Τα Ελαφηβόλια - γιορτή των κυνηγών
Σχόλιο του Γ. Ε. Ιωαννίδη

Οι Αρκάδες τέτοια ἐποχή, τον μήνα Ἐλάφιο,  τιμοῦσαν τήν Ἄρτεμι θεά τοῦ κυνηγιοῦ μέ τό προσωνύμιο Άρτεμι ἐλαφηβόλο. Ἴσως τό πρῶτο ἐλάφι πού θήρευαν  τό θυσίαζαν στό βωμό της. Ἡ συνήθεια αὐτή γρήγορα διαδόθηκε καί στήν γειτονική Ἤλιδα. Φαίνεται μάλιστα πῶς ἐκεῖ γινόταν μεγάλο πανηγῦρι τῶν κυνηγῶν.
Δέν γνωρίζουμε ἀπό πότε ἡ γιορτή αὐτή τῶν κυνηγῶν ἤρθε στήν Ἀθήνα. (Οι Αθηναίοι τον μήνα αυτό τον έλεγαν Ελαφηβολιώνα) Στούς Κλασικούς χρόνους, φαίνεται ότι είχε πάψει η θυσία ελαφιών. Μέ τήν εἴσοδο τῆς Ἁνοίξεως οἱ Ἀθηναῖες ζύμωναν γλυκίσματα μέ μέλι καί σουσάμι, σέ σχῆμα ἐλαφιοῦ καί τά προσέφεραν στό Ἱερό τῆς Ἄρτεμης. (Τά γλυκίσματα ὀνομάζονταν ἔλαφοι γιά νά θυμίζουν τό κυνῆγι τοῦ ἐλαφιοῦ). 

 
Τα Πανδεια - Γιορτή κατά την Εαρινή Πανσέληνο
Σχόλιο του Γ. Ε. Ιωαννίδη

Στο Λεξικό τοῦ Ἡσυχίου ἀναφέρονται τά «πανδ[ε]ῖα: Ἑορτή Ἀθήνῃσι». Στο Σουΐδα ἐπίσης ἀναφέρεται:  «πάνδεια: Ἑορτή τις, Ἀθήνῃσι, μετά τά Διονύσια ἀγομένη». Φαίνεται ὅτι ἡ ἑορτή αὐτή πριν να καθιερωθοῦν τα Παναθήναια ὑπήρξε σημαντική και τελοῦνταν κατά τήν Πανσέληνο τῆς Ἐαρινῆς Ἰσημερίας (τις ἡμέρες πάνω - κάτω που ἐμεῖς ἑορτάζουμε τό Πάσχα). Ὅμως ἀργότερα (ἄγνωστο για ποιο λόγο), ἡ ἑορτή τῶν Πανδείων ἐνσωματώθηκε στα Ἐν Ἄστει Διονύσια.

ΑΠ ΤΑ ΕΝ  ΑΣΤΕΙ  ΔΙΟΝΥΣΙΑ  ΣΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ
 

Τόν μήνα Ἐλαφηβολιώνα οἱ ἀμπελουργοί τῆς Ἀττικῆς ἄρχιζαν τό κλάδεμμα μέ κοινή δέηση καί θυσίες ταύρων στόν Θεό Διόνυσο. Οἱ παραγωγοί στίς Ἐλευθερές συνήθιζαν νά περιφέρουν ξόανο (ξύλινο ὁμοίωμα) τοῦ Διονύσου στά ἀμπέλια τους. Κάποτε ἡ τελετή ἔγινε πιο ἐπίσημη. Οἱ ἀγρότες ἀπ' τίς Ἐλευθερές μέ ἐπί κεφαλῆς τόν Ἱερέα τοῦ Διονύσου ὀργάνωσαν στήν Ἀθήνα πανηγύρι. Σ' αὐτό συμμετεῖχαν καί παραγωγοί ἀπ' τά Μεσόγεια (Δήμο Ἰκαρίας, σημερινό Διόνυσο) καί ἀπ' τίς Ἀχαρνές. Τό πανηγῦρι εἶναι γνωστό ὡς ἐν ἄστει Διονύσεια.

Ὅλοι περίμεναν τήν Μεγάλη Πομμπή πού ξεκινοῦσε ἀπ' τόν χώρο τῆς Ἀκαδημίας (στό δρόμο πρός Ἐλευθερές καί Θήβα) ὅπου συμμετεῖχαν ὁμάδες πού ἐκπροσωποῦσαν παραγωγικές τάξεις. Οἱ  σκαφηφόροι κρατοῦσαν δίσκους μέ προσφορές. Οἱ ἀσκοφόροι ἥταν φορτωμένοι μέ ἀσκούς γεμάτους κρασί. Ἐνῶ μία νέα ἀριστοκρατικῆς γενιᾶς (ἡ κανιφόρος) κρατοῦσε καλάθι μέ καρπούς. Μπροστά πήγαιναν τά ζῶα πού προορίζονταν γιά θυσία. Κάποιοι μετέφεραν ἄρτους, απαραίτητους σέ κάθε δημόσια προσφορά.
 Ἡ πομπή κατέληγε στό Ἱερό τοῦ Ἐλευθερέως Διονύσσου. Οἱ πανηγυριστές ἐκεῖ θυσίαζαν κυρίως ταύρους καί προσέφεραν καρπούς. Γύρω ἀπ' τό βωμό ἔψαλλαν τόν Διθύραμβο, χαρούμενο - δοξαστικό ὕμνο στόν Διόνυσσο.
Στην ἐντοιχισμένη πλάκα ("παλιά μητρόπολη' Αθηνῶν) εἰκονίζεται ἡ Μεγάλη Πομπή καί ὁ Ἱερέας πού προσφέρει σπονδή στόν Διόνυσο.Μετά τίς θυσίες, ἄρχιζε γλέντι προεξάρχοντος τοῦ Ἱερέως καί τοῦ Ἐπωνύμου Ἄρχοντος. Στους δρόμους χόρευαν νέοι  καί τραγουδοῦσαν μέ συνοδεία αὐλῶν καί λύρας. Τήν νύκτα παρέθεταν συμπόσιο μέ οινοποσία (Κῶμος).

Στά μέσα τοῦ 6ου πΧ αι μία ὁμάδα πανηγυριστῶν ἀπ' τόν Δήμο Ἰκαρίας, ἔκανε κάτι πρωτότυπο: Ἀντί νά ψάλλουν ὅλα τά μέλη μαζί τόν Διθύραμβο, χωρίστηκαν σέ δύο ὁμάδες πού ἡ μία  ἀπαντοῦσε («ἀποκρινόταν») στήν ἄλλη. Τό 536 πΧ ὁ ἐπί κεφαλῆς τῆς ὁμάδος, ὁ Θέσπις, ξεχώρησε ἀπ' τούς ὑπόλοιπους καί ἄρχισε νά ἀποκρίνεται στόν χορό (ἄρχισε νά συζητᾶ σέ ἔμμετρο λόγο μέ τήν χορωδία). Γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος ἔχουμε πλήρη θεατρική παράσταση.

Ἡ πρωτοβουλία αὐτή ἄρεσε. Τήν ἴδια χρονιά ἤ τήν ἑπομένη, ἡ ὁμάδα τοῦ Θέσπιδος στό δρόμο ἀπ' τά Μεσόγεια πρός τήν Ἀθήνα, σταματοῦσε σέ κάθε χωριό καί παρουσίαζε στούς δημῶτες τόν Διθύραμβο πού ἑτοίμασε γιά τά ἐν Ἀστει Διονύσια. Τό Ἅρμα τοῦ Θέσπιδος εἶναι ὁ πρῶτος περιοδεύων θίασος στόν κόσμο.