Η ζωφόρος είχε ως θέμα τα μεγάλα Παναθήναια
Κάθε χρόνο στην Αθήνα γιόρταζαν τα Παναθήναια, μια γιορτή στην οποία τιμούσαν τα γενέθλια της Αθηνάς στις 28 Εκατομβαιώνος, περίπου στις 15 Αυγούστου με το δικό μας ημερολόγιο. Σύμφωνα με την παράδοση η γιορτή καθιερώθηκε από τον μυθικό βασιλιά Εριχθόνιο, ο οποίος, θέλοντας στο πρωτοξεκίνημά της να εντυπωσιάσει τον κόσμο, έζεψε τέσσερα άσπρα άλογα σ' ένα άρμα και πέρασε τρέχοντας μέσα από την αγορά, παριστάνοντας τον ήλιο.
Από το 565 π.Χ. εκτός από τα Παναθήναια που τα γιόρταζαν κάθε χρόνο καθιερώθηκαν και τα μεγάλα Παναθήναια που γιορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια με μεγαλύτερη λαμπρότητα, διαρκούσαν αρκετές μέρες και περιλάμβαναν διάφορους αγώνες, όπως για παράδειγμα ιππικούς, αθλητικούς, μουσικούς, αγώνες ραψωδίας κ.ά. Η γιορτή αυτή συνέπιπτε με το τρίτο έτος κάθε Ολυμπιάδας.
Τη νύχτα της παραμονής της 28ης Εκατομβαιώνος γινόταν η παννυχίς (ολονυκτία, αγρυπνία) με χορούς παρθένων και νέων και με λαμπαδηφορία, (αγώνας δρόμου με αναμμένες λαμπάδες). Οι νικητές όλων των αγωνισμάτων έπαιρναν ως έπαθλο «παναθηναϊκό αμφορέα» γεμάτο λάδι από τις ιερές ελιές της Αθηνάς.
Καθώς ξημέρωνε η 28η άρχιζε η μεγάλη πομπή από τον Κεραμικό ως την Ακρόπολη. Σκοπός της πομπής ήταν η μεταφορά προσφορών για τη θεά και ιδίως του ιερού πέπλου που προοριζόταν για το άγαλμα της θεάς που βρισκόταν στον παλιό ναό της Αθηνάς. Τον πέπλο αυτό, που ήταν ένα μεγάλο τετράγωνο ύφασμα, τον ύφαιναν οι «εργαστίνες», δηλαδή οι παρθένες των πιο γνωστών αθηναϊκών οικογενειών καθώς και παντρεμένες ευγενείς γυναίκες. Ξεκινούσαν την ύφανσή του σε μια άλλη γιορτή της Αθηνάς, στα Χαλκεία, στα οποία τιμούσαν την Αθηνά με την ιδιότητά της ως «Εργάνης» και τέλειωναν λίγο πριν τη γιορτή των Παναθηναίων.
Ο πέπλος ήταν κροκόχρωμος και είχε κεντημένες σκηνές από τη γιγαντομαχία, στην οποία είχε διακριθεί η Αθηνά. Φυσικά οι υφάντριες προσπαθούσαν να τον κάνουν όσο το δυνατό πιο όμορφο, γιατί κατά τη διάρκεια της πομπής ήταν στερεωμένος ως ιστίο στο τροχοφόρο πλοίο πάνω σε ιστό που είχε σχήμα Τ.
Την πομπή ακολουθούσαν μετά τις ιέρειες με τα ιερά σκεύη: α) παρθένες από τις σπουδαίες οικογένειες ως «κανηφόροι», δηλαδή κουβαλούσαν στο κεφάλι τους καλάθια γεμάτα προσφορές για τη θεά, β) γέροι ευγενών οικογενειών ως «θαλλοφόροι», δηλαδή κρατούσαν στο χέρι τους κλαδί ελιάς, γ) νέοι έφιπποι που κατά τη διάρκεια της πομπής έκαναν διάφορα ακροβατικά ανεβοκατεβαίνοντας στο άλογο, δ) «σκαφηφόροι», δηλαδή μέτοικοι με κερήθρες μελιού και διάφορα γλυκίσματα μέσα σε χάλκινα ή ασημένια βαθουλά δοχεία που λέγονταν σκάφες, ε) «υδριαφόροι», δηλαδή οι κόρες και οι γυναίκες των μετοίκων που κουβαλούσαν στους ώμους τους υδρίες, στ) αντιπροσωπείες των συμμάχων και ιδιαίτερα εκείνων των πόλεων που είχαν δεχθεί εποικισμό των Αθηναίων. Ακόμα ακολουθούσαν πολλά ζώα (πρόβατα και αγελάδες) για τις θυσίες που θα γίνονταν στο μεγάλο βωμό της Αθηνάς. Από το κρέας των θυσιών θα έτρωγαν πρώτα οι άρχοντες και μετά όλος ο λαός.
Αυτή, λοιπόν, τη λαμπρή πομπή αποφάσισε ο Φειδίας να παραστήσει στη ζωφόρο σε πλάκες συνολικού μήκους 160 μ. ύψους 1,02 μ. και πάχους 65 εκ. Οι εργασίες διήρκεσαν 4 χρόνια, από το 443 ως το 448 και λαξεύτηκαν 360 ανθρώπινες μορφές και περίπου 250 μορφές ζώων (προβάτων, αγελάδων και ιδιαίτερα αλόγων). Συμμετείχαν στη λάξευση περίπου 50 γλύπτες.
