Απ τούς Συμβολισμούς του «Ζώντος Ύδατος» στην Βάπτιση
Σχόλιο του Γ. Ε. Ιωαννίδη

 Α.  ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από τα πανάρχαια χρόνια όλοι οι λαοί γνώριζαν ότι χωρίς το νερό δεν υπάρχει ζωή. Ίσως πρώτοι οι Ασσύριοι που η ζωή τους εξαρτιόταν από τους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη δίδαξαν ότι το νερό είναι η πηγή Δημιουργίας του Σύμπαντος. Οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι η γη δημιουργήθηκε από μια σταγόνα νερό που έπεσε από το Χάος.  Γι αυτό πάντοτε πρόσεχαν να το διατηρούν καθαρό. Το θαλασσινό νερό οι Έλληνες το θεωρούσαν ιερό, και αν ράντιζαν με αυτό τα δημόσια κτήρια, μπορούσαν να καθαρίσουν την πόλη από κακά πνεύματα.           

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, πατέρας όλων των ποτάμιων θεών ήταν ο «Ωκεανός που ρέει γύρω από τη γη». Θυγατέρες του ήταν οι «Νηρηίδες» (θεοποιημένες ιαματικές ιδιότητες του νερού). Τις πηγές και τους ποταμούς τους προστατεύουν Θεοί.  Από την ελληνική λέξη «παγά» (=πηγή) προέρχεται ο όρος «παγανιστική λατρεία και παγανιστικά ἔθιμα».

Σε πολλούς μύθους οι ίδιοι οι ποταμοί είναι θεοί τους οποίους γέννησε η Γη.  Πολλές θεότητες «αναδύθηκαν από το νερό» όπως η Αφροδίτη και πολλοί θεοί είχαν τα παλάτια τους στο βυθό της θάλασσας όπως ο Νηρέας, ο Πρωτέας και ο Ποσειδώνας. Οι «θεότητες που κατοικούν στο νερό» όπως ο Πρωτέας ή η Γαλάτεια, μπορούσαν να προφητεύσουν το μέλλον. Οι Ναϊάδες στις λίμνες: διέθεταν μαγικές δυνάμεις. Ακόμη και πηγές όπως η Κασταλία, μπορούσαν να δίνουν χρησμούς (είχαν δηλαδή μαντικές ιδιότητες). Οι Πυθίες και ο Σίβυλλες ερμήνευαν ακόμη και το θόρυβο των υδάτων.

Β.  « ΘΥΣΙΕΣ» ΣΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ  ΓΙΑ ΤΑ «ΔΩΡΑ» ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

Πρωτόγονοι λαοί θυσίαζαν ακόμη και ανθρώπους στους θεούς των λιμνών και των ποταμών. Οι Τρώες μάλιστα έπνιγαν άλογα στη θάλασσα για να σταματήσει η τρικυμία. Πολιτισμένοι όμως λαοί όπως οι Έλληνες προσέφεραν «δώρα» στις θεότητες αυτές. Στον Ποσειδώνα προσέφεραν ταύρους που έψηναν και έτρωγαν «ἐπί θινί θαλάσσης» (στην παραλία), όπως έκανε ο Νέστορας στην Πύλο προς τιμήν του Ποσειδώνα (Οδύσεια, γ, 5-6). Ο Γλαύκος, ο προστάτης των ψαράδων, δέχονταν με ευχαρίστηση μερικά ψάρια ως προσφορά.     

O Θεός στην Παλαιά Διαθήκη, ή ο Προμηθέας στην ελληνική μυθολογία, ή ο Κρίσνα στην ινδική λατρεία, ή άλλη θεότητα, δημιουργεί τον άνθρωπο από νερό και χώμα. Οι Ινδουιστές ακόμη και σήμερα πιστεύουν ότι ο πρώτος άνθρωπος δημιουργήθηκε από νερό, γη και αέρα. Στην Ινδία κτίζουν τους ναούς κοντά σε νερό όπως στον ποταμό Γάγγη και οι πιστοί πρέπει να πλένονται ή να λούζονται στο ποτάμι κάθε πρωί. Αλλά και ο Μάντης στην Αρχαία Αθήνα ή ο Αρχιερέας των Εβραίων, με ένα αρωματικό φυτό (όπως Ύσσωπο κ.ά.)  έπρεπε να ραντίσουν τους πιστούς για να τους καθαρίσουν από τις αμαρτίες. Στα Ελευσίνια Μυστήρια οι «Μύστες» λούζονταν στη θάλασσα.

Όλοι οι Αιγύπτιοι γνώριζαν ότι ο μεγάλος ποταμός Νείλος είναι «θείο δώρο» και απ' αυτόν εξαρτάται η ζωή όλ;ς της Αιγύπτου. Αλλά και η βροχή για τη γη είναι δώρο Θεού. Αν «αργήσει ο Θεός να βρέξει» θεωρείται από όλους τους λαούς τιμωρία. Γι αυτό πάντα οργανώνονταν «λιτανείες» με ειδικές ευχές «να βρέξει ο Θεός». Όμως οι καταστρεπτικές καταιγίδες φοβίζουν τους ανθρώπους επειδή θεωρούνται «Οργή Θεού» («Θεομηνία»). Γι αυτό οι αρχαίοι παρακαλούσαν την «Ίριδα» (θεϊκή δύναμη που κατοικεί στο «Ουράνιο Τόξο») να τους χαμογελάσει φορώντας πολύχρωμο φόρεμα.         

Ακόμη και για να πάει ο άνθρωπος στον «άλλο κόσμο» έπρεπε να περάσει στην απέναντι όχθη μιας λίμνης ή ενός Ποταμού όπως στον Αχέροντα και στην Αχερουσία Λίμνη.  Τόσο πολύ φόβιζε κατά το Μεσαίωνα το ταξίδι στο φουρτουνιασμένο πέλαγος ώστε έμεινε η φράση «πέρασα από σαράντα κύματα» που σημαίνει «ταλαιπωρήθηκα πολύ για να πετύχω κάτι ή για να φθάσω κάπου».

 ...^...^...^...^....^...^...^...

Γ.   ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΠΑΝΤΑ ΦΟΒΟΥΝΤΑΝ ΤΟ ΝΕΡΟ

Οι Εβραίοι και οι Πέρσες πάντοτε φοβόντουσαν το νερό. Ὁ Προφήτης Ἡσαΐας τόν στ΄ αιώνα π.Χ ἀναφέρει τό «λουτρό» ὡς μέσον ἐξαγνισμοῦ (Ησαΐας, α΄ 16). κανείς ὅμως στόν Ἑβραϊκό κόσμο δέν ἀξιοποίησε (ἴσως οὕτε κἄν γνώριζε) τήν «καθαρτική ἐνέργεια» τῶν ὑδάτων . Μᾶλλον διακρίνεται ἕνας φόβος ἀπέναντί τους:

     1.    Ο μεγάλος κατακλυσμός ήταν θεϊκή τιμωρία που προκλήθηκε από την αμαρτία και τη διαφθορά του κόσμου. Και ο «αιώνιος Δράκος» (το πελώριο τέρας που ζει στα βάθη της θάλασσας) παραμονεύει να καταπιεί όσους αμαρτάνουν. 

     2.  Για νά διαβοῦν οἱ Ἰσραηλίτες τήν Ἐρυθρά Θάλασσα ἔπρεπε τά νερά νά ὑποχωρήσουν. Και περίμεναν την ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ   καί την βοήθειά του για να ἀποφασίσουν να περάσουν ἀπέναντι.(Ἔξοδος, ιδ΄ 21 - 22). Θεώρησαν οι Ισραηλίτες ὅτι ἥταν κάτι πολύ σημαντικό που πέρασαν την Θάλασσα και τό ποτάμι χωρίς να πνιγεί κανείς. Και ἀπό την χαρά τους  άρχισαν να χορεύουν και να εὐχαριστοῦν τον Θεό. Μέχρι σήμερα θυμοῦνται τήν θαυμαστή διάβαση και γιορτάζουν.
          3.     Τό ἴδιο ὅταν οι Ἰσραηλίτες διέβαιναν τόν Ἰορδάνη. Ἥταν τόσο μεγάλος ὁ θαυμασμός τους που πέρασαν τον ποταμό, ὥστε ὁ ἀρχηγός τους πρότεινε νά κτίσουν στήλη μέ 12 πέτρες "γιά νά πιστεύουν οἱ ἀπόγονοί τους ὅτι πέρασαν τον ποταμό". (Ἰησοῦς Ναυή γ΄ 16 - 17)
            4.     Στό βιβλίο τοῦ Ἰωνᾶ, (ένα βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης που γράφτηκε στα ελληνικά), περιγράφεται ἡ  φρίκη μπροστά στήν τρικυμία, πού ἔνιωθαν οἱ ἄμποροι ἀπό τήν Ἀνατολή ὅταν .επρεπε νά ταξιδεύσουν στήν Μεσόγειο. Τήν πτώση στήν θάλασσα τήν θεωρεῖται κάτι φοβερό - τιμωρία γία παράνομους καί κακοποιούς.  

 ...^...^...^...^....^...^...^...

Δ.   Ο ΧΡΙΣΤΟΣ «ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΥΔΑΤΑ»

Οἱ «Βαπτιστές» στήν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνη πρῶτοι εἰσάγουν τήν ὁμαδική «βάπτιση» ὡς μέσον ἐξαγνισμοῦ. Ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος μάλιστα, ὅταν ἀναγνωρίζει στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ τόν  Μεσσία,   ἀντί  νά τόν  χρίσει   μέ   ἔλαιον (ὅπως  θά ἔκαναν ὁ Σαμουήλ και οἱ Προφῆτες), τόν βαπτίζει στόν Ἰορδάνη. Από τότε το χριστιανικό βάπτισμα είναι «αναγέννηση με τη δύναμη του ύδατος και με το Άγιο Πνεύμα». Και κάθε πρώτη του μήνα η εκκλησία «τελεί τον αγιασμό των υδάτων» για να θυμίζει στους πιστούς «την καθαρτική του Αγίου Πνεύματος ενέργεια».

Ἡ Ἐκκλησία μας, τον Πρόδρομο  τόν χαρακτηρίζει «βαπτιστή» και τονίζει τόν χαρακτηρισμό αὐτόν ὡς κάτι καινούργιο - και ξένο - για τον Ισραηλιτικό λαό. Ὁ ἄνθρωπος μέ τό βάπτισμα γίνεται μέτοχος τῆς θεότητος. (Ὁ Πρόδρομος - ἕνας ἄνθρωπος - ἀξιώθηκε νά ἀγγίξει «τήν ἀκήρατον κορυφήν τοῦ Δεσπότου»)  

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἴσως εἶναι ὁ πρῶτος Ἑβραῖος  πού προσπαθεῖ νά εἰσαγάγει στήν διδασκαλία του τήν διάβαση τῆς θαλάσσης ὡς κάθαρση (Α΄Κορινθίους ι, 1 - 5) καί προετοίμασε τούς Πλατωνικούς Φιλοσόφους νά δεχτοῦν τό Βάπτισμα ὡς «λουτρό παλιγγενεσίας» (προς Τίτον, γ, 5 - 6).      

Τόσο ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης  ὅσο καί ὁ Λουκᾶς, ἀρέσκονται νά περιγράφουν διδασκαλίες καί θαύματα τοῦ Χριστοῦ στή λίμνη τῆς Γαλλιλαίας.  Τέλος, ὁ Αιθίωψ ἀξιωματοῦχος μέ χαρά πρότεινε στόν Φίλιππο νά τόν βαπτίσει – δείχνοντας πως τοῦ ἥταν οἰκεῖος ὁ συμβολισμός τῆς δι’ ὕδατος ἀναγεννήσεως.

 ...^...^...^...^....^...^...^...

Ε.   ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ «ΒΑΠΤΙΣΜΑ» ΚΑΙ Ο «ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ»

Οἱ εἰδωλολάτρες ἥταν δύσκολο νά διαχωρίσουν τό Χριστιανικό Βάπτισμα ἄπ’ τίς μυστηριακές τελετές. Γι’ αὐτούς «ἐξαγνισμός» σήμαινε τελετή στά Ἀσκληπιεῖα καί στά διάφορα «καθαρτήρια». Μέχρι τον 4^ο αιώνα λειτουργοῦσαν τά Μαντεῖα στίς ὄχθες τοῦ Ἕβρου, στή Δωδώνη, στόν Ἀχέρωντα Ποταμό, στίς Πηγές Ποταμῶν τῆς Ἀρκαδίας κ.α. όμως σιγά - σιγά άρχισαν να παρακμάζουν και η αξία τους άρχισε να αμφισβητείται.  
                  
Σέ ἐπαρχιακές πόλεις, βέβηλοι – δυστυχῶς πολλοί προέρχονταν ἀπ’ τόν χῶρο τῆς τέχνης – μέ τραγούγια καί δρώμενα διακωμωδοῦσαν τό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος γελοιοποιῶντας τούς  προσερχομένους σ’αὐτό. Τό μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου του Μίμου ἀποκαλύπτει  ὅτι τόν 3^ο  καί  4^ο   αιώνα τό πρόβλημα  ἥταν μεγάλο.(Γιώργος Ιωαννίδης, Το Βυζαντινό Θρησκευτικό Δράμα, Αθήνα 2005, σελ. 11-12).
              
Οἱ Μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τόν 3^ο 4^ο και 5^ο αιώνα ἀντιμετώπισαν τό θέμα μέ σύνεση:  Μελέτησαν τά «παγανιστικά» ἔθιμα τῶν Λαῶν τῆς Μεσογείου, ἀπέριψαν τά παράλογα καί ὕποπτα «μυστηριακά» στοιχεῖα τους, τά ἐκσυγχρόνησαν και τούς ἔδωσαν Χριστιανικό χαρακτήρα. Ἀπομόνωσαν τά παράλογα καί βάρβαρα ἔθιμα γιά νά μήν βεβηλώνουν τό μυστήριο τοῦ βαπτίσματος. Τόνισαν ὅτι «Ἡ καθαρτική ἐνέργεια προέρχεται ἀπ τήν Ἁγία Τριάδα καί ὄχι ἀπ’ τό νερό» (Εὐχή Μεγ Ἁγιασμοῦ)  καί ἄφησαν τούς λαούς νά γιορτάζουν μέ τον τρόπο τους.

Ἔτσι σήμερα, δέν μᾶς κακοφαίνεται ὅταν βλέπουμε «παγανιστικά» δρώμενα (τελετές σε πηγές και ποτάμια) – πού διατηροῦνται ἀπ τήν ἐποχή τοῦ χαλκοῦ - νά ἀναμιγνύονται μέ Ἐκκλησιαστικές Τελετές (ὅπως ἡ ρίψη τοῦ Σταυροῦ στή θάλασσα για νά γαληνεύσει, το ράντισμα των χωραφιών με αγιασμένο νερό για να είναι εύφορα  κ.λ.π.)