Ο ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΣ      

http://users.sch.gr/kontaxis

Τα μαθήματα

Αγορά Εργασίας 

Παιδαγωγικά Θέματα

Ευκαιρίες

Νέα από τα σχολεία

Εκδηλώσεις

Εργαστήρια

Τεχνικός Πολιτισμός

Χρήσιμες Συνδέσεις

Δρ Αθανάσιος Κονταξής
Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ12                                                 
Μηχανολόγος Μηχανικός

Εισαγωγή

 Μελετώντας τις βασικές αρχές επικοινωνίας, συνειδητοποιήσαμε ότι αυτές αφορούν άμεσα τα σχολεία, όχι μόνο επειδή η επικοινωνία αποτελεί βασική δραστηριότητά  τους αλλά και επειδή οι αρχές της επικοινωνίας έχουν άμεση σχέση με τις αρχές της παιδαγωγικής. Μάλιστα, η σχέση μεταξύ Εκπαίδευσης  και Μέσων είναι τόσο ισχυρή ιδιαιτέρως τη σημερινή εποχή, όπου από ορισμένους υποστηρίζεται ότι  «Δεν υπάρχει εκπαίδευση η οποία να μην είναι συγχρόνως εκπαίδευση στα μέσα» [1]

 Η σημασία της επικοινωνίας στο σχολείο αποτελούσε ανέκαθεν ένα σημαντικό παράγοντα της ποιότητας της σχολικής ζωής. Σήμερα όμως αποκτά συνεχώς σπουδαιότερη σημασία,  καθώς κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές αναβαθμίζουν τους τρόπους διαμεσολαβούμενης επικοινωνίας  (με ηλεκτρονικά κυρίως μέσα), εις βάρος των αυθεντικών επικοινωνιακών σχέσεων (οικογένεια, συγγενείς, φίλοι κλπ).   

Οι δεξιότητες επικοινωνίας είναι ικανότητες και στάσεις απαραίτητες για μια αποτελεσματική παιδαγωγική σχέση. Είναι θεμελιώδεις για να επιτύχει ένας καθηγητής την επαφή τόσο με τον μαθητή ως άτομο όσο και με την ομάδα της τάξης. Οι σχέσεις επικοινωνίας οδηγούν σε υγιέστερες σχέσεις μεταξύ μαθητών και καθηγητών μεταξύ καθηγητών και γονέων αλλά και των καθηγητών μεταξύ τους. [2]

«Πρωταρχικό θεωρούμε για την άσκηση αποτελεσματικής επιμορφωτικής πολιτικής, το επικοινωνιακό κλίμα στη σχολική μονάδα, διότι το επικοινωνιακό κλίμα προσδιορίζεται από την κουλτούρα του εκπαιδευτικού οργανισμού και  αναφέρεται στην ατμόσφαιρα ή τις συνθήκες, μέσα στις οποίες ανταλλάσσονται οι ιδέες, οι πληροφορίες, οι ενέργειες και τα αισθήματα.

    Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η επικοινωνία σε έναν εκπαιδευτικό οργανισμό την καθιστά θετική ή αρνητική δύναμη. Ένα ανοιχτό υποστηρικτικό σύστημα επικοινωνιακό κλίμα – σε αντίθεση με το κλειστό επικοινωνιακό κλίμα - κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ασφαλείς, να μιλούν και να ενεργούν ελεύθερα και χωρίς φόβο και κατά τη γνώμη μας βελτιώνουν αποτελεσματικότερα και δημοκρατικότερα την ανάπτυξη και εξέλιξη του επαγγελματία εκπαιδευτικού.

    Τρία στοιχεία χαρακτηρίζουν το επικοινωνιακό κλίμα και είναι  η ελεύθερη ροή των πληροφοριών, η αμοιβαία κατανόηση, η ισοτιμία στις επικοινωνιακές σχέσεις.

    Πέντε τεχνικές  βελτιώνουν  την αποτελεσματικότητα  της επικοινωνίας  και το επικοινωνιακό κλίμα: η πολιτική των ανοιχτών θυρών, η τεχνική των εισηγήσεων, οι διάφορες εκδηλώσεις, οι έρευνες και οι δημοσκοπήσεις  για το ηθικό των μετεχόντων στον εκπαιδευτικό οργανισμό και η σύσταση συμβουλευτικών υπηρεσιών»[3].

 Επίσης, διάφορες έρευνες αναδεικνύουν τη σημαντική επιρροή των σχέσεων επικοινωνίας μαθητών και εκπαιδευτικών ή εκπαιδευτικών και γονέων στη σχολική διαρροή και στις επιδόσεις των μαθητών [4]

 Για αυτό το λόγο οι εκπαιδευτικοί σε επίπεδο Ευρώπης  αξιολογούν στη δεύτερη υψηλότερη θέση την ανάγκη καλλιέργειας  επικοινωνιακών  δεξιοτήτων [5]

«Σε γενικές γραμμές, η επικοινωνία προϋποθέτει έναν πομπό, έναν δέκτη, μια επίδραση, επίσης ένα περιβάλλον στο οποίο πραγματοποιείται η επικοινωνία και μια σειρά πραγμάτων στο οποίο αναφέρεται το μήνυμα» [6]

 Γενικά, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία διαδραματίζει η Αισθητική εμπειρία και η προδιάθεση της Μορφής, η προδιάθεση του Περιεχομένου, του Πλαισίου χρήσης των μέσων που χρησιμοποιούμε και των σχέσεων αποστολέα - παραλήπτη [7]. Τα παραπάνω βασίζονται στην πρότερη εμπειρία του κοινού στο οποίο απευθυνόμαστε και θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη σε κάθε επικοινωνία.

Παρακάτω αναφέρουμε κάποια βασικά μοντέλα επικοινωνίας, τα οποία μας προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για βελτίωση του περιεχομένου και της μορφής της επικοινωνίας μας..

Το παλιό απλό μοντέλο επικοινωνίας τύπου πομπού – δέκτη, το οποίο συναντάται ακόμη και σήμερα σε άρθρα ή ακόμη και σεμινάρια για την επικοινωνία στο σχολείο, δεν έχει πλέον καμία σχέση με τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Η εμπειρική έρευνα κατέστησε σαφές ότι το απλό μοντέλο μετάδοσης μηνυμάτων είναι ανεπαρκές. Οι λόγοι συνίστανται στα εξής [8]:

• Τα μηνύματα δε φτάνουν στους αποδέκτες ή, τουλάχιστον σε αυτούς προς τους οποίους προορίζονται
• Τα μηνύματα δε γίνονται κατανοητά όπως ακριβώς εκπέμπονται
• Ανάμεσα στους διαύλους επικοινωνίας υπάρχουν «πηγές θορύβου», περισσότερες από όσες τα μηνύματα μπορούν να ξεπεράσουν
• Η άμεση επικοινωνία συνήθως φιλτράρεται από άλλους διαύλους ή διασταυρώνεται μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις

Ήδη από το 1940 έχουν αποκτήσει σπουδαίο ρόλο για την επικοινωνία η κοινωνική ψυχολογία και η κοινωνιολογία, δηλαδή οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται η επικοινωνία.

Τυπικό μοντέλο αυτής της εποχής, είναι η φόρμουλα του Lasswell η οποία αναπαρίσταται στο παρακάτω σχήμα και βοηθάει μέχρι σήμερα να κάνουμε κάποια βήματα στην κατανόηση της πολυπλοκότητας της επικοινωνίας.

 Μετά από 10 χρόνια, το 1958, ο Baddock αναβάθμισε και δημιούργησε ένα  πιο σύνθετο μοντέλο, θέτοντας δύο ακόμη παράγοντες: Κάτω από ποιες συνθήκες και για ποιο σκοπό.

 Πολλά μοντέλα επικοινωνίας συνέχισαν να προστίθενται με την πάροδο του χρόνου και των αλλαγών που επέρχονταν σε όλους τους τομείς, προσθέτοντας έννοιες όπως ο θόρυβος, η ανάδραση, η κωδικοποίηση – αποκωδικοποίηση του μηνύματος, ο ρόλος του «επικοινωνητή»  κλπ. Αυτά τα μοντέλα θεωρούνται ικανοποιητικά για την διαπροσωπική επικοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από το επιμορφωτικό υλικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διαχείριση της σχολικής τάξης  http://www.pi-schools.gr/programs/sxoltaxi/tomos_A.pdf σελ. 235

 Προφανώς, οι συνθήκες έχουν αλλάξει ριζικά, για αυτό το λόγο απαιτείται αλλαγή και του τρόπου επικοινωνίας , αφού η επικοινωνία έχει γίνει πολύ απαιτητική ενώ παράλληλα, στα περισσότερα σχολεία υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί μαθητές με διαφορετικό κοινωνικοοικονομικό αλλά και πολιτισμικό υπόβαθρο .

Ωστόσο, σήμερα βρισκόμαστε στην εποχή όπου το ακροατήριο, τόσο για κοινωνιολογικούς λόγους όσο και πρακτικά, για λόγους συνήθειας, διαδραματίζει σημαντικό δυναμικό ρόλο στην επικοινωνία.

 Η δυναμική των επικοινωνιακών σχέσεων σε δύο άτομα αναπαρίσταται ικανοποιητικά από το μοντέλο του Newcomb, το οποίο υποστηρίζει ότι αυτή στηρίζεται στον πυρήνα ενός ευρύτερου πεδίου ιδεών για τη μεταβολή της στάσης, μέσα από την τάση για ισορροπία. Το μοντέλο υποστηρίζει ότι όταν δύο άνθρωποι έχουν μια στάση συμπάθειας ο ένας προς τον άλλο και συνάμα προς ένα εξωτερικό αντικείμενο, τότε η σχέση θα εξισορροπηθεί. Όπου υπάρχει ισορροπία, κάθε μέλος θα αντισταθεί στην αλλαγή και όπου υπάρχει ανισορροπία θα γίνουν προσπάθειες να αποκατασταθεί η γνωστική ισορροπία. Άλλα μοντέλα έχουν προσθέσει τα θέματα της ηγεσίας, της ομάδας, των ΜΜΕ κλπ

Ένα άλλο βασικό μοντέλο που επιλέξαμε είναι αυτό της διάδοσης των καινοτομιών του Rogers[9],  το οποίο αποδίδει ιδιαίτερα σημασία στα χαρακτηριστικά των ομάδων, στα δίκτυα και στη διαπροσωπική επικοινωνία. Είναι κατάλληλο περισσότερο για μηνύματα όπου επιδιώκεται η αλλαγή στάσης ή η υιοθέτηση νέων – καινοτόμων πρακτικών.

Γενικά το μοντέλο ακολουθεί συνοπτικά την παρακάτω διαδικασία, η οποία δίνει μια σύνθετη διαδικασία υιοθέτησης του επικοινωνιακού μηνύματος αφού προϋποθέτει όχι μόνο πληροφορία αλλά γνώση, όχι μόνο λήψη μηνύματος αλλά πειθώ, αρχική απόφαση και διαδικασία επιβεβαίωσης.

Το στάδιο της γνώσης περιλαμβάνει :

1. Ανάκληση πρότερης γνώσης
2. Κατανόηση των μηνυμάτων
3. Γνώση ή δεξιότητα για αποτελεσματική υιοθέτηση της καινοτομίας

 Το στάδιο της πειθούς περιλαμβάνει:

1. Αρχική προτίμηση στη συγκεκριμένη καινοτομία
2. Συζήτηση με άλλους
3. Αποδοχή του «μηνύματος» σχετικά με την καινοτομία
4. Δημιουργία θετικής εικόνας για το μήνυμα και την καινοτομία
5. Υποστήριξη της καινοτόμου συμπεριφοράς από το «Σύστημα»

Το στάδιο της Απόφασης περιλαμβάνει:

1. Πρόθεση για αναζήτηση πρόσθετης πληροφορίας για την καινοτομία
2. Πρόθεση για να δοκιμή της καινοτομίας

 Το στάδιο της υλοποίησης περιλαμβάνει:

1. Απόκτηση πρόσθετης πληροφορίας σχετικά με την καινοτομία
2. Χρήση της καινοτομίας σε κανονική χρήση
3. Συνεχής χρήση της καινοτομίας

 Το στάδιο της επιβεβαίωσης περιλαμβάνει:

1. Αναγνώριση των πλεονεκτημάτων χρήσης της καινοτομίας
2. Ενσωμάτωση της καινοτομίας στην καθημερινή πρακτική
3. Προβολή της καινοτομίας σε άλλους

Μερικά πρακτικά  συμπεράσματα του μοντέλου για την υιοθέτηση μιας καινοτομίας  είναι :

• Η καινοτομία πρέπει να στηρίζεται σε πραγματικές ανάγκες των χρηστών αλλά μπορεί να δημιουργήσει και νέες
• Απαιτεί ανοικτό μυαλό στις αντιρρήσεις των χρηστών
• Πρέπει να περιλαμβάνει διαδικασίες αμοιβαίας προσαρμογής (mutual adaptation) των χαρακτηριστικών της και της οργάνωσης ενός οργανισμού (ή των συνηθειών των χρηστών). [10]
• Διαδίδεται ευχερέστερα σε ομοιογενείς ομάδες, ωστόσο αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην ευρύτερη υιοθέτηση
• Διαδίδεται συνήθως ευχερέστερα σε υψηλότερου μορφωτικού και ευρύτερα κοινωνικού επιπέδου ομάδες ή σε ομάδες που τα χαρακτηριστικά τους είναι συναφή με τα χαρακτηριστικά της καινοτομίας
• Πρέπει όμως να λαμβάνεται μέριμνα για πρόσθετη υποστήριξη των «μειονεκτικών»  ομάδων πληθυσμού ώστε να μη δημιουργείται χάσμα μεταξύ ενθουσιασμένων υποστηρικτών και αδύναμων να τις υιοθετήσουν, άρα συνήθως «αρνητών» ή και πολέμιων. Η πρόσθετη υποστήριξη αφορά διάγνωση αδυναμιών, ειδική επικοινωνιακή υποστήριξη με αφαίρεση μηνυμάτων που δεν είναι κατανοητά, δημιουργία ομάδων αλληλοϋποστήριξης, ενθάρρυνση και αξιοποίηση ατόμων μεταξύ αυτών των ομάδων τα οποία επιλέγουν να καινοτομήσουν, δημιουργία δικτύων αλληλουποστήριξης, πρακτική βοήθεια κλπ
•  Σημαντικό στοιχείο είναι ο προσδιορισμός της κρίσιμης μάζας χρηστών, οι οποίοι θα «πάρουν πάνω τους» τη διάδοση της καινοτομίας. Βασικό χαρακτηριστικό τους πρέπει να είναι η ευχέρεια επικοινωνίας τους με άλλους. 
• Στους οργανισμούς είναι βασικό να ακολουθείται ένα σχεδιασμένο πλάνο υιοθέτησης καινοτομίας το οποίο περιλαμβάνει εισαγωγή του θέματος, αμοιβαία προσαρμογή, επαναπροσδιορισμό καινοτομίας / αλλαγές στην οργάνωση του οργανισμού, αποσαφήνιση και ένταξη στην καθημερινή πρακτική

Τα επίπεδα επικοινωνίας[11]

 Οι μορφές επικοινωνίας αλλά και το περιεχόμενο, ιδιαιτέρως ο όγκος του περιεχομένου, απαιτούν διαφορετική προσέγγιση ανάλογα με το επίπεδο της επικοινωνίας. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να αξιοποιεί κάποιος αρχές της διάλεξης σε μια διαπροσωπική επικοινωνία, ούτε σε ένα ευρύ ακροατήριο είναι συνήθως αποδοτική η προβολή προσωπικών συναισθημάτων αντί τεκμηριωμένων προτάσεων.

 Στο σχολείο συναντώνται όλα τα παραπάνω επίπεδα επικοινωνίας. Ένα σημαντικό λάθος που γίνεται είναι η χρήση ίδιας μορφής μηνυμάτων για όλα τα παραπάνω επίπεδα επικοινωνίας. Για παράδειγμα είναι σύνηθες να επιχειρείται η αποστολή ενός μηνύματος με την ανακοίνωση ενός τυπικού εγγράφου (πχ εγκύκλιος) στους γονείς ή στους μαθητές.

Το περιβάλλον της επικαιρότητας

Είναι πλέον απόλυτα σαφές ότι οι αρχές επικοινωνίας δεν είναι παντοδύναμες αλλά επηρεάζονται σημαντικά από την επικαιρότητα και τη γενικότερη ψυχοσυναισθηματική ή κοινωνική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο άνθρωπος.

Ένας βασικός παράγοντας κινήτρων για εξέλιξη, μεταξύ των οποίων και κινήτρων για επικοινωνία και για μάθηση είναι η ικανοποίηση βασικών αναγκών του. Διαφορετικά, ένας άνθρωπος είναι ανοιχτός στην επικοινωνία και στη γνώση ανάλογα με το κατά πόσον αισθάνεται ασφαλής και έχει ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες. Κάτι ανάλογο δηλαδή με τη γνωστή θεωρία του  Maslow [12]

Η επικοινωνία με τους μαθητές και για τους μαθητές

 «Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η ανάπτυξη και η εδραίωση της επικοινωνίας και των διαπροσωπικών σχέσεων ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τον εκπαιδευόμενο, στοιχεία πάνω στα οποία θα οικοδομηθεί και η γνώση… Άλλωστε, οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις θεωρούνται απαραίτητες προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να είναι αποτελεσματικοί στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις της σχολικής τάξης».[13]

Ο εκπαιδευτικός είναι αναγκαίο να οικοδομήσει διαύλους επικοινωνίας με τους μαθητές, πρώτα απ’ όλα για να γνωρίσει τα ενδιαφέροντά τους, τις κλίσεις τους, τις εμπειρίες τους, τις δυνατότητές τους[14] αλλά και να μάθει μαζί τους, δημιουργώντας το κατάλληλο πρότυπο για τους ίδιους. Όπως δηλώνει ο Seymour Papert,

«Ο καλός δάσκαλος δεν λειτουργεί καν ως δάσκαλος αλλά ως ένας άνθρωπος ο οποίος εξακολουθεί να μαθαίνει μαζί με τους μαθητές του. Αν μεγάλοι και μικροί, δάσκαλοι και παιδιά, μάθαιναν ο ένας από τον άλλον, η κατάσταση στα σχολεία θα ήταν ιδανική. Προσέξτε, αν θέλεις να γίνεις καλός ξυλουργός, θα ψάξεις να βρεις κάποιον ο οποίος είναι καλός στο είδος του και θα πας να δουλέψεις μαζί του. Με αυτόν τον τρόπο θα μάθεις σωστά την τέχνη και θα γίνεις και εσύ καλός ξυλουργός. Τα παιδιά θέλουν να γίνουν καλοί μαθητές, έτσι δεν είναι; Αυτό είναι το ζητούμενο. Καλός μαθητής είναι αυτός που είναι καλός στο να μαθαίνει… Αν λοιπόν βάλεις ένα παιδί κοντά σε έναν άνθρωπο ο οποίος ξέρει να μαθαίνει, θα μάθει και το παιδί να μαθαίνει».[15]

Μια σχετικά απλή πρόταση είναι το "εγχειρίδιο λειτουργίας μου", το οποίο βοηθάει για να  βρει ο εκπαιδευτικός διόδους επικοινωνίας με τους μαθητές και να γνωρίσει καλύτερα τον τρόπο που θέλουν να επικοινωνούν. Δείτε σχετικά στο Edutopia  http://goo.gl/XvNedc

Περισσότερα για τη γνωριμία με τους μαθητές δείτε στο άρθρο: «Σχέδιο αντιμετώπισης του τοίχου της αδιαφορίας από τις πρώτες ημέρες του σχολικού έτους» http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/0909toixosadiaforias.htm

 Για να είναι αποδοτική η επικοινωνία απαιτείται όμως ένα σταθερό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή υφίσταται και μια ενιαία, κατά το δυνατόν, εφαρμογή του παραπάνω πλαισίου από το σύνολο των εμπλεκομένων. Οι σχολικοί κανονισμοί οι οποίοι αποτελούν ένα κοινά διαμορφωμένο πλαίσιο από όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας αποτελούν βασικό στοιχείο. Περισσότερα για το θέμα δείτε άρθρο που βασίζεται σε έγγραφο του Συνηγόρου του Πολίτη με τίτλο: «Συμπεριφορά μαθητών, σχολικοί κανονισμοί και Δημοκρατική διοίκηση στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/091118synigorospaidiou.htm

 Ένας καλός οδηγός για τη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού απέναντι στους μαθητές είναι ο οδηγός του Thomas Gordon «Twelve Roadblocks To Effective Communication», στον οποίο έχουν κατηγοριοποιηθεί οι καλές και κακές πρακτικές σχετικά με την επικοινωνία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι συμπεριφορές που δυσχεραίνουν την επικοινωνία στο σχολείο είναι αυτές που έχουν τη μορφή της προσταγής, της απειλής, του κηρύγματος, της εκλογίκευσης, της υπεκφυγής, της κριτικής, της αυθαίρετης ερμηνείας των απόψεων του άλλου, της γελοιοποίησης κλπ.

 Για τον ίδιο τον Gordon, σημαντικός παράγοντας που βοηθάει στην επικοινωνία είναι η ικανότητα ακρόασης του εκπαιδευτικού, η οποία συνίσταται στην[16]

• Παθητική ακρόαση: Ο εκπαιδευτικός ακούει χωρίς να μιλάει, συνήθως επειδή έχει καταλάβει ότι το παιδί βρίσκεται σε δύσκολη συναισθηματική κατάσταση. Αυτό ενθαρρύνει το παιδί να συνεχίσει να μιλάει και του μεταφέρει ένα μήνυμα αποδοχής
• Ανταπόκριση κατανόησης: Ο εκπαιδευτικός ανταποκρίνεται με λεκτικές εκφράσεις του τύπου «Ναι», «Καταλαβαίνω», «Αλήθεια;» και με εκφράσεις του προσώπου που δείχνουν ότι προσέχει αυτά που λέει το παιδί
• Παρότρυνση για να πει περισσότερα το παιδί. Ο εκπαιδευτικός κάνει σχόλια του τύπου «Θα ήθελες να μιλήσεις για αυτό;», «Πες μου περισσότερα για αυτό», «Φαίνεσαι σαν να σε απασχολεί κάτι», τα οποία ενθαρρύνουν το παιδί να συνεχίσει να μιλάει ή να επεκταθεί σε αυτά που λέει. Μια τέτοια ανταπόκριση είναι σημαντική, γιατί δείχνει ότι ο εκπαιδευτικός ενδιαφέρεται για αυτό που συμβαίνει, χωρίς να το κρίνει.
• Ενεργητική ακρόαση. Πρόκειται για την πιο αποτελεσματική δεξιότητα ακρόασης. Ο εκπαιδευτικός δεν προσπαθεί να περάσει το δικό του μήνυμα, αλλά αντιθέτως, καθρεπτίζει αυτά που λέει το παιδί. Δείχνει ενεργητικά ότι καταλαβαίνει ή ότι προσπαθεί να καταλάβει το μήνυμα με το να το επαναδιατυπώνει με δικά του λόγια, ώστε να μπορούν να διορθωθούν και οι τυχόν παρανοήσεις.

  Βασικός τρόπος ανάπτυξης των δεξιοτήτων επικοινωνίας είναι βεβαίως η ενσωμάτωση ανάλογων πρακτικών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι, η συνεργατική μάθηση και η απλή της μορφή, η αλληλοδιδασκαλία, οι μαθητοκεντρικές και οι ψυχοπαιδαγωγικές διδακτικές προσεγγίσεις κλπ αποτελούν τις καλύτερες μεθόδους για αυτό.  [17]

Πρακτικές συμβουλές για να δοκιμάσετε Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία στο άρθρο: «Ενεργητική μάθηση και ομαδοσυνεργατικές πρακτικές στα τεχνολογικά μαθήματα» http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/0810omadosynergatiki.htm

  Ειδικά για τους μαθητές των Τεχνικών Σχολείων

 Οι απόφοιτοι των τεχνικών σχολείων θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκφράζονται και να επικοινωνούν τεχνικά θέματα ως επαγγελματίες. Ακόμη και Πολυτεχνικές Σχολές όπως του ΜΙΤ, της Washington, του Illinois  κλπ διαθέτουν σχετικά τμήματα Τεχνικής Επικοινωνίας (Technical Communication). Υπάρχουν βεβαίως και θεωρητικές απόψεις άρνησης ανάλογης προσέγγισης, όμως η τάση είναι θετική και αναδεικνύει κυρίως τις γενικότερες επιδράσεις της εκπαίδευσης στην Τεχνική Επικοινωνία όχι μόνο για το επάγγελμα αλλά και για την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία.  [18] Για αυτόν τον λόγο, απαιτείται η συνεργασία των εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων ώστε οι μαθητές να εκπονούν επικοινωνιακές διεργασίες βασισμένες σε βασικές αυθεντικές δραστηριότητες του επαγγέλματός τους, όπως τεχνική αναφορά, τεχνική προσφορά, βιογραφικό κλπ. Δείτε επίσης  «Πρόταση διδασκαλίας για το μάθημα Στοιχεία Τεχνολογίας», σελ. 15 . Η πρόταση μπορεί να αξιοποιηθεί και για τα υπόλοιπα μαθήματα  και για συνθετικές εργασίες ή έρευνες.  http://users.sch.gr/kontaxis/mathimata/ataxi/0809odigiesStoixTech.doc

 Η σχέση εκπαιδευτικών – γονέων [19]

 Από το μοντέλο των «κλειστών θυρών» από το 1960 και μετά ανοίγει το ενδιαφέρον για ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας. Η συνεχής αύξηση του ποσοστού των μαθητών που συνεχίζουν τις σπουδές τους και η ανάγκη ιδιαίτερης προσέγγισης των πλέον αδύναμων αλλά και τα αποτελέσματα διεθνών ερευνών για τη σημασία αυτής της επικοινωνίας άλλαξαν σιγά – σιγά την κατάσταση. Οι ερευνητικές προσπάθειες εντάθηκαν και σήμερα έχουμε φτάσει στο σημείο να διερευνώνται ειδικές αρχές επικοινωνίας, ανάλογα με τα εθνογραφικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Είναι ενδεικτική σχετική έρευνα για την επικοινωνία γονέων – σχολείων στο Μεξικό [20]. Ανάλογη έρευνα στην Κύπρο απέδειξε ότι η έλλειψη επικοινωνίας και η τάση των εφήβων να μην αποκαλύπτουν τα προβλήματα της οικογένειας και των γενικότερων κοινωνικών τους σχέσεων έχει άμεση σχέση με την παραβατικότητα, ενώ η αποκάλυψη του εσωτερικού κόσμου του παιδιού αποτελεί τη σπουδαιότερη γνώση την οποία μπορούν να φέρουν οι γονείς στο σχολείο. [21]

Είναι αξιοσημείωτο ότι σε όλες τις περιοχές του κόσμου έχουν δημιουργηθεί δίκτυα για την ενίσχυση της σχέσης μεταξύ γονέων και εκπαίδευσης. Ιδιαιτέρως στην Ευρώπη έχει δημιουργηθεί από τη δεκαετία του 1980 το δίκτυο European Research Network about parents in educarion (ERNAPE)[22] στο οποίο υπάρχει πλούσιο υλικό για τα αποτελέσματα ερευνών σχετικά με τη σχέση σχολείου με τους γονείς

Η επιδίωξη δημιουργίας σχέσεων επικοινωνίας με τους γονείς (Συλλογικές και ατομικές) και με την τοπική κοινωνία δεν αποτελεί κυρίως ένα στόχο marketing του σχολείου αλλά βοηθάει σε διάφορα επίπεδα όπως:

• Να γνωρίσει το σχολείο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, προβλήματα κλπ του κάθε μαθητή, όπως εντάσσονται στην ευρύτερη τοπική κοινωνία
• Να υπάρχει κατά το δυνατόν συντονισμένη και ενιαίας κατεύθυνσης υποστήριξη του μαθητή από το σπίτι και το σχολείο
• Να ανταλλάσσουν εμπειρίες οι γονείς μεταξύ τους και να μπορούν να δημιουργούν κοινότητες αλληλοϋποστήριξης
• Να συνειδητοποιούν οι γονείς τα ακραία λάθη τους στην επικοινωνία με τα παιδιά τους  (κυρίως υπερπροστατευτικοί και αδιάφοροι) και την αντικατάσταση του παλιού μοντέλου επίβλεψης των παιδιών από το νέο του γονέα συμβούλου. Τα λάθη δημιουργούν εμπόδια στη σχέση γονέων μαθητών  και δεν συμβάλλουν στη  δημιουργία κατάλληλου κλίματος ώστε τα παιδιά να κοινοποιούν ελεύθερα τις σκέψεις τους και τους προβληματισμούς τους στους γονείς.
• Να παρεμβαίνουν ενιαία γονείς και σχολείο σε συνθήκες κρίσεως

 Στην Ελληνική πράξη

Είναι προφανές ότι, η σχέση γονέων και ιδιαιτέρως συλλόγων γονέων με το ελληνικό σχολείο δεν είναι συνήθως η καλύτερη δυνατή. Τα αίτια είναι πολλά, ξεφεύγουν από την παρούσα εισήγηση και ανάγονται σε γενικότερα ζητήματα κοινωνιολογικής αναζήτησης. Ένα βασικό αίτιο όμως είναι η ποιότητα της επικοινωνίας μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Τυπική επικοινωνία τύπου πομπού – δέκτη ή τύπου ΜΜΕ και όχι με βάση ξεχωριστές ομάδες στόχους. Για παράδειγμα η κοινωνική κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο κάλ χαρακτηριστικά  του γονέα αποτελούν βασικό κριτήριο για τον τρόπο επικοινωνίας του σχολείου με αυτόν[23]. 
• Επικοινωνία τύπου διεκπεραίωσης υποχρεώσεων  και όχι εμμονή στη σημασία κάθε μηνύματος,  με την επιλογή κατάλληλου μέσου και  μορφής (πχ κοινοποίηση ενός διοικητικού εγγράφου χωρίς επεξηγήσεις)
• Αδυναμίες στον καθορισμό Σκοπόύ, στόχων, ρόλων, ορίων οδηγούν σε ελλιπή επικοινωνία για περιορισμό πιθανόν παρενεργειών (πχ περιορίζουμε την επικοινωνία με τους γονείς «για να μην μπλέκονται στα πόδια μας»
• Μη κατανόηση κανόνων  κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης της πληροφορίας με βάση τις ιδιαιτερότητες της περιοχής αλλά και του κάθε γονέα ξεχωριστά.

Η συγκράτηση της πληροφορίας

 Η διατήρηση της πληροφορίας και η μετατροπή της σε γνώση, στην εποχή του καταιγισμού των πληροφοριών, αποτελεί τεράστιο πρόβλημα όπως έχουν διαπιστώσει οι ίδιοι εκπαιδευτικοί στα σχολεία.

Οι προσλαμβάνουσες πληροφορίες συγκρατούνται από τον άνθρωπο ανάλογα με τη μορφή τους, όπως αναφέρεται ενδεικτικά στην πυραμίδα διατήρησης της μάθησης. Μόλις το 5% από όσα ακούει, το 10% από όσα διαβάζει, το 20% από όσα βλέπει, το 30% από όσα του επιδεικνύονται αναλυτικά, το 50% από όσα εμπλέκεται σε διαδικασίες συζήτησης, το 75% από όσα μαθαίνει μέσα από την πράξη και το 90% διδάσκοντας τους άλλους. Ανάλογες θα πρέπει να είναι οι πρακτικές μας μέσα στο σχολείο.

Δείτε σχετικά το άρθρο: «Ενώ το δίδαξα και το έμαθαν, γιατί μετά  από λίγες μέρες δεν θυμούνται τίποτα;»  http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/1103diatirisignosis.htm

 Η συναισθηματική νοημοσύνη και η Ενσυναίσθηση [24]

 «Όταν μιλάμε για "συναισθηματική νοημοσύνη" αναφερόμαστε κυρίως στην ικανότητα του ανθρώπου για αυτοεπίγνωση, αυτοκυριαρχία και αυτοέλεγχο, για την ευσυνειδησία και την ενσυναίσθηση, για την κατανόηση του άλλου, την προσεκτική ακρόαση και την άσκηση επιρροής, καθώς και για την ουσιαστική επικοινωνία και συνεργασία με τους άλλους ανθρώπους».  [25]

Μία ενδιαφέρουσα δραστηριότητα για το σπάσιμο των στεγανών και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης υπάρχει σε μια σκηνή του έργου «Οι συγγραφείς της ελευθερίας» όπου η καθηγήτρια, μέσω ενός παιχνιδιού, παροτρύνει τους μαθητές να πλησιάσουν σε μια γραμμή και να έρθουν σε άμεση οπτική επαφή,  στη βάση των κοινών χαρακτηριστικών τους. Δείτε σχετικά: http://youtu.be/eYYf-mUmPqI

 Δημιουργία κατάλληλου κλίματος ανάλογα με τη σημασία της πληροφορίας

Η κορυφαία σκηνή στο γνωστό έργο «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών» όπου ο καθηγητής, αναδεικνύει μοναδικά ένα σπουδαίο θέμα, το  «Άδραξε την ημέρα», όχι μέσα στη ρουτίνα της τάξης αλλά δημιουργώντας αντίστοιχα μοναδικές συνθήκες. Δείτε το απόσπασμα http://youtu.be/hETfrVVVi0k

 Διαπολιτισμική επικοινωνία στο σχολείο και τη σχολική τάξη

Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί βεβαίως στην διαπολιτισμική σύνθεση που επικρατεί σε πολλά σχολεία. Για αυτό, είναι χρήσιμες οι περιλήψεις σχετικού σεμιναρίου στη διεύθυνση  http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/169/4/169.pdf

Όπως και τα υλικά του προγράμματος για τη Διαπολιτισμικότητα στα σχολεία http://www.diapolis.auth.gr αξιοποιώντας και τις αιτήσεις που μπορείτε να υποβάλετε μέχρι 4 Ιουλίου 2011.

 Η γλώσσα της οικογένειας και η γλώσσα του σχολείου[26] αποτελούν προφανώς ένα βασικό κριτήριο για την επιτυχία της επικοινωνίας, όχι μόνο για τους αλλοδαπούς και παλιννοστούντες μαθητές αλλά γενικότερα για τα διαπολιτισμικά ακροατήρια. Στις περιπτώσεις των μαθητών των ΕΠΑΛ ή των Εσπερινών σχολείων θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η γλώσσα του χώρου δουλειάς.  

Πρώτη μέρα στο σχολείο

«Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται» λέει μια παροιμία. Έτσι, η πρώτη επαφή του διευθυντή, του νέου καθηγητή,  του μαθητή ή του γονέα με το σχολείο αποτελεί μια εμπειρία με ιδιαίτερη βαρύτητα για τη συνέχεια. Δεν μιλάμε μόνο για τους μαθητές, αλλά και για τον διευθυντή, τους καθηγητές, τους γονείς.  

• Πείτε ποιος είστε, πως θέλετε κατ’ αρχήν να συμβάλετε στη δουλειά του σχολείου, ποιοι είναι οι στόχοι σας.
• Γνωρίστε με ποιους συνεργάζεστε και δώστε τους να καταλάβουν ότι έχει τεράστια σημασία να αξιοποιήσετε τα προσόντα, τα ενδιαφέροντα και τις εμπειρίες τους. Δείτε για παράδειγμα την υποδοχή που γίνεται από το σύλλογο διδασκόντων στους νέους εκπαιδευτικούς, στο έργο «Ανάμεσα στους τοίχους»  http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/paidagogikoskinimatografos.htm που σας προτείνουμε να δείτε. Δείτε ιδιαιτέρως το απόσπασμα http://youtu.be/f6Aydb-S254
• Δώστε σημασία στην εμπειρία, στα ενδιαφέροντα, στις κλίσεις των εκπαιδευτικών και δημιουργήστε ομάδες δράσης ανάλογες με αυτά.

 Η πρώτη μέρα με τους μαθητές είναι επίσης σημαντική για τη στάση τους απέναντι στο σχολείο. Δείτε το άρθρο: «Συμβουλές για τις πρώτες συναντήσεις με τους μαθητές» http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/ypodoxi.htm

 Λαμβάνουμε υπόψη το Μέσο Επικοινωνίας

 Θα πρέπει να προσέξουμε ότι δεν μας ενδιαφέρει γενικώς να στέλνουμε μηνύματα αλλά μας ενδιαφέρει να επικοινωνούμε, να υπάρχουν δέκτες, να ληφθεί, να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο – και αποδεκτό. Αν τηλεφωνήσω σε κάποιον και του πω «Έρχομαι αύριο το πρωί. Κονταξής» και κλείσω το τηλέφωνο, η συμπεριφορά μου δεν είναι κατανοητή και αποδεκτή και μπορεί να θυμώσει ο αποδέκτης του μηνύματος. Αν το ίδιο μήνυμα το στείλω με ένα τηλεγράφημα ή ακόμη και με ένα mail, τότε αυτό είναι αποδεκτό και κατανοητό. Επιπλέον, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η ανάγνωση του λογισμικού του μέσου δεν είναι ίδια για όλα τα άτομα – δέκτες. Τα νοήματα που καθένας προσλαμβάνει από το μέσον δεν είναι παρόμοια. Κάθε αποκωδικοποίηση του μηνύματος από την πλευρά του χρήστη συνιστά νέα κωδικοποίηση στο δικό του «προσωπικό λογισμικό», την οποία θα χρησιμοποιήσει για να επικοινωνήσει με τα άλλα μέλη της ομάδας στην οποία ανήκει. Στην ουσία λοιπόν θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι όταν χρησιμοποιούμε ένα μέσο δεν απευθυνόμαστε σε κάθε άτομο προσωπικό αλλά σε ομάδες, οι οποίες πρόκειται να εμπλακούν σε επικοινωνιακές διαδικασίες, μετά τη λήψη του μηνύματός μας [27].

 Η σημασία του μηνύματος

 Επίσης η σημασία που δίνει ο δέκτης του μηνύματος αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Αν κάποια είδηση είναι ασήμαντη, δεν μας αφορά, δεν μας ενδιαφέρει, σε λίγη ώρα θα την ξεχάσουμε και ουσιαστικά δεν είμαστε «δέκτες». Αν αντιθέτως είναι κάτι που μας ενδιαφέρει και μας αφορά, θα αντιδράσουμε με κάποιες επικοινωνιακές πράξεις. Θα το πούμε και σε άλλους, θα το συζητήσουμε κλπ.  [28]

 Αν για παράδειγμα στείλουμε μια επιστολή στους γονείς και τους ζητάμε να προσέλθουν σε μια σύσκεψη για τις ελλείψεις στις υποδομές του σχολείου μας, έχουμε τις εξής πιθανότητες:

• Να μη λάβουν καθόλου το μήνυμα γιατί οι μαθητές δεν το θεώρησαν σημαντικό και δεν έδωσαν την επιστολή στους γονείς τους
• Να θεωρήσουν οι γονείς ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα και να μην προσέλθουν
• Να υποθέσουν ότι τους ζητάμε να συμβάλουν χρηματικά για την υποδομή του σχολείου και να δημιουργηθεί ομαδική αντίδραση
• Να υποθέσουν ότι τους ζητάμε να διαμαρτυρηθούν στο Δήμο για τις ελλείψεις, άρα να υπάρξει  ομαδική αντίδραση από τους συμπαθούντες το Δήμαρχο.

Άρα, αφού λάβουμε υπόψη μας τα παραπάνω, πιθανόν πρέπει:

• Να τονίσουμε στους μαθητές τη σημασία της επιστολής και κατά πόσο τους αφορά και να ζητήσουμε από το δεκαπενταμελές να ενεργοποιηθεί
• Να αποκλείσουμε μέσα από το γραπτό μας κάποια από τις παραπάνω πιθανότητες, εφ όσον δεν είναι στις προθέσεις μας
• Να συζητήσουμε τις προθέσεις μας με το Δ.Σ του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων ώστε στις επικοινωνιακές διαδικασίες που θα ακολουθήσουν το μήνυμα να γίνουν πιο σαφείς οι δυνατότητες παρέμβασης και οι προθέσεις μας.

 Η μη λεκτική επικοινωνία στο σχολείο

 Η μη λεκτική συμπεριφορά ευθύνεται σε μεγαλύτερο βαθμό για την καλλιέργεια αρνητικού συναισθηματικού κλίματος στην τάξη (93%) σε σύγκριση με τη λεκτική επικοινωνία (7%)

Στο ευρύ αυτό πλαίσιο οι περισσότεροι κώδικες συνδυάζονται αποδεικνύοντας ότι η

μη λεκτική επικοινωνία είναι ένα πολύπλοκο σύστημα το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική αλληλεπίδραση επιτελώντας σημαντικές επικοινωνιακές λειτουργίες όπως

1. η παραγωγή και επεξεργασία του μηνύματος,
2. η δημιουργία και διαχείριση εντυπώσεων ,
3. ο ορισμός της σχέσης μεταξύ των μελών της επικοινωνίας (α. θετική ή αρνητική στάση, β. σχέση εξουσίας),
4. η έκφραση της συναισθηματικής κατάστασης αυτών που επικοινωνούν,
5. η διερεύνηση ή η προσπάθεια εξαπάτησης,
6. η διαχείριση της αλληλεπίδρασης
7. η κοινωνική επιρροή (προσπάθεια αλλαγής στάσης αυτών που επικοινωνούν).

 Δείτε σχετικά για τη μη λεκτική επικοινωνία στο σχολείο

Κούρτη Ε. (2007), Η μη λεκτική επικοινωνία στο σχολείο http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/3228/934.pdf
 

 Πρακτικός Οδηγός Επικοινωνίας για τη διδασκαλία, ο οποίος έχει ειδικό κεφάλαιο και για τις παρουσιάσεις εργασιών μέσα στην τάξη «Teaching and Persuasive Communication: Class Presentation Skills -Α handbook for faculty, teaching assistants and teaching fellows (2005)
http://www.brown.edu/Administration/Sheridan_Center/docs/persuasive.pdf

 Η αξιοποίηση του video στην εκπαιδευτική διαδικασία. Εξερευνήστε τις εισηγήσεις και το υλικό του συνεδρίου Edutube Plus http://www.edutubeplus.info .

Ιδιαιτέρως χρήσιμες οι πηγές πληροφόρησης http://www.edutubeplus.info/resources και τα links http://www.edutubeplus.info/project/links

Help Students Use Social Media to Empower, Not Just Connect
http://www.edutopia.org/blog/social-media-empowers-students-andrew-marcinek

Design 101 for Educators: 5 Simple Typography Tips
http://goo.gl/T2Kkc9

Μικρός οδηγός τεχνικού εκπαιδευτικού περιεχομένου  στο Ιντερνετ http://users.sch.gr/kontaxis/LINKS/SMALLGUIDE.htm

 Διάφορα εφαρμοσμένα θέματα παιδαγωγικής και επικοινωνίας στην ιστοσελίδα μου «Ο Μηχανολόγος» http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika.htm