ΚΑΚΟΣ (τρικέφαλος Γίγαντας), Ελληνική Μυθολογία

Η ιστορία του Κάκου εκτυλίσσεται στην ιταλική χερσόνησο και είναι συνυφασμένη με το ταξίδι της επιστροφής του Ηρακλή από την Ερύθεια, στα δυτικά της Μεσογείου, όπου είχε κλέψει τα βόδια του Γηρυόνη. Σε κάποιες εκδοχές επικρατεί το μυθώδες στοιχείο, ενώ σε άλλες η αφήγηση είναι περισσότερο ιστορική.

Κατά μία παράδοση ο Κάκος ήταν γιος του Ήφαιστου, είχε τρία κεφάλια και από τα τρία στόματά του ξεπετάγονταν φλόγες. Όταν ο Ηρακλής έφτασε στον Τίβερη ποταμό, στη ρίζα του Παλατίνου λόφου, εκεί όπου αργότερα χτίστηκε η Ρώμη, ο ήρωας άφησε τα ζώα να βοσκήσουν ελεύθερα στην τοποθεσία που αργότερα πήρε την ονομασία Αγορά των Βοδιών και ξάπλωσε να ξεκουραστεί κάτω από ένα δέντρο στις όχθες του ποταμού. Ο Κάκος, που ζούσε σε σπηλιά στον Αβεντίνο λόφο και λυμαινόταν όλη την περιοχή, εκμεταλλεύτηκε τη στιγμή της ανάπαυσης του Ηρακλή και έκλεψε μερικά μόνο ζώα, ενώ είχε βλέψεις σε όλα· άρπαξε τέσσερις γελάδες και τέσσερα βόδια και τα έκρυψε στη σπηλιά του. Όμως για να μην αφήσουν ίχνη οι πατημασιές των ζώων, τα τράβηξε από την ουρά και τα ανάγκασε να βαδίσουν προς τα πίσω, έτσι ώστε να φαίνεται ότι απομακρύνονται από τη σπηλιά και όχι ότι πλησιάζουν. Όταν ο Ηρακλής ξύπνησε και μέτρησε τα ζώα του, τα βρήκε λειψά. Υπέθεσε ότι είχαν ξεφύγει από το κοπάδι και άρχισε να τα ψάχνει. Έτσι έφτασε και στην περιοχή που ήταν η σπηλιά του Κάκου, όμως δεν μπόρεσε να μπει μέσα, γιατί ο ληστής είχε κλείσει την είσοδο με έναν βράχο, στάθηκε μάλιστα μπροστά στη σπηλιά. Στην ερώτηση του Ηρακλή αν είχε δει τα ζώα, εκείνος αρνήθηκε, και ούτε άφηνε τον ήρωα να μπει μέσα για να ψάξει· μάλιστα έβαλε τις φωνές για να τον ακούσουν οι γείτονές του ότι ο ξένος προσπαθούσε να του κάνει κακό. Τότε ο Ηρακλής, που υποψιάστηκε τα ψέματα του Κάκου, έφερε κοντά στη σπηλιά το υπόλοιπο κοπάδι. Στο μουγκάνισμα των ζώων απάντησαν τα άλλα, τα κλεμμένα, που στο μεταξύ είχαν μυρίσει αυτά που βρίσκονταν απ’ έξω. Άλλοι λένε ότι ο Ηρακλής πληροφορήθηκε τα πάντα από την αδελφή του Κάκου, την Κάκα. Όπως και να είναι, ο Κάκος έτρεξε να ζητήσει βοήθεια από τους γείτονές του για να αντιμετωπίσει τον Ηρακλή. Αυτός όμως τον πρόλαβε, τον χτύπησε με το ρόπαλό του και τον σκότωσε. [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20]

Σύμφωνα με άλλες αφηγήσεις, ο Κάκος κλείστηκε στη σπηλιά του και έριξε μπροστά στην είσοδο βράχους, ώστε να εμποδίσει τον Ηρακλή να μπει μέσα. Όμως ο Ηρακλής ανέβηκε στον λόφο που ήταν η σπηλιά, έβγαλε τις πέτρες που σχημάτιζαν τη στέγη και μπήκε μέσα σε αυτήν από πάνω. Σκότωσε τον αντίπαλό του και, στη συνέχεια, ευγνώμων στους θεούς για τη νίκη του, αφού πρώτα πλύθηκε στα νερά του ποταμού για να εξαγνιστεί από τον φόνο, προσέφερε θυσία στον Δία Ευρέσιο μια δαμάλα. Οι ντόπιοι τίμησαν τον ήρωα που τους απάλλαξε από τον ληστή προσφέροντάς του και τη φιλία τους. Ο βασιλιάς τους Εύανδρος, ο Αρκάδας ιδρυτής του Παλλαντίου (ή Παλατίου), προέβλεψε για τον ήρωα τις θεϊκές τιμές που θα απολάμβανε στον ουρανό και την αθανασία του, κάτι που γνώριζε από τη μητέρα του, μια Νύμφη (την Τέλφουσα ή τη Θέμιδα ή τη Νικοστράτη ή την Tiburtis) που είχε προφητικά χαρίσματα. Γι’ αυτό έχτισε έναν βωμό για τον Ηρακλή, θυσίασε δαμάλα που δεν είχε μπει στον ζυγό ακόμη και του ζήτησε να κάνει την πρώτη θυσία. Με τη σειρά του ο Ηρακλής θυσίασε μερικά βόδια. (Βιργ., Αιν. 8.189-279)

Σε μιαν άλλη εκδοχή του μύθου ο Κάκος είναι δούλος του βασιλιά Εύανδρου, κακός υποτακτικός και κλέφτης. Έκλεψε τα βόδια ενός ήρωα που ονομαζόταν Recaranus, Caranus ή Garanus, με δυνάμεις παρόμοιες με του Ηρακλή. Ο Εύανδρος ανάγκασε τον δούλο του να τα επιστρέψει. Χαρούμενος ο ήρωας έχτισε στους πρόποδες του Αβεντίνου λόφου βωμό στον Δία Ευρέσιο (είναι ο Μεγάλος Βωμός που παραδοσιακά αποδίδεται στον Ηρακλή) και θυσίασε το ένα δέκατο από τα ζώα· εδώ έχει την αρχή της η «δεκάτη» των προσφορών κάθε φορά που θυσίαζαν στον Ηρακλή.

Άλλες αφηγήσεις θέλουν τον Κάκο σύντροφο του βασιλιά της Φρυγίας Μαρσύα που ήρθε στην Ιταλία, για να την κατακτήσει, και έστειλε τον Κάκο ως πρέσβη στον Ετρούσκο βασιλιά Τάρχωνα· εκείνος τον φυλάκισε, ο Κάκος δραπέτευσε, επέστρεψε στον Μαρσύα και οι δυο τους κατέλαβαν την Καμπανία, στα περίχωρα του Βολτούρνου, και έκαμναν επιθέσεις στην περιοχή της Ρώμης, όπου βρισκόταν αρκαδική αποικία. Ο Ηρακλής συμμάχησε με τον Τάρχωνα, και μαζί συνέτριψαν τους κατακτητές.

Ο Διόδωρος αναφέρει έναν Κάκιο, άνδρα ισχυρό στον Παλαντίνο λόφο, που φιλοξένησε τον Ηρακλή προσφέροντάς του πολλά δώρα. Σε αντάλλαγμα ο Ηρακλής υποσχέθηκε ευτυχία σε όποιον θυσίαζε στο όνομά του το ένα δέκατο της περιουσίας του, όταν μετά τον θάνατό του θα περνούσε στον κύκλο των αθανάτων. (Διόδ. Σ. 21.2.-4)

Σχετικά λήμματα

ΓΗΡΥΟΝΗΣ, ΕΥΑΝΔΡΟΣ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΗΦΑΙΣΤΟΣ

Ερύθεια

Νησί στην Εσπερία, κοντά στο Γιβραλτάρ, όπου βρίσκονται τα ιερά κοπάδια με τα ολοκόκκινα βόδια του Ήλιου. Εκεί τελειώνει ο θεός το καθημερινό του ταξίδι, έχοντας διασχίσει τον ουράνιο θόλο από τη μια μεριά του μεγάλου Ωκεανού, που περιβρέχει ολόκληρη τη γη, μέχρι την άλλη άκρη του, την Ερύθεια. Ερύθεια είναι και το όνομα μιας από τις Εσπερίδες.

Ο θρήνος του Ηρακλή για τα πάθη του

Με ποιους τυφώνες τρίκορμους, με ποια λιοντάρια άγρια
ή Γίγαντες ή Κένταυρους με τέσσερα ποδάρια
δεν πάλεψα, δεν τα ’βγαλα παλικαρίσια πέρα;
Κι αφού τη σκύλα σκότωσα, την Ύδρα με κεφάλια
που φύτρωναν συνέχεια, κι άλλους μυριάδες μόχθους
απανωτούς ξεπλήρωσα, κατέβηκα στον Άδη
με του Ευρυσθέα προσταγή, να φέρω στον αέρα
το Σκύλο τον τρικέφαλο, φρουρό του Κάτω Κόσμου…
Και άντεξα ο άθλιος και το στερνό μου άθλο,
στεφάνωμα των συμφορών με των παιδιών το φόνο…

(Σοφ., Τρ. 1271-1280, μετ. Ι. Γρυπάρης)

Η σπηλιά του Κάκου και ο Ηρακλής

Ο Εύανδρος είπε στον Αινεία:

Και πρώτα παρατήρα τούτον τον απόκρημνο βράχο, πως όγκοι μακριά είναι σκορπισμένοι και του βουνού η σπηλιά στέκει έρημη και ξέσυραν οι βράχοι μεγάλα ερείπια. Εδώ σπηλιά ήταν απόκρυφη με μεγάλο βάθος που κατοικούσε η σκληρή μορφή του μισοάνθρωπου Κάκου, απλησίαστη στου ήλιου τις αχτίδες· πάντα απ’ τις φρέσκες σφαγές το χώμα ήταν χλιαρό και στις περήφανες πύλες καρφωμένα κεφάλια αντρών ωχρά με αποτροπιαστικό σκονισμένο αίμα κρέμονταν. Τούτου του τέρατος ο Ήφαιστος ήταν πατέρας: κείνου τη μαύρη φωτιά ξερνώντας από το στόμα βάδιζε με το μεγάλο του όγκο. Επιτέλους και σ’ εμάς που ποθούσαμε έφερε ο καιρός βοήθεια με το φτάσιμο του θεού. Γιατί ο μέγιστος εκδικητής, περήφανος για τον φόνο του τρικέφαλου Γηρυόνη και τα λάφυρα, ο Αλκείδης ήρθε και τους πελώριους ταύρους σαν νικητής φευγάτιζε απ’ αυτήν εδώ τη χώρα και τη λαγκαδιά και το ποτάμι κρατούσαν τα γελάδια. Μα του κάκου το θεριεμένο απ’ τη μανία μυαλό, για να μη μείνει ατόλμητο ή αδοκίμαστο κακούργημα ή δόλος, τέσσερους ταύρους μ’ έξοχα κορμιά από τους στάβλους αφαιρεί, κι άλλες τόσες πανώριες δαμάλες. Κι αυτούς, για να μην υπάρξουν χνάρια της κανονικής πορείας των ποδιών, από την ουρά στη σπηλιά τραβώντας κι αρπάζοντας ανάστροφα το γνώρισμα της πορείας έκρυβε στον σκοτεινό του βράχο. Και αυτόν που τους ζητούσε κανένα χνάρι στη σπηλιά δεν οδηγούσε. Στο μεταξύ, όταν πια ο γιος του Αμφιτρύωνα ξεκίναγε απ’ τους στάβλους τα χορτασμένα κοπάδια κι ετοίμαζε την αναχώρηση, στο ξεκίνημα μουγκάνιζαν τα βόδια κι όλον τον λόγγο τον γέμιζαν με μουγκανητά κι άφηναν τους λόφους με κραυγές. Ανταπόδωσε μια απ’ τις γελάδες τη φωνή και μέσα απ’ την πελώρια σπηλιά μουγκάνισε και του Κάκου διάψευσε την ελπίδα παρόλην την προφύλαξη. Και τότε του Αλκείδη κατακάηκε απ’ τη μανία η μαύρη του χολή· αρπάζει τα όπλα στο χέρι και το ρόπαλο το γεμάτο ρόζους και τρέχει στην ανάερη κορφή του βουνού. Τότε για πρώτη βολά είδαν οι δικοί μας φοβισμένον τον Κάκο και μ’ ανήσυχα μάτια· φεύγει λοιπόν γληγορότερα από το Σορόκο και τρύπωσε στη σπηλιά· στα πόδια του η τρομάρα έδωκε φτερά. Μόλις κλείστηκε και σπάζοντας τις αλυσίδες έριξε πελώριο βράχο, που κρεμιόνταν με τις σιδερένιες αλυσίδες και την τέχνη του πατέρα του, και σιγούρεψε με την αμπάρα τις στερεές πύλες, και νά φουριόζος παρουσιάζεται ο Τιρύνθιος κι εξετάζοντας κάθε είσοδο εδώ κι εκεί στριφογύριζε τα μάτια τρίζοντας τα δόντια. Τρεις βολές κορωμένος απ’ το θυμό τρέχει το βουνό του Αβεντίνου, τρεις βολές προσπαθεί να σπάσει του κάκου το πέτρινο κατώφλι, τρεις βολές κουρασμένος κάθισε στη χαράδρα. Στεκόταν μυτερός βράχος περικυκλωμένος από παντού με γκρεμούς σηκωμένος στη ράχη της σπηλιάς, πολύ ψηλός στη θέα, κατάλληλη φωλιά στα μικρά των σαρκοφάγων πουλιών. Τούτον τον βράχο, επειδή η κορφή του έπεφτε προς τα κάτω αριστερά κατά το ποτάμι, στο αντίθετο μέρος ακουμπώντας το δεξιό του ώμο ο Ηρακλής τον κούνησε κι από τα βαθύτατα τον ξέκοψε ριζιά· ύστερα απότομα τον έσπρωξε· από τούτο το σπρώξιμο ο απέραντος αντήχησε αιθέρας, διασπάστηκαν οι όχτοι και τρομαγμένο έτρεξε προς τα πίσω το ποτάμι. Μα η σπηλιά και το πελώριο ανάχτορο του κάκου άνοιξε ξεσκέπαστο και φάνηκαν μέσα οι σκοτεινές κρυψώνες, όχι διαφορετικά παρά σαν η γης σκισμένη μέσα της από κάποια δύναμη ξάνοιγε τον κάτω κόσμο και το ωχρό φανέρωνε βασίλειο, που το μισούνε οι θεοί, κι από ψηλά διακρίνουνταν φοβερή καταβόθρα, και ταραχτήκαν οι Σκιές καθώς το φως εμπήκε. Λοιπόν αφού ανέλπιστα πιάστηκε στο φως ξαφνικά ο Κάκος και κλείστηκε στον κοίλο βράχο κι ασυνήθιστα ούρλιαζε, από πάνω ο Αλκείδης με τις σαΐτες τον πλακώνει και κάθε λογίς όπλα χρησιμοποιεί και με κορμούς και πελώριες μυλόπετρες ρίχνεται. Κι εκείνος, αφού καθόλου δεν του ήταν μπορετή από τον κίντυνο η φευγάλα, απ’ το λάρυγγά του πελώριο καπνό (θάμα ναν το πεις) ξερνάει και γεμίζει το σπίτι με καταχνιά που στράβωνε αρπάζοντας απ’ τα μάτια τη θέα και μέσα τη σπηλιά γεμίζει από τουλούπες καπνού σα νύχτα ανακατεύοντας με τη φωτιά το σκοτάδι. Δεν υπόφερε αυτό η ψυχή του Αλκείδη και ρίχνεται μ’ ένα σάλτο ανάμεσα στη φωτιά, όπου πάρα πολύς στριφογύριζε κυματιστά ο καπνός και πελώριο μαύρο σύννεφο κυμάτιζε στη σπηλιά. Τότε τον Κάκο, που στο σκοτάδι μάταιες ξερνούσε πυρκαγιές, τον αρπάζει πλέκοντας σε θηλιά και κολλημένος απάνω του τον πνίγει με πεταμένα τα μάτια και ξηραμένο το λαρύγγι από το αίμα. Ανοίγεται αμέσως το μαύρο σπίτι, αφού γκρέμισε τις πόρτες, και λευτερώνουνται οι δαμάλες και τ’ αρπαγμένα που τ’ αρνήθηκε με όρκο βγαίνουνε στο ύπαιθρο και από τα πόδια σύρθηκε το ασχημισμένο πτώμα. Δε μπορούνε να χορτάσουν οι καρδιές βλέποντας τα φριχτά του μάτια, τη μορφή και τα δασιά στήθια του μισοθεριού και τη σβησμένη στο λαρύγγι του φωτιά. Από τότε γίνεται γιορτή κι οι απόγονοι φχαριστημένοι τηρούναι αυτήν την ημέρα, και ο πρώτος ιδρυτής της νέας λατρείας ο Ποτίτιος, και το σόι των Πιναρίων που φυλάει το ιερό του Ηρακλή. Τούτον τον βωμό στο άλσος έχτισε, που Μέγιστος πάντα θα λέγεται από μας και πάντα θα είναι μέγιστος. Εμπρός, λοιπόν, νιοι, για την τιμή του τόσου κατορθώματος, στεφανώστε τα μαλλιά σας με φυλλωσιά και κρατείστε με τεντωμένα τα χέρια τα κύπελλα, προσκαλέστε τον κοινό μας θεό και προσφέρετε σπονδή με κρασί θεληματικά». Είπε: κι η δίχρωμη του Ηρακλή λεύκα στεφάνωσε το κεφάλι του με τη σκιά και πλεγμένη με φυλλωσιά κρεμασμένη και το ιερό κύπελλο γέμισε το δεξί του χέρι. Γλήγορα όλοι φαιδροί στο τραπέζι κάνουνε σπονδές και τους θεούς παρακαλούνε.»

(Βιργ., Αιν. 189-279, μετ. Θ. Δ. Τασιόπουλος)

Κάκιος και Ηρακλής

Και όσο για τον Κάκιο, υπάρχει στον Παλατίνο λόφο μια κάθοδος με πέτρινη σκάλα που ονομάζεται από εκείνον Κακία και βρίσκεται κοντά στο σπίτι του Κακίου της εποχής εκείνης. Ο Ηρακλής δέχθηκε με χαρά την αγάπη που του έδειξαν οι κάτοικοι του Παλατίνου και προείπε σ’ αυτούς ότι μετά τη μετάστασή του στον κύκλο των θεών, όποιος ευχηθεί να αφιερώσει στον Ηρακλή το δέκατο της περιουσίας του θα ζήσει μια ζωή πιο ευτυχισμένη. Και πράγματι, αυτή η συνήθεια διατηρήθηκε στα κατοπινά χρόνια [...] και παρέμεινε μέχρι των ημερών μας. Γιατί πολλοί Ρωμαίοι, όχι μόνο από αυτούς που είχαν μέτρια περιουσία αλλά και μερικοί πάμπλουτοι ευχήθηκαν να αφιερώσουν το δέκατο της περιουσίας τους στον Ηρακλή, κι όταν ύστερα από αυτό έγιναν ευτυχισμένοι, πράγματι του αφιέρωσαν το δέκατο από την περιουσία τους που έφτανε τις τέσσερις χιλιάδες τάλαντα. Ο Λούκουλλος, για παράδειγμα, που ήταν ίσως ο πλουσιότερος Ρωμαίος της εποχής του, διατίμησε την περιουσία του και πρόσφερε στον θεό ολόκληρο το ένα δέκατο κάνοντας έτσι συνεχείς και πολυδάπανες ευωχίες. Προς τιμή αυτού του θεού έκτισαν και οι Ρωμαίοι έναν αξιόλογο ναό στις όχθες του Τίβερη, όπου συνήθιζαν να τελούν τις θυσίες από την προσφορά της δεκάτης.

(Διόδ. Σ. 21.2.-4)

Αρχαία ελληνική μυθολογία

Μειξογενείς θνητές οντότητες – Τέρατα – Αυτόματα