«Il clero ortodosso delle Isole Ionie sotto la dominazione veneziana nel 17° e 18° secolo. Un mondo di contrasti», Collegio Flangini 350 anni, Κολλέγιο Φλαγγίνη 350 χρόνια, Atene-Venezia 2016, σ. 225-285.
Αφόρμηση για τη μελέτη αυτή αποτέλεσε το χρονικό ορόσημο των 350 χρόνων από την έναρξη λειτουργίας της Φλαγγινείου Σχολής στη Βενετία, μιας σχολής η οποία μόρφωσε νέους προερχόμενους από τους βενετοκρατούμενους και τουρκοκρατούμενους ελληνικούς τόπους και συνέβαλε στην πνευματική αναγέννησή τους. Η Φλαγγίνειος ιδρύθηκε σε μια περίοδο κατά την οποία η κυριαρχία της Βενετίας είχε πλέον συρρικνωθεί στην ελληνική Ανατολή, περιοριζόμενη στα νησιά του Ιονίου και στα ηπειρωτικά τους παραρτήματα (Πάργα, Πρέβεζα και Βόνιτσα), με εξαίρεση τη λιγόχρονη κατοχή της Πελοποννήσου. Τα χρονικά όρια λειτουργίας της Φλαγγινείου και τα γεωγραφικά όρια του βενετικού κράτους της θάλασσας από τον 17ο αιώνα έως το τέλος της Βενετικής Δημοκρατίας, καθορίζουν τον χρονικό και γεωγραφικό ορίζοντα της μελέτης αυτής, η οποία επικεντρώνεται κυρίως στη διερεύνηση της μορφωτικής κατάστασης του κλήρου της ορθόδοξης Εκκλησίας στον ιόνιο χώρο.
Ο ιόνιος κλήρος της περιόδου αυτής αποτελεί έναν κόσμο αντιθέσεων, όπου η κλήση στην υπηρεσία του θείου συνυπάρχει με το ατομικό συμφέρον, όπου το κανονικό και νόμιμο έχει να αντιπαλέψει τη διάχυτη ανομία, όπου η παχυλή αμάθεια αντιπαρατίθεται στην πολυδιάστατη και εκλεπτυσμένη μόρφωση, όπου οι αμόρφωτοι ιερείς των χωριών ή εκείνοι με τη στοιχειώδη μόλις μόρφωση συνυπάρχουν με τους καλά καταρτισμένους, αλλά και με αναστήματα πρώτου μεγέθους με εξαιρετική συμβολή στο κήρυγμα, τον θεολογικό στοχασμό και την επιστήμη.
Οι περιγραφές του ορθόδοξου κλήρου, εξαιρετικά αρνητικές στο σύνολό τους, χρήζουν προσοχής ως προς την εκτίμηση της πραγματικής κατάστασης, αφού συχνά είναι το αποτέλεσμα γενικεύσεων ή υπερβολών. Δεν παύουν όμως να επισημαίνουν τα προβλήματα, τα οποία αναφέρονται στην έλλειψη κατάλληλων αρχιερέων ή στην αδιαφορία των υπαρχόντων, στη σιμωνία, στις παράνομες ή αντικανονικές χειροτονίες, στον μεγάλο αριθμό ιερέων και μοναχών, στην άγνοια, την αμορφωσιά και την οικονομική εξαθλίωση του κλήρου. Τα περισσότερα από τα προβλήματα αυτά οφείλονταν στην ανεξέλεγκτη ουσιαστικά ένταξη στις τάξεις του κλήρου ατόμων ακατάλληλων, με κριτήριο όχι την υπηρεσία του θείου, αλλά την αποφυγή των επιβαρύνσεων που συνεπάγονταν οι δημόσιες αγγαρείες, αλλά και στην αδιαφορία των χειροτονούντων επισκόπων για την καταλληλότητα των χειροτονουμένων.
Οι πολιτειακές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων, απόρροια του ενδιαφέροντος της Βενετίας για την πρέπουσα προς τον θεό λατρεία στο ορθόδοξο δόγμα, επικεντρώθηκαν στην ανάπτυξη μηχανισμών ελέγχου της επάρκειας των υποψηφίων και της κανονικότητας των χειροτονιών, και στον περιορισμό της δραστηριότητας των παρεπιδημούντων επισκόπων στον τομέα των χειροτονιών. Οι ελλείψεις όμως και παραλείψεις στη λειτουργία των εξεταστικών επιτροπών, η πλημμελής εφαρμογή των νόμων, η κατά περίπτωση καταστρατήγησή τους σε συνδυασμό με την αδυναμία ή και αδιαφορία των πολιτικών και εκκλησιαστικών αρχών να επιτελέσουν τον ρόλο που τους αναλογούσε, είχαν ως συνέπεια την αναποτελεσματικότητα των λαμβανόμενων μέτρων και τη διαιώνιση των προβλημάτων.
Στον αντίποδα των αρνητικών περιγραφών και των δυσεπίλυτων προβλημάτων, και για την ίδια χρονική περίοδο, η καταγραφή μιας αξιόλογης πνευματικής κίνησης μας επιτρέπει να βεβαιώσουμε ότι οι διαπιστούμενες στρεβλώσεις και η ηθική κατάπτωση, που προφανώς υπήρχαν, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν ως «καθολικό χαρακτηριστικό». Ιερωμένοι, που απείχαν πολύ από το να θεωρούνται αμαθείς, γεννήθηκαν και έζησαν στον ίδιο χώρο, αναζήτησαν και εκμεταλλεύτηκαν κάθε ευκαιρία για σπουδή και καλλιέργεια, και επεδίωξαν τη διάχυση αυτής της γνώσης είτε με τη διδασκαλία είτε με το κήρυγμα είτε με τη συγγραφή. Κάποιοι από αυτούς επέλεξαν από νωρίς να αναζητήσουν την τύχη τους έξω από τους τόπους καταγωγής τους, άλλοι συνδύασαν και τα δύο προσφέροντας στον τόπο τους είτε στην αρχή είτε στο τέλος του βίου τους και πολλοί άλλοι, δεμένοι με τον τόπο τους, συνέβαλαν καθοριστικά τόσο στον τομέα της εκπαίδευσης όσο και γενικότερα στην πνευματική καλλιέργεια του τόπου τους.
DOWNLOAD PDF FILE
________
______________
__________________