Πυανέψια, Οσχοφόρια και  Προηρόσια
(Λατρεία της Δήμητρας στους Ελληνικούς αγρούς)
                     Σχόλιο του Γ. Ε. Ιωαννίδη
 

Ὁ τέταρτος μήνας τοῦ Ἀττικού Χρονολογίου (πού συνέπιπτε μέ τόν Οκτώβριο) ὀφείλει τήν ὀνομασία του σε παράξενη τελετή  τα  «Πυανέψια». Οι αγρότες, προσέφεραν στους Θεούς τίς  «απαρχές» (τούς πρώτους καρποὐς). Προς τιμήν μάλιστα του Απόλλωνα έψηναν κουκιά ( «πυάνους» ή κυάμους). Επ' ευκαιρία έκαναν οικογενειακό γλέντι, ζύμωναν πίτες με μούστο, ή μέλι, ή ξηρούς καρπούς  και έπιναν καλό κρασί. Και όπως πάντα έβγαιναν στους δρόμους και στις εξοχές να γιορτάσουν.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το τελετουργικό της 7ης ημέρας της εορτής (κάπου στην αρχή Οκτωβρίου): Μικρά παιδιά σχημάτιζαν πομπή προς τον Ναό του Απόλλωνος. Τραγουδούσαν εύθυμα τραγούδια και περιέφεραν κλαδιά ελιάς ή δάφνης καλυμμένα με μαλλί προβάτου ή αιγός. Στα κλαδιά είχαν κρεμάσει καρπούς (κυρίως ξηρά σύκα και σταφίδες). Η τελετή αυτή είναι γνωστή ως «περιφορά της Ειρεσιώνης» Απ την αρχαιότητα διασώθηκαν στίχοι από ένα τέτοιο εύθυμο τραγούδι :
 

«Eιρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους
και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι
και κύλικ' εύζωρον,
ως αν μεθύουσι καθεύδη».

(Η Ειρεσιώνη είναι γεμάτη σύκα και ψωμί αφράτο.
Μας δίνει  μέλι στα αγγεία  και λάδι,
κι ένα κύπελλο γλυκό κρασί
να πιείτε και να μεθύσετε).

Με τις τελευταίες ημέρες του Οκτωβρίου συνέπιπταν κάποιες τελετές που αναφέρονταν στη Μητέρα Γη, τα Οσχοφόρια και τα Προηρόσια (την εποχή που οι αγρότες οργώνουν) Οι Αθηναίοι αμπελουργοί έκοβαν στο τέλος του τρύγου κληματόβεργες γεμάτες τσαμπιά από σταφύλια. Τις έφερναν στο Ιερό του Διονύσου και από εκεί ξεκινούσε "Πομπή" (όπως και με την περιφορά της Ειρεσιώνης). Τις κληματόβεργες τις κρατούσαν μικρά παιδιά που προπορεύονταν και έψαλλαν τραγούδια προς τιμήν του Διονύσου (γνωστά ως «οσχοφορικά μέλη»). Ακολουθούσαν γυναίκες (οι  «δειπνοφόρες») που έφεραν τροφές για το  «δείπνοα» που θα ακολουθούσε. Όταν η πομπή έφθανε στο Φάληρο στηνόταν γλέντι με χορούς, τραγούδια και αγώνες δρόμου. Οι νικητές των αγώνων έπαιρναν βραβείο τον  «πενταθλόα» (περίεργο ποτό από κρασί και μέλι). Κατόπιν θυσίαζαν στο Διόνυσο και στην Αθηνά Σκυράδα (σπονδή κοίνου και ελαίου) και όλοι οι πολίτες μετείχαν του «ιερού δείπνου».

Ο θρύλος  έλεγε ότι όταν κάποτε το μήνα Πυανεψιώνα (στα μέσα Οκτωβρίου) έπεσε ξηρασία και σιτοδεία στην Ελλάδα το Μαντείο των Δελφών συμβούλευσε τους αγρότες να προσφέρουν  στη Δήμητρα σιτάρι και κριθάρι. Από τότε - λέει ο θρύλος - λίγο πριν να αρχίσει το όργωμα, οι αγρότες συνήθιζαν να προσφέρουν δημητριακά (πολλοί θυσίαζαν και βόδια). Η τελετή είναι γνωστή ως  «προηρόσια».