Ο Περσέας ήταν γιος της Δανάης, που η γενιά της ερχόταν κατευθείαν από τον Δία· ήταν κόρη του Ακρίσιου και της Ευρυδίκης που με τη σειρά της ήταν κόρη της Σπάρτης και του Λακεδαίμονα, γιου της Ταϋγέτης και του Δία. [Εικ. Γενεαλογικός πίνακας] Αυτή η διογέννητη καταγωγή ανανεώνεται με τη Δανάη, καθώς ο θεός ερωτεύτηκε τη νέα κοπέλα που ήταν δισέγγονή του. Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που συνάντησε ο θεός, κατάφερε να ενωθεί με την κόρη ακολουθώντας τη συνηθισμένη τακτική της μεταμόρφωσης, αυτή τη φορά σε χρυσή βροχή, καθώς ο Ακρίσιος είχε κλείσει τη Δανάη σε ένα δωμάτιο. [Εικ. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24] Και τούτο γιατί είχε πάρει χρησμό ότι ο γιος που θα αποκτούσε η κόρη του, ο εγγονός του, θα τον σκότωνε. Άλλη εκδοχή θέλει τη Δανάη να βιάζεται από τον θείο της Προίτο, τον αδελφό του πατέρα της, με τον οποίο εκείνος βρισκόταν σε διαρκή σύγκρουση ήδη από την κοιλιά της μάνας τους. Το παιδί που γεννήθηκε ονομάστηκε Περσέας, αν και η μάνα του το αποκαλούσε Ευρυμέδοντα. Όπως και να λεγόταν, η Δανάη το απέκρυπτε από τον πατέρα της, για τους γνωστούς λόγους, με τη βοήθεια της τροφού της. Όμως κάποια στιγμή ο Ακρίσιος άκουσε τις φωνές του παιδιού, φυσικά δεν πίστεψε την ιστορία της κόρης του σχετικά με την πατρότητα του μικρού, σκότωσε την τροφό και την κόρη του μαζί με τον γιο της τους έβαλε σε λάρνακα και τους έριξε στη θάλασσα. [Εικ. 25, 26, 27, 28, 29, 30]
Η λάρνακα εκβράστηκε στις ακτές της Σερίφου, όπου βασίλευε ο Πολυδέκτης, αδελφός του Δίκτη, παιδιά του Περισθένη. Ο Δίκτης βρήκε τη λάρνακα και τους επιβάτες της, τους φιλοξένησε και μεγάλωνε το παιδί σαν δικό του. Όμως ο Πολυδέκτης ερωτεύτηκε τη Δανάη, την οποία δεν μπορούσε να αποκτήσει, καθώς ο Περσέας, άνδρας πια, προστάτευε τη μητέρα του από τις επιθετικές διαθέσεις του επίδοξου εραστή. Προσποιήθηκε, λοιπόν, ότι σκόπευε να ζητήσει σε γάμο την Ιπποδάμεια, κόρη του Οινόμαου, και προσκάλεσε τους φίλους του να τον βοηθήσουν να συγκεντρώσει τα απαραίτητα δώρα, για να τα προσφέρει στον πατέρα της κόρης και να έχει ελπίδες στη διεκδίκησή της. Από τους υπόλοιπους ζήτησε άλογα, όμως από τον Περσέα ζήτησε να του φέρει το κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας εκμεταλλευόμενος τη δήλωση που είχε κάνει ο γιος της Δανάης ότι δεν είχε αντίρρηση ακόμη και το κεφάλι της Γοργόνας να συνεισφέρει ως γαμήλιο δώρο.
Περσέας, Γραίες, Νύμφες, Γοργόνες και Μέδουσα
Ο Περσέας κατάφερε να φέρει σε πέρας τον άθλο, γιατί είχε βοηθούς τον Ερμή και την Αθηνά, που τον οδήγησαν στις Γραίες, αδελφές των Γοργόνων. Αυτές ονομάζονταν Ενυώ, Πεφρηδώ και Δεινώ και όλες μαζί Φορκίδες από το όνομα του πατέρα τους. Ήταν γριές από τη στιγμή της γέννησής τους και διέθεταν ένα μόνο μάτι και ένα μόνο δόντι, που τα μοιράζονταν μεταξύ τους πότε η μία και πότε η άλλη. Τους τα άρπαξε ο Περσέας, και όταν οι τρεις αδελφές τα ζήτησαν πίσω, τους τα υποσχέθηκε με την προϋπόθεση να του δείξουν τον δρόμο που οδηγούσε στις Νύμφες που είχαν ό,τι χρειαζόταν για να πετύχει τον άθλο του: φτερωτά σανδάλια, που του επέτρεπαν να πετά ψηλά όπως ο Ερμής, την κίβισιν –σακούλι, μάλλον σαν το πλεχτό των θηρευτών στην αγγειογραφία–, και τη δερμάτινη περικεφαλαία του Άδη, την κυνὴ [δορὰ], που όποιος το φορούσε γινόταν αόρατος, ενώ ο ίδιος έβλεπε ό,τι και όσους ήθελε. [1] Οι Φορκίδες του έδειξαν τον δρόμο κι εκείνος τους επέστρεψε ό,τι είχε αρπάξει από αυτές, το μάτι και το δόντι. Ύστερα άρπαξε από τις Νύμφες αυτά που είχε ανάγκη για να αντιμετωπίσει τη Μέδουσα, και, επιπλέον, ο Ερμής του έδωσε ένα ατσάλινο δρεπάνι, την άρπη. [Εικ. 31, 32, 33, 34, 35, 36] Πετώντας σαν τον Ερμή, ο Περσέας έφτασε στον Ωκεανό και βρήκε τις Γοργόνες να κοιμούνται. Χάρη στα σανδάλια που φορούσε στάθηκε από πάνω τους και με την Αθηνά να του κατευθύνει το χέρι, στρέφοντας το βλέμμα του αλλού και κοιτάζοντας σε χάλκινη ασπίδα, μέσα στην οποία έβλεπε την εικόνα της Μέδουσας, την αποκεφάλισε. Μόλις κόπηκε το κεφάλι, ξεπήδησαν από τον λαιμό της Γοργόνας τα παιδιά που κυοφορούσε από τον Ποσειδώνα, ένα φτερωτό άλογο, ο Πήγασος, και ο Χρυσάορας, που έγινε πατέρας του Γηρυόνη. Και ο Περσέας έβαλε μέσα στο σακούλι το κεφάλι της Μέδουσας και πήρε τον δρόμο της επιστροφής, ενώ οι Γοργόνες σηκώθηκαν από το κρεβάτι τους ψηλά στον αέρα και τον καταδίωξαν· δεν μπορούσαν όμως να τον δουν, γιατί η περικεφαλαία των Νυμφών τον έκαμνε αόρατο. Και λέγεται ότι, καθώς θρηνούσαν, έβγαζαν ένα συριγμό που ενέπνευσε στη θεά Αθηνά ένα είδος μουσικής. [Εικ. 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57]
Περσέας και Ανδρομέδα. Το βλέμμα της Μέδουσας
Όταν ο Περσέας έφτασε στην Αιθιοπία, όπου βασίλευε ο Κηφέας, βρήκε την κόρη του Ανδρομέδα δεμένη, βορά σ’ ένα θαλάσσιο κήτος, σαν τιμωρία των Νηρηίδων στη μητέρα τους Κασσιέπεια και γυναίκα του Κηφέα, που τις συναγωνίστηκε σε ομορφιά και καυχήθηκε ότι ήταν η ωραιότερη απ’ όλες. Οι Νηρηίδες οργίστηκαν, και ο Ποσειδώνας, που συμμερίστηκε την οργή τους, για τιμωρία πλημμύρισε τη χώρα και έστειλε και ένα κήτος. Και επειδή ο Άμμωνας χρησμοδότησε ότι η χώρα θα σωθεί από τη συμφορά αν η κόρη της Κασσιέπειας Ανδρομέδα δοθεί στο κήτος βορά, ο Κηφέας αναγκάσθηκε από τους Αιθίοπες να το πράξει και έδεσε την κόρη του σε βράχο. Αλλά με το που την είδε ο Περσέας, την ερωτεύτηκε και υποσχέθηκε στον Κηφέα να σκοτώσει το κήτος, με την προϋπόθεση να δώσει ο βασιλιάς τη συγκατάθεση του γι’ αυτόν τον γάμο, σε περίπτωση, βέβαια, που ο Περσέας την έσωζε. Οι δύο άνδρες αντάλλαξαν όρκους ότι θα τηρήσουν τη συμφωνία, ο Περσέας αντιμετώπισε το κήτος, το σκότωσε και απελευθέρωσε την Ανδρομέδα. Αλλά ο Φινέας, ο αδελφός του Κηφέα, συνωμότησε εναντίον του Περσέα, γιατί ο Κηφέας του είχε υποσχεθεί την Ανδρομέδα για γυναίκα του. Ο Περσέας έμαθε για τη συνωμοσία και απαλλάχτηκε εύκολα από τους συνωμότες δείχνοντάς τους το κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας· στη θέα του πέτρωσαν όλοι. [Εικ. 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130]
Ο Στράβωνας γράφει ότι η Ανδρομέδα είχε εκτεθεί στην
Ιόπ(π)η
, τη σημερινή Χάιφα· εκεί, λέει ο Παυσανίας ανέβλυζε μια πηγή που έβγαζε κοκκινόχρωμο νερό, επειδή εκεί έπλυνε τα αιματοβαμμένα χέρια του ο Περσέας, μόλις σκότωσε το κήτος –νερό κόκκινου χρώματος, που δεν διαφέρει καθόλου από το χρώμα του αίματος υπάρχει στην περιοχή των Εβραίων, κοντά στην Ιόππη. Το νερό αυτό πηγάζει πολύ κοντά στη θάλασσα και οι ντόπιοι ερμηνεύουν το φαινόμενο από το ότι ο Περσέας, αφού σκότωσε το κήτος, στο οποίο είχε αφεθεί η κόρη του Κηφέα για να την κατασπαράξει, έπλυνε εδώ τα χέρια του από το αίμα (Παυσ. 4.35.9).
Ανάμεσα στα θύματα της Μέδουσας ήταν και η Αριάδνη σύμφωνα με μαρτυρία του Νόννου (47.666 κ.ε.). Η πριγκίπισσα της Κρήτης, αγαπημένη του Θησέα και ύστερα του Διόνυσου, πέτρωσε από τον τρόμο της —πετρώδεα νύμφην—, όταν είδε το κεφάλι της Μέδουσας που κρατούσε ο Περσέας ή σκοτώθηκε από αυτόν· αυτό έγινε στον πόλεμο του Περσέα με τις Μαινάδες του Διόνυσου (Παυσ. 2.20.4.). Λεγόταν, ακόμη, ότι ο Περσέας αποκεφάλισε την πανέμορφη Μέδουσα για χάρη της Αθηνάς, γιατί η θνητή κόρη θέλησε να συναγωνιστεί τη θεά σε ομορφιά. Όπως και να έχει,
καταστερίστηκε μαζί με τον Περσέα. (Ερατ., Κατ. 1.22)
Ο Περσέας απελευθερώνει την Ανδρομέδα. Cosimo, Piero di, 1513
Σκοτεινή είναι η παράδοση που θέλει τον Περσέα να πολεμά τις Μαινάδες του Διόνυσου που εκστράτευσαν μαζί του εναντίον του Άργους. Στον πόλεμο αυτό ο Περσέας αντιστάθηκε σθεναρά και νικηφόρα στην εισαγωγή της διονυσιακής λατρείας στο Άργος. Σκότωσε τις περισσότερες γυναίκες και όρισε να τις θάψουν σε κοινό τάφο, εκτός από τη μαινάδα Χορεία, που ξεχώριζε στο αξίωμα (Παυσ. 2.20.4.). Λεγόταν μάλιστα ότι έπνιξε τον ίδιο τον θεό στα νερά της λίμνης Λέρνης και ότι σκότωσε και την Αριάδνη ή μόνο την Αριάδνη. Τότε ήταν που ο Διόνυσος συμφιλιώθηκε με την Ήρα και πήρε τη θέση του ανάμεσα στους θεούς του Ολύμπου απεκδυόμενος τη θνητή του φύση. Χάρη στη μεσολάβηση της θεάς συμφιλιώθηκε αργότερα και ο ήρωας με τον θεό.
Ο Περσέας, έχοντας το κομμένο το κεφάλι της Μέδουσας μέσα σε σακούλι, και αφού έσωσε την Ανδρομέδα, έφτασε στη Σέριφο, όπου βρήκε τη μητέρα του μαζί με τον Δίκτη να έχουν καταφύγει στους βωμούς, εξαιτίας της βιαιότητας του Πολυδέκτη· τότε μπήκε στα ανάκτορα, όπου ο Πολυδέκτης είχε συγκαλέσει τους φίλους του και, αφού ο ίδιος έστρεψε το κεφάλι του αλλού, τους έδειξε την κεφαλή της Γοργόνας· ο Πολυδέκτης και οι συνδαιτυμόνες του απολιθώθηκαν στη στάση που είχε ο καθένας. [Εικ. 131, 132] Έπειτα, αφού έκανε βασιλιά της Σερίφου τον Δίκτη, επέστρεψε στον Ερμή τα σανδάλια, το σακίδιο και την περικεφαλαία, ενώ το κεφάλι της Μέδουσας το έδωσε στην Αθηνά. Και ο μεν Ερμής επέστρεψε τα όργανα του άθλου στις Νύμφες που τους ανήκαν, ενώ η Αθηνά προσάρμοσε στο μέσο της ασπίδας της το κομμένο κεφάλι, που λειτουργούσε αποτροπαϊκά, προστατευτικά, δηλαδή, για την ίδια και απειλητικά για τον ξένο και τον παρείσακτο ―στο στέρνο της είναι κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο η κεφαλή της Μέδουσας, γράφει ο Παυσανίας περιγράφοντας το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς στον ναό της στην Ακρόπολη (Παυσ. 1.24.7).
Το τέλος του Πολυδέκτη και του Ακρίσιου
Σύμφωνα με παραλλαγές του μύθου (Υγίνος 63.3-4· 273.4) ο Πολυδέκτης παντρεύτηκε τη Δανάη, μεγάλωσε τον Περσέα και πέθανε από φυσικά αίτια. Στους ταφικούς αγώνες προς τιμή του ο Περσέας σκότωσε κατά λάθος τον παππού του Ακρίσιο, που νωρίτερα είχε φτάσει στο νησί και έδωσε εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του, ότι δηλαδή έδιωξε την κόρη του και το παιδί της, γιατί είχε πάρει χρησμό ότι ο εγγονός του θα τον σκότωνε. Ο Περσέας υποσχέθηκε ότι δεν θα το κάνει, όμως ακούσια δεν κράτησε την υπόσχεσή του· θυελλώδεις άνεμοι άλλαξαν την πορεία του δίσκου που έριχνε και έπεσε στο κεφάλι του Ακρίσιου. Όμως η πιο συνηθισμένη εκδοχή για τον θάνατο του Ακρίσιου είναι η παρακάτω:
Με τη Δανάη και την Ανδρομέδα ο Περσέας έσπευσε στο Άργος, για να συναντήσει τον Ακρίσιο. Αυτός όμως, μαθαίνοντας τις προθέσεις του και φοβούμενος τον χρησμό, ότι θα σκοτωνόταν από τον εγγονό του [2], εγκατέλειψε το Άργος και έφυγε για τη χώρα των Πελασγών, δηλαδή τη Θεσσαλία –και πιο συγκεκριμένα για την περίπτωση τη Λάρισα. Όταν ο βασιλιάς της Λάρισας Τευταμίδης οργάνωσε αθλητικούς αγώνες προς τιμή του πατέρα του που είχε πεθάνει, ήρθε και ο Περσέας, εκφράζοντας την επιθυμία να πάρει μέρος σε αυτούς· την ώρα όμως που αγωνιζόταν στο πένταθλο, έριξε τον δίσκο στο πόδι του Ακρίσιου που πέθανε εκεί επί τόπου. Τότε κατάλαβε ότι ο χρησμός είχε πραγματοποιηθεί, έθαψε τον παππού του έξω από την πόλη ή στην ακρόπολή της, αλλά επειδή ντρεπόταν να επιστρέψει στο Άργος για να διεκδικήσει την κληρονομιά του ανθρώπου που είχε πεθάνει από το χέρι του, πήγε στην Τίρυνθα, στον γιο του Προίτου Μεγαπένθη, με τον οποίο αντάλλαξαν βασίλεια, παραχωρώντας σε εκείνον το βασίλειο του Άργους.
Ο Περσέας έγινε βασιλιάς της Τίρυνθας και ίδρυσε την πόλη Μίδεια ή και τις Μυκήνες, που, σύμφωνα με τον Παυσανία, την ονόμασε
έτσι γιατί εκεί έπεσε ο μύκης [η θήκη] του ξίφους του, πράγμα που ο Περσέας το έκρινε θεϊκό σημάδι για την ίδρυση της πόλης. Άκουσα επίσης ότι ο ήρωας δίψασε και σκέφτηκε να ξεριζώσει ένα μύκητα [μανιτάρι] από τη γη· τότε ήπιε το νερό που έτρεξε από κει και, επειδή ευχαριστήθηκε, ονόμασε τον τόπο Μυκήνες
(Παυσ. 2.16.3).
Ο περιηγητής, βέβαια, σημειώνει ότι πρόκειται για εκδοχές και παραθέτει και τη διαφορετική άποψη του Ομήρου.
Λέγεται ότι, πριν φτάσει στην Ελλάδα, απέκτησε με την Ανδρομέδα ένα γιο, τον Πέρση, που παρέμεινε με τον παππού του Κηφέα και έγινε ο γενάρχης των βασιλέων της Περσίας, ο Ξέρξης, μάλιστα, επικαλέστηκε την κοινή καταγωγή Περσών και Άργους, για να προκαλέσει την ουδετερότητά τους στον πόλεμο που ετοίμαζε εναντίον των Ελλήνων (Ηρόδ. 7.150. Όταν το ζευγάρι εγκαταστάθηκαν πλέον στις Μυκήνες, απέκτησαν και άλλα παιδιά: τη Γοργοφόνη, τον Αλκαίο, τον Σθένελο, τον Έλειο ή Έλιο, τον Μήστορα, τον Ηλεκτρύωνα, ίσως και τον Κύνουρο, τον Ερύθρα και την Αυτόχθη.
Λεγόταν ακόμη ότι ο Περσέας ίδρυσε την πόλη Περσηίδα και ότι είχε γιο τον Μέρρο που έκαψε το κεφάλι της Μέδουσας (Σούδ. Μέδουσα). Λεγόταν ακόμη ότι ο Περσέας ήταν Αιγύπτιος (Διόδ. 1.24.8) και ότι άλλος ήταν ο εγγονός του Ακρίσιου και άλλος ο πρόγονος των περσών βασιλέων (Ηρ. 2.91, 6.53-54).
Ο θάνατος του Περσέα και η απαθανάτισή του
Σύμφωνα με μια εκδοχή ο Περσέας σκοτώθηκε από τον Μεγαπένθη, τον γιο του Προίτου και ανεψιό του παππού του Ακρίσιου· άλλοι πάλι λένε ότι καταστερώθηκε όπως και η γυναίκα του Ανδρομέδα. Ηρώο του Περσέα βρισκόταν στο Άργος, τον τιμούσαν όμως ξεχωριστά στη Σέριφο και στην Αθήνα, όπου βρισκόταν τέμενός του και βωμός του Δίκτη και της γυναίκας του Κλυμένης, που τους θεωρούσαν σωτήρες του Περσέα. Εικόνα του Περσέα να πηγαίνει στη Σέριφο και να δείχνει στον Πολυδέκτη την κεφαλή της Μέδουσας υπήρχε στην Αθήνα, καθώς και χάλκινο έργο του Μύρωνα που παράσταινε τον Περσέα μετά τον αποκεφαλισμό της Μέδουσας. Παρόμοια έργα υπήρχαν στο Άργος, την Ολυμπία, τη Λακωνία, και στους Δελφούς ανάμεσα σε αγάλματα αργείων βασιλέων. Έναν ωραίο πίνακα ζωγραφικής περιγράφει ο Φιλόστρατος στις Εικόνες του (1.29). Ο μύθος του ενέπνευσε και ποιητές, για παράδειγμα τον Αισχύλο που έγραψε την τριλογία Φορκίδες, Πολυδέκτης, Δικτυουλκοί· τον Σοφοκλή που έγραψε τη Δανάη και την Ανδρομέδα· τον Ευριπίδη, τον Συρακούσιο κωμικό Φόρμο και άλλους ποιητές.
1. Η λάρνακα με τη Δανάη και τον Περσέα δεν ξεβράστηκε στις ακτές της Σερίφου αλλά του Λατίου. Τους έπιασαν ψαράδες στα δίχτυα τους και τους οδήγησαν τον βασιλιά τους Πίλουμνο που παντρεύτηκε τη Δανάη και ίδρυσαν μαζί την πόλη Αρδέα. Απόγονός τους ήταν ο Τύρνος, βασιλιάς των Ρουτούλων (ή Ροδωλών), που τον σκότωσε ο Αινείας, όταν έφτασε με τους Τρώες στην ιταλική χερσόνησο.
2. Δεν αποσαφηνίζεται με ποιον Φινέα η Δανάη απέκτησε παιδιά, μάλλον είναι ο αδελφός του Κηφέα και θείος της Ανδρομέδας. Με τον Φινέα και τα παιδιά τους, τον Άργο και τον Αργέα, ήρθαν στην Ιταλία και εγκαταστάθηκαν εκεί όπου αργότερα κτίστηκε η Ρώμη. Στους γύρω λόφους κατοικούσαν ντόπιοι που διακρίνονταν για την αγριότητά τους, οι Αβορίγινες. Αυτί σκότωσαν τον Άργο στην περιοχή που ονομάστηκε Αργίλητον, για να θυμίζει τον θάνατο του Άργου (letum = θάνατος)
Σχετικά λήμματα
ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ
,
ΑΡΙΑΔΝΗ,
ΓΟΡΓΩ/ΜΕΔΟΥΣΑ,
ΓΡΑΙΕΣ,
ΓΗΡΥΟΝΗΣ,
ΕΡΜΗΣ,
ΗΡΑ,
ΗΡΑΚΛΗΣ,
ΚΗΦΕΑΣ,
ΝΥΜΦΕΣ,
ΠΗΓΑΣΟΣ,
ΠΟΛΥΔΕΚΤΗΣ,
ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ,
ΠΡΟΙΤΟΣ, ΧΡΥΣΑΟΡΑΣ,
ΩΚΕΑΝΟΣ