Το Μεσοποταμιακό πάνθεο:

Οι Σουμέριοι, που πρώτοι εποίκισαν τη νότια Μεσοποταμία κατά το 3400 π.Χ., βρέθηκαν σε χώρα ιδιαίτερα εύφορη αλλά και έκθετη σε τρομαχτικά καφτερό ήλιο, άνεμους, και σε μη προσδιορίσιμες πλημμύρες από τους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη. Προϋπόθεση της επιβίωσης και της προκοπής τους ήταν ή τιθάσευση των καταστροφικών δυνάμεων της Φύσης. Έτσι, κυρίαρχο θέμα στη μυθολογία τους γίνεται ό αγώνας ανάμεσα στην Τάξη και στο Χάος.

Οργανώθηκαν σε θεοκρατικές πόλεις-κράτη κάτω από την αρχηγία του αρχιερέα ή του πολιούχου θεού ή, σε περιπτώσεις ανάγκης, κάτω από διοριζόμενο κυβερνήτη. Μόνιμη απειλή για τον πολιτισμό των Σουμεριών ήσαν οι Σημιτικές ορδές, βοσκοί και καραβάνια, από τις άκρες της ερήμου της βόρειο-άνατολικής Αραβίας (στο μύθο εκπροσωπούνται από τον Ενκιντού), και

από ανατολικά, οι Ιρανοί ορεσίβιοι, των όποιων οι καταστροφικές επιδρομές ταυτίζονταν με τον Ενλίλ, το θεό-θύελλα. Οι τελευταίοι από τους Ιρανούς καταλύουν υπό τον Κύρο τον Μέγα τον αρχαίο πολιτισμό της Μεσοποταμίας με την πτώση της Βαβυλώνας, επί Αραμαϊκής ή Χαλδαϊκής δυναστείας, στα 583 π.Χ. Πριν, ή κυρίως επιρροή ήταν ή Σημιτική, με την επικράτηση του Σαργών, της δυναστείας Ακκάδ (2242-2186), μέχρι την επάνοδο των Σουμερίων στην εξουσία, κατά την 3η δυναστεία της Ούρ, στα 2044. Και οι Ακκαδί-τες και οι Αμορίτες προτίμησαν να υιοθετήσουν τη μυθολογία των κατακτημένων λαών παρά να την υποκαταστήσουν, πράγμα πού ισχύει και για την Ασσυριακή αυτοκρατορία στη βόρεια Μεσοποταμία (περίπου 1200 π.χ. μέχρι την πτώση της Νινευή στα 612 π.χ.). Οι καταχτητές εξάπλωσαν τις μεσο-ποταμιακές δοξασίες σε ολόκληρη την αρχαία Εγγύς Ανατολή. 

Το Μεσοποταμιακό πάνθεο είναι τεράστιο καί πολύσχημο, ανακλά κάθε όψη της ζωής. Όμως, όπως και στα εγκόσμια, κυβερνιέται από μια ανώτατη ιεραρχία. Επικεφαλής είναι ό Ανού, θεός του ουρανού, η κατοικία του ήλιου και του βροχοφόρου νέφους, καί ύπατος βασιλέας, πηγή της τάξης.  Και ό Ενκί, θεός των υδάτων, έχει επίσης δυαδικό χαρακτήρα. Από την ένωση του με τη Νινουρσάγκ, μητέρα-γη ή κοσμικό όρος, γεννιέται ή γεωργία με τα αγαθά της. Ο ρόλος του Ενκί σαν θεού της σοφίας μεταβιβάζεται κατά την Αμοριτική δυναστεία στον Σαμάς, θεό του ήλιου.

Ό Σίν, θεός σεληνιακός, ( αργότερα ο θεός Σαρ ή Ίσις των Αιγυπτίων)λατρευόταν κυρίως σαν μετρητής του χρόνου, με βασικά κέντρα λατρείας την Ούρ στα νότια και την Χαρράν στα βόρεια, στο δρόμο των εμπορικών καραβανιών της ερήμου. Ή Σουμεριακή θεά-μητέρα, ή Ίνάννα, αργότερα ταυτίστηκε με τη Σημιτική Ίστάρ, (ή Αθταράτ ή Αστάρτη που συμβολίζεται από το άστρο Αφροδίτη) θεά του πολέμου της ομορφιάς όπως η Ελληνική Αφροδίτη. Ο εορτασμός του ιερού γάμου της με τον θεό Ταμμούζ, θεό της ανοιξιάτικης βλάστησης, εξασφάλιζε στους Σουμέριους καρπερή συγκομιδή και γονιμότητα σε ανθρώπους και ζώα. Άλλη αγαθοεργός θεότητα ήταν ό Μαρντούκ. Πολιούχος θεός της Βαβυλώνας, αρχικά, στην περίοδο των Αμοριτών, παρουσιάζεται στα νότια σαν εκπρόσωπος των θεών και υπερασπιστής της τάξης. Μετά από μυθικούς αγώνες δημιουργεί τον ουρανό, πού τον παραχωρεί για ενδιαίτημα στους μεγάλους θεούς Ανού, Ενλίλ και Έα. Αργότερα ο Μαρντούκ και ο Σαμάς γίνονται ηλιακές θεότητες όπως στην Αίγυπτο ο Ρα ο Ώρος και ο Όσιρις.

Η ημισέληνος στην Ανατολή:
Όπως είδαμε τα τρία ουράνια σώματα, ήλιος, σελήνη, Αφροδίτη, συμβόλιζαν σημαντικές θεότητες στην εγγύς ανατολή και αποτελούσαν την μεγάλη θεία τριάδα. Η τριάδα αυτή ήταν χωρισμένη αρχικά, αργότερα το άστρο τέθηκε μέσα στον ήλιο και ενοποιήθηκαν, και ακόμη αργότερα ο ήλιος έγινε άστρο. Στον επίχρυσο δίσκο της Αϊ Χανούμ τον 2ο αιώνα μ.χ. συναντάμε για τελευταία φορά τα σύμβολα στη σειρά. Το σύμβολο το ήξεραν οι Φοίνικες, οι Ετρούσκοι, οι Πέρσες, οι Πάρθοι,  οι Σασανίδες, οι Άραβες.