μένει η ίδια ξινή γεύση ... και τώρα τι συμπέρασμα να βγάλουμε;
Ο στόχος μου είναι να φωτίσω το θέμα και να δώσω μιά πιό χρήσιμη διάσταση στην έννοια των λέξεων αυτών γιά το καλό όλων μας.
Λέγεται ότι η Αλχημεία είναι ο πρόγονος της Χημείας, πράγματι η τέχνη αυτή αναπτύχθηκε κατά τον Μεσαίωνα και έδωσε πολλά στοιχεία στην μετέπειτα εξέλιξη της χημείας. Ποιά είναι όμως η ειδοποιός διαφορά μεταξύ Χημείας και Αλχημείας, που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πλήρως την φύση της δεύτερης ;
Η χημεία είναι η τέχνη βάσει της οποίας, χειριζόμενοι δύο η περισσότερα στοιχεία της φύσης (στοιχεία του υλικού κόσμου), παράγουμε ένα νέο σώμα (του υλικού κόσμου και πάλι). Π.χ. Na + Cl = NaCl
Αλχημεία είναι η τέχνη βάσει της οποίας, χειριζόμενοι δύο η περισσότερα στοιχεία του υλικού η άυλου κόσμου, παράγουμε ένα νέο. Μπορεί δηλ. η αλχημική ένωση να γίνεται μεταξύ ενός υλικού στοιχείου κι ενός άυλου και να παράγει ένα νέο σώμα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αλχημείας στην καθημερινή μας ζωή είναι η κηπουρική. Ο κηπουρός βάζει μέσα στο θερμοκήπιο σπόρους και χώμα, τα οποία σε συνδυασμό με την ενέργεια του ήλιου γίνονται φυτά και καρποί.
Ένα άλλο παράδειγμα αλχημικής εφαρμογής είναι ο καθηγητής, ο οποίος παίρνοντας ένα μικρό άμαθο παιδάκι και χρησιμοποιώντας την δύναμη της διδασκαλίας του, παράγει έναν ταλαντούχο επιστήμονα. Πολλά τέτοια παραδείγματα θα μπορούσαμε να βρούμε στην καθημερινή μας ζωή και θα ήταν πολύ χρήσιμο να κάναμε αυτή την άσκηση, που θα τροποποιούσε αρκετά την οπτική μας .
Επομένως η αλχημεία, όπως και κάθε τέχνη της φύσης, δεν είναι κάτι το ακατάληπτο που υπήρξε στον μεσαίωνα σαν χόμπυ μερικών φανατικών της εποχής και που σήμερα δεν υπάρχει ή είναι απορριπτέο. Η Αλχημεία, με την ευρεία έννοια της, είναι μέρος της φύσης, μέρος της ζωής, υπήρχε και υπάρχει μέσα στην καθημερινότητα σήμερα και πάντα.
Ακόμα και στην χημεία και στην φαρμακολογία οι σοβαροί ερευνητές ξέρουν ότι υπάρχουν ανεξέλεγκτοι παράγοντες για τους οποίους το ίδιο πείραμα μπορεί να μη πετύχει δύο φορές, κατά τον ίδιο τρόπο. Αλλά και στην χρήση των φαρμάκων όλοι ξέρουμε ότι το ίδιο φάρμακο δεν έχει τα ίδια αποτελέσματα σε δύο διαφορετικούς ανθρώπους. Αναγράφεται μάλιστα ακόμα και μέσα στις οδηγίες του φαρμάκου, ότι τα αποτελέσματα εξαρτώνται από την ιδιοσυγκρασία του ασθενούς, την ευαισθησία του ή όχι στα συστατικά κ.λ.π
Για να μην αναφερθούμε στην χρήση των placebos ( χάπια χωρίς καμία περιεκτικότητα σε φάρμακο), που θεραπεύουν ικανό αριθμό ασθενών στους οποίους χορηγούνται. Επίσης, πράγμα που είναι και σημαντικό για τους ασθενείς, η αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας έχει άμεση σχέση με την ικανότητα του γιατρού να εμψυχώνει τον ασθενή. Αυτό μάλιστα το τελευταίο, όλοι, γιατροί και ασθενείς, το γνωρίζουν πολύ καλά με αποτέλεσμα ορισμένοι γιατροί να είναι πιο αποτελεσματικοί από τους άλλους .
Πως θα αισθάνονταν άραγε αυτοί οι γιατροί αν ήξεραν ότι το ταλέντο τους να είναι αποτελεσματικοί, που δεν το διδάχτηκαν σε κανένα πανεπιστήμιο, αλλά τους το χάρισε η φύση, αυτό λοιπόν το χάρισμα μαζί με το φάρμακο κάνουν μία αλχημική αντίδραση η οποία έχει σαν αποτέλεσμα την θεραπεία.
Πραγματικά θα έπρεπε να είναι περήφανοι γιατί με βάσει την θεωρία του Παράκελσου, του πιό διάσημου απ όλους τους αλχημιστές γιατρούς του Μεσαίωνα , ο οποίος πέτυχε μεγάλες θεραπείες για την εποχή του σε πολλές ασθένειες που μέχρι τότε ήταν ανίατες, οι σύγχρονοι αυτοί ταλαντούχοι γιατροί, έχουν γεννηθεί αλχημιστές και προορίζονται για το επάγγελμα αυτό, διότι διαθέτουν όχι την τεχνική γνώση του πανεπιστημίου, αλλά το Arcanum δηλ. το «μέσον», «την ουσία» για να επιτελέσουν το έργο αυτό.
Τώρα μπορούμε να καταλάβουμε ότι η φιλοσοφική λίθος των αλχημιστών του Μεσαίωνα δεν ήταν παρά η αναζήτηση της ουσίας που μεταφορικά θα μετέτρεπε το κάθε μέταλλο σε κάτι ανώτερο όπως το χρυσάφι, και στην πραγματικότητα τον κάθε άνθρωπο σε κάποιο ανώτερης συνειδήτοτητας ον. Η φιλοσοφική λίθος δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν κάτι το συγκεκριμένο.
Απλά, επειδή οι καιροί στον μεσαίωνα ήταν περίεργοι κι όποιος μιλούσε για συνειδητότητες και ανώτερα όντα καιγόταν «στην πυρά», είχε βρεθεί μία κοινή συμβολική γλώσσα, η οποία «να μην προδίδει τα μυστικά στους αδαείς» .
Φυσικά όσα αναφέρονται παραπάνω δεν αφορούν τους καπηλευτές της αλχημικής «τέχνης», που πάντα υπάρχουν και θα υπάρχουν σε όλες της εποχές και κοινωνίες, αλλά αφορούν τους γνήσιους «θεραπευτές» της τέχνης τους, που διέθεταν βαθιές φιλοσοφικές γνώσεις, γνώσεις αστρονομίας (με το όνομα αυτό στον μεσαίωνα ονόμαζαν και την αστρολογική γνώση για λόγους ευνόητους), μαθηματικών, χημείας και ιατρικής.
Σήμερα που οι τεχνικές γνώσεις έχουν προοδεύσει τόσο πολύ και η έρευνα έχει φτάσει σε πολύ ψηλά επίπεδα σε όλους τους τομείς της επιστήμης, είναι καιρός να ανακαλύψουμε ξανά την ύπαρξη της Αλχημείας στην ζωή μας. Και λέγοντας αυτό εννοώ να ξαναβρούμε εκείνη την «ουσία» το Arcanum, πού θα δώσει ιδιαίτερη πνοή σε οτιδήποτε κάνουμε, μαθαίνουμε η βιώνουμε.
Για να πάψει η στειρότητα να βασιλεύει, ας ξαναανακαλύψουμε την φιλοσοφική λίθο, που κρύβεται μέσα στον καθένα μας κι ας κάνουμε τον εαυτό μας το νέο αλχημικό εργαστήριο για την ανάπτυξη της συνειδητότητας που τόσο πολύ λείπει απ΄ όλα.
Για την χημεία του σώματος υπάρχει αντίστοιχη επιστήμη (βιολογία) που ασχολείται με τις καθαρά χημικές αντιδράσεις και τα παράγωγά τους. Ποιός όμως έχει ασχοληθεί με την αλχημεία του ανθρώπινου όντος; Και εννοώ την διαδικασία εκείνη μέσω της οποίας, οι σκέψεις και τα συναισθήματα ενώνονται με τα παράγωγα των χημικών ενώσεων του οργανισμού και παράγουν αυτό που λέμε ποιότητα ζωής του καθενός μας.
Το αλχημικό εργαστήρι του καθενός μας μέχρι σήμερα είναι συνηθισμένο να παράγει ανεξέλεγκτα προϊόντα. Όμως τα Συναισθήματα και οι Σκέψεις σε συνδυασμό με την τροφή και την ενέργεια που λαμβάνουμε από το περιβάλλον δίνουν την ποιότητα της ζωής μας. Την τροφή μας μπορούμε να την επιλέξουμε, ώς ένα βαθμό. Σίγουρα όμως για κείνο που είμαστε απόλυτα υπεύθυνοι είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας, που αποτελούν την άυλη ουσία για την παραγωγή του τελικού προϊόντος. Όταν η ουσία είναι κακής ποιότητας, δεν μπορεί παρά και το αποτέλεσμα να είναι ανάλογο.
Οι κακής ποιότητας ουσίες που είχαμε μέχρι τώρα συνηθίσει να χειριζόμαστε στο αλχημικό εργαστήρι μας ήταν, οργή, ζήλια, μίσος, παράπονο, θλίψη, υστεροβουλία, αδικία, ιδιοτέλεια, λαγνεία, βουλιμία, πλεονεξία, ματαιοδοξία, κακεντρέχεια και κυρίως εθελοτυφλία.
Χρησιμοποιώντας τέτοια «Arcanum», δεν είναι περίεργο που το προϊόν είναι, κακή φυσική κατάσταση, προβληματική οικογενειακή κατάσταση, οικονομική αστάθεια, άσχημο εργασιακό περιβάλλον, προβλήματα με τα παιδιά, κατάθλιψη και προβλήματα υγείας, για μας σαν άτομα, αλλά και ανάλογες συνέπειες στο κοινωνικό σύνολο, οι οποίες δεν θίγονται εδώ γιατί ξεφεύγουν από τα όρια του εν λόγω κειμένου.
Η αντικατάσταση των ουσιών αυτών με άλλες ανώτερης ποιότητας θα είναι αυτή που θα μας ανοίξει τον δρόμο για ευτυχία κι ευημερία τόσο μέσα στο στενό οικογενειακό μας περιβάλλον, όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό .
Κάνει λάθος όποιος νομίζει ότι όλα τα παραπάνω είναι μια απλή ρομαντική αλληγορία και ότι τίποτε απ αυτά δεν συμβαίνει σε πρακτικό επίπεδο.
Η μαγεία δεν είναι κάτι το απόμακρο και άπιαστο. Είναι η ίδια η ζωή μας.
Μια αλλαγή οπτικής χρειάζεται και ξαφνικά ανοίγονται μπροστά μας όλα τα μυστικά της μαγείας, που μέχρι τώρα, απλά δεν βλέπαμε. Άραγε αυτή η διευρυμένη όραση είναι τόσο τρομερά δύσκολη, ώστε το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων να προτιμούν να παραμένουν τυφλοί;
Η δυνατότητα διεύρυνσης της «όρασης μας» είναι ευθέως ανάλογη της ανοιχτότητας του πνεύματος μας σε νέες ιδέες, με μόνο κριτήριο το πόσο μιλούν αυτές στην καρδιά μας και πόσο νιώθουμε ότι μας αποκαλύπτουν μυστικά που « πάντα ξέραμε».
.
Απ΄ την Αναγέννηση στη Σύγχρονη Επιστήμη οι Επαναστάσεις της Επιστήμης
|
|
