Ο Τελαμώνας αναφέρεται ως γιος του Ακταίου και της Γλαύκης, κόρης του βασιλιά της Σαλαμίνας Κυχρέα, και φίλος του Πηλέα. Ωστόσο, παλαιότερη παράδοση τον θέλει γιο του βασιλιά της Αίγινας Αιακού και της Ενδηίδας και αδελφό του Πηλέα και της Αλκιμάχης και ενός ακόμη αδελφού, του Φώκου, από άλλη μητέρα. [Εικ. 1, 2, 3, 4]

Μια ιστορία ζήλειας με άσχημα αποτελέσματα

Ο πατέρας Αιακός ερωτεύτηκε μια Νηρηίδα, την Ψαμάθη, που, όπως και η αδελφή της Θέτιδα, είχε την ικανότητα της μεταμόρφωσης. Για να αποφύγει τον Αιακό πήρε διάφορες μορφές, μέχρι που έγινε φώκια· ωστόσο, ο Αιακός κατάφερε να κοιμηθεί μαζί της. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ένα παιδί που δικαιολογημένα ονομάστηκε Φώκος. Όταν το παιδί μεγάλωσε, έφυγε από την πατρίδα του πατέρα του, τη Σαλαμίνα, για την Κεντρική Ελλάδα, όπου κατέκτησε τη χώρα που από εκείνον ονομάστηκε Φωκίδα. Εκεί παντρεύτηκε και έκανε παιδιά. Αργότερα πήγε στην Αίγινα, όπου οι διακρίσεις του στους αθλητικούς αγώνες προκάλεσαν τη ζήλεια των ετεροθαλών αδελφών του, οι οποίοι έριξαν κλήρο για να αποφασίσει η τύχη ποιος θα σκότωνε αυτόν που θα μπορούσε να είναι ο ξεχωριστός γιος του πατέρα τους. Ο κλήρος έπεσε στον Τελαμώνα, ο οποίος, καθώς γυμνάζονταν, έριξε τον δίσκο του με τρόπο που να χτυπήσει τον Φώκο κατακέφαλα· μαζί τα δύο αδέλφια έθαψαν το πτώμα σε ένα δάσος. Όταν ο Αιακός ανακάλυψε τη δολοφονία, εξόρισε τα παιδιά του από την Αίγινα, ο Τελαμώνας πήγε στη Σαλαμίνα και ο Πηλέας στη Φθία της Θεσσαλίας. Στο μεταξύ, άλλες πηγές αποδίδουν τον φόνο στον Πηλέα και το κίνητρο στη διάθεση των αδελφών να ικανοποιήσουν τη μητέρα τους:

Όταν ο Τελαμώνας και ο Πηλέας προκάλεσαν τον Φώκο σε αγώνα πεντάθλου και ήρθε η σειρά του Πηλέα να πετάξει την πέτρα, που χρησιμοποιούσαν αντί για δίσκο, επίτηδες πετυχαίνει τον Φώκο. Το έκαναν για να ευχαριστήσουν τη μητέρα τους, γιατί αυτοί είχαν γεννηθεί από την κόρη του Σκίρωνα, ενώ ο Φώκος όχι απ' αυτή, αλλά από κάποια αδελφή της Θέτιδας, αν όσα λένε οι Έλληνες είναι ορθά.

(Παυσ. 2.29.9)

Δεν λείπει και η εκδοχή ότι και οι δυο μαζί, Τελαμώνας και Πηλέας, σκότωσαν τον ετεροθαλή αδελφό ή ότι ο θάνατος του Φώκου ήταν τυχαίος.

Ο Παυσανίας συνεχίζει την αφήγηση σχετικά με την εξορία του Τελαμώνα και την προσπάθειά του να επιστρέψει στη γενέτειρά του:

Όταν ο Φώκος σκοτώθηκε χτυπημένος από τον δίσκο, τα παιδιά της Ενδηίδας επιβιβάστηκαν σ' ένα καράβι κι έφυγαν. Αργότερα ο Τελαμώνας στέλνοντας κήρυκα αρνιόταν ότι είχε σχεδιάσει τον θάνατο του Φώκου, αλλά ο Αιακός δεν του επέτρεψε να αποβιβαστεί στο νησί και του είπε, αν ήθελε, να απολογηθεί από το καράβι ή από επιχωμάτωση στη θάλασσα. Έτσι κατέπλευσε στο λιμάνι που λέγεται Κρυπτό και τη νύχτα έκανε επιχωμάτωση, που ολοκληρώθηκε και υπάρχει μέχρι σήμερα. Επειδή όμως κρίθηκε ένοχος για τον φόνο του Φώκου, έφυγε για δεύτερη φορά στη Σαλαμίνα.

(Παυσ. 2.29.10)

Αυτή τη φορά η φυγή ήταν οριστική.

Γάμοι και απόγονοι

Βασιλιάς της Σαλαμίνας ήταν ο Κυχρέας, παππούς του από την πλευρά της μητέρας του, σύμφωνα με τη μια εκδοχή της καταγωγής του, που κληροδότησε το βασίλειο στον εγγονό του, γιατί δεν είχε άλλα παιδιά. Άλλη εκδοχή τον θέλει να παντρεύεται την κόρη του Κυχρέα Γλαύκη, που σε αυτή την περίπτωση δεν είναι η μητέρα του. Μετά τον θάνατο της Γλαύκης ο Τελαμώνας πήρε δεύτερη γυναίκα την Περίβοια, κόρη του Αλκάθοου, ή την Ερίβοια, κόρη του Πορθάονα, από την οποία απέκτησε δυο γιους, τον Αίαντα και τον Τράμβηλο. Στη γέννηση του Αίαντα παρεμβαίνει ο Ηρακλής, ο οποίος προσευχήθηκε να αποκτήσει ο Τελαμώνας αρσενικό παιδί. Και επειδή, αμέσως μετά, εμφανίστηκε στον ουρανό ένας αετός –αἰετός–, και γι’ αυτό ο Τελαμώνας ονόμασε το παιδί του Αίαντα. Έπειτα, ο Ηρακλής σκέπασε με τη λεοντή του και το έκανε άτρωτο, εκτός από ένα σημείο που δεν μπορούσε να τα περιβάλλει με αυτήν και ήταν οι μασχάλες ή αυχένας. Γι’ αυτό και αργότερα ο απελπισμένος Αίαντας δυσκολεύτηκε να αυτοκτονήσει, ώσπου ένας δαίμονας του έδειξε πού μπορούσε να τον διαπεράσει το ξίφος.

Δράση

Ο Τελαμώνας

● συγκαταλέγεται στους μυθικούς πυθιονίκες,

● έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία,

● συμμετείχε στο κυνήγι του καλυδώνιου κάπρου, μάλιστα ο Παυσανίας μαρτυρεί την παρουσία του στο ανατολικό αέτωμα του ναού της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα μαζί με άλλους δεκατέσσερις κυνηγούς (Αταλάντη, Μελέαγρος, Θησέας, Τελαμώνας, Πηλέας, Πολυδεύκης, Ιόλαος, οι αδελφοί της Αλθαίας Αγκαίος και Έποχος, Κάστορας, Αμφιάραος, Ιππόθοος, Πειρίθους) [1],

● εκστράτευσε με τον Ηρακλή στην Τροία και πολέμησε μαζί του τις Αμαζόνες, τους Μέροπες στην Κω, τον Γίγαντα Αλκυονέα στην Κόρινθο. [Εικ. 5, 6, 7, 8, 9, 10]

● ακολούθησε τον Ηρακλή στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας, όταν ο Ηρακλής θέλησε να εκδικηθεί τον Λαομέδοντα που δεν του είχε δώσει τα υπεσχημένα.

Στην Τροία με τον Ηρακλή

[Ο Ηρακλής] [...] έπλευσε εναντίον του Ιλίου με δεκαοκτώ πλοία, που το καθένα είχε πενήντα κουπιά, αφού πρώτα συγκέντρωσε στρατό από άριστους άνδρες, που αποφάσισαν να συμμετάσχουν εθελοντικά στην εκστρατεία. Όταν κατέπλευσε στο Ίλιο, εμπιστεύτηκε τη φύλαξη των πλοίων στον Οϊκλή και ο ίδιος με τα υπόλοιπα παλικάρια επιτέθηκε στην πόλη. Ο Λαομέδοντας, πλησιάζοντας στα πλοία με τον στρατό του, σκότωσε πάνω στη μάχη τον Οϊκλή, εκδιώχθηκε όμως από τους άνδρες του Ηρακλή και κλείστηκε μέσα στην πολιορκημένη πόλη. Στη διάρκεια της πολιορκίας ο Τελαμώνας προκάλεσε ρήγμα στο τείχος, μπήκε πρώτος στην πόλη και μετά από αυτόν ο Ηρακλής. Μόλις εκείνος είδε πρώτον τον Τελαμώνα να μπαίνει, τράβηξε το ξίφος από τη θήκη και όρμησε εναντίον του, επειδή δεν ήθελε κανένας να θεωρείται καλύτερός του. Ο Τελαμώνας, μόλις το αντιλήφθηκε αυτό, άρχισε να μαζεύει πέτρες από εκεί κοντά και, όταν εκείνος τον ρώτησε τι κάνει, απάντησε ότι κατασκευάζει ένα βωμό για να τιμήσει τον Ηρακλή Καλλίνικο, τον Νικητή. Εκείνος τον επαίνεσε και, μόλις κυρίευσε την πόλη, αφού σκότωσε με τα βέλη του τον Λαομέδοντα και τα παιδιά του εκτός από τον Ποδάρκη, έδωσε ως έπαθλο στον Τελαμώνα την κόρη του Λαομέδοντα Ησιόνη…

(Απολλόδωρος 2.134-136)

Η αφήγηση του Διοδώρου για την ίδια εκστρατεία έχει ως εξής:

Μετά έκαναν πανιά και αφού διέπλευσαν την Προποντίδα και τον Ελλήσποντο πάτησαν στην Τρωάδα. Εκεί ο Ηρακλής έστειλε στην πόλη τον Ίφικλο τον αδελφό του και τον Τελαμώνα, για να ζητήσουν τις φοράδες και την Ησιόνη. Και λένε ότι ο Λαομέδοντας έστησε ενέδρα και σχεδίαζε να τους εξοντώσει. Και στο σχέδιό του είχε συνεργούς του τους γιους του εκτός από τον Πρίαμο που μόνος αυτός εναντιωνόταν. Ο Πρίαμος, δηλαδή, δήλωσε ότι ο Λαομέδοντας πρέπει να σεβαστεί το δίκαιο απέναντι στους ξένους και να αποδώσει την αδελφή του και τις φοράδες, όπως είχαν μείνει σύμφωνοι. Αλλά επειδή κανείς δεν του έδινε σημασία, πήρε, λένε, δύο ξίφη, τα έφερε στη φυλακή και τα παρέδωσε κρυφά στον Τελαμώνα και τους συντρόφους του, τους εξήγησε το σχέδιο του πατέρα του και έτσι έγινε ο αίτιος της σωτηρίας τους. Γιατί ο Τελαμώνας και οι υπόλοιποι σκότωσαν τους φύλακες που τους αντιστάθηκαν και έφυγαν κατά τη θάλασσα, όπου ανήγγειλαν στους Αργοναύτες τα καθέκαστα. Γι’ αυτό και βρέθηκαν έτοιμοι για μάχη και βγήκαν να συναντήσουν τις δυνάμεις που ξεχύθηκαν από την πόλη με τον βασιλιά τους. Η μάχη ήταν σκληρή αλλά το θάρρος έδωσε τη νίκη στους αρχηγούς των Αργοναυτών και ο Ηρακλής που μυθολογείται ότι πολέμησε γενναιότερα από όλους. Γιατί σκότωσε τον Λαομέδοντα, κατέλαβε με έφοδο την πόλη, τιμώρησε όσους συνωμότησαν μαζί με τον βασιλιά τους, παρέδωσε τη βασιλεία στον Πρίαμο για τη δικαιοσύνη του και, αφού συνήψε φιλία μαζί του, αναχώρησε μαζί με τους Αργοναύτες.

(Διόδωρος 4.49)

Νέος γάμος, νέοι απόγονοι

Με την Ησιόνη ο Τελαμώνας απέκτησε ένα γιο, τον Τεύκρο, ενώ παραλλαγές του μύθου τη θέλουν, έγκυο σε δεύτερο παιδί, να δραπετεύει από το πλοίο και να καταφεύγει στη Μίλητο, στον βασιλιά Αρίωνα, όπου γέννησε τον Τράμβηλο, που μοίρα του ήταν να σκοτωθεί από το χέρι συγγενή του, του Αχιλλέα, που ο πατέρας του Πηλέας ήταν αδελφός του δικού του πατέρα. Άλλες παραδόσεις του δίνουν για μητέρα, με την ίδια ακριβώς ιστορία φυγής και φιλοξενίας, την Τρωαδίτισσα αιχμάλωτη Θεάνειρα· μπορεί όμως το Θεάνειρα να είναι ένα άλλο όνομα της Ησιόνης.

Το τέλος και η συνέχεια

Ο Τελαμώνας ζούσε ακόμη όταν οι δυο του γιοι, ο Αίαντας και ο Τεύκρος, έφυγαν για την Τροία: [Εικ. 11] Στη Σαλαμίνα, όχι μακριά από το λιμάνι, βλέπει κανείς ένα λίθο. Λένε πως επάνω σ’ αυτόν καθόταν ο Τελαμώνας και κοίταζε το πλοίο, όταν οι γιοι απέπλεαν για την Αυλίδα, για την κοινή εκστρατεία των Ελλήνων (Παυσ. 1.35.3). Και ο Αίαντας ζήτησε από τον αδελφό του να οδηγήσει στη Σαλαμίνα τον γιο του Ευρυσάκη που είχε αποκτήσει στην Τροία από την Τέκμησσα, για να μεγαλώσει με τον πατέρα τους. Και ενώ ο Τελαμώνας δέχτηκε τον εγγονό του, απόγονος του οποίου από την πλευρά του πατέρα του ήταν ο Αλκιβιάδης, δεν επέτρεψε στον Τεύκρο να αποβιβαστεί στη Σαλαμίνα πιστεύοντας ότι έφερε ευθύνη για τον θάνατο του Αίαντα. Ως απόγονοι του Τελαμώνα αναφέρονται κατά τα ιστορικά χρόνια ο Μιλτιάδης και ο γιος του Κίμωνας (Παυσ. 2.29.4), ενώ στην Αρκαδία υπήρχε τάφος του Τελαμώνα, όμως ο Παυσανίας εκφράζει αμφιβολίες αν ο Τελαμώνας που ακολούθησε τον Ηρακλή στην Ηλεία και πέθανε εκεί ήταν ο γιος του Αιακού: Φανερό λοιπόν είναι πως οι συνεκστρατεύσαντες με τον Ηρακλή κατά των Ηλείων δεν ήταν ο Χαλκώδοντας από την Εύβοια και ο Τελάμωνας από την Αίγινα (Παυσ. 8.15.6-7).

Σχετικά λήμματα

ΑΙΑΚΟΣ, ΑΙΑΣ Ο ΤΕΛΑΜΩΝΙΟΣ, ΑΛΚΑΘΟΟΣ και ΑΛΚΑΘΟΥΣ, ΑΛΚΥΟΝΕΑΣ, ΑΜΑΖΟΝΕΣ, ΑΤΑΛΑΝΤΗ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΗΣΙΟΝΗ, ΙΟΛΑΟΣ, ΛΑΟΜΕΔΟΝΤΑΣ, ΜΕΛΕΑΓΡΟΣ, ΜΕΡΟΠΑΣ, ΟΪΚΛΗΣ ή ΟΙΚΛΗΣ, ΠΟΛΥΔΕΥΚΗΣ, ΠΡΙΑΜΟΣ, ΤΕΥΚΡΟΣ, ΨΑΜΑΘΗ