Ο Πειρίθους (Περίθοος ή Πειρίθοος) ήταν Λαπίθης γιος της Δίας και του Ιξίονα, βασιλιά του Γυρτώνα (Θεσσαλία), τον οποίο και διαδέχθηκε στη βασιλεία, ενώ κατά άλλες εκδοχές ήταν γιος του Δία. Ο Πειρίθοος πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία και στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου και ο Νέστορας στην Ιλιάδα τον συγκαταλέγει στους γενναίους με τους οποίους είχε συναναστραφεί (Α 262-268, Υγίν. 14.6, Απολλόδ. 1.8.2). [Εικ. 1]

Πειρίθοος και Θησέας

Ο Πειρίθους, έχοντας ακούσει για το θάρρος του Θησέα και το σθένος του στη μάχη, αποφάσισε να αναμετρηθεί μαζί του και να βάλει σε δοκιμασία τις αρετές του ήρωα. Έκλεψε τα κοπάδια που ανήκαν στον Θησέα και τα οδήγησε μακριά από τον Μαραθώνα. Εκείνος κυνήγησε τον κλέφτη, όμως όταν οι δυο νέοι συναντήθηκαν, αντί να πολεμήσουν μεταξύ τους, θαύμασε ο ένας την ομορφιά του άλλου, τόσο που ο Πειρίθοος όχι μόνο προσφέρθηκε να αποζημιώσει τον Θησέα με όποιον τρόπο εκείνος ήθελε αλλά και να γίνει σκλάβος του· ο Θησέας αρνήθηκε, δήλωσε ότι ρίχνει στη λήθη το παρελθόν και ότι ζητά τη φιλία και τη συμμαχία του. Οι δυο τους δέθηκαν με δεσμούς φιλίας και την επισφράγισαν με όρκο σε τοποθεσία για την οποία μιλούσαν αργότερα οι Αθηναίοι. Έκτοτε, οι δυο φίλοι εκτέλεσαν μαζί όλα τους τα κατορθώματα.

Ο Πειρίθοος βοήθησε τον Θησέα να αρπάξουν την Αμαζόνα Αντιόπη και πολέμησε μαζί του κατά των Θεσπρωτών. [Εικ. 2, 3, 4, 5] Όταν Θησέας και Πειρίθους έβαλαν σκοπό να παντρευτούνε κόρες του Δία, ο ένας βοήθησε τον άλλον· πρώτα ο Πειρίθοος τον Θησέα και μετά ο Θησέας τον Λαπίθη φίλο του: Η απαγωγή της μόλις δεκατεσσάρων ετών Ελένης από τον πενηντάχρονο Θησέα και τον Πειρίθοο έγινε την ώρα που το κορίτσι τελούσε λατρευτικό χορό στον ναό της Ορθίας Αρτέμιδος στη Σπάρτη. [Εικ. 6, 7, 8, 9, 10] Στον κλήρο που έριξαν οι δυο φίλοι, την κέρδισε ο Θησέας που την πήγε στις Αφίδνες της Αττικής, γιατί οι Αθηναίοι δεν ήθελαν να τη δεχτούν στην πόλη τους από τον φόβο πολέμου με τους Σπαρτιάτες. Εκεί την εμπιστεύτηκε στη μητέρα του Αίθρα. Όσο όμως ο Θησέας έλειπε στον Κάτω Κόσμο μαζί με τον Πειρίθοο για να απαγάγουν την Περσεφόνη, τα αδέλφια της, οι Διόσκουροι, οργάνωσαν εκστρατεία με σώμα Αρκάδων και Λακεδαιμονίων και πήραν πίσω την αδελφή τους.

Ο γάμος με την Ιπποδάμεια

Οι γάμοι του Πειρίθοου με την Ιπποδάμεια ή Διηδάμεια, κόρη του Άδραστου και της Αμφιθέας, ή του Βορεάδα Βούτη, τελέστηκαν σε σπήλαιο δίπλα στις εκβολές του Πηνειού. Ανάμεσα στους καλεσμένους ήταν και ο Θησέας και οι γείτονες των Λαπιθών Κένταυροι, και γιατί ήταν συγγενείς της νύφης αλλά και επειδή και ο ίδιος ο Πειρίθοος ήταν ετεροθαλής αδελφός τους. Λόγω αυτής της συγγένειας οι Κένταυροι θεωρούσαν τους εαυτούς τους νόμιμους κληρονόμους του Ιξίονα, γι’ αυτό είχαν βλέψεις στο βασίλειο του Πειρίθοου και γι’ αυτό εχθρεύονταν μόνιμα τους Λαπίθες. Όμως στη διάρκεια του γαμήλιου γεύματος οι Κένταυροι ήπιαν πολύ κρασί, μέθυσαν και προσπάθησαν να βιάσουν τις γυναίκες των οικοδεσποτών τους παραβιάζοντας όλους τους νόμους της φιλοξενίας, προπάντων ο Ευρυτίωνας, ο πιο άγριος από τους Κενταύρους. Μεθυσμένος από το κρασί δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τη μέθη που του προκάλεσε η ομορφιά της νύφης Ιπποδάμειας, της κόρης του Άδραστου, και την άρπαξε από τα μαλλιά, ενώ οι άλλοι Κένταυροι επιτέθηκαν στις κοπέλες και τις γυναίκες που ήταν στη συνοδεία της νύφης. Στη μάχη που ακολούθησε χρησιμοποιήθηκαν ως όπλα τα σκεύη του γαμήλιου συμποσίου, κρατήρες, υδρίες, κύλικες κ.τ.λ., Θησέας και Πειρίθοος υπερασπίστηκαν την Ιπποδάμεια κόβοντας τη μύτη και τα αυτιά του επίδοξου βιαστή (Οδ., φ 295-304). Στην αιματηρή συμπλοκή σκοτώθηκαν πολλοί από τους αδελφούς του Ευρυτίωνα· αλλά και ο Κένταυρος Νέσσος, που κατάφερε να δραπετεύσει και να γλυτώσει τον θάνατο, σκοτώθηκε αργότερα από τον Ηρακλή, γιατί και αυτός δεν μπόρεσε να ελέγξει τη λαγνεία του, αυτή που τους είχε βάλει σε μπελάδες στον γάμο του Πειρίθοου. [Εικ. 11, 12, 13, 14, 15]

Από την Ιπποδάμεια ο Πειρίθοος απέκτησε ένα γιο, τον Πολυποίτη.

Στον Κάτω Κόσμο για την Περσεφόνη

Η Ιπποδάμεια θα πρέπει να πέθανε πολύ νέα, γιατί σύντομα βρίσκουμε τον Πειρίθοο να κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο, μαζί με τον φίλο του Θησέα (σε ανταπόδοση της βοήθειας που του είχε δώσε για την αρπαγή της Ελένης), για να αρπάξουν την Περσεφόνη που τόσο πόθησε ο Λαπίθης. Ο Πλούτωνας ή Αϊδωνέας προσποιήθηκε ότι καλοδέχτηκε τους δυο ήρωες, αλλά με δόλο τους κάθισε στον θρόνο της Λήθης, όπου και ρίζωσαν στην πέτρα και σφιχτοδέθηκαν από πλοκάμια δρακόντων που τυλίχτηκαν γύρω από τα πόδια και τα χέρια τους. Μόλις, λοιπόν, αναπάντεχα αντίκρισαν τον ζωντανό Ηρακλή που κατέβηκε στον Άδη για να φέρει τον Κέρβερο στον Ευρυσθέα και να επιτελέσει έναν ακόμη άθλο, οι δυο φίλοι άνοιξαν τα χέρια τους, για να τους σηκώσει με τη δύναμή του. Και αυτός, πιάνοντας τον Θησέα από το χέρι, τον σήκωσε, όταν όμως θέλησε να σηκώσει τον Πειρίθοο, σείστηκε η γη και τον άφησε. Έτσι ο Πειρίθους έμεινε στον Άδη δέσμιος για πάντα. Σύμφωνα με μια εκδοχή ο Ηρακλής έσωσε και τον Πειρίθοο από τον Άδη (Διόδ. Σ. 4.26.1), ενώ άλλοι παραδίδουν ότι ο Θησέας ξανακατέβηκε στον Άδη για τον φίλο του και ότι εκείνος τον απελευθέρωσε (Υγ. 251.3). [Εικ. 16, 17]

Ο Πλούταρχος δίνει μια πιο ορθολογική ανάγνωση της κατάβασης στον Κάτω Κόσμο. Οι δυο φίλοι θέλησαν να κλέψουν την Κόρη, την κόρη του βασιλιά των Ηπειρωτών Μολοσσών Αϊδωνέα και της Περσεφόνης, ομώνυμη με τη θεά κόρη της Δήμητρας, αλλά όχι εκείνη. Την Κόρη την είχαν υποσχεθεί σε όποιον ήρωα νικούσε τον πολύ κακό σκύλο Κέρβερο ή Τρικέρβερο. Πειρίθοος και Θησέας εμφανίστηκαν στην αυλή του βασιλιά λέγοντας πως έρχονταν να ζητήσουν το χέρι της κόρης, στην πραγματικότητα όμως για να απαγάγουν μάνα και κόρη. Όταν ο Αϊδωνέας κατάλαβε τους σκοπούς τους, έβαλε τον σκύλο του Κέρβερο ή Τρικέρβερο να σκοτώσει τον Πειρίθοο, ενώ φυλάκισε τον Θησέα μέχρι την ημέρα που ο οικογενειακός του φίλος Ηρακλής παρακάλεσε τον βασιλιά να τον ελευθερώσει. Μετά τον χαμό του Πειρίθοου στον θρόνο του Γυρτώνα ανέβηκε ο γιος του Πολυποίτης, ο οποίος πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο.

(Πλούταρχος, Βίος Θησέως Λ-ΛΑ)

Ο Πειρίθοος στη θρησκεία και στην τέχνη

Ηρώο του Πειρίθοου υπήρχε στην Αθήνα, καθώς και η ζωγραφική απόδοση των γάμων του (Αθήν. 474c-d). Από τον Παυσανία (5.10.8) περιγράφεται το αέτωμα στον ναό του Δία στην Ολυμπία, όπου ο γλύπτης Αλκαμένης είχε αποδώσει τη μάχη Λαπιθών και Κενταύρων κατά τον γάμο του Πειρίθοου και μαζί με τον Θησέα παριστάνονταν και στον εσωτερικό διάκοσμο του ίδιου ναού (5.10.8, 5.11.5). Εικόνα του υπήρχε και στον ναό της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα (8.45.7) και στους Δελφούς, όπου ο ζωγράφος Πολύγνωτος απεικόνισε τον Πειρίθοο και τον Θησέα στον Άδη (Παυσ. 10.29.9-10). Οι Αθηναίοι, τιμώντας τη φιλία του δικού τους ήρωα Θησέα, υποδέχονταν φιλόξενα τους Θεσσαλούς και ονόμασαν Περιθοίδες έναν δήμο της Αθήνας (Σούδ. Περιθοῖδε). Και ο Ευριπίδης έγραψε ομώνυμη τραγωδία, η οποία σώζεται μόνο αποσπασματικά (Στοβ. Anthologium 3.37.15.1-15 Πειρίθου (Ευρ. fr. 597 N. 2 ).

Σχετικά λήμματα

ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ, ΕΛΕΝΗ, ΕΥΡΥΣΘΕΑΣ, ΕΥΡΥΤΙΩΝΑΣ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ, ΚΕΡΒΕΡΟΣ, ΝΕΣΣΟΣ, ΝΕΣΤΟΡΑΣ