Η ψυχή για τον Αριστοτέλη είναι άρρηκτα δεμένη με το σώμα και περιλαμβάνει ακόμη και δυνατότητες και λειτουργίες που σήμερα θα θεωρούνταν αποκλειστικά σωματικές. Η ανθρώπινη ψυχή είναι η ζωτική ενέργεια μέσα στον άνθρωπο. Ο φιλόσοφος διακρίνει καταρχάς δύο τμήματα σ' αυτήν: το λογικό (περιλαμβάνει νοητικές λειτουργίες, όπως η γνώση, η κρίση, η φαντασία κ.ά.) και το άλογο (περιλαμβάνει βιολογικές λειτουργίες και επιθυμίες, όπως η επιθυμία για τροφή, η αναπαραγωγική λειτουργία, καθώς και συναισθήματα, ορμές, τάσεις, διαθέσεις κ.λπ.). Στον βαθμό που ορισμένες λειτουργίες του αλόγου μέρους μπορούν να ελέγχονται από το λογικό, τα δύο τμήματα τέμνονται, και οριοθετείται ένα τρίτο μέρος, το ἄλογον πλὴν μετέχον λόγου. Το λογικό μέρος της ψυχής έχει τις δικές του αρετές, τις διανοητικές, ενώ το μετέχον λόγου τις ηθικές.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β1, 1-4, 1103a14 - b2
|
Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου, ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. Ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι, οὐδ’ ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ’ ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους. |
Δύο είναι, όπως είδαμε, τα είδη της αρετής, η διανοητική και η ηθική. Η διανοητική αρετή χρωστάει και τη γένεση και την αύξησή της κατά κύριο λόγο στη διδασκαλία (γι' αυτό και εκείνο που χρειάζεται γι’ αυτήν είναι η πείρα και ο χρόνος), ενώ η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα του έθους (και το ίδιο της το όνομα, άλλωστε, μικρή μόνο διαφορά παρουσιάζει από τη λέξη έθος). Αυτό ακριβώς κάνει φανερό ότι καμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως. Πραγματικά, δεν υπάρχει πράγμα εφοδιασμένο από τη φύση με κάποιες ιδιότητες, που να μπορείς να το συνηθίσεις να αποκτήσει άλλες ιδιότητες. Παράδειγμα η πέτρα: καμωμένη από τη φύση να πηγαίνει προς τα κάτω, δεν είναι δυνατό να συνηθίσει να πηγαίνει προς τα πάνω, έστω κι αν χιλιάδες φορές προσπαθήσει κανείς να της το μάθει πετώντας την και ξαναπετώντας την προς τα πάνω· ούτε η φωτιά μπορεί να συνηθίσει να πηγαίνει προς τα κάτω· γενικά δεν υπάρχει πράγμα καμωμένο από τη φύση να συμπεριφέρεται με έναν ορισμένο τρόπο, που να μπορεί να συνηθίσει να συμπεριφέρεται με άλλον τρόπο. Συμπέρασμα: οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως –ούτε όμως και είναι αντίθετη προς τη φύση μας η γένεσή τους μέσα μας: η φύση μάς έκανε επιδεκτικούς στις αρετές, τέλειοι όμως σ’ αυτές γινόμαστε με τη διαδικασία του έθους. Επίσης: Για καθετί που το έχουμε από τη φύση, πρώτα έχουμε τη δυνατότητά του να ενεργήσει· στην ενέργεια την ίδια φτάνουμε ύστερα (το πράγμα γίνεται φανερό στις αισθήσεις μας· πραγματικά, τις αισθήσεις της όρασης ή της ακοής δεν τις αποκτήσαμε έχοντας δει ή έχοντας ακούσει πολλές φορές, αλλά αντίθετα: έχοντάς τες τις χρησιμοποιήσαμε· δεν τις αποκτήσαμε με τη χρήση)· τις αρετές όμως τις αποκτούμε αφού πρώτα τις εφαρμόσουμε στην πράξη –όπως ακριβώς γίνεται και στις άλλες τέχνες· τα πράγματα δηλαδή που πρέπει πρώτα να τα μάθουμε προτού αρχίσουμε να τα κάνουμε, τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα· π.χ. οικοδόμοι γίνονται χτίζοντας σπίτια, κιθαριστές παίζοντας κιθάρα με τον ίδιο τρόπο γινόμαστε: δίκαιοι κάνοντας δίκαιες πράξεις, σώφρονες κάνοντας σώφρονες πράξεις, ανδρείοι κάνοντας ανδρείες πράξεις.
(μετάφραση Δ. Λυπουρλής) |
διανοητικαὶ ἀρεταί: οι λειτουργίες και ικανότητες της διανοίας, του ανθρώπινου μυαλού. Αποβλέπουν στην αλήθεια. Παραδείγματα διανοητικών αρετών που αναφέρει ο Αριστοτέλης: σοφία, σύνεσις, φρόνησις. Η σοφία δηλώνει την απόκτηση ολοκληρωμένης γνώσης επιστημονικής ή τεχνικής. Η σύνεσις είναι η κριτική δύναμη, η δυνατότητα αξιολόγησης, αποτίμησης, σύγκρισης. Η φρόνησις είναι η ικανότητα λήψης αποφάσεων σε ζητήματα της καθημερινής ζωής και επιλογής της μίας ή της άλλης πράξης. Κυρίως με τη φρόνηση το λογικό μέρος της ψυχής καθοδηγεί το μετέχον λόγου μέρος της, δηλαδή τις επιθυμίες, τις ορμές και τον τρόπο εκδήλωσης των συναισθημάτων.
ἠθικαὶ ἀρεταί: οι λειτουργίες και ικανότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης, της δυνατότητας του ανθρώπου να κατανοεί και να ρυθμίζει με σταθερό τρόπο τις συναισθηματικές του εκδηλώσεις, τη συμπεριφορά του στο πλαίσιο των σχέσεων μέσα στην οργανωμένη κοινωνία. Οι ηθικές αρετές λειτουργούν για το καλό του φορέα τους και της κοινωνίας. Αποβλέπουν στην ευτυχία, ατομική και συλλογική. Αντίθετές τους είναι οι κακίες. Παραδείγματα ηθικών αρετών που αναφέρει ο Αριστοτέλης: ανδρεία, πραότης, σωφροσύνη, ἐλευθεριότης, μεγαλοψυχία κ.ά. (να αναζητήσετε στο λεξικό σας την ακριβή σημασία των όρων).
ἔθος: η συνήθεια. O Αριστοτέλης διακρίνει το έθος (τις διαμορφωμένες κοινωνικές συμπεριφορές και πρακτικές ενός ανθρώπου) από την φύσιν (τις δεδομένες βιολογικές/φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου είδους). Το έθος συνδέεται γενετικά με την επανάληψη ομοίων ενεργειών: ἔθει δὲ ὅσα διὰ τὸ πολλάκις πεποιηκέναι ποιοῦσιν (Ρητορική 1369b6-7). Στη διαμόρφωση του έθους έχει μεγάλη σημασία η νεανική ηλικία, όπως θα δούμε στην επόμενη Διδακτική Ενότητα.
φύσει-παρὰ φύσιν: Η τυποποιημένη δοτική φύσει δηλώνει συμφωνία ή αιτία (συνώνυμη η έκφραση κατά φύσιν). Σύμφωνο με τη φύση ή οφειλόμενο σε αυτήν είναι ό,τι γίνεται πάντα (ή σχεδόν πάντα) με τον ίδιο τρόπο και αφορά μια μεγάλη ομάδα ομοειδών όντων ή φαινομένων: πάντα τὰ φύσει ἢ αἰεὶ οὕτω γίγνεται ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ (Φυσικά 198b35-36). Παρά φύσιν είναι οποιαδήποτε διεργασία, λειτουργία ή κίνηση παραβιάζει τη φυσική νομοτέλεια (την ομοιότροπη ή σχεδόν ομοιότροπη επανάληψη λειτουργιών και φαινομένων). Γι' αυτό και το παρά φύσιν προϋποθέτει συχνά τον εξαναγκασμό, τη βία ή την ανθρώπινη απόπειρα να αναιρεθεί η φυσική τάξη.
λίθος φύσει κάτω φερόμενος: Σύμφωνα με τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, η φυσική κίνηση των σωμάτων στον επίγειο και υποσελήνιο χώρο είναι πάντοτε ευθύγραμμη και συνδέεται με το βάρος τους· τα φύσει βαριά σώματα κινούνται προς το κέντρο του σύμπαντος ενώ τα φύσει ελαφριά προς την περιφέρειά του. Φύσει βαριά είναι εκείνα τα σώματα στη σύσταση των οποίων επικρατεί ένα από τα βαριά στοιχεία (η γη και το νερό), ενώ ελαφριά εκείνα τα σώματα όπου επικρατεί ελαφρό στοιχείο (ο αέρας και η φωτιά).
δύναμις - ἐνέργεια: Είναι θεμελιώδης στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη η διάκριση -συχνά αντιθετική— των εννοιών δύναμις και ενέργεια. Δύναμις είναι η δυνατότητα που έχει ένα πράγμα ή ένα ον να γίνει ή να κάνει κάτι, ενώ η ενέργεια είναι η (μεταγενέστερη) πραγμάτωση αυτής της δυνατότητας· π.χ. ο χαλκός είναι δυνάμει ανδριάντας. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η ενέργεια (πραγμάτωση) είναι πιο σημαντική από τη δυνατότητα.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
Α. Τι λέει το κείμενο;
- Ποια είδη αρετών διακρίνει ο Αριστοτέλης; Διαφέρει ο τρόπος που δημιουργείται και αναπτύσσεται το κάθε είδος;
- Στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου εισάγεται με το επίρρημα έτι ένα δεύτερο επιχείρημα για τη βασική θέση της ενότητας. Με ποιο αντιθετικό ζεύγος εννοιών αναπτύσσεται ο συλλογισμός του Αριστοτέλη;
Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου
- Με αφετηρία τον αποφατικό ισχυρισμό οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται να αναφερθείτε στον τρόπο απόκτησης των ηθικών αρετών που περιγράφει ο φιλόσοφος. Να προσέξετε τις λέξεις που επαναλαμβάνονται πολλές φορές.
- Ο Αριστοτέλης συνδέει τα έμφυτα (φύσει) και τα επίκτητα (ἔθει) ανθρώπινα γνωρίσματα με τη χρονική προτεραιότητα των μελών του αντιθετικού ζεύγους δύναμις -ἐνέργεια. Να συμπληρώσετε τον πίνακα:
έμφυτο ή επίκτητο; προηγείται ή έπεται (πρότερον ή ύστερον); παραδείγματα-περιπτώσεις …………… πρότερον ύστερον …………. φύσει δυνάμεις ενεργείας αισθήσεις έθος τέχνες αρετές
- πεφυκόσι δέξασθαι [...] τελειουμένοις: Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη οι αρετές δεν είναι ούτε έμφυτες ούτε ενάντιες στην ανθρώπινη φύση. πώς, όμως, φτάνει τελικά ο άνθρωπος να τελειοποιεί τις ηθικές αρετές του; (Να αξιοποιήσετε στην απάντηση σας και το αντιθετικό ζεύγος δυνατότητα-πραγμάτωση.)
Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου
- Να σχολιάσετε τις εγκλίσεις και τους χρόνους των ρηματικών τύπων με τους οποίους συνδέεται η έννοια του ἔθους. Επίσης, να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους αντίστοιχους επιρρηματικούς προσδιορισμούς. Τέλος, να αναφέρετε τι επιτυγχάνεται με τη συχνότητα της χρήσης του όρου ἔθος.
- οὕτω δὴ καὶ τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι. Ποιο σχήμα λόγου παρατηρείτε σε αυτές τις τρεις προτάσεις και ποια είναι η λειτουργία της επιλογής συστοίχου αντικειμένου και κατηγορουμένου: δίκαια δίκαιοι, σώφρονα σώφρονες, ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι;
- Ο αρχαιοελληνικός λόγος αρθρώνεται αξιοποιώντας τους παρατακτικούς συνδέσμους, οι οποίοι πολλές φορές καλύπτουν εκτός των άλλων και τη λειτουργία των δικών μας σημείων στίξης (που απουσιάζουν από την αρχαιοελληνική γραφή). Πώς απέδωσε ο μεταφραστής τους παρατακτικούς συνδέσμους που ενώνουν περιόδους και ημιπεριόδους;
Παράλληλα κείμενα
| 1. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Περὶ παίδων ἀγωγῆς, 4 2Α-C |
Ο Πλούταρχος, στον οποίο είχε αποδοθεί το Περὶ παίδων ἀγωγῆς, έθεσε το παιδί στο κέντρο του ενδιαφέροντός του και συνέγραψε ένα ολοκληρωμένο παιδαγωγικό εγχειρίδιο. Πρόκειται για ένα έργο με διαχρονική αξία· πολλές από τις ιδέες και προτάσεις του διατηρούν και σήμερα την επικαιρότητά τους. Το ακόλουθο απόσπασμα εισάγει στο πρόβλημα της αγωγής.
Για να μιλήσουμε γενικά, αυτό που συνηθίσαμε να λέμε για τις τέχνες και τις επιστήμες, το ίδιο πρέπει να ειπωθεί και για την αρετή, ότι δηλαδή για το απόλυτο ολοκλήρωμά της πρέπει να συντρέξουν τρεις προϋποθέσεις: η φύση, ο λόγος και η συνήθεια. Και ονομάζω λόγο τη μάθηση και συνήθεια την άσκηση. Απαρχές (της αρετής) υπάρχουν στη φύση του ανθρώπου, η πρόοδος στη μάθηση και η ορθή χρήση στη μελέτη και οι εκτροπές από αυτήν σε όλα. Σε όποιο από αυτά υστερήσει η αρετή, ως προς αυτό είναι φυσικό να χωλαίνει. Γιατί, η φύση χωρίς τη μάθηση είναι τυφλή, η μάθηση πάλι χωρίς τη φύση είναι ελλιπής και η άσκηση χωρίς αυτά τα δύο είναι ατελής. Και όπως ακριβώς με τη γεωργία πρώτα πρέπει να υπάρχει γόνιμη γη, έπειτα καλός γεωπόνος κι έπειτα επιλεγμένοι σπόροι, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο η φύση παραλληλίζεται με τη γη, ο παιδαγωγός με το γεωπόνο, και με το σπέρμα οι συμβουλές και η καθοδήγηση των λόγων.
(μετάφραση Γ. Ράπτης)
Ενδεικτική δραστηριότητα
Ο Πλούταρχος επιχειρεί μια ερμηνευτική προσέγγιση της αρετής ευρύτερη από την αντίστοιχη του Αριστοτέλη. Σε τι συμφωνεί με τον Σταγειρίτη και προς ποια κατεύθυνση διευρύνει τον στοχασμό του;
| 2. ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ ΔΑΜΟΔΟΣ, Σύνοψις ἠθικῆς φιλοσοφίας, εισαγωγή |
Ο Βικέντιος Δαμοδός (1700-1754) ανήκει στους πρώιμους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Όπως οι περισσότεροι διανοητές του πνευματικού αυτού κινήματος εμπνέεται από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, κυρίως τον Αριστοτέλη, αλλά και ευρωπαίους διαφωτιστές και φιλοσόφους, κυρίως τον Καρτέσιο. Στο έργο του Σύνοψις ηθικής φιλοσοφίας, συνεπτυγμένη μετάφραση δυτικού εγχειριδίου της εποχής, συνδυάζονται σε εκλαϊκευμένη μορφή οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη με αντίστοιχες χριστιανικές.
Ἡ ἠθικὴ φιλοσοφία ὠνομάσθη ἀπὸ τὰ ἤθη, τὰ ὁποῖα διορθώνει, καθὼς ἡ λογικὴ ἀπὸ τὸν λόγον τοῦ νοός, τὸν ὁποῖον διευθύνει. Ἤθη ἄλλο δὲν εἶναι παρὰ διάφοροι κλίσες [: κλίσεις] εἰς τὸ ἠθικὸν καλόν, ἢ κακόν, τὰς ὁποίας κλίσες, ἢ ἐλάβομεν ἀπὸ τὴν φύσιν, ἢ τὰς ἀποκτήσαμεν ἡμεῖς μὲ τὴν συνήθειαν τῶν κακῶν ἢ ἀγαθῶν πράξεων, ὁποῦ πολλάκις ἐκάμαμεν. Ὅθεν ταῦτα τὰ ἤθη, δηλαδή ἕξες [: έξεις] καὶ κλίσες, εἶναι αἴτια μετέπειτα τῶν ἰδίων πράξεων, ἀγαθῶν, ἢ κακῶν ἠθικῶς. Διὰ νὰ καταλάβῃς τί θέλει νά εἰπῇ ἦθος καὶ κλίσις πρὸς τὸ ἠθικὸν κακόν, ἢ καλόν, στοχάσου ἐκεῖνα ὁποῦ συνηθίζομεν νὰ λέγωμεν, ὅτι δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος εἶναι λ.χ. θυμώδης, ἐκεῖνος πρᾷος, ἐκεῖνος ἀσελγής, ἐκεῖνος σώφρων. Ἤγουν ὀνομάζομεν θυμώδη τὸν ἄνθρωπον διότι κλίνει εἰς τὸν θυμόν, καὶ μὲ εὐκολίαν ὀργίζεται, καὶ πάλιν τὸν ὀνομάζομεν πρᾷον, διότι κλίνει εἰς τὴν γαλήνην τοῦ θυμοῦ καὶ μὲ εὐκολίαν τοῦ ἀπερνᾷ ἡ ὀργή, τούτη οὖν ἡ εὐκολία, ὁποῦ ἔχομεν νὰ πράττωμεν τὰ καλά, ἢ κακὰ ἔργα, τὴν ὁποίαν ἐλάβαμεν ἢ ἀπὸ τὴν φύσιν, ἢ διατὶ ἐσυνηθίσαμεν, λέγεται ἦθος, καὶ κλίσις πρὸς τὸ ἠθικὸν καλόν, ἢ κακόν, ὁποῦ εἶναι ἀφορμὴ τῶν πράξεων, διότι ὅθεν κλίνει ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνο πράττει εὐκόλως.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Η διδασκαλία του Δαμοδού στο παραπάνω απόσπασμα από την εισαγωγή του έργου του έχει έντονες αριστοτελικές επιρροές. Μπορείτε να τις εντοπίσετε, συγκριτικά προς το Κείμενο Αναφοράς;
- Ενστερνίζεται ο Δαμοδός τη διδασκαλία του Αριστοτέλη ότι η ηθική αρετή δεν αποτελεί έμφυτη ανθρώπινη ιδιότητα;
Κείμενα αυτενέργειας
| 1. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Ἀρεοπαγιτικός, 74-75 |
Στον πολιτικό του αυτό λόγο ο Ισοκράτης προσπαθεί να πείσει τους συμπολίτες του να επαναφέρουν το πολίτευμα της πόλης στη μορφή που αυτό είχε κατά τα χρόνια του Σόλωνα και του Κλεισθένη (επιστρέφοντας στον Άρειο Πάγο αρμοδιότητες που του είχαν αφαιρεθεί) και ανάγει την ανδρεία των προγόνων του στην ίδια τη φύση τους.
Καὶ τοῦτον εἴρηκα τὸν λόγον οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλὰ πολλάκις ἤδη καὶ πρὸς πολλούς. Ἐπίσταμαι γὰρ ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις τόποις φύσεις ἐγγιγνομένας καρπῶν καὶ δένδρων καὶ ζῴων ἰδίας ἐν ἑκάστοις καὶ πολὺ τῶν ἄλλων διαφερούσας, τὴν δ’ ἡμετέραν χώραν ἄνδρας φέρειν καὶ τρέφειν δυναμένην οὐ μόνον πρὸς τὰς τέχνας καὶ τὰς πράξεις καὶ τοὺς λόγους εὐφυεστάτους, ἀλλὰ καὶ πρὸς ἀνδρίαν καὶ πρὸς ἀρετὴν πολὺ διαφέροντας. Τεκμαίρεσθαι δὲ δίκαιόν ἐστιν τοῖς τε παλαιοῖς ἀγῶσιν, οὓς ἐποιήσαντο πρὸς Ἀμαζόνας καὶ Θρᾷκας καὶ Πελοποννησίους ἅπαντας, καὶ τοῖς κινδύνοις τοῖς περὶ τὰ Περσικὰ γενομένοις, ἐν οἷς καὶ μόνοι καὶ μετὰ Πελοποννησίων, καὶ πεζομαχοῦντες καὶ ναυμαχοῦντες, νικήσαντες τοὺς βαρβάρους ἀριστείων ἠξιώθησαν· ὧν οὐδὲν ἂν ἔπραξαν, εἰ μὴ πολὺ τὴν φύσιν διήνεγκαν.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ποια είναι η κεντρική θέση του συγγραφέα; Βρείτε δύο σημεία του κειμένου στα οποία τη διατυπώνει. Με ποια έκφραση εισάγεται το επιχείρημα που τη στηρίζει;
- Εναντίον ποιων και με ποιους τρόπους πολέμησαν οι Αθηναίοι στο παρελθόν; Να εντοπίσετε τους προσδιορισμούς με τους οποίους δηλώνονται οι επιρρηματικές αυτές σχέσεις.
- Να εντοπίσετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου. Ποια μορφή θα είχε, αν ο ρήτορας ήθελε να παρουσιάσει την υπόθεση ως μια σκέψη του που έχει ακόμη πιθανότητες να συμβεί;
| 2. ΞΕΝΟΦΩΝ, Ἀπομνημονεύματα, Α 7.1-2 |
Στο παρακάτω απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα —ένα έργο το οποίο αναφέρεται στον βίο και τη φιλοσοφική σκέψη του Σωκράτη— ο Ξενοφών παρουσιάζει τις απόψεις του Σωκράτη για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε κάποιος να αποκτήσει φήμη μέσω της αρετής.
Ἐπισκεψώμεθα δὲ εἰ καὶ ἀλαζονείας ἀποτρέπων τοὺς συνόντας ἀρετῆς ἐπιμελεῖσθαι προέτρεπεν· ἀεὶ γὰρ ἔλεγεν ὡς οὐκ εἴη καλλίων ὁδὸς ἐπ’ εὐδοξίαν ἢ δι’ ἧς ἄν τις ἀγαθὸς τοῦτο γένοιτο, ὃ καὶ δοκεῖν βούλοιτο. Ὅτι δ’ ἀληθῆ ἔλεγεν, ὧδ’ ἐδίδασκεν· «Ἐνθυμώμεθα γάρ», ἔφη, «εἴ τις μὴ ὢν ἀγαθὸς αὐλητὴς δοκεῖν βούλοιτο, τί ἂν αὐτῷ ποιητέον εἴη. Ἆρ’ οὐ τὰ ἔξω τῆς τέχνης μιμητέον τοὺς ἀγαθοὺς αὐλητάς; καὶ πρῶτον μέν, ὅτι ἐκεῖνοι σκεύη τε καλὰ κέκτηνται καὶ ἀκολούθους πολλοὺς περιάγονται, καὶ τούτῳ ταῦτα ποιητέον· ἔπειτα, ὅτι ἐκείνους πολλοὶ ἐπαινοῦσι, καὶ τούτῳ πολλοὺς ἐπαινέτας παρασκευαστέον. Ἀλλὰ μὴν ἔργον γε οὐδαμοῦ ληπτέον, ἢ εὐθὺς ἐλεγχθήσεται γελοῖος ὢν καὶ οὐ μόνον αὐλητὴς κακός, ἀλλὰ καὶ ἄνθρωπος ἀλαζών. Καίτοι πολλὰ μὲν δαπανῶν, μηδὲν δ’ ὠφελούμενος, πρὸς δὲ τούτοις κακοδοξῶν, πῶς οὐκ ἐπιπόνως τε καὶ ἀλυσιτελῶς καὶ καταγελάστως βιώσεται;»
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ποια είναι η βασική θέση του Σωκράτη για το πώς μπορεί κάποιος να αποκτήσει φήμη μέσω της αρετής; Με ποια και τι είδους δευτερεύουσα πρόταση μεταφέρει ο Ξενοφών τη θέση αυτή του Σωκράτη; Σε ποια έγκλιση βρίσκεται το ρήμα της και γιατί;
- Με ποιο παράδειγμα υποστηρίζει και εξηγεί ο Σωκράτης την παραπάνω θέση;
- τοῦτο, αὐτῷ, τούτῳ, πρὸς δὲ τούτοις: Σε ποιους όρους του κειμένου αναφέρονται οι παραπάνω αντωνυμίες; Να αποδώσετε το νοηματικό τους περιεχόμενο παραθέτοντας επεξηγηματικές προτάσεις (π.χ, τοῦτο, δηλαδή…)
- Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εκφράζεται η υπόθεση. Τι εκφράζει η υπόθεση σε κάθε περίπτωση;
τις εγκλίσεις εδώ
τα σχήματα λόγου εδώ
τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς κατά σχέση εδώ
τις δ. προτάσεις εδώ