στ. 83. Ήρωας του τρωικού μυθολογικού κύκλου, ξακουστός τοξότης.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 83: Η παρουσία του Τεύκρου στην Αίγυπτο είναι επινόηση του ποιητή. Δεν παραδίδεται από καμιά μυθολογική μαρτυρία.
Σκηνογραφικές πληροφορίες στ. 84-5: κάστρο, στοές, θριγκούς, παλάτι
στ. 85. Tο τμήμα του κτιρίου που βρίσκεται ανάμεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη.
στ. 86. Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίρια· ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέση με τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι. π.Χ. και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή.
στ. 87. Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαμβάνεται την παρουσία της Ελένης, αισθάνεται κατάπληξη λόγω της ομοιότητάς της με τη μισητή του «Ελένη».
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 88: Ο Τεύκρος εκφράζει τα συναισθήματά του για την Ελένη. Όσα λέει εδώ αντικατοπτρίζουν τις απόψεις των Ελλήνων για την Ελένη. Ταυτόχρονα επιβεβαιώνεται και η Ελένη για τη στάση των Ελλήνων απέναντί της.
στ. 93. Η παρουσία σε μια ξένη χώρα μπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο, από την άλλη όμως ο ξένος έχει την υποχρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 94: Ο Τεύκρος ετοιμάζεται να χτυπήσει την Ελένη με τη σαΐτα του. Ο ήρωας παρουσιάζεται στην Ιλιάδα (Ο 458 κ.έ.) ως καλός τοξότης που ετοιμάζεται να τοξεύσει τον Έκτορα.
Σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες στ. 94: με τούτη τη σαΐτα: Αντλούμε πληροφορίες για το όπλο που κρατάει (τόξο) και για την κίνηση που κάνει καθώς ετοιμάζεται να σημαδέψει με το τόξο του την Ελένη
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 96-7: Ο Τεύκρος μιλάει με ειρωνικό τρόπο. Έντονη τραγική ειρωνεία. Παιχνίδι ανάμεσα στο "φαίνεσθαι" και στο "εἶναι".
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 102-3: Ο Τεύκρος εκπροσωπεί όλους τους Έλληνες. Τα ίδια συναισθήματα για την Ελένη τρέφουν και όλοι οι Έλληνες. Έτσι, η θέση της Ελένης γίνεται ακόμη τραγικότερη, εφόσον την κακολογούν και τη μισούν οι πάντες, ενώ η ίδια δε φταίει.
στ. 107. στέργεις = αγαπάς, συμπαθείς.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 114: Όταν κάποιος θεωρούνταν μολυσμένος εξαιτίας κάποιου φόνου εξοριζόταν από τους συμπολίτες του. Στην περίπτωση κάποιας οικογενειακής υπόθεσης εξοριζόταν από από τους πλησιέστερους συγγενείς του και ιδίως από τον πατέρα του.
στ. 117. H Ελένη αναρωτιέται μήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γι’ αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαμώνας.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 122: Επινόηση του Ευριπίδη είναι η εκδοχή ότι ο Αχιλλέας ήταν ένας από τους μνηστήρες της Ελένης και ότι πήρε μέρος στον πόλεμο γοητευμένος από την ομορφιά της. Σύμφωνα όμως με τις περισσότερες μυθολογικές εκδοχές, ο Αχιλλέας ήταν ακόμη παιδί όταν έγιναν οι γάμοι της Ελένης.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 122: Από τον Απολλόδωρο μαθαίνουμε ότι οι 29 μνηστήρες της Ελένης ήταν οι: Οδυσσέας, Διομήδης, Αντίλοχος, Αγαπήνωρ, Σθένελος, Αμφίλοχος, Θάλπιος, Μέγης, Αμφίμαχος, Μενεσθέας, Σχέδιος, Πολύξενος, Πηνέλεως, Αίας Οϊλεύς, Ασκάλαφος, Ιάλμενος, Ελεπήνωρ, Εύμηλος, Πολυποίτης, Λεοντεύς, Ποδαλείριος, Μαχάων, Φιλοκτήτης, Ευρύπυλος, Πρωτεσίλαος, Μενέλαος, Αίας ο Τελαμώνιος, Τεύκρος, Πάτροκλος.
Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, 3.10.8
στ. 126 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαμάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα, που είναι γνωστή ως κρίσις τῶν ὅπλων. Αυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα, πράγμα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 131: Αρκετοί μελετητές θεωρούν αφύσικη την άγνοια της Ελένης σχετικά με την άλωση της Τροίας, όταν έχουν περάσει ήδη επτά χρόνια από τότε.
στ. 133. Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλῆμον, που έχει δύο σημασίες: α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συμφορές (έτσι θα ερμηνεύει τη λέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συμφορές (αυτήν τη σημασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη).
στ. 134. Βασικό μοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συμφορές του πολέμου πλήττουν όχι μόνο τους ηττημένους αλλά και τους νικητές.
στ. 140. Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόμη (τα μαλλιά) τις αιχμάλωτες γυναίκες. Άρα ο Μενέλαος θεωρούσε ένοχη την Ελένη.
στ. 143. H Ελένη δε χρησιμοποιεί τυχαία πληθυντικό· μιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 143: Η Ελένη ελέγχει τη βεβαιότητα του Τεύκρου. Έχουμε κι εδώ το παιχνίδι ανάμεσα στην αλήθεια και την πλάνη, την εντύπωση και τη βεβαιότητα που στηρίζει τον μύθο του έργου.
στ. 146. Μια πιο πιστή μετάφραση θα ήταν: Την είδα εγώ, και αυτός που βλέπει είναι ο νους, δηλαδή είδα την Ελένη με τα μάτια μου και ο νους μου (= η λογική μου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα. Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 148: Αναφέρεται στο Άργος, είτε γιατί εκεί βασίλευε ο Αγαμέμνονας, είτε γιατί εννοεί την επικράτεια των Ατρειδών.
στ. 149 Εννοεί τον εαυτό της, ίσως και τον Μενέλαο.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 150: Η πληροφορία αυτή είναι η πιο σημαντική για την Ελένη. Επιτείνεται ακόμη περισσότερο στον στίχο 155.
στ. 157. Σύμφωνα με τις συμβάσεις του θεάτρου, τα λόγια αυτά λέγονται έτσι, ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει.
στ. 160. Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Ευριπίδη. Με απαγχονισμό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που αισθάνονταν ντροπή. Έτσι η Ελένη, αν και αθώα, αισθάνεται υπεύθυνη για τον θάνατο των προσφιλών της προσώπων.
στ. 161. Εννοεί τα αδέλφια της, Κάστορα και Πολυδεύκη, τους περίφημους Διόσκουρους.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 162: Συνηθισμένος τρόπος έκφρασης του Ευριπίδη, που σατίρισε ο Αριστοφάνης στους Βατράχους (στ. 1443-1451) και στους Αχαρνής (στ. 345-401).
στ. 164. Σύμφωνα με τον μύθο, ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους Διόσκουρους, που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν με τον αστερισμό των Διδύμων.
στ. 166. O Ευριπίδης επινόησε τον θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας.
στ. 170. O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόμα μια επινόηση του Ευριπίδη, που προβάλλει τις μαντικές ικανότητες της Θεονόης και δικαιολογεί την παρουσία του στην Αίγυπτο.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 170: Υποστηρίζεται (Dale) ότι οι μακρινές περιπλανήσεις του Τεύκρου ήταν αρκετά γνωστές, ώστε να φαίνεται φυσική στο κοινό η εξήγηση που δίνει για την άφιξή του. Παράλληλα, ελπίζει ότι η φιλική άγνωστη γυναίκα θα λειτουργήσει ως πρόξενος, δηλ. ως ο συνηθισμένος διαμεσολαβητής για κάποιον που ερευνά τους χρησμούς. Η Ελένη όμως, που
συνειδητοποιεί καθυστερημένα τον άμεσο κίνδυνο που τον απειλεί, τον διώχνει βιαστικά.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 175: Πολλοί πιστεύουν πως ο ποιητής παρεμβάλλει το επεισόδιο με τον Τεύκρο, για να εμψυχώσει τους Αθηναίους, θυμίζοντάς τους, μετά ακριβώς από την πανωλεθρία που έπαθαν στη Σικελία, τον Ευαγόρα τον Α', βασιλιά της κυπριακής Σαλαμίνας και απόγονο των Τευκριδών, ο οποίος ήταν παλιός ευεργέτη και σύμμαχός τους.
στ. 185. H αιτία, προφανώς, είναι ο φόβος του Θεοκλύμενου μήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Μενέλαος) και πάρουν πίσω στην Ελλάδα την αγαπημένη του Ελένη· όμως η Ελένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Τεύκρο, γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της.
Συμπληρωματικά σχόλια στ. 189: Τα τελευταία λόγια του Τεύκρου τονίζουν την αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι. Παράλληλα, δημιουργείται τραγική ειρωνεία.
Σκηνοθετική οδηγία στ. 191: Ο Τεύκρος αποχωρεί από τη δεξιά ως προς τον θεατή πάροδο.

 

 

Κείμενα για τον πρόλογο

[η μορφή του ευριπίδειου προλόγου]

«Ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής έχουν την τάση να περιορίζουν το ιδιαίτερο καθεστώς του προλογικού υλικού. Ο Ευριπίδης το τονίζει. Η εναρκτήρια ρήση του αμέσως προσανατολίζει τους θεατές σε καινούριες απόψεις, ανυψώνοντας τους πάντες στο ίδιο επίπεδο πληροφορήσεως – μια σημαντική λειτουργία, όταν το έργο έχει πλοκή σε μεγάλο βαθμό επινοημένη ή μη συμβατική. Το πρόσωπο που απαγγέλλει τον Πρόλογο μπορεί να ενσωματώνει μια πλευρά του καινούριου από μόνο του […], όπως η ενάρετη Ελένη της Ελένης, […]. Η αφήγηση είναι σαφής και έχει την προφανώς ευδιάκριτη λειτουργία να παράσχει πληροφορίες. Αφού μόνο ο ομιλητής και οι θεατές είναι παρόντες, οι θεατές προφανώς έχουν στη διάθεσή τους αυτά, τα οποία δίνουν την αίσθηση της αληθοφάνειας.

Η ρήση όμως είναι μόνο το πρώτο μέρος. Η τυπική αφήγηση αντικαθίσταται στο δεύτερο μέρος του Προλόγου από μια δεύτερη σκηνή δραματοποιημένη. Αυτή η ακολουθούσα σκηνή […], συνήθως ένας διάλογος στο κυρίως αφηγηματικό επίπεδο του έργου, εμφανίζεται, για να εισαγάγει τη δράση και να δημιουργήσει αντίθεση προς την τυπικότητα της εναρκτήριας ρήσεως. Αλλά με την απουσία του xορού αυτές οι δεύτερες σκηνές επίσης αφενός διαμορφώνουν ακόμη ένα πλαίσιο για το έργο, αφετέρου αναπτύσσουν

τη δράση του […]. Η λειτουργία αυτών των δεύτερων σκηνών […] είναι ιδιαίτερη για τα συμφραζόμενα κάθε έργου, αλλά συχνά πρέπει να προκαλέσει περίπλοκα προσημαινόμενα αποτελέσματα και να εισαγάγει θέματα, τα οποία θα αναπτυχθούν αργότερα.

Στον Ευριπίδη τα εντέχνως συνδεόμενα τμήματα του Προλόγου, με την αντιπαράθεση αφηγήσεως και διαλόγου […] αποτελούν εξαιρετικά οικονομικό και αποτελεσματικό τρόπο, για να γίνει γνωστή μια απαραίτητη βασική πληροφορία και να επιτευχθεί πρώιμος και σύνθετος χειρισμός προσδοκιών των θεατών. […]»

(Goward 2002: 254-256).

[μια ερμηνεία γι’ αυτήν τη μορφή]

«Ο ευριπίδειος πρόλογος ήταν λοιπόν στην καταγωγή του μια σύμβαση που υιοθετήθηκε από καλλιτεχνική εντιμότητα. Οι τραγικές πλοκές του Ευριπίδη δεν ήταν ποτέ οι αυτοτελείς αλληλεπιδράσεις μιας ομάδας ατόμων, όπως ήταν οι σοφόκλειες. Αποτελούνταν μάλλον από μια σειρά τυπικών περιστατικών που ήταν δεμένα μεταξύ τους όχι από κανένα αυστηρό νόμο αιτιότητας, αλλά μερικές φορές στ’ αλήθεια διόλου δεμένα μεταξύ τους, αλλά από το γεγονός ότι ο ποιητής μπορούσε να τα χρησιμοποιεί για να εκφέρει ένα μοναδικό τραγικό όραμα. Συνεπώς, ήταν λογικό να αρχίζει από κάποια ικανοποιητική αρχή […] και να συνεχίζει με απλή αφήγηση

ώσπου να φτάσουμε στο τμήμα που περιείχε τα περιστατικά του έργου […]»

(Kitto 1993: 383).

[ήταν αναγκαίο το β΄μέρος του Προλόγου;]

«Σημειώνω […] πως η σκηνή με τον Τεύκρο δε θεωρείται από όλους τους ερμηνευτές απαραίτητη, γιατί, όπως υποστηρίζουν, δεν προσφέρει τίποτε στη δράση και συντελεί στο να χάσει ο πρόλογος την ενότητά του. […] Ο Gregoire […] εκφράζει την άποψη πως ο δεύτερος πρόλογος γράφτηκε μετά τη συμπλήρωση του όλου έργου, για λόγους διπλωματικούς, να ενισχύσει το ηθικό των Αθηναίων που είχε καταπέσει μετά την αποτυχία της εκστρατείας στη Σικελία. Αντίθετα ο Podlecki […] θεωρεί πως ο δεύτερος πρόλογος έχει μεγαλύτερη δραματική αξία απ’ όσο φαίνεται και είναι οργανικά δεμένος και με τον πρώτο πρόλογο και με το όλο δράμα. Απόλυτα απαραίτητη θεωρεί αυτήν τη σκηνή και ο Kannicht […], ο οποίος υποστηρίζει πως ο Τεύκρος με την εμφάνισή του συμπληρώνει με νέες πληροφορίες την κατάσταση που γνωρίσαμε “δι’ απαγγελίας” στο πρώτο μέρος του προλόγου και συμβάλλει στη δραματικότητα του έργου»

(Σακαλής 1980: 137 (1)].

[η λειτουργία του β΄μέρους του Προλόγου]

«Και στην Ελένη ο ποιητής χρησιμοποιεί ένα σχετικά εκτενή δεύτερο πρόλογο, για να διευρύνει με τις πληροφορίες που περιέχονται σ’ αυτόν το οπτικό πεδίο των θεατών και πέρα από την περιοχή της σκηνής […]. Αναμφίβολα η Ελένη μάς πληροφορεί ως ένα σημείο για την προϊστορία της δράσης, ωστόσο όμως δεν είναι σε θέση να μας κατατοπίσει πλήρως για όλα τα γεγονότα που έχουν προηγηθεί και που είναι απαραίτητα για την κατανόηση του δράματος, αφού από τότε που έχει απομονωθεί από τον ελληνικό κόσμο έχουν περάσει είκοσι περίπου χρόνια. Είναι λοιπόν φανερό πως δεν μπορεί να πάει το μάτι μας πολύ μακριά πέρα από τον χώρο της σκηνής, ύστερα από τις πληροφορίες που δίνει η Ελένη, και είναι ανάγκη κάποιος άλλος να μας ενημερώσει για όσα έγιναν από τότε που έφυγε από την Ελλάδα, τόσο στον ελληνικό όσο και στον τρωικό κόσμο. […] Τώρα που τα μαθαίνει αυτά, η Ελένη περιέρχεται σε πολύ τραγική κατάσταση, γιατί συνειδητοποιεί πως χωρίς να έχει κάνει τίποτε από εκείνα που της καταμαρτυρούν, αφού η ίδια δεν πήγε ποτέ στην Τροία, ωστόσο είναι αναίτιος – παναίτιος για όλα και έχει αποκτήσει την πιο άσκημη φήμη. […] δικαιολογείται η εμφάνιση στη σκηνή ενός προσώπου, του Τεύκρου, το οποίο γνωρίζει όλα τα φοβερά γεγονότα που έγιναν στον ελληνικό και τον τρωικό χώρο. […]

Ακόμα, αυτό το πρόσωπο έπρεπε να είναι πολύ κατάλληλο γι’ αυτή την αποστολή και, κυρίως, έπρεπε να αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα ανθρώπου, πάνω στον οποίο σωρεύτηκαν τα δεινά του πολέμου, από τα οποία μάλιστα ακόμα υποφέρει. Γιατί μόνο έτσι μπορεί να είναι ένας αλάθητος πληροφοριοδότης για τις συμφορές που δημιούργησε η Ελένη και, με το μίσος που εκδηλώνει εναντίον της, ένας αξιόπιστος μάρτυρας του απέραντου μίσους που αισθανόταν η Ελλάδα –αλλά κι η Τροία– γι’ αυτήν. […]

Εξοικονομείται η συνέχιση της δράσης και ευνοείται η τραγική ανάπτυξη του θέματος με τα τρομακτικά νέα που φέρνει ο Τεύκρος, γιατί χάρη σ’ αυτά περιπλέκεται η υπόθεση και δημιουργούνται σοβαρές αμφιβολίες για την αλήθεια της υπόσχεσης που έδωσε ο Ερμής στην Ελένη και αξεπέραστα ερωτηματικά για τη σωτηρία του Μενέλαου. Η τραγικότητα των επόμενων σκηνών, ο θρήνος της Ελένης και του Xορού, η ρητορική διαμαρτυρία της ηρωίδας και η προσφυγή της στη μαντεία της Θεονόης, καθώς και οι δυσκολίες της αναγνώρισής της από τον Μενέλαο θεμελιώνονται, όλα, στην προλογική σκηνή που εμφανίζεται ο Τεύκρος. […]»

(Σακαλής 1980: 145-149).

Κείμενα σχετικά με την αντίθεση "είναι" και "φαίνεσθαι"

[οι αντιθέσεις]

 «Όποιος κι αν εφεύρε το “είδωλον” της Ελένης, η εκλογή αυτής της παραλλαγής από τον Ευριπίδη καθόρισε το κύριο θέμα του έργου, και τις συμφυείς με αυτό αντινομίες: το σώμα σε αντίθεση με το όνομα, η πραγματικότητα σε αντίθεση με το φαινομενικό, εμφανίζονται συνεχώς σε όλο το έργο, θέλοντας να δείξουν πόσο εύκολα ξεγλιστράει η αλήθεια μέσα στους ειρωνικά υφασμένους ιστούς της άγνοιας. Έχει επανειλημμένως καταδειχθεί πως η τυπική αντίθεση μεταξύ ονόματος και σώματος παρουσιάζεται για πρώτη φορά στα τελευταία έργα του Ευριπίδη. Πιθανόν ο ίδιος να είχε επηρεαστεί από τις γνωστικές θεωρίες του Γοργία, κι έτσι να άρχισε να προβληματίζεται πάνω στη δυσκολία, για να μην πούμε την αδυναμία, απόκτησης της πραγματικής γνώσης. Το θέμα εισάγεται αμέσως από την αρχή, καθώς η Ελένη εκφράζει αμφιβολίες για την εκδοχή της δικής της γέννησης από ένα αυγό δημιουργημένο από τον Δία»

(Whitman 1996: 57).

[η αντίθεση είναι - φαίνεσθαι στη δομή της τραγωδίας]

«[…] η ίδια η αρχή, που συνίσταται στην αντιπαράθεση φαινομενικού και πραγματικότητας, είναι ουσιώδες μέρος της σκέψης του Ευριπίδη και την ξαναβρίσκουμε κάθε στιγμή στις τραγωδίες. Συνηθίζει να τονίζει την αντίθεση μεταξύ αυτού που φαίνεται και αυτού που είναι, μεταξύ των πραγματικών φίλων και αυτών που διατείνονται ότι είναι φίλοι, μεταξύ της “ετικέτας” που δίνεται στους ανθρώπους –απλές “λέξεις”– και της πραγματικής τους φύσης. Ψευδαίσθηση και πραγματικότητα, φύση και απλή σύμβαση, αυτά τα ζεύγη όρων αγαπητών στους σοφιστές, επανέρχονται συνεχώς στο έργο του. […] Ξαναβρίσκουμε αυτή την αντίθεση –και είναι ασφαλώς ακόμα πιο σημαντικό– στην ίδια τη δομή μερικών τραγωδιών. […]. Έτσι, στην Ελένη ο Ευριπίδης επέλεξε να δομήσει μια ολόκληρη τραγωδία πάνω σε μια κατάσταση διαστρεβλωμένη ήδη από την αρχή: ο τρωικός πόλεμος θα γινόταν όχι πια εξαιτίας της Ελένης αλλά εξαιτίας ενός ειδώλου της Ελένης, φανταστικού και παραπλανητικού. Ένα καθαρό “φαίνεσθαι” προσχεδιασμένο από τους θεούς. […]»

(Romilly 1997: 181-182).

[η αντίθεση είναι - φαίνεσθαι – το πνευματικό και ιστορικό πλαίσιο]

«Ανάμεσα στα ψέματα και στις παρεξηγήσεις, ποτέ ο ψευδής χαρακτήρας των φαινομένων δεν έχει καταλάβει παρόμοιο χαρακτήρα σ’ ένα έργο [όσο στην Ελένη]. Ωστόσο, πολλοί λόγοι εξηγούν αυτήν τη σημασία. Από φιλοσοφική άποψη, υπάρχει εδώ μια άλλη όψη της σοφιστικής επίδρασης. Γνωρίζουμε ότι ο Πρωταγόρας δεν πίστευε πως ο άνθρωπος μπορεί ποτέ να υπερβεί το πεδίο των υποκειμενικών εντυπώσεων: κατά την αντίληψή του, τα πράγματα είναι για τον καθένα αυτά που του φαίνονται πως είναι. Χωρίς να φτάσουμε ως εκεί, οι σοφιστές γενικά αγαπούσαν να διακρίνουν την εμφάνιση της πραγματικότητας και το όνομα ή τη συμφωνία, με τα πραγματικά δεδομένα που προέρχονται από τη φύση.

Ο Ευριπίδης, λοιπόν, τους ακολούθησε στον δρόμο αυτό. Ενίσταται για τον ρόλο της γνώμης (δόξας), τη δυσκολία της γνώσης, τις πλαστές δοξασίες και τις ψευδείς παραδόσεις. Προτίμησε, επίσης, να θέσει επί σκηνής τις παρεξηγήσεις, αιτίες των δεινών για τα ανθρώπινα πράγματα.

Επιπρόσθετα, στον τομέα της πράξης, ο πόλεμος υπήρξε γι’ αυτόν κατεξοχήν ο χώρος του ψεύδους. Και η καθολική απογοήτευσή του φαίνεται να αυξάνεται βαθμιαία καθώς αυξάνονται τα δεινά και οι απάτες που αυτός ο πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα. Τότε, λοιπόν, σιγά σιγά, φαίνεται ότι έπαψε να αναζητεί ένα νόημα στον κόσμο – και πρώτα απ’ όλα στον ίδιο τον πόλεμο»

(Romilly 2000: 16).

Κείμενα σχετικά με το θέμα του πολέμου και την επιλογή του "Τεύκρου"

[Τεύκρος – Ελένη]

 «Ο Τεύκρος είναι ένα αντίγραφο του Μενέλαου, αλλά η μοίρα του επίσης αντικατοπτρίζει τη μοίρα της Ελένης […]: Όπως αυτή, είναι κι αυτός μισητός, επειδή δε συμμερίσθηκε τη μοίρα του φίλου του (δεν προστάτεψε τον Αίαντα από τον θάνατο ή δεν πέθανε μαζί του, 104). Όπως αυτή, επιθυμεί κι αυτός να συμβουλευθεί τη Θεονόη. Και γι’ αυτόν επίσης είναι προορισμένο να φθάσει στην πατρίδα – μια Σαλαμίνα στην Κύπρο. […]»

[Goward 2002: 294 (32)].

[γιατί ο Τεύκρος;]

«Η άφιξη του Τεύκρου μάλλον αδύνατη εντύπωση προκαλεί, κι εξάλλου γιατί ο Τεύκρος; Πράγματι, μεταφέρει αδέξια και με σκληρότητα στην αθώα Ελένη το μίσος που τρέφουν οι Έλληνες γι’ αυτήν, αλλά ανεξάρτητα από το γεγονός ότι, όπως η Ελένη, έτσι κι ο ίδιος υφίσταται μια άδικη εξορία, η σύνδεσή του με την πλοκή είναι απλώς εκείνη του μαντατοφόρου. Ο χαρακτήρας του έχει διαγραφεί ελάχιστα, ή και καθόλου, πάντως πολύ λιγότερο από εκείνον του ανώνυμου μαντατοφόρου που εμφανίζεται αργότερα [= αγγελιαφόρος]. Ο Ευριπίδης φαίνεται πως τον χρησιμοποίησε γιατί ήταν ο μόνος Αχαιός ήρωας που οι περιπλανήσεις του τον οδήγησαν, ενώ πήγαινε για την Κύπρο, στην Αίγυπτο, και ο οποίος ήταν σε θέση να πληροφορήσει την Ελένη για τα γεγονότα της Τροίας. Ο ρόλος του όμως έχει ιδιαίτερη βαρύτητα για τη θεματική του έργου. Δημιουργεί ένα πέπλο ψευδαίσθησης με το να κάνει την Ελένη να πιστέψει ότι ο Μενέλαος χάθηκε στη θάλασσα, κι η άρνησή του να παραδεχτεί ότι η αληθινή Ελένη στέκεται μπροστά του προεικονίζει την άρνηση του Μενέλαου που θ’ ακολουθήσει.»

[...Μετά τις πληροφορίες που έδωσε στην Ελένη για την Τροία] «Ο Τεύκρος έχει επιτελέσει πια την αποστολή του και πρέπει να εκλείψει. Αλλάζοντας απότομα θέμα, λέει για ποιο λόγο έχει έρθει, αλλά το μόνο που μαθαίνει είναι ότι πρέπει να φύγει από κει το ταχύτερο δυνατό. Έχει έρθει να ρωτήσει την προφήτισσα Θεονόη για την πορεία του προς την Κύπρο, όπου θα θεμελιώσει μια αποικία με το όνομα του νησιού του, της Σαλαμίνας (στ. 149, {176 σχ. βιβλ.}). Το γιατί χρειάζεται τη Θεονόη, τη στιγμή που ήδη έχει χρησμό από τους Δελφούς, δεν εξηγείται: ίσως όμως θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι κι αυτός, όπως ο Αινείας, δεν ήταν σίγουρος για το πού ακριβώς βρισκόταν ο τόπος του προορισμού του. Η απάντηση της Ελένης: «Χρησμός σου θα είναι το ίδιο το ταξίδι» (151) {Θα σ' οδηγήσει το ίδιο το ταξίδι 178 σχ. βιβλίου}, συνδέθηκε εύστοχα από τον Murray (ad loc) μ' ένα χωρίο από τις Βάκχες (406 κ.ε.) όπου αναφέρεται ότι, όπως πίστευαν παλιά, τα ρεύματα που ξεκινούσαν απ' τον Νείλο έφταναν ανατολικά κι αγκάλιαζαν τις ακτές της Κύπρου. Ο Τεύκρος, χωρίς να σταθεί να ρωτήσει, φεύγει αμέσως όταν μαθαίνει πως ο Θεοκλύμενος σκοτώνει κάθε Έλληνα που πέφτει στα χέρια του.

»Καθώς απομακρύνεται καταριέται τη φανταστική Ελένη που έχει δει και μακαρίζει την αληθινή Ελένη που, φιλοφροντικά, τη συγχωρεί για την ομοιότητά της με το «είδωλο». Πιθανόν τα λόγια του να προεικονίζουν την ευτυχισμένη τελική έκβαση, αλλά υποψιάζεται κανείς ότι ο Τεύκρος χρησιμοποιήθηκε καιροσκοπικά, γι' αυτό και η εξαφάνισή του γίνεται λιγάκι αυθαίρετα. Ας έχουμε υπόψη, όμως, ότι είναι πρόσωπο προλόγου, ότι ουσιαστικά είναι ένας αγγελιαφόρος, κι ακόμα ότι εκείνο που έχει σημασία στα ρομαντικά δράματα δεν είναι τόσο τα άτομα καθευατά, όσο η εμπειρία το απροσδόκητου σε μυστηριώδεις τόπους.»

(Whitman 1996: 60-62).

[ο πόλεμος στον Ευριπίδη – το παράδειγμα του Τεύκρου]

«[…] η Ελένη χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο γνώρισμα, ότι εδώ ο ποιητής καλλιεργεί ένα ξεχωριστό είδος τραγικότητας. Αυτή στηρίζεται στο στοιχείο ότι οι νικητές και οι ηττημένοι του πολέμου, οι πρώτης και δεύτερης ποιότητας πολεμιστές και στρατηγοί, είναι εξίσου τραγικά πρόσωπα και υφίστανται στον ίδιο βαθμό, αν όχι σε μεγαλύτερο βαθμό οι πρώτοι, τα δεινά που σωρεύει ο πόλεμος. […]. Η συμπεριφορά του Τεύκρου αποκαλύπτει με ορισμένα της στοιχεία τη φθορά και την ανατροπή των αξιών που επέφερε αυτός ο πόλεμος: ο χλευασμός του στον στ. 1615 κ.εξ. […], ο ανεπίτρεπτος σαρκασμός σε βάρος του πατέρα του στον στ. 91 […], η σαρκαστική και παθιασμένη ειρωνεία του εναντίον του ίδιου του γονιού του, στ. 104 […]. Ακόμα και η απονοημένη πράξη του ίδιου του πατέρα να διώξει τον γιο του από το σπίτι του μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την ηθική και συναισθηματική σύγχυση που επέφερε ο πόλεμος. Μέσα στα παράξενα του πολέμου είναι και ο διωγμός από την πατρίδα, που ο νικητής Τεύκρος πήρε ως αντάλλαγμα της μεγάλης του συμβολής στην εκπόρθηση της Τροίας, στ. 106 […], και πάνω απ’ όλα, η χαρά και η δίψα της καταστροφής που εκδηλώνει ο ήρωας, σαν να μην του έφταναν οι τόσες συμφορές που ως τώρα προξενήθηκαν από τον πόλεμο, στ. 108 […].»

(Σακαλής 1980: 140-142).

 

 

 

Δεύτερο μέρος προλόγου, στ. 83-191:

Λειτουργικός ρόλος 2ης σκηνής Προλόγου

Η εμφάνιση του Τεύκρου και ο διάλογός του με την Ελένη:

Α. Εντείνει τη δραματικότητα, καθώς:

1. Διευρύνει τις πληροφορίες που περιείχε ο πρόλογος – μονόλογος της Ελένης, πέρα από το οπτικό πεδίο της σκηνής. Ο θεατής έμαθε από την Ελένη την προϊστορία της δράσης, ωστόσο δεν είναι σε θέση να ενημερωθεί για τα γεγονότα που ακολούθησαν απ’ όταν αυτή πήγε στην Αίγυπτο.

2. Πληροφορεί την Ελένη για την τύχη που είχαν οι δικοί της: η μάνα της αυτοκτόνησε, τ’ αδέρφια της ή αυτοκτόνησαν ή έγιναν αστερισμοί κι ο Μενέλαος εξαφανίστηκε στο πέλαγος.

3. Επιτείνει την τραγικότητα της Ελένης, αφού πληροφορείται ότι εξαιτίας της χάθηκαν η μάνα της και τ’ αδέρφια της και χάνεται η ελπίδα με την οποία ζει, ότι κάποτε θα επιστρέψει με τον άνδρα της στη Σπάρτη, όπως της είχε προφητεύσει ο Ερμής, και καταλαμβάνεται από αβεβαιότητα και φόβο για το μέλλον.

4. Συνειδητοποιεί η ηρωίδα πως χωρίς να έχει κάνει τίποτα από εκείνα που της καταλογίζουν, ωστόσο είναι αναίτιος – παναίτιος κι έχει αποκτήσει την πιο κακή φήμη.

5. Δημιουργεί στην Ελένη την ψευδή εντύπωση ότι ο Μενέλαος έχει πεθάνει.

6. Προβάλλεται η μαντική ικανότητα της Θεονόης και προοικονομείται ο ρόλος που θα παίξει στην εξέλιξη του δράματος.

7. Η αδυναμία του Τεύκρου να καταλάβει ότι η αληθινή Ελένη βρίσκεται μπροστά του προετοιμάζει για την αδυναμία και άρνηση του Μενέλαου που θα ακολουθήσει.

Β. Συμβάλλει στη δραματική οικονομία του έργου (ο τρόπος με τον οποίο διαρθρώνεται ο μύθος, έτσι ώστε ένα γεγονός να προκύπτει από το άλλο), καθώς με τη σκηνή αυτή προετοιμάζονται οι σκηνές και τα γεγονότα που θ’ ακολουθήσουν, όπως:

1. Ο θρήνος της Ελένης και του Χορού

2. Η προσφυγή στη μαντεία της Θεονόης και η εμφάνιση Θεονόης

3. Η δυσκολία της αναγνώρισής της από το Μενέλαο

Κοινά στοιχεία Τεύκρου – Ελένης

1. Και οι δύο βρίσκονται εξόριστοι και ταπεινωμένοι, μακριά από την πατρίδα τους και για μεγάλο διάστημα.

2. Είναι και οι δύο ακούσια θύματα μιας κρίσης: η Ελένη της κρίσης για την ομορφότερη θεά, «κρίσιν περί της καλλίστης» και ο Τεύκρος της «κρίσης των όπλων του Αχιλλέα», που οδήγησε τον αδελφό του, Αίαντα, σε αυτοκτονία.

3. Η μοίρα του Τεύκρου αντικατοπτρίζει τη μοίρα της Ελένης. Ο πόλεμος είναι ο βασικός άξονας της μοίρας τους. Είναι και οι δύο μισητοί από τους ανθρώπους. Ο Τεύκρος από τον πατέρα του, επειδή δε συμπαραστάθηκε στον αδελφό του, η Ελένη από όλους τους Έλληνες, επειδή θεωρείται ότι προκάλεσε τα δεινά του πολέμου.

4.  Έχουν πάρει και δύο χρησμό ότι θα γυρίσουν πίσω στην πατρίδα τους.

Τραγικότητα Τεύκρου

Όλα όσα αναφέρονται στα κοινά στοιχεία με την Ελένη δείχνουν ότι είναι τραγικό πρόσωπο και συγκεκριμένα:

1.  Βιώνει τη μεταστροφή της τύχης κι από την ευτυχία πέφτει στη δυστυχία. Αν και είναι νικητής πολέμου, βρίσκεται εξόριστος και είναι μισητός από τον πατέρα του.

2.  Θεωρείται υπεύθυνος για το θάνατο του αδερφού του, χωρίς να φταίει και υποφέρει άδικα

3.  Βρίσκεται εγκλωβισμένος στην άγνοια και στην πλάνη, αφού αγνοεί την ύπαρξη του ειδώλου, έχει την εντύπωση πως ό,τι βλέπει είναι πραγματικότητα κι εξακολουθεί να θεωρεί την Ελένη της Τροίας υπεύθυνη και για τα δικά του βάσανα

Η τεχνική της Στιχομυθίας: τι εξυπηρετεί η χρήση της και τι συναισθήματα προκαλεί στους θεατές.

Στιχομυθία ονομάζεται ο διάλογος ανάμεσα σε δύο πρόσωπα με μονόστιχα.

Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται όταν υπάρχουν σκηνές με:

§  έντονο πάθος

§  έντονα συναισθήματα

§  ανταλλαγή πληροφοριών.

Οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλλαγή των λόγων, όταν η ένταση μεταξύ τους κλιμακώνεται. Είναι ένας τρόπος να φανούν τα γνωρίσματα των χαρακτήρων. Παράλληλα δίνονται γρήγορα στο θεατή πληροφορίες που αφορούν τους χαρακτήρες ή την πλοκή.

Συγκεκριμένα, η στιχομυθία Τεύκρου – Ελένης βοηθά: α. στη βαθύτερη κατανόηση της ψυχικής κατάστασης των δύο ηρώων και κυρίως της Ελένης, β. στην καλύτερη περιγραφή της συγκίνησης. Με την τεχνική αυτή ο ποιητής αποτυπώνει τα συναισθήματα της Ελένης, που κλιμακώνονται από αγωνία, ένταση, ενοχές ως τη γενικότερη επιδείνωση της θέσης της.

Στους θεατές η στιχομυθία προκαλεί το αίσθημα της έντασης, της συναισθηματικής φόρτισης και της αγωνίας τόσο για την εξέλιξη της πλοκής όσο και για την τύχη των ηρώων.

Τραγική ειρωνεία και πώς δημιουργείται.

Στην πάλη ανάμεσα στη γνώση και στην άγνοια κάνει την εμφάνισή της η τραγική ειρωνεία.

Τραγική ειρωνεία είναι η κατάσταση κατά την οποία τα πρόσωπα του δράματος αγνοούν πράγματα που γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα της τραγωδίας ή οι θεατές. Η τραγική ειρωνεία στη συνάντηση Τεύκρου-Ελένης προκύπτει από το γεγονός ότι ο Τεύκρος είναι τόσο σίγουρος ότι είδε την Ελένη στην Τροία, όσο σίγουρος είναι ότι βλέπει μια άλλη γυναίκα απέναντί του. Οι θεατές γνωρίζουν ότι η Ελένη για την οποία μιλά ο Τεύκρος δεν είναι η αληθινή.

Η τραγική ειρωνεία δημιουργείται από την αντίθεση του είναι και του φαίνεσθαι και συγκεκριμένα από τα ζεύγη σώμα – όνομα/ γνώση – άγνοια. Η γνώση του Τεύκρου περιορίζεται μόνο σε ό,τι έχει δει και όχι σε ό,τι έχει συμβεί στην πραγματικότητα.

Αντιλήψεις του Ευριπίδη για τον πόλεμο. Πώς δικαιολογούνται από το ιστορικό πλαίσιο του έργου.

Η κατάσταση του Τεύκρου μας επιτρέπει να συμπεράνουμε τη διάσταση με την οποία παρουσιάζεται ο πόλεμος από τον Ευριπίδη: νικητής στον πόλεμο αλλά εξόριστος και χωρίς πατρίδα. Για τον ποιητή ο πόλεμος αποτελεί τον χώρο του ψεύδους, όπου κυριαρχούν η παραφροσύνη και οι απάτες. Το ίδιο το θέμα της τραγωδίας της Ελένης είναι από μόνο του μια καταγγελία – καταδίκη του πολέμου, αφού ο Τρωικός πόλεμος έγινε εξαιτίας ενός ειδώλου και στηρίχθηκε σε μια ψευδαίσθηση, κάτι που φανερώνει τη ματαιότητά του. Ο πόλεμος για τον ποιητή δεν έχει καμιά ηρωική-επική διάσταση, αλλά είναι απλώς η αιτία των συμφορών που πλήττουν όλους, νικητές και ηττημένους (την κούρσεψα· μα πάω και ‘γω χαμένος /Δύσμοιρη Ελένη, παν για σένα οι Φρύγες./ Και οι Έλληνες·). Παναίτιος θεωρείται από τους Έλληνες η Ελένη αλλά για τον Ευριπίδη αίτιος είναι ο ίδιος ο πόλεμος και όλοι υποφέρουν από τα δεινά του. Και τα δεινά αυτά δεν είναι μόνο οι υλικές καταστροφές και η απώλεια ανθρώπινων ζωών, αλλά η γενικότερη απαξίωση της κοινωνίας και η ανατροπή των ηθικών αξιών.

Μια τέτοια αντίληψη του ποιητή εξηγείται από το ιστορικό πλαίσιο του έργου, καθώς την εποχή που έγινε η διδασκαλία της συγκεκριμένης τραγωδίας (412 π.Χ) η Αθήνα βρισκόταν σε πόλεμο (Πελοποννησιακός) και είχε μόλις προηγηθεί η Σικελική εκστρατεία και η καταστροφή των αθηναϊκών στρατευμάτων, κάτι που είχε φέρει ανατροπές στην αθηναϊκή πολιτεία και κλόνισε την αθηναϊκή ηγεμονία. Αυτό το συναίσθημα εκφράζει ο Ευριπίδης, αναδεικνύοντας τον παραλογισμό και τη ματαιότητα του πολέμου και καταδικάζοντάς τον ως προϊόν αφροσύνης και ματαιοδοξίας.

 

© Αγνή Τσιότσου

 

 

Πρόλογος, 2^η σκηνή, στίχοι 83-191

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να διακρίνουν τις συμπληρωματικές σκηνογραφικές και σκηνοθετικές πληροφορίες της ενότητας

• να χαρακτηρίσουν το ήθος του Τεύκρου, απέναντι στην Ελένη, ως εκπροσώπου όλων των Ελλήνων

• να αισθανθούν τον αντίκτυπο των πληροφοριών του Τεύκρου στην ψυχή της Ελένης καθώς και την κλιμάκωση της τραγικότητας της ηρωίδας

• να κατανοήσουν τον δραματικό ρόλο της σκηνής

• να κατανοήσουν τα στοιχεία εκείνα που προβάλλουν την ιδέα του ειδώλου και προκαλούν τραγική ειρωνεία

• να συσχετίσουν την επινόηση από τον ποιητή του ρόλου του Τεύκρου με τη σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα της Αθήνας.

Επεξεργασία του κειμένου:

 [σ. 17 του σχολικού εγχειριδίου: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ]

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της ενότητας (με τη βοήθεια των πλαγιότιτλων και με τις απαραίτητες λεπτομέρειες).

3. Ποιες συμπληρωματικές σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες δίνει το κείμενο στους στίχους 83-104; (σσ. 19 και 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ – 83:είσοδος του Τεύκρου στη σκηνή-από τη δεξιά πάροδο, γιατί έρχεται από το λιμάνι – περιεργάζεται το κάστρο/83-86:στοές και θριγκοί, πλούσιο, πολυτελές – 87-90,99:βλέπει την Ελένη στον τάφο του Πρωτέα, εκφράζοντας αποστροφή – 94-95:πιάνει το τόξο του, για να χτυπήσει την Ελένη)

4. Ποια συναισθήματα εκφράζει ο Τεύκρος για την Ελένη, με ποιες λέξεις και ποιους τρόπους; (σ. 19 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – έκπληξη, απέχθεια, μίσος, οργή, επιθυμία εκδίκησης / πολυμίσητη θωριά, κακούργα γυναίκα, την έχθρα των θεών, μίσος, βαθιά μισεί / κατάρα, έμμεση απειλή, ειρωνεία – έντονη τραγική ειρωνεία / παιχνίδι ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι», την εντύπωση και τη βεβαιότητα - ομολογία των συναισθημάτων όλων των Ελλήνων)

5. Ποια σημασία έχουν για την Ελένη και το έργο τα συναισθήματα του Τεύκρου; (ο Τεύκρος εκπροσωπεί όλους τους Έλληνες, που υπέφεραν από την Ελένη, οπότε η γενίκευση αυτή και το γεγονός ότι επιβεβαιώνει τα προηγούμενα σχετικά λόγια της Ελένης στην 1^η σκηνή καθιστούν τραγικότερη τη θέση της ηρωίδας)

6. [Ορισμός του όρου στιχομυθία με αφορμή τους στίχους 105 κ.ε.]

7. Πώς και γιατί πέθανε ο αδελφός του Τεύκρου Αίαντας; (116-126: αναφορά στον Αίαντα του Σοφοκλή)

8. Τι αντίκτυπο έχουν στην ψυχολογία της Ελένης οι πληροφορίες του Τεύκρου: α. για τους Έλληνες και τον Τρωικό πόλεμο, β. για τον Μενέλαο, γ. για την πατρική της οικογένεια; (σ.17 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – α. οι πληροφορίες για τον πόλεμο και τους Έλληνες κορυφώνουν σταδιακά την απελπισία της ηρωίδας-η στιχομυθία εγείρει τον έλεον και τον φόβον των θεατών – β. η πληροφορία για την Ελένη και την τύχη της μετά τον πόλεμο επαναλαμβάνει την αντίθεση ανάμεσα στην αλήθεια και την πλάνη, την εντύπωση και τη βεβαιότητα-142:έντονη τραγική ειρωνεία – η πληροφορία για τον Μενέλαο ότι τον θεωρούν νεκρό κάνει την Ελένη να χάνεται μέσα σε μια απατηλή βεβαιότητα, νιώθει απελπισία βλέποντας ότι οι ελπίδες για τον άντρα της εξανεμίζονται – γ. οι πληροφορίες για τον τρόπο και την αιτία του θανάτου της Λήδας και των Διοσκούρων/ επινοήσεις του Ευριπίδη για να πετύχει τους δραματικούς του στόχους, κλείνουν κάθε παράθυρο ελπίδας για αποκατάσταση της τιμής της – συναισθηματική εξέλιξη: ένταση→ αγωνία→ απελπισία→ απόγνωση – τραγικότητα της ηρωίδας-κλιμακώνεται ο έλεος και ο φόβος των θεατών)

9. Ποια είναι η πιο σημαντική πληροφορία και γιατί;(ο «θάνατος» του Μενελάου, γιατί ανατρέπει τη μόνη ελπίδα που κρατούσε στη ζωή την Ελένη, ότι θα ξαναβρεί τον άντρα της και θα γυρίσουν στη Σπάρτη, σύμφωνα με τα λόγια του Ερμή)

10. Ποιο είναι το πρόβλημα του Τεύκρου; (169-177: ο Τεύκρος, σύμφωνα με τους κανόνες της τραγωδίας, δικαιολογεί την άφιξή του στην Αίγυπτο → να βρει τη μάντισσα Θεονόη: μεγάλη η φήμη της: καθιστά το κίνητρο του Τεύκρου πειστικότερο και προετοιμάζει τον ρόλο της Θεονόης για τη συνέχεια του δράματος – σχέση με τη σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα της Αθήνας: βλέπε ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4)

11. Βοηθάει η Ελένη τον Τεύκρο στο πρόβλημά του; (όχι-τον προτρέπει να φύγει-βλέπε σχόλιο σχολ. εγχ. για στ. 184-5)

12. Ποια είναι τα τελευταία λόγια του Τεύκρου; (186-191: ευχή και κατάρα στο ίδιο πρόσωπο-αντίθεση «φαίνεσθαι» και «είναι»-τραγική ειρωνεία / αποχωρεί ο Τεύκρος -από τη δεξιά πάροδο- για το λιμάνι – σ. 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ)

13. Ποιος είναι ο δραματικός ρόλος της 2^ης σκηνής του προλόγου; (σ. 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ – επινόηση του ποιητή / α. βεβαιώνει όσα είπε η Ελένη στον μονόλογό της και υπογραμμίζει την τραγικότητα της ηρωίδας, β. προωθεί την εξέλιξη του μύθου με την πληροφορία για τον «θάνατο» του Μενελάου, που κορυφώνει την απελπισία της ηρωίδας και κλιμακώνει τον έλεον και τον φόβον των θεατών, για να επιτευχθεί αργότερα η «κάθαρσις»)

14. Ποιο είναι το ήθος των πρωταγωνιστών της ενότητας; (Τεύκρος: κλασικός ομηρικός ήρωας, γενναίος, ευγενής, παρορμητικός, ειλικρινής, ευσεβής – Ελένη: παραμένει η τραγική ηρωίδα, ευγενική, πιστή, που άδικα την κατηγορούν, νοιάζεται για τον Τεύκρο / θλίψη, απελπισία, απόγνωση)

15. Ποιες ιδέες (διάνοια) εκφράζονται από τους ήρωες στην ενότητα; (η πλάνη των Ελλήνων σχετικά με την Ελένη – 112: η σημασία της ποινής της εξορίας – 128: ο αδελφός να υπερασπίζεται τον αδελφό, όταν αδικείται)

[σσ. 17 και 21 σχολ. εγχ.: ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ]

Εργασίες:

1) Ερώτηση 4 του σχολ. εγχειρ., σ.22 (για τη δεύτερη σκηνή του προλόγου)

2) Ποια πληροφορία από αυτές που δίνει ο Τεύκρος στην Ελένη είναι η πιο σημαντική και γιατί;

3) Πώς κλιμακώνονται τα συναισθήματα της Ελένης στην ενότητα;

4) Σε ποιους στίχους της ενότητας υπάρχει τραγική ειρωνεία;

5) Ποιος είναι ο δραματικός (θεατρικός) ρόλος της σκηνής με τον Τεύκρο;

6)  Κάποια/ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας, που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος._

 

© Ευαγγελία Οικονόμου