Ο ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΣ      

http://users.sch.gr/kontaxis

 

Τα μαθήματα


Αγορά Εργασίας 

 

Παιδαγωγικά Θέματα

 

Ευκαιρίες

Νέα από τα σχολεία

Εκδηλώσεις

Εργαστήρια

Τεχνικός Πολιτισμός

Χρήσιμες Συνδέσεις

Ενεργητική μάθηση και Ομαδοσυνεργατικές πρακτικές στα Τεχνολογικά Μαθήματα

 Το σχολείο σήμερα, για να προκαλέσει το ενδιαφέρον των μαθητών, δεν μπορεί να λειτουργεί όπως κατά το παρελθόν. Ιδέες και πρακτικές οδηγίες για να αξιοποιήσουμε στοιχεία της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας στην καθημερινή δουλειά μας. Βήμα – βήμα, ξεκινώντας από απλές διδακτικές πρακτικές, μπορούμε να ενεργοποιήσουμε όλη την τάξη, ιδιαίτερα τους «αδύνατους μαθητές».  

Εισαγωγή - Η ανάγκη για αλλαγή

Ξεκινώντας από τα απλά

Ανάθεση Εργασιών

Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία

 Μικροομάδες των 1-2 ατόμων

Μικροεργασίες 2-5 ατόμων 

Αμιγώς ομαδοσυνεργατικά σχήματα

Διομαδικές δραστηριότητες

Ερωτήματα για την αξιοποίηση των ομαδοσυνεργατικών μεθόδων

Μπορούν αδύνατοι ή αδιάφοροι μαθητές να συμμετάσχουν σε ομαδοσυνεργατικές δράσεις;

Μήπως οι καλοί μαθητές αδικούνται μέσα σε μια ομάδα αδύνατων μαθητών;

Επαρκεί ο χρόνος για ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες;

Πως θα γίνεται η αξιολόγηση των μαθητών στο πλαίσιο της ομάδας; 

Βιβλιογραφία – Πηγές για περισσότερες πληροφορίες

 

Εισαγωγή – Η ανάγκη για αλλαγή

Πολλοί εκπαιδευτικοί αναρωτιούνται. «Γιατί πρέπει να ψάχνουμε νέους τρόπους διδασκαλίας, ενεργητική μάθηση, διαφοροποίηση διδασκαλίας, ομαδοσυνεργατικές μεθόδους κλπ. Εγώ πως σπούδασα και πέτυχα στις σπουδές μου με την κλασσική δασκαλοκεντρική διδασκαλία;»

Η απάντηση νομίζω ότι είναι προφανής. Την εποχή που οι σημερινοί καθηγητές ήσαν μαθητές υπήρχαν σημαντικές διαφορές όπως:

  • Οι γνώσεις, κυρίως οι τεχνολογικές, δεν ήσαν τόσο σύνθετες, δεν εξελίσσονταν με τους φρενήρεις σημερινούς ρυθμούς ούτε απαξιώνονταν τόσο γρήγορα. 
  • Το σχολείο ήταν ο μοναδικός ή ο κύριος φορέας παροχής γνώσης ενώ σήμερα αν ένας μαθητής ενδιαφέρεται για κάποια γνώση, τη βρίσκει παντού (εξειδικευμένες εκδόσεις, περιοδικά και κυρίως διαδίκτυο). Πολλές φορές μάλιστα αυτή η γνώση παρέχεται με πολύ πιο εποπτικό και ενδιαφέροντα τρόπο σε σχέση με το βιβλίο του σχολείου ή τη διάλεξη του εκπαιδευτικού.
  • Στην εκπαίδευση δεν συνέχιζε το σύνολο των μαθητών όπως σήμερα αλλά κυρίως οι λεγόμενοι «καλοί μαθητές»
  • Οι ευκαιρίες ανάπτυξης επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μαθητών ήταν περισσότερες, πρώτα απ’ όλα μέσα στην οικογένεια. Υπήρχαν πολλά αδέλφια, συγγενείς στη γειτονιά, διαθέσιμοι γονείς, παππούδες, γιαγιάδες κλπ. Σήμερα οι οικογένειες είναι συνήθως ολιγομελείς, οι γονείς εργάζονται κατά κανόνα και οι δύο, δεν υπάρχει διαθεσιμότητα επικοινωνίας με τα μέλη της οικογένειας λόγω υπέρμετρης τηλεοπτικής θέασης κλπ.
  • Οι ευκαιρίες επικοινωνίας στο ευρύτερο περιβάλλον ήσαν επίσης περισσότερες, κυρίως λόγω της λειτουργίας της γειτονιάς, της επικοινωνίας των παιδιών κατά τη διάρκεια των παιχνιδιών κλπ.

 Άρα, ο εκπαιδευτικός: 

         Δεν πρέπει να επικεντρώνεται μόνο στην παροχή γνώσεων αλλά κυρίως στην ανάπτυξη δεξιοτήτων αναζήτησης, αξιολόγησης και αξιοποίησης της διατιθέμενης γνώσης, στην ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων για τη ζωή και το επάγγελμα.

         Πρέπει να ενδιαφέρεται για την  ανάπτυξη πολλαπλών ενδιαφερόντων και στη συσχέτιση της γνώσης με αυτά, ώστε να εξασφαλίζεται η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών.

         Είναι αναγκαίο να επιδιώκει,  οι μαθητές να αναγνωρίσουν και να αξιοποιήσουν τις κλίσεις, τις εμπειρίες και τις δυνατότητές τους, κυρίως οι «αδύνατοι μαθητές», ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν επιτυχίες και να αναπτύσσουν την αυτοεκτίμησή τους.  

 Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στις παραπάνω ανάγκες, εφ’ όσον γίνεται με βάση τις δοκιμασμένες αρχές της, Επιπλέον, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι : 

«Πολλά από τα σοβαρότερα κοινωνικά προβλήματα, σύμφωνα με τους εκφραστές του ομαδοσυνεργατικού κινήματος, οφείλονται στο γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός μελών της κοινωνίας μας δεν έχουν αναπτύξει ούτε τις κοινωνικές δεξιότητες παρέμβασης στο κοινωνικό γίγνεσθαι ούτε τις ψυχικές στάσεις ευαισθησίας στα ατομικά και συλλογικά προβλήματα… Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία αποβλέπει, μεταξύ άλλων, στην ανάπτυξη τέτοιων δεξιοτήτων και στάσεων, που εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις επιτυχίας του ατόμου και ελαχιστοποίησης των προβλημάτων του κοινωνικού συνόλου. …

 …Ένας βασικός διδακτικός λόγος που συνέβαλε στην εξάπλωση της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας είναι ότι επιλύει ικανοποιητικά τρία βασικά οργανωτικά προβλήματα που είναι:

α) Το πρόβλημα της αξιοποίησης του χρόνου ενεργού εμπλοκής των μαθητών στο μάθημα

β) τα προβλήματα συμπεριφοράς και πειθαρχίας που συνεπάγεται η μη εμπλοκή στο μάθημα και

γ) το πρόβλημα της ανομοιογένειας της τάξης »[i]

 Το παρόν άρθρο, βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στο βιβλίο του Η. Ματσαγγούρα «Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση» και επιδιώκει να εξειδικεύσει τις προτάσεις του στα τεχνολογικά μαθήματα. Το βιβλίο το προτείνουμε ανεπιφύλακτα για όποιον θέλει να μελετήσει περαιτέρω τα θέματα της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. Σε όσα σημεία υπάρχει πλάγια γραφή και δεν αναφέρεται άλλη πηγή, τότε αυτά προέρχονται από το παραπάνω βιβλίο.

Επίσης βασίζεται στο άρθρο «Πως μαθαίνουν οι μαθητές»[ii], της Στέλλας Βοσνιάδου

 

Ξεκινώντας από τα απλά

Προφανώς, οι μαθητές μας αλλά και οι καθηγητές δεν μπορούν αμέσως να αντικαταστήσουν τη δασκαλοκεντρική διδασκαλία και να αξιοποιήσουν τις ομαδοσυνεργατικές πρακτικές, αν πρώτα δεν έχουν «δοκιμάσει» απλές πρακτικές ενεργητικής μάθησης.

Μια πρώτη προσέγγιση είναι η κατανόηση και η εφαρμογή στην πράξη της πυραμίδας μάθησης, η οποία αναφέρει ότι ο μέσος όρος διατήρησης της γνώσης, δηλαδή αυτό που συγκρατούν οι μαθητές, συνίσταται ενδεικτικά στο: 

  • 5% των πληροφοριών που ακούνε
  • 10% αυτών που διαβάζουν
  • 20% αυτών που βλέπουν μέσα από εικόνες, βίντεο κλπ. Αυτό σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός που διδάσκει χρησιμοποιεί εποπτικά μέσα διδασκαλίας και έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τον εργαστηριακό εξοπλισμό του σχολείου - ΣΕΚ[iii]
  • 30% αυτών που αντιλαμβάνονται από επιδείξεις και πειράματα. Αυτό σημαίνει μεταξύ άλλων, ότι ο εκπαιδευτικός των εργαστηρίων, πριν δώσει τα φύλλα έργου, θα πρέπει, κατά κανόνα, να κάνει επίδειξη ο ίδιος τον τρόπο εργασίας, ο διδάσκων θεωρητικά μαθήματα να χρησιμοποιεί απλές διατάξεις για πειράματα ή προγράμματα προσομοίωσης στον υπολογιστή κλπ. 
  • 50% αυτών που διαπραγματεύονται μέσω δραστηριοτήτων συνομιλίας και αντιπαράθεσης σε ομάδες. Ανάλογες δραστηριότητες μπορούν να υπάρξουν με την αξιοποίηση διαφόρων πρακτικών ενεργούς συμμετοχής των μαθητών, όπως αναφέρονται παρακάτω σε παραδείγματα.
  • 75% αυτών που μαθαίνουν μέσα από την πράξη. Ανάλογες δραστηριότητες γίνονται στις εργαστηριακές ασκήσεις, στα πειράματα των ίδιων των μαθητών, στις κατασκευές ή στις μελέτες που μπορούν να κάνουν στο πλαίσιο των μαθημάτων τους, στην αντιμετώπιση αυθεντικών καταστάσεων επαγγέλματος όπως η δημιουργία καταλόγου υλικών – προσφοράς από ένα μηχανολογικό σχέδιο εγκατάστασης πχ θέρμανσης, κλιματισμού.
  • 90% των πληροφοριών που χρησιμοποιούν για να διδάξουν άλλους. Ανάλογες δραστηριότητες γίνονται στο πλαίσιο των παρουσιάσεων (όχι ανάγνωσης) των εργασιών που πρέπει να τους ανατίθενται στο πλαίσιο των μαθημάτων  και βέβαια από την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία κατά την οποία οι μαθητές υποβοηθούν τους υπόλοιπους ή παρουσιάζουν στην ομάδα ή στην τάξη το τμήμα της εργασίας που διαπραγματεύτηκαν.
 

Ανάθεση Εργασιών

 Στο Ελληνικό σχολείο έχουμε συνηθίσει, όταν αναφερόμαστε σε εργασίες να εννοούμε γραπτές εργασίες οι οποίες προκύπτουν από βιβλιογραφικές πηγές ή από το Ιντερνετ.  

Στην τεχνική εκπαίδευση όμως, δεν θα πρέπει να περιοριζόμαστε μόνο σε γραπτές εργασίες που βασίζονται σε βιβλιογραφικές πηγές αλλά να αξιοποιούμε τις δυνατότητες που προσφέρουν οι τεχνολογικές εφαρμογές και οι τεχνίτες που βρίσκονται δίπλα μας.

 Επειδή μάλιστα ορισμένοι μαθητές των ΕΠΑΛ δεν ανταποκρίνονται εύκολα σε γραπτές εργασίες, θα πρέπει να δώσουμε έμφαση σε άλλες εναλλακτικές ιδέες για την ανάθεση εργασιών όπως:  

         Διερεύνηση – Αυτόνομη ανακάλυψη της γνώσης από τους ίδιους τους μαθητές.
Μέσα από εργασίες  οι μαθητές μπορούν να διερευνήσουν ενδεικτικά:

-πως δουλεύει ο ηλιακός θερμοσίφωνας,
- ποιες μορφές ενέργειας παρατηρούνται στην άντληση νερού ή στη λειτουργία της ΜΕΚ,
-με μια συνομιλία με ειδικό να προσεγγίσουν τεχνολογικά θέματα,
- να τους προτείνουμε κάποια
applets από το Ιντερνετ ή από τα cd με το εποπτικό υλικό που έχουν δώσει στα σχολεία οι σχολικοί σύμβουλοι, να τα διερευνήσουν και να εξηγήσουν πως λειτουργούν.

- να αξιοποιήσουν τον υφιστάμενο εργαστηριακό εξοπλισμό ή τις προσομοιώσεις ως μέσον ανακάλυψης, κλπ)

         Εμπλουτισμός θεωρίας με πρακτικές δραστηριότητες που ετοιμάζουν οι μαθητές σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό (πειράματα, παρατηρήσεις, συνθετικές εργασίες, projects)
Παραδείγματα:
α.Αξιοποίηση εργαστηρίων στα θεωρητικά μαθήματα πχ η τάξη επισκέπτεται, στην αρχή του σχολικού έτους , τα εργαστήρια οχημάτων. Οι μαθητές κατά ομάδες, αναλαμβάνουν να παρατηρήσουν τις διάφορες τομές και τα εκπαιδευτικά μοντέλα, να βγάλουν φωτογραφίες ό,τι χρειάζονται και να προσπαθήσουν να εξηγήσουν πως δουλεύουν κάποια συστήματα του αυτοκινήτου (πχ χειρόφρενο, αλλαγή ταχύτητας, σύστημα διεύθυνσης, σύστημα ψύξης κλπ )
β. Καταγράψτε την εγκατάσταση θέρμανσης του σχολείου ή  ενός σπιτιού και παρουσιάστε έναν κατάλογο υλικών για την πλήρη αντικατάστασή της (ή συντάξτε και προϋπολογισμό).
γ. Δημιουργήστε μία συσκευή για να επιβεβαιώσετε το νόμο του Hooke.
δ. Δημιουργήστε έναν μικρό ηλιακό θερμοσίφωνα με απλά ανακυκλώσιμα υλικά, προσδιορίστε τους τρόπους μετάδοσης θερμότητας και εξηγήστε τι θα μπορούσατε να κάνετε για να βελτιώσετε την απόδοσή του. Διερευνήστε με ποιες μετρήσεις θα μπορούσατε να βρείτε το ισοζύγιο ενέργειας (πόση ακτινοβολία εισέρχεται, πόση θερμότητα αξιοποιείται στο δοχείο, πόση θερμότητα αξιοποιείται στη χρήση και ποιες είναι οι απώλειες.

         Συλλογές με μικρά κείμενα και φωτογραφίες για ένα συγκεκριμένο θέμα. Πχ συλλογή κοχλιών, ιμάντων κλπ ή φωτογραφίες από κοχλίες όλων των ειδών και ιμαντοκινήσεις. Αν ο μαθητής εργάζεται (πχ για εσπερινά ΕΠΑΛ ή ΕΠΑΣ) μπορεί να βρει ανάλογο υλικό από το χώρο εργασίας του. Προσοχή, οι συλλογές εννοείται ότι τοποθετούνται σε κάποια ξύλινα πλαίσια ή αν είναι ελαφριές σε χαρτόνια, έχουν πινακίδες ή ένα μικρό υπόμνημα για κάθε αντικείμενο κλπ

         Ενημερωτικά φυλλάδια υλικών, μηχανημάτων και συσκευών και κατάταξη υλικών ή εξήγηση των χαρακτηριστικών ή του τρόπου επιλογής, ή αξιοποίηση των φωτογραφιών για να αντιστοιχιστούν σε ένα μηχανολογικό σχέδιο.

         Παρουσίαση διεργασιών στις οποίες έχουν πρόσβαση. Για παράδειγμα πως γίνεται η παραγωγή του κρασιού, τι μηχανήματα χρησιμοποιούνται και ποια στοιχεία μηχανών χρησιμοποιούνται σε αυτά τα μηχανήματα ή ποιες αρχές μηχανικής αξιοποιούνται. Πως δουλεύει ένα fan coil. Επικουρικά, μπορεί μια ομάδα μαθητών  να βρουν ένα μεταχειρισμένο fan coil να τοποθετήσουν τα εξαρτήματά του σε ένα κόντρα - πλακέ  και να εξηγήσουν τα επιμέρους στοιχεία του, τις διάφορες ενεργειακές μεταβολές που πραγματοποιούνται σε αυτά κλπ.

         Συνεντεύξεις με τεχνίτες ή συνταξιούχους
Παράδειγμα: 1-2 μαθητές μπορούν να συντάξουν συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο, να απευθυνθούν σε έναν τεχνίτη, συγγενικό  πρόσωπο ή και να καταγράψουν
με βίντεο και φωτογραφίες κάποια τεχνικά θέματα που αντιμετωπίζει στη δουλειά του. Επίσης, μπορούν να απευθυνθούν σε έναν συνταξιούχο υδραυλικό ή μηχανικό αυτοκινήτων για να τους περιγράψει τις αλλαγές που επήλθαν στην τεχνολογία και στις συνθήκες επαγγέλματος. 

         Κατασκευές από παλιά αντικείμενα ή ξύλο ή ακόμη και μακέτες
Μαθητές οι οποίοι δεν διακρίνονται για την επιμέλειά τους στη μελέτη των μαθημάτων, πολλές φορές ενθουσιάζονται στο να δημιουργήσουν μια κατασκευή που να σχετίζεται με κάποιο θεωρητικό θέμα, όπως πχ η λειτουργία της δίχρονης μηχανής. Άλλες ιδέες για ανάλογες εργασίες μπορούν να αφορούν το θεώρημα των ροπών, την πειραματική επιβεβαίωση της βασικής σχέσης του εφελκυσμού σ=F/A, την παρουσίαση κάποιου συστήματος οχήματος (πχ σύστημα φρένων, ηλεκτρικό σύστημα, σύστημα διεύθυνσης κλπ) από παλιά αντικείμενα κλπ

         Αξιοποίηση των Η/Υ και του διαδικτύου
Το διαδίκτυο μπορεί να αξιοποιηθεί πολλαπλώς για εργασίες αλλά πρ
έπει να αποφεύγεται με κάθε τρόπο το γνωστό copy paste. Αντίθετα, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δώσουν συγκεκριμένα θέματα που υπάρχουν στο διαδίκτυο για να εξηγήσει ο μαθητής ή ομάδα μαθητών πχ εξηγήστε πως δουλεύει το κλιματιστικό μηχάνημα παρατηρώντας ένα video που υπάρχει στο διαδίκτυο, ή ένα  applet (ασκήσεις υπό τύπου παιχνιδιού). Τέτοια παραδείγματα μπορείτε να βρείτε στον Οδηγό Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Θεμάτων στο Ιντερνετ

  

Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία

 Κυρίαρχο χαρακτηριστικό του ομαδοσυνεργατικού κινήματος είναι ότι χρησιμοποιεί τη μαθητική μικρο-ομάδα για τη διεξαγωγή μέρους ή όλων των διδακτικών και των μαθησιακών δραστηριοτήτων μέσα σε πλαίσιο συνεργατικών σχέσεων. Απώτερος σκοπός των συνεργαζόμενων μαθητών είναι να προωθήσουν την ατομική τους μάθηση καθώς και να συμβάλουν και στη μάθηση των υπόλοιπων μελών της ομάδας τους.

 Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία εννοείται η διδασκαλία κατά ομάδες, κατά την οποία:

α) Δεν υπάρχουν ιεραρχικές αλλά ισότιμες σχέσεις

β) δεν γίνεται επιμερισμός κοινού έργου και στη συνέχεια ατομική εργασία

γ) η ομάδα είναι ομάδα ένωσης και όχι διαίρεσης 

Η ολοκληρωμένη ομαδοσυνεργατική προσέγγιση, όπως εφαρμόζεται κυρίως στις καινοτόμες δράσεις, στα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κλπ,  απαιτεί αρκετή προετοιμασία και εκπαίδευση εκπαιδευτικών και μαθητών ώστε να εξασφαλιστούν οι βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχία της.

Ωστόσο, για τους εκπαιδευτικούς που δεν έχουν εντρυφήσει στην ομαδοσυνεργατική μάθηση, υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες να αξιοποιήσουμε στοιχεία της στην καθημερινότητα της διδασκαλίας και σταδιακά να επεκτείνουμε τη χρήση της.

Οι βασικές προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να εξασφαλίσει ο εκπαιδευτικός για την επιτυχή αξιοποίηση της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας είναι οι εξής: 

         Θετική αλληλεξάρτηση των μελών (κοινό έργο, αλληλεξάρτηση αμοιβής κλπ)

         Παρωθητική αλληλεπικοινωνία (Αλληλοβοήθεια, ίσες ευκαιρίες κλπ)

         Αποκέντρωση καθηγητικής εξουσίας (Ανάληψη ρόλων, συλλογική αυτορρύθμιση συμπεριφοράς κλπ)

         Απόδοση λόγου (Ατομική και συλλογική) 

Όσοι θέλουν να αξιοποιήσουν την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία στην ολοκληρωμένη της μορφή για πρώτη φορά, συνίσταται να την αξιοποιήσουν κυρίως σε επαναληπτικές ασκήσεις, με πρωτεύοντα σκοπό  την εμπέδωση της ύλης καθώς και τον εντοπισμό και κάλυψη των κενών των μαθητών, κυρίως μέσα από τη βοήθεια που θα τους προσφέρουν οι συμμαθητές τους. Προφανώς, η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί άριστα στις συνθετικές εργασίες (όπου γίνονται) και στις καινοτόμες δράσεις.  

Στην πράξη, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιήσουν αρχικά μέσα στην τάξη στοιχεία της συνεργατικής μάθησης, ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν γνώσεις και δεξιότητες συνεργασίας βήμα – βήμα.

Ενδεικτικά, οι δεξιότητες στις οποίες πρέπει να εξασκηθούν οι μαθητές, με πολλαπλά οφέλη όχι μόνο για την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία αλλά και για την αφομοίωση  δημοκρατικών διαδικασιών και κανόνων διαλεκτικής αντιπαράθεσης είναι οι εξής: 

         Προσεκτική ακρόαση και εκ περιτροπής συμμετοχή στη συζήτηση

         Ενεργοποίηση και συντονισμός όλων

         Διατύπωση με ακρίβεια ερωτημάτων αναφορικά με τις παραδοχές και τις συνεπαγωγές μιας άποψης, τις διαθέσιμες πληροφορίες, τις προσωπικές θέσεις και εκτιμήσεις και τα παρόμοια

         Παροχή επεξηγήσεων και οδηγιών

         Έκφραση ενθάρρυνσης και επαίνου

         Αίτηση και παροχή βοήθειας

         Χαμηλόφωνη συζήτηση

         Κατανομή και σύνθεση συλλογικού έργου

         Υπόδυση ρόλου

         Εξεύρεση συμβιβαστικών λύσεων

         Αυτο- και ετερο- αξιολόγηση διαδικασιών και αποτελεσμάτων.

Η εκμάθηση των κανόνων και των δεξιοτήτων της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας μπορεί να ξεκινήσει από απλούστερα σχήματα που συμπληρώνουν τη δασκαλοκεντρική διδασκαλία και να προχωρήσει σε πλέον σύνθετα και πολυπληθή.  

Προσοχή! Δεν έχουμε αυτοσκοπό να χρησιμοποιήσουμε όλες τις δυνατότητες που αναφέρονται. Σκοπός μας είναι να προσφέρουμε στους μαθητές πολλαπλές ευκαιρίες για να συμμετάσχουν ενεργά στο μάθημα.  Έτσι, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές του ο μαθητής να έχει τη δυνατότητα να προσεγγίσει τη γνώση με τον δικό του τρόπο και να βιώσει την επιτυχία.

 Μικροομάδες των 1-2 ατόμων

 Εμπλέκουν 2 ή περισσότερους μαθητές οι οποίοι αντιμετωπίζουν από κοινού τις εργασίες που αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα ή διάφορα άλλα θέματα μέσα στην τάξη όπως : 

  • ένα απλό ερώτημα πχ ποια βήματα ακολουθώ για να αλλάξω λάδια στο αυτοκίνητο και τι πρέπει να προσέξω,
  • μία άσκηση – οι μαθητές τη λύνουν μαζί ή μπορεί να τη λύσουν ξεχωριστά και στη συνέχεια να ελέγξουν ο ένας τον άλλον για την ορθότητα της απάντησης,
  • ένα πρόβλημα πχ. Μια βλάβη μηχανής ή εγκατάστασης και τον τρόπο αποκατάστασής της. Επίσης ένα πρόβλημα εναλλακτικών λύσεων.
    πχ. Ποιους άλλους τρόπους εκτός της κρεμαγιέρας έχουμε για να μετατρέψουμε την περιστροφική κίνηση σε ευθύγραμμη; Εφαρμογές στο αυτοκίνητο και αλλού.
  • πως δουλεύει πχ προσπαθούν να κατανοήσουν μια τομή ή ένα εκπαιδευτικό μοντέλο στο εργαστήριο ή μία προσομοίωση λειτουργίας ενός μηχανήματος ή εφαρμογής μιας θεωρητικής γνώσης στον υπολογιστή πχ applets για κεκλιμένο επίπεδο, για την λειτουργία του turbo, του αυτόματου κιβωτίου αυτοκινήτων κλπ .
  • Συμμετοχή σε συζητήσεις και συνεργατικές δραστηριότητες (εύρεση βέλτιστης λύσης, επίκαιρα θέματα)
    Παραδείγματα:
    α. Εντοπισμός βλάβης κάποιου μηχανισμού και εύρεση των αιτίων
    β. Τι ακριβώς πιστεύετε ότι κάνει ένα ψυγείο από ενεργειακή άποψη (και στη συνέχεια, πως είναι δυνατόν να μεταφέρεται η θερμότητα από το κρύο εσωτερικό του ψυγείου στο ζεστό εξωτερικό);
    δ. Γιατί θαμπώνουν τα τζάμια το χειμώνα;
    ε. Γιατί όταν κινούμαστε με την όπισθεν στα αυτοκίνητα, συνήθως ακούγεται μεγαλύτερος θόρυβος από το κιβώτιο ταχυτήτων;

Μικροεργασίες 2-5 ατόμων 

Αυτές οι εργασίες μπορούν να γίνουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος αλλά κατά κανόνα αφορούν κατ’ οίκον εργασίες. Μπορεί ωστόσο να αξιοποιηθεί μέρος της διδακτικής ώρας ώστε οι ομάδες των μαθητών να συνθέσουν τις εργασίες που προετοίμασαν στο σπίτι (πχ επειδή οι μαθητές βρίσκονται σε διαφορετικά χωριά ή δουλεύουν και δεν μπορούν να συναντηθούν ως ομάδες εκτός σχολείου)

 Ενδεικτικά μπορούν να αφορούν: 

  • Προετοιμασία μιας διδακτικής ενότητας που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάποιους μαθητές και θέλουν να τη διδάξουν οι ίδιοι. Οι μαθητές την προετοιμάζουν με βάση το βιβλίο και με συλλογή πληροφοριών από χώρους εργασίας και αλλού. Επίσης μπορεί να αφορά συλλογή  υλικού για το επόμενο μάθημα (που θα διδάξει ο καθηγητής)  ή διερεύνηση – παρουσίαση των εφαρμογών της θεωρίας που παρέδωσε ο καθηγητής. Παραδείγματα: προσπέκτους αυτοματισμών εγκαταστάσεων φυσικού αερίου, τεχνικά εγχειρίδια στομίων αέρα, φωτογραφικό υλικό από το Ιντερνετ για φυγοκεντρικούς ανεμιστήρες, ή φωτογραφίες και καταγραφή  υφιστάμενης εγκατάστασης υδραυλικών, συστήματα 4Χ4 που χρησιμοποιούν τα σύγχρονα αυτοκίνητα  κλπ. 
  • μια αυθεντική δραστηριότητα του επαγγέλματος  πχ καλούνται να αναλύσουν – περιγράψουν – ή να βρουν τον κατάλογο υλικών σε ένα απλό σχέδιο που τους δόθηκε,
  • Οργάνωση και αξιοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων.
    Παραδείγματα:
    α. Αξιοποίηση των επισκέψεων σε τεχνολογικές εκθέσεις για την εκπόνηση συγκεκριμένης εργασίας από τους μαθητές πχ συλλογή και κατάταξη λεβήτων (βανών, σωλήνων, μονωτικών, συμπιεστών κλπ παρουσίαση των τεχνικών χαρακτηριστικών από τα έντυπα των εταιριών.
    β. Επίσκεψη ομάδας μαθητών σε εργαστήριο κάποιου συγγενή ενός μαθητή  και παρουσίαση συγκεκριμένου θέματος πχ πως τηρούνται οι συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας σε ένα συνεργείο αυτοκινήτων σε σχέση με τις προδιαγραφές, πως αλλάζουν τα φρένα του οχήματος, πως γίνεται συντήρηση των κλιματιστικών μηχανημάτων κλπ
    γ. Αξιοποιήστε την καθιερωμένη εκδρομή σε κάποιο πάρκο ζητώντας από τους μαθητές να εντοπίσουν τα στοιχεία μηχανών που συνάντησαν καθ’ όλη τη διαδρομή και να τα φωτογραφίσουν με το κινητό τους (προσοχή, από απόσταση, γιατί πολλά στοιχεία μηχανών θα συναντήσουν σε πυλώνες της ΔΕΗ)
  • Ποια εργαλεία χειρός χρησιμοποιούν στο συνεργείο της γειτονιάς σας (καταγραφή και χρήση), ποια διαδικασία ακολουθεί ο υδραυλικός για να δημιουργήσει ένα δίκτυο (βιντεοσκόπηση μιας πραγματικής μέρας από την εργασία υδραυλικού ή ψυκτικού) και παρουσίασή της.
  • Μέτριας δυσκολίας συνθετικές εργασίες στο πλαίσιο του μαθήματος. Μπορούν να αξιοποιηθούν για εφαρμογές τύπου Μελέτης περίπτωσης πχ τι αλλαγές θα πρέπει να γίνουν ώστε να επεκταθεί μια υφιστάμενη εγκατάσταση θέρμανσης ή αν μεγαλώσουμε το βαθμό συμπίεσης μιας μηχανής με «κατέβασμα του καπακιού» κλπ
  • Σύνδεση με πραγματικά προβλήματα έξω από την τάξη Παραδείγματα:
    α. Στη Μηχανική. Πως υλοποιείται πρακτικά στη ρόδα του αυτοκινήτου η θεωρία για την ισορροπία φορέα ως προς τον άξονά του xFx=0).
    Απάντηση: στα κωνικά ρουλεμάν.
    β. Στη Θερμοδυναμική, στα Στοιχεία Κεντρικών Θερμάνσεων ή στον Κλιματισμό. Καταγράψτε τους δυνατούς τρόπους με τους οποίους μπορείτε να περιορίσετε τις θερμικές απώλειες (ή τα ψυκτικά φορτία) στο δωμάτιό σας ή σε έναν συγκεκριμένο χώρο (πχ καφετέρια που συχνάζετε)
    Αξιοποιώντας τις αρχές της έρευνας πεδίου, οι μαθητές διερευνούν τις δυνατότητες εφαρμογής της θεωρίας τους στην πράξη
    γ. Στη Μηχανική. Καταγράψτε εφαρμογές μείωσης της δύναμης που απαιτείται να καταβάλει ο άνθρωπος στο πηγάδι, στο ποδήλατο, στο βαρούλκο για την έξοδο της βάρκας από το νερό, στο γρύλο του αυτοκινήτου και εξηγήστε πως λειτουργούν

 

Αμιγώς ομαδοσυνεργατικά σχήματα  

Αυτά τα σχήματα μπορούν να εφαρμόζονται  καθ’ όλη τη διάρκεια ενός μαθήματος ή στο πλαίσιο της εκπόνησης μιας σύνθετης ερευνητικής εργασίας ή μιας κατασκευής (project). Παραδείγματα για ανάλογα έργα σε επίπεδο μαθήματος είναι η δημιουργία καταλόγου υλικών από μελέτη – σχέδιο μιας πραγματικής εγκατάστασης που εκπονήθηκε από μηχανικό (σε επίπεδο 1-2 ωρών). Επίσης η αποτύπωση της εγκατάστασης θέρμανσης ενός κτιρίου, η μέτρηση των επιμέρους στοιχείων μιας συσκευής - μηχανισμού (πχ κιβώτιο ταχυτήτων, ημικεντρική μονάδα κλιματισμού, χειροκίνητη πρέσα, μεταλλικό παιγνίδι  κλπ), ο σχεδιασμός σκαριφημάτων και η επιλογή υλικών για όλα τα επιμέρους στοιχεία του, ώστε να  κατασκευαστεί ένα ακριβές αντίγραφο (κατάλληλο για επαναληπτική ή συνθετική εργασία περισσότερων εβδομάδων).  

Διομαδικές δραστηριότητες

Εμπλέκουμε 2 ομάδες οι οποίες λειτουργούν ανεξάρτητα αλλά και υποβοηθούν η μία την άλλη

Παράδειγμα:
Δίνουμε σε δύο ομάδες φωτογραφίες με υλικά και εξαρτήματα για  σύστημα κλιματισμού   με αεραγωγούς και σύστημα κλιματισμού με fan coils και σε κάθε ομάδα ένα σχέδιο εγκατάστασης που αντιστοιχεί στις δύο κατηγορίες κλιματισμού. Η κάθε ομάδα θα πρέπει να κρατήσει τα υλικά που της χρειάζονται και να τα αντιστοιχίσει στους συμβολισμούς του σχεδίου της και επιπλέον να δώσει τα υπόλοιπα στην άλλη ομάδα.  

Ο εκπαιδευτικός, ανάλογα με τις δικές του δυνατότητες, τις εμπειρίες των μαθητών και τη φύση του διδακτικού αντικειμένου, μπορεί να επιλέξει το κατάλληλο ομαδοσυνεργατικό σχήμα, χωρίς να απομακρυνθεί πολύ από τις διδακτικές πρακτικές που του είναι οικείες και τις θεωρεί αποτελεσματικές

  

Ερωτήματα για την αξιοποίηση των ομαδοσυνεργατικών μεθόδων

 Μπορούν αδύνατοι ή αδιάφοροι μαθητές να συμμετάσχουν σε ομαδοσυνεργατικές δράσεις;

 Από τη μέχρι σήμερα εμπειρία μας, αλλά και από έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αποδεικνύεται ότι οι αδύνατοι μαθητές βρίσκονται στο περιθώριο της τάξης καθώς οι καθηγητές ασχολούνται κυρίως με αυτούς που τους μπορούν να τους παρακολουθούν και η διαδικασία της μάθησης είναι μάλλον ανταγωνιστική παρά συνεργατική.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι αδύνατοι μαθητές, βιώνοντας την αποτυχία σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον,  να χάνουν την αυτοεκτίμησή τους και να «αποσύρονται» από την εκπαιδευτική διαδικασία.  Ένα ιδιόμορφο σύστημα διευκολύνσεων που επικρατεί στη χώρα μας και ιδιαίτερα στην τεχνική εκπαίδευση, τους επιτρέπει να προάγονται, συσσωρεύοντας παράλληλα την πεποίθηση της αδυναμίας τους.

Τα τεχνολογικά μαθήματα και η επαγγελματική εκπαίδευση έχουν ωστόσο καλύτερες δυνατότητες να αναδείξουν κρυφές πτυχές της νοημοσύνης τους (κατά Gardner) ή πιο απλά να τους προσφέρουν ευκαιρίες να διακριθούν με βάση τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητές τους.  

Η θέση του αδύνατου μαθητή είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή στο ομαδοσυνεργατικό σύστημα. Οι σχέσεις αλληλοβοήθειας, αποδοχής και αλληλοκαθοδήγησης που αναπτύσσονται μέσα στην ανομοιογενή ομάδα, μέλος της οποίας είναι ο αδύνατος μαθητής, δημιουργούν στον τελευταίο το αίσθημα της ασφάλειας και του παρέχουν τη δυνατότητα να βιώσει, ταυτιζόμενος με την ομάδα, την εμπειρία της επιτυχίας.

Βεβαίως, είναι απαραίτητο να λαμβάνονται εκείνες οι ασφαλιστικές δικλείδες που αποτρέπουν τους αδιάφορους μαθητές να απολαμβάνουν την επιτυχία της ομάδας χωρίς να δραστηριοποιούνται οι ίδιοι. Για αυτό το θέμα υπάρχουν συγκεκριμένες λύσεις στο κεφάλαιο της αξιολόγησης.

 Μήπως οι καλοί μαθητές αδικούνται μέσα σε μια ομάδα αδύνατων μαθητών;

 Όπως γνωρίζουμε από την πυραμίδα της μάθησης, αυτοί οι οποίοι διδάσκουν τους άλλους αφομοιώνουν σε πολύ υψηλό ποσοστό (90%) το περιεχόμενο διδασκαλίας. Πόσο μάλλον που είναι υποχρεωμένοι να το υποστηρίξουν ενεργά, να απαντήσουν σε ερωτήσεις συμμαθητών τους, να κατανοήσουν άλλες προσεγγίσεις που υπάρχουν για ένα θέμα.

Επιπλέον, η βοήθεια που προσφέρουν στους συμμαθητές τους αξιολογείται θετικά από τους αδύνατους μαθητές και δεν αντιμετωπίζονται πλέον αρνητικά («φυτό», «σπασίκλας» κλπ), επειδή με τη στάση τους «ανεβάζουν τον πήχη» της τάξης.  

Σημειώνουμε ότι «Μέσα στα πλαίσια της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας υπάρχει η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν διδακτικά σχήματα με ομοιογενείς υπο-ομάδες εντός της ανομοιογενούς ομάδας, τα οποία να επιτρέπουν να ικανοποιηθούν τα ενδιαφέροντα και οι ανάγκες όλων, συμπεριλαμβανομένων και των προικισμένων μαθητών».

Για παράδειγμα, έστω ότι μια ομάδα συμμετέχει σε μια εργασία σχετική με την κατασκευή ενός ηλιακού θερμοσίφωνα. Οι καλοί μαθητές μπορούν να ασχοληθούν κυρίως με τη βιβλιογραφία και με τους υπολογισμούς της ενέργειας που προσλαμβάνεται από την ακτινοβολία, της ενέργειας που μεταφέρεται από το συλλέκτη προς το δοχείο αποθήκευσης, της αποτύπωσης των μετρήσεων σε διαγράμματα στο excel κλπ. Αντίθετα, οι μαθητές οι οποίοι έχουν εργασιακή εμπειρία ή «πιάνουν τα χέρια τους» μπορούν να ασχοληθούν κυρίως με την έρευνα αγοράς υλικών, με την κατασκευή του μοντέλου κλπ.

Μια άλλη προσέγγιση μπορεί να είναι η εξής. Ορισμένοι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν μόνο σε ομαδικό έργο, ενώ όσοι έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μπορούν να επεκτείνουν την εργασία τους σε περαιτέρω εξειδικευμένα θέματα μέσω συμπληρωματικής ατομικής εργασίας, ενώ παράλληλα δεν παραμελούν τις υποχρεώσεις τους στο ομαδικό έργο.

 Για παράδειγμα, ενώ μια ομάδα έχει αναλάβει στα πλαίσια της Μηχανικής – Αντοχής το έργο συλλογής μέσω φωτογράφησης πραγματικών μηχανολογικών εφαρμογών περιστροφικής κίνησης (Κεφάλαιο 10), κάποιος μαθητής μπορεί να επιλέξει επιπλέον, ένα συγκεκριμένο κιβώτιο ταχυτήτων, να μετρήσει τα γρανάζια  και να υπολογίσει την τελική σχέση μετάδοσης για κάθε ταχύτητα.  

Επαρκεί ο χρόνος για ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες; 

Στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία η σχέση απόδοση/ χρόνος είναι ιδιαίτερα υψηλή καθώς όλοι οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία και επιπλέον αλληλοβοηθούνται.  

Επίσης χρόνος κερδίζεται εφ’ όσον εξασφαλιστούν οι προϋποθέσεις αλληλοβοήθειας και αυτορρύθμισης της ομάδας, η οποία πρέπει να μην απασχολεί τον εκπαιδευτικό και να αντιμετωπίζει στο πλαίσιο της ομάδας θέματα όπως:

Επίλυση προβλημάτων συμπεριφοράς

Επίλυση μαθησιακών προβλημάτων

Έλεγχος του επιπέδου θορύβου της ομάδας (για δραστηριότητες στην τάξη) 

Βεβαίως, η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία δεν προτείνεται για κάθε περίπτωση ακόμη και από τους πλέον ένθερμους θιασώτες της, αλλά προτείνεται ένας συνδυασμός συνεργατικής και ανταγωνιστικής οργάνωσης της τάξης.  

Πως θα γίνεται η αξιολόγηση των μαθητών στο πλαίσιο της ομάδας; 

Για να εξασφαλιστεί η συνεργατικότητα και όχι ο ανταγωνισμός στο πλαίσιο της ομάδας είναι απαραίτητη η συλλογική βαθμολόγηση του έργου της.

Ωστόσο, κυρίως σε ένα πρώτο μεταβατικό στάδιο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλοι τρόποι αντικειμενικού προσδιορισμού της ατομικής επίδοσης των μαθητών.

Πόσο μάλλον όταν  «Σημαντικό στοιχείο της ομαδοσυνεργατικής οργάνωσης, που επισημαίνουν όλες οι έρευνες ως προϋπόθεση επιτυχίας, είναι και η ατομική ευθύνη, για την οποία κάθε μέλος καλείται να αποδώσει λόγο και σε ότι αφορά τον ακαδημαϊκό και σε ότι αφορά το συνεργατικό τομέα. Σχήματα που αρκούνται στην παραγωγή κοινών έργων και στην απονομή ομαδικών αμοιβών δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη παρασιτικών τάσεων, οι οποίες υποβαθμίζουν και την ατομική και τη συλλογική απόδοση.

 Ενδεικτικοί τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων αξιολόγησης αλλά και εξασφάλισης της κοινής ευθύνης της ομάδας για την πρόοδο όλων των μελών της, είναι οι εξής: 

         Ανάθεση ρόλων σε κάθε μέλος της ομάδας και απολογισμός του έργου του

         Αξιολόγηση μέσω της παρατήρησης και  απολογισμού της πορείας που ζητάμε να γίνεται από κάθε μέλος της ομάδας (προφορικά ή και γραπτά) ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

         Κάθε φορά διαφορετικός μαθητής παρουσιάζει στην τάξη τις εργασίες  ή την πρόοδο της εργασίας (πχ project).

        Ο κάθε μαθητής διατηρεί φάκελο με το πρωτογενές υλικό για τις εργασίες στις οποίες συμμετείχε, για τις πληροφορίες τις οποίες έφερε στην ομάδα.

         Υπάρχει εσωτερική αξιολόγηση στην ομάδα για τα μέλη της

         Ο τελικός βαθμός για κάθε μαθητή αποτελεί συνδυασμό του βαθμού της ομάδας και της επίδοσής του (η οποία μπορεί να αποτιμάται από τέστ μεταξύ των μελών της ομάδας σχετικό με το θέμα που αντιμετώπισε η ομάδα)

         Ο βαθμός της ομάδας εξαρτάται από την απόδοση ή καλύτερα από την πρόοδο του κάθε μέλους  της ομάδας, ώστε να μην απορρίπτονται από την ομάδα οι αδύνατοι μαθητές.

 

Βιβλιογραφία – Πηγές για περισσότερες πληροφορίες

De Vecchi G (2003), "Διδάσκοντας μαζί, Μαθαίνοντας μαζί", Αθήνα, Εκδόσεις Σαββάλας. Περισσότερα. http://users.att.sch.gr/kontaxis/paidagogika/g_de_vecchi.htm.. 

Βοσνιάδου  Στ. ( 2001),  «Πως  μαθαίνουν  οι  μαθητές»,  Βέλγιο,  Unesco  –  Διεθνής  Ακαδημίας  της Εκπαίδευσης και στην Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://users.att.sch.gr/kontaxis/paidagogika/pos_mathainoun.htm

Κονταξής Α. (2007), Παιδαγωγικά και πρακτικά ερωτήματα  για το μάθημα «Στοιχεία Τεχνολογίας», http://users.sch.gr/kontaxis/mathimata/ataxi/technologia_faqs.htm

Ματσαγγούρας Η. (2004), Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη 

Tominson C. (2004), Διαφοροποίηση της εργασίας στην αίθουσα διδασκαλίας – Ανταπόκριση στις ανάγκες όλων των μαθητών, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Περισσότερα: http://users.att.sch.gr/kontaxis/paidagogika/diaforopoiisi_didaskalias.htm  

Οδηγός Τεχνικού Εκπαιδευτικού Περιεχομένου στο Ιντερνετ http://users.sch.gr/kontaxis/LINKS/SMALLGUIDE.htm  

Ολοκληρωμένο Υλικό από τη Μείζονα Επιμόρφωση - Θέματα ενεργητικής μάθησης και αξιοποίησης της Ομάδας http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika/1201meizonaOmada.htm

Υλικό Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στις νέες Τεχνολογίες Ε2 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ από την σελίδα http://www.aspete.gr/TEE/index.html (Εκπαιδευτικό και Επιμορφωτικό Υλικό)

Διάφορα χρήσιμα άρθρα παιδαγωγικού περιεχομένου από τη σελίδα: ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ  http://users.sch.gr/kontaxis/paidagogika.htm


[i] Ματσαγγούρας Η. (2004), Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη.