[Συνεργασία με την Παναγιώτα Τζιβάρα].
Προλογικό Σημείωμα : Αγαμέμνων Τσελίκας.
Στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού της Κέρκυρας, 25 περίπου χιλιόμετρα από την πόλη, βρίσκεται το μοναστήρι της Υ. Θ. Παλαιοκαστρίτισσας, για το οποίο η πρώτη ιστορική μαρτυρία ανάγεται στο έτος 1469. Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η ιστορική πορεία της Βιβλιοθήκης του μοναστηριού, η ύπαρξη της οποίας μαρτυρείται από τα μέσα του 17ου αιώνα, και καταγράφονται τα χειρόγραφα και τα έντυπα, που σώζονται σήμερα στη μονή και είναι ό,τι απέμεινε από το περιεχόμενο μιας, άλλοτε πιο πλούσιας, βιβλιοθήκης ενός αξιόλογου μοναστηριού.
Η εργασία διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες, των οποίων προηγείται μία εκτενής εισαγωγή.
Στην Εισαγωγή περιγράφεται με συντομία η ιστορία του μοναστηριού και στη συνέχεια παρατίθενται αναλυτικά οι πληροφορίες για την ύπαρξη βιβλίων και βιβλιοθήκης στη μονή σε διάφορες χρονικές στιγμές. Πρόκειται για το υλικό που συλλέχθηκε από τις νοταρικές πράξεις απογραφής της περιουσίας του μοναστηριού (ινβεντάρια) και παράδοσης των κινητών περιουσιακών στοι¬χείων από τους παλαιότερους κυβερνήτες στους νέους και από τους κυ¬βερνήτες στους νέους κάθε φορά ηγουμένους (κονσένιες), οι οποίες εντοπίστηκαν στο Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας και στο Αρχείο της μονής, όπου έχουν καταγραφεί, ανάμεσα στα άλλα περιουσιακά στοιχεία, και τα βιβλία του μοναστηριού. Η παλαιότερη καταγραφή που εντοπίστηκε είναι του έτους 1656, στην οποία καταγράφτηκαν 47 συνολικά τόμοι έντυπων βιβλίων και τέσσερα χειρόγραφα. Η νεότερη χρονολογείται στο έτος 1918 και περιέχει τους τίτλους 28 τόμων βιβλίων με το περιεχόμενό τους και συλλήβδην την ύπαρξη πολλών άλλων μέσα στον ναό και στο ηγουμενείο. Στην Εισαγωγή δίνονται επίσης πληροφορίες για τη σημερινή κατάσταση της βιβλιοθήκης, για τους γνωστούς κτήτορες των χειρογράφων και των εντύπων της, καθώς και για τους επώνυμους γραφείς των χειρογράφων της.
Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνεται η αναλυτική κωδικολογική περιγραφή 39 συνολικά χειρογράφων. Στον αριθμό συνυπολογίζονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες μοναχών του 19ου και 20ου αιώνα. Στα χειρόγραφα της Παλαιοκαστρίτσας συγκαταλέγεται ένα βυζαντινό περγαμηνό Τετραευάγγελο του 11ου αιώνα και αξιόλογα χειρόγραφα του 16ου – 19ου αιώνα. Αναφέρω το χειρόγραφο με ύμνους και ευχές του Θηκαρά του 15ου-16ου αιώνα, το χειρόγραφο με τα έργα: Κεφάλαια παραινετικά του αυτοκράτορα Βασιλείου και Λόγοι διάφοροι ψυχωφελείς του 16ου αιώνα, το χειρόγραφο με Έργα του Ιωάννου Δαμασκηνού επίσης του 16ου αιώνα, το χειρόγραφο Τριώδιο του 16ου αιώνα. Επίσης το χειρόγραφο του 17ου αιώνα με τον Νομοκάνονα του Μανουήλ Μαλαξού, και την Πραγματεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα του Ναθαναήλ Χύκα. Τη Λειτουργία του Χρυ¬σοστόμου και των Προηγιασμένων του έτους 1666. Τους δύο συσταχωμένους Νομοκάνονες του 18ου αιώνα. Τρία μουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα. Δύο χειρόγραφα με έργα του Κωνσταντίνου Τυπάλδου. Δύο αντίγραφα του ανέκδοτου ποιητικού έργου του Δημητρίου Τζιλιμπάρη, Μετανοίας Οδηγός. Τέλος, στα χειρόγραφα συγκαταλέγονται το Βραβείο της μονής του έτους 1847, το Κτηματολόγιο της μονής, το Βιβλίο Ληξιαρχικών Πράξεων και το Κατάστιχο αντιγράφων νοταρικών πράξεων της οικογένειας Μάνεση του 18ου αιώνα.
Στο δεύτερο μέρος δίνεται η αναλυτική καταγραφή των εντύπων που φυλάσσονται σήμερα στη μονή. Καταγράφονται 419 τίτλοι βιβλίων, τα οποία έχουν εκδοθεί έως το έτος 1900. Το παλαιότερο έντυπο βιβλίο είναι η αρχέτυπη έκδοση των Επιστολών διαφόρων ρητόρων, που εκδόθηκε από το Τυπογραφείο του Άλδου στη Βενετία το 1499. Από τα υπόλοιπα, 16 είναι εκδόσεις του 16ου αιώνα, 17 του 17ου αιώνα, 48 του 18ου αιώνα και 308 του 19ου αιώνα, από τα οποία τα 114 είναι εκδόσεις της περιόδου 1800-1863. Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα υπάρχουν σημαντικές σημειώσεις και ενθυμήσεις, οι οποίες παρατίθενται στα σχόλια. Χάρη σε αυτές γίνονται γνωστά τα ονόματα μοναχών και ιερομονάχων του μοναστηριού, καθώς και τα ονόματα των αρχικών κτητόρων των βιβλίων και των χειρογράφων.
Στο Παράρτημα, δίνεται χρονολογικός πίνακας με τις γνωστές απογραφές βιβλίων και δημοσιεύονται τέσσερις νοταρικές πράξεις των ετών 1688, 1771, 1782 και 1817, στις οποίες καταγράφονται ανάμεσα στα κινητά περιουσιακά στοιχεία της μονής και κάποιοι τίτλοι βιβλίων.
Ακολουθεί Γλωσσάρι με τις σπουδαιότερες ιδιωματικές λέξεις που απαντούν στην περιγραφή των εντύπων και των χειρογράφων καθώς και στα νοταρικά έγγραφα που δημοσιεύονται, και η εργασία ολοκληρώνεται με το Γενικό Ευρετήριο όρων, πραγμάτων και ονομάτων.
SUMMARY
In the northwest coast of the island of Corfu, 25 kilometers from the town, lies the monastery of Paleokastritsa, the first historical testimony of which is going back in the year 1469, dedicated to the Assumption of the Vergin. In this work we go through the historical course of the monastery?s Library, the existence of which is documented from the middle of 17th century, and we register the manuscripts and the today existing books which are what remained from the rich Library of a remarkable monastery.
This work is divided in three parts preceding a comprehensive introduction.
In the Introduction a short history of the monastery is related and then we state analytically the information about the books in the monastery in several times. It is about the material collected from the notarial inventories of the monastery?s property and the delivering acts of the monastery?s property from the old governers to the new ones and from the governers to the abbots. These acts were found in the Historical Archive of Corfu, and in the archive of the monastery. The oldest registry found is dated in the year 1656, where 47 volumes of books and 4 manuscripts are registered. The most recent one is dated in 1918, where 28 volumes of books with their content, as well as many others found in the church and in the abbot?s cell, are registered. The Introduction also contains information about the today situation of the Library, the known owners of the manuscripts and the books, and also the known scribes of manuscripts.
The first part is a detailed catalogue of all the Paleokastritsa?s monastery manuscripts. Thirty – nine manuscripts, including several note books of the monks who lived in the monastery in 19th and 20th century, are described. The Library today owns a byzantin parchment manuscript with the four Gospels of the 11th century and remarkable manuscripts of 16th – 19th century. We specifically mention the 16th c. manuscripts: Thecaras? Prayers; Hortativ Orations of the imperor Basilius and Patristic Sermons; John Damascenus Works, Triodion. Also we mention the manuscripts Nomocanon of Manuel Malaxos and the Nathanael Chikas? Tractate on the papal primacy and Liturgical Texts, all of them of 17th?s c., the Nomocanon of 18th c. and the three manuscripts with ecclesiastical music of 19th c. The two manuscripts with works of Konstantinos Typaldos and the not printed poem of Demetrios Tzilimparis, titled ?Metanoias Odigos? (?Guide of Penitence?), are of particular interest. Lastly, the Brevium of the monastery of the year 1847, the monastery?s Land Register, the Register of Births and Deaths and finally the Manessi?s family notarial codex, are included among the manuscripts.
The second part contains a detailed list of the printed books which are housed in the monastery today. There are registered 419 titles, printed until the year 1900. The oldest book is an incunabular edition of the year 1499, titled ?Epistolai diaforon retoron?, which was printed in the printing house of Aldus in Venice. The rest of the books contain 16 editions of 16th c., 17 of 17th c., 48 of 18th c. and 308 of 19th c.. In the last mentioned books 114 are editions of the years 1800-1863.
In the manuscripts and the books there are important notes and remembrances, which we state in the appropriate place. Thanks to them we learn the names of the monks of the monastery, as well as the names of the old owners of the books and the manuscripts.
Furthermore, in Appendix a cronological index of all the known inventories of books is given and four notarial acts of the years 1688, 1771, 1782 and 1817, which contain the property of the personal estate of the monastery, are published.
There follows a Vocabulary of the dialectal words found in the notes of the books and the manuscripts and in the published notarial documents. In the end a General Index of terms, things and names is given.